Uluslararası Ticaret Yüksek Lisansı Uluslararası Ticari Süreçler ve

Uluslararası Ticaret Yüksek Lisansı
Uluslararası Ticari Süreçler ve Uygulaması Ders Notları © Yrd. Doç. Dr. Hakan TUNAHAN
TERCİHLİ TİCARET ANLAŞMALARI VE TARİFELERİ
Bu kapsama Gümrük Birliği Anlaşması, Serbest Ticaret Anlaşmaları ve Genelleştirilmiş
Tercihler Sistemi girmektedir.
1. Gümrük Birliği Anlaşması
Avrupa Birliği ile yapılan Gümrük Birliği Anlaşması’nın hükümleri daha önce açıklanmıştı.
2. Serbest Ticaret Anlaşmaları
Serbest ticaret anlaşmaları, iki ya da daha fazla ülke arasında ticareti etkileyen tarife ve tarife
dışı engellerin kaldırılarak, taraflar arasında bir serbest ticaret alanı oluşturulmasını sağlayan,
ancak taraf ülkelerin üçüncü ülkeler ile ticaretlerinde mevcut ulusal düzenlemelerini
sürdürmesine izin veren anlaşmalardır. DTÖ terminolojisinde Bölgesel Ticaret Anlaşmaları
(BTA) olarak nitelendirilen Serbest Ticaret Anlaşmaları (STA) DTÖ üyesi ülkeler arasında
mal ticaretini düzenleyen En Çok Gözetilen Ulus (MFN) kuralının temel istisnasını teşkil
etmektedir. STA Anlaşmalarının yapılabilmesi, anlaşma dışında kalan üçüncü üye ülkeler için
daha yüksek ticari engeller doğurmaması şartına bağlanmıştır.
1
Türkiye ile Avrupa Birliği arasında Gümrük Birliği’ni tesis eden 1/95 sayılı Ortaklık Konseyi
Kararı (OKK)’nın 16. Maddeye göre; Türkiye’nin 1996 yılından itibaren beş yıl içerisinde
Topluluğun tercihli gümrük rejimine aşamalı olarak uyum sağlaması öngörülmüştür. AB’nin
yürürlükte olan tercihli gümrük rejimleri; Genelleştirilmiş Tercihler Sistemi Kapsamında Tek
Taraflı Taviz Tanınan Ülkeler, Otonom Rejimler Kapsamında Tek Taraflı Taviz Tanınan
Ülkeler, Gümrük Birliği ve Serbest Ticaret Anlaşmaları ve Ortaklık Anlaşmaları’ni içeren
Tercihli Ticaret Anlaşmaları’dır. Türkiye’nin bu rejimlerden uyum sağlaması gerekenler
otonom rejimleri ve üçüncü ülkelerle yapılan tercihli ticaret anlaşmalarını kapsamaktadır.
Dolayısıyla Türkiye’nin AB’nin Serbest Ticaret Anlaşması imzaladığı ülkelerle benzeri
anlaşmaları imzalamasını gerekmektedir.
Uluslararası Ticaret Yüksek Lisansı
Uluslararası Ticari Süreçler ve Uygulaması Ders Notları © Yrd. Doç. Dr. Hakan TUNAHAN
Yürürlükte Bulunan STA'lar
Arnavutluk
Bosna ve Hersek
EFTA
Fas
Filistin
Gürcistan
İsrail
Karadağ
Makedonya
Mısır
Sırbistan
Suriye
Şili
Tunus
Ürdün
Güney Kore
2
Morityus
Halihazırda 14 ülke/ülke grubu (Ukrayna, Kolombiya, Ekvator, Malezya, Kosova, Moldova,
Kongo Demokratik Cumhuriyeti, Gana, Kamerun, Seyşeller, Körfez İşbirliği Konseyi, Libya,
MERCOSUR ve Faroe Adaları) ile STA müzakereleri devam etmekte olup, 12 ülke/ülke
grubu (ABD, Kanada, Japonya, Hindistan, Endonezya, Vietnam, Peru, Orta Amerika
Topluluğu, diğer Afrika Karayip Pasifik Ülkeleri, Cezayir, Meksika ve Güney Afrika
Cumhuriyeti) nezdinde de STA müzakerelerine başlama girişiminde bulunulmuştur.1
Aşağıdaki tablo, Türkiye’nin STA süreçlerini içermektedir. 2
1
Ekonomi Bakanlığı,
Serbest Ticaret Anlaşmaları, İTKİB Genel Sekreterliği Ar-Ge & Mevzuat Şubesi, Nisan 2013,
www.itkib.org.tr/ihracat/DisTicaretBilgileri/STA/STA-2013.ppt
2
Uluslararası Ticaret Yüksek Lisansı
Uluslararası Ticari Süreçler ve Uygulaması Ders Notları © Yrd. Doç. Dr. Hakan TUNAHAN

STA’ların Türkiye Ekonomisine Etkileri 3

Ucuz Girdi Temini,

Dışa Açık Rekabetçi Bir Ekonomik Altyapının Tesisi Suretiyle Uluslar arası
Rekabet Gücünün Artması,

3
Muhtemel İç Pazar Daralmasının Ekonomi Üzerindeki Olumsuz Etkilerinin
Azaltılması,

Mal Ticareti Yanında Hizmetler Ticaretinde de Pazara Giriş İmkanlarının
Sağlanması,

Karşılıklı Yatırımların Artırılması İçin Daha Uygun Bir Ortamın Temini,

Türkiye’nin Tercihli Ticaret İmkanlarından Yararlanmak İsteyen Doğrudan
Yabancı Sermayeli Yatırımların Artmasının Sağlanması,

STA’ların Dış Ticarete Etkileri

İhracatın Önündeki Tarife/Tarife Dışı Engellerin Kaldırılarak Sürdürülebilir
Bir İhracat Artışının Sağlanması,

İhracatın Ülke / Madde Bazında Çeşitlendirilmesi ve Batı Avrupa Pazarlarına
Bağımlılığın Azaltılması,

Üçüncü Ülke Pazarlarına Girişte AB ve Tercihli Giriş İmkanlarına Sahip Diğer
Ülkeler ile Eşit Rekabet Şartlarının Temini,
3
T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı, TÜRKİYE’NİN SERBEST TİCARET ANLAŞMALARI, 24
Mayıs 2011, Ankara
Uluslararası Ticaret Yüksek Lisansı
Uluslararası Ticari Süreçler ve Uygulaması Ders Notları © Yrd. Doç. Dr. Hakan TUNAHAN

Ülkemizin STA ülkeleriyle ihracat ve ithalatı genel ortalamaların üzerinde artış
göstermektedir. 4
o STA yapılan ülkelerin önemli bir bölümü tamamlayıcı ekonomi vasfından ziyade
rakip ekonomi özelliğine sahiptir.
Türkiye’nin Yıllar İtibariyle STA Ülkelerine İhracatı
4
4
2000-2012 döneminde tarımsal ihracatımızda % 321; STA imzaladığımız ülkelerle tarımsal ihracatımızda ise
%132 düzeyinde artış gerçekleşmiştir. Aynı dönemde tarımsal ithalatımızda % 383; STA imzaladığımız
ülkelerden tarımsal ithalatımızda ise %160 düzeyinde artış gerçekleşmiştir. Gıda, Tarım ve Hayvancılık
Bakanlığı, Serbest Ticaret Anlaşmaları, www.tarim.gov.tr/ABDGM/Documents/ETİ/STA%20sunumu.pdf
Uluslararası Ticaret Yüksek Lisansı
Uluslararası Ticari Süreçler ve Uygulaması Ders Notları © Yrd. Doç. Dr. Hakan TUNAHAN
Türkiye’nin Yıllar İtibariyle STA Ülkelerinden İthalatı
5
Türkiye’nin Serbest Ticaret Anlaşmaları Konusunda Karşılaştığı Güçlükler aşağıdaki
gibi sıralanabilir:
•Türkiye’nin Gümrük Birliği yükümlülüğü nedeniyle AB’nin STA imzalamadığı ülkeler ile
STA imzalama imkanına sahip olmaması; bu nedenle de komşu ve çevre ülke pazarlarından
yeteri kadar yararlanamaması
•Türkiye’nin henüz tam üye olmaması nedeniyle AB’nin imzalamayı öngördüğü STA’larda,
ortak müzakere pozisyonuna ilişkin görüşlerinin alınmaması
•AB’nin bir ülke ile akdettiği ticaret anlaşmasından sonra o ülkenin, Türkiye ile STA yapmak
istememesi sonucunda ticaret sapmalarının ortaya çıkması
•Serbest Ticaret Anlaşmaları yoluyla AB pazarına tercihli giriş imkanı elde eden üçüncü
ülkelerin sayısının artması ile Türkiye’nin AB pazarında elde etmiş olduğu kazanımların
giderek daha fazla aşınması
Türkiye’nin STA modelleri
AB’nin STA Modeline paralel olarak sanayi ürünlerinde genelde Asimetrik bazda tam
liberalizasyonu ve Tarım ürünlerinde AB’den farklı olarak sınırlı sayıda ürünler için
anlaşmanın yürürlüğe girdiği tarihten itibaren eş zamanlı uygulamaya konulan karşılıklı ve
dengeli taviz değişimini içermektedir. Ortaklık Anlaşmaları (Tunus ve Suriye ile yapılan
Uluslararası Ticaret Yüksek Lisansı
Uluslararası Ticari Süreçler ve Uygulaması Ders Notları © Yrd. Doç. Dr. Hakan TUNAHAN
Anlaşmalar): STA’lardaki hükümlere ilaveten “Ekonomik ve Teknik İşbirliği” hükümlerini de
kapsamaktadır.

Türkiye’nin STA’larında yer alan temel hükümler aşağıdaki gibidir:
o İkili ticarette tarife ve tarife dışı engellerin kaldırılması,
o Tarife indirimlerinin yol açabileceği olumsuzluklara karşı alınabilecek tedbirler ve
uygulama esasları (bildirim, istişare ve tavizin askıya alınması dahil ticaret
politikası savunma araçlarının uygulanması),
o Anlaşmanın doğru ve etkin uygulanmasından sorumlu ortaklık organlarının teşkili
(Ortak Komite, Ortaklık Komitesi, Ortaklık Konseyi),
o Ortak menşe kuralları ve gümrük idareleri arasında işbirliği
3.Genelleştirilmiş Tercihler Sistemi
1968 yılında toplanan II. UNCTAD Konferansı sonucunda, gelişmekte olan ülkelerin sanayi
malları ihracatlarını arttırabilmek amacıyla, gelişmiş ülkelerin bu ülkelerden yaptıkları
ithalatta belirli bir taviz marjı tanımalarını öngören bir sistem olan Genelleştirilmiş Tercihler
6
Sistemi’nin (GTS) yürürlüğe konulması kararı alınmıştır. Böylece, gelişmiş ülkeler,
gelişmekte olan ülkelerden ithal ettikleri sanayi malları üzerindeki vergilerini “karşılıklılık”
esası dışında tek taraflı olarak sıfırlayacak veya indireceklerdir.
Bugün, Avrupa Birliği (AB), ABD, Japonya, Kanada, Avustralya, Yeni Zelanda, Norveç,
İsviçre, Rusya Federasyonu, Beyaz Rusya ve ülkemiz tarafından uygulanmakta olan 11
otonom GTS düzenlemesi bulunmaktadır. Bu uygulamalar, gerek tercihli rejim kapsamındaki
ürünler, gerek taviz tanınan ülkeler açısından farklılıklar göstermektedir.
Türkiye eskiden birçok ülkenin GTS Rejimi kapsamında yer almakta iken, AB ile
gerçekleştirilen Gümrük Birliği, EFTA ve birçok ülke ile akdettiği Serbest Ticaret
Anlaşmaları neticesinde bugün sadece ABD, Japonya, Rusya, Y.Zelanda, Beyaz Rusya,
Avustralya ve Kanada GTS'inden yararlanmaktadır.
Uluslararası Ticaret Yüksek Lisansı
Uluslararası Ticari Süreçler ve Uygulaması Ders Notları © Yrd. Doç. Dr. Hakan TUNAHAN
AB’nin GTS Uygulaması
Avrupa Birliği tarafından otonom olarak uygulanan Genelleştirilmiş Tercihler Sistemi (GTS)
belirli dönemler için geçerli olmakta, bu dönemler sonunda sistem, uygulamada görülen
aksaklıklar ve gelişmeleri yansıtacak şekilde yeniden düzenlenmektedir.
AB tarafından 2009-2011 döneminde uygulanan olan GTS rejimi altında üç tür tercihli rejim
uygulanmış olup, söz konusu uygulama 512/2011 sayılı Konsey Yönetmeliği ile birlikte 2013
yılının sonuna dek uzatılmıştır:
Standard GTS (Türk mevzuatında Gelişme Yolunda Ülkeler (G.Y.Ü.)). S:176 gelişme
yolundaki ülke ve gümrük bölgesi için uygulanmış ve 6300 tarife satırını kapsamıştır.
GTS +(Türk mevzuatında Özel Teşvik Düzenlemeleri Ülkeleri (Ö.T.D.Ü.)): Sürdürebilir
kalkınma ve iyi yönetişimin sağlanmasını teşvik etmek üzere GTS Rejimi ekinde sayılan
Uluslararası Konvansiyonları onaylamaları ve uygulamaları şartıyla gelişmekte olan zayıf
ülkelerin desteklenmesine yönelik ilave tarife indirimleri sağlanmıştır.
7
Silahlar Hariç Her Şey Düzenlemesi (Türk mevzuatında En Az Gelişmiş Ülkeler (E.A.G.Ü.)):
50 en az gelişmiş ülkenin vergisiz ve kotasız olarak Topluluk pazarına girmesi öngörülmüştür.
AB’de 1 Ocak 2014’ten itibaren uygulanmaya başlanacak Yeni GTS rejimi ülke kapsamı
bakımından esaslı kısıtlamalar öngörmekte, tekstil sanayi için korunma önlemlerini
güçlendirmekte ve GTS ürün kapsamını, gelişmekte olan ülkelerden gelen kıymetli madenleri
içine alacak şekilde genişletmektedir. Yeni Yönetmelik ile hâlihazırda 176 olan GTS
yararlanıcısı ülke sayısının 75’e düşmesi beklenmektedir:
AB-GTS’nin Türkiye Tarafından Üstlenilmesi
Gümrük Birliği’ni tesis eden 1/95 sayılı Ortaklık Konseyi Kararı’nın 16. maddesine istinaden,
AB’nin Genelleştirilmiş Tercihler Sistemi (GTS)'ne uyum amacıyla, 01/01/2002 tarihinde
İthalat Rejimi Kararı Eki II sayılı listede GTS ülkeleri sütunu oluşturularak indirimli gümrük
vergisi oranları yayımlanmıştır. Ayrıca, GTS ekleri söz konusu Karar ekinde verilerek,
AB’nin rejimi kısmen uygulamaya konulmuştur. 25/08/2004 tarihli Resmi Gazete'de
yayımlanan İthalat Rejimi Kararı’na ek Karar ile ise GTS kapsamındaki ürünlere, ülkelere
Uluslararası Ticaret Yüksek Lisansı
Uluslararası Ticari Süreçler ve Uygulaması Ders Notları © Yrd. Doç. Dr. Hakan TUNAHAN
(Ermenistan hariç), ürünlerin hassasiyet derecesine, indirim oranlarına, hariç sektörlere ve
özel teşvik düzenlemelerine sonuçları itibariyle uyum sağlanmıştır.
Ülkemizde GTS kapsamında tanınan tavizli tarifeler, İthalat Rejimi Kararı ekinde yer alan II
ve III sayılı listelerde GTS Ülkeleri sütununa derc edilerek yürürlüğe konulmuştur. GTS’den
yararlanacak G.Y.Ü., Ö.T.D.Ü. ve E.A.G.Ü.’ler sırasıyla İthalat Rejimi Kararı EK: 3A, EK:
3B ve EK: 3C sayılı listelerde yer almaktadır. GTS kapsamında tercihli tarifeler, bu listelerde
belirtilen ülkeler menşeli eşyanın ithalatında uygulanmaktadır.
8