IHLAMUR Tilia cordata - Ankara Üniversitesi Açık Ders Malzemeleri

TİLİACEAE FAMİLYASI
A. TİLİA – IHLAMUR
Tilia cordata (syn. Tilia parviflora)– Yürek yapraklı ıhlamur
Kışın yapraklarını döken, geniş tepeli, 25-30 metreye kadar boylanabilen bir ağaçtır. Anavatanı
Avrupa’dır. Türkiye’de doğal olarak yetişmez. Süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir.
Yaprakları 3-6 cm boyunda ve kalp biçimindedir. Yaprakların üst yüzü koyu yeşil, alt yüzü açık yeşil olup,
damarların birleştiği yerde açık kahverengi tüy demetleri vardır. Yaprakların kenarları dişlidir.
Sonbaharda sararırlar. Çiçekleri sarımsı beyaz renkli ve hoş kokuludur. Küçük çiçeklerin 5-7 adedi bir
arada bulunur. Brakteler 4-5 cm uzunluğunda mızraksı yapıdadır. Temmuz başında çiçek açarlar.
Meyveleri 5-8 mm çapında ve küreseldir.
Ihlamurlar, alle ağacı olarak kullanılabildiği gibi geniş açık yeşil alanlarda gevşek gruplar halinde veya
soliter olarak da kullanılabilirler. Hoş kokulu çiçekleri ile dekoratif gölge ağacıdırlar.
Tilia platyphyllos (syn. Tilia grandiflora) – Büyük yapraklı ıhlamur
Kışın yapraklarını döken, geniş tepeli 30-40 metreye kadar boylanabilen bir ağaçtır. Kafkasya’da, Orta
ve Kuzey Avrupa’da, Türkiye’de Marmara Bölgesi’nde doğal olarak yetişmektedir. Çok uzun ömürlüdür.
1000 yıl yaşayabilir.
Yaprakları 6-12 cm boyunda ve genişliğinde, geniş yumurta veya yürek biçimlidir. Yaprak uçları sivri
damla uçlu olup yaprak kenarları dişlidir. Sonbaharda sararırlar. Açık sarı renkli küçük çiçeklerin 3-9
adedi bir arada bulunurlar. Çiçekler sarkık konumdadır. Brakteler 5-10 cm uzunluğunda ve mızrak
biçimindedir. Haziran ortasından itibaren açan çiçekleri hoş kokuludur. Çiçekleri kaynatılarak çay
olarak içilebilir. Meyveleri oldukça ufak ve küreseldir.
İyi bir park ve yol ağacıdırlar.
Tilia tomentosa (syn. Tilia argentea) – Gümüşi ıhlamur
Kışın yapraklarını döken, geniş tepeli 30-40 metreye kadar boylanabilen bir ağaçtır. Vatanı Güneydoğu
Avrupa ve Batı Asya’dır. Türkiye’de çok geniş bir yayılış alanına sahiptir. Özellikle Batı Karadeniz’de
büyük topluluklar oluştururlar.
6-13 cm büyüklüğündeki yaprakları 5-10 cm genişliğindedir. Yaprakların ucu sivri, kenarları ise dişlidir.
Yaprakların üst yüzü koyu yeşil, alt yüzü sık beyaz tüylerle kaplıdır. Sonbaharda sarı renk alırlar. Çiçekleri
açık sarı renkli, 7-10 tanesi bir arada sarkık kurullar oluştururlar. Çiçekleri hoş kokuludur. Meyveleri ise
en fazla 1 cm boyunda ve küreseldir. Olgunlukta mat sarı renk alırlar.
Gümüşi ıhlamurlar çok değerli bir park ve yol ağacıdırlar. Rüzgar perdesi olarak kullanılabilirler. Soliter
halde veya gevşek gruplar halinde açık yeşil alanlarda kullanılabilirler.
PLANTANACEAE FAMİLYASI
A. PLATANUS – ÇINARLAR
Platanus orientalis – Doğu Çınarı
Kışın yapraklarını döken, geniş ve yaygın tepeli, 30-35 metreye kadar boylanabilen bir ağaçtır. Çınarlar
600 yıldan da fazla yaşayabilen uzun ömürlü ağaçlardır. Doğal olarak dere kenarlarında, taban suyu
bulunan arazilerde yetişirler. Ormanlar kurmazlar. Kirli hava şartlarına dayanıklı, heybetli ağaçlardır.
Gövde kabuğu gri-beyaz renktedir, levhalar halinde kavlar dökülür. Yaprakları yeşil renkli, 10-18 cm
boyunda, yaklaşık 20 cm genişliğindedir. 3-7 adet loba sahiptir. Loplar arasındaki oyuntular derin ve
dardır. Lopların kenarları kaba dişli ve uçları sivridir. Erkek ve dişi çiçekler aynı ağaç üzerinde
bulunurlar. Dişi çiçekler küresel olup, kırmızı renklidir. Kurullar oluştururlar. Birkaçı bir aradadır. Erkek
çiçekler ise kurullar halinde, bir ya da bir kaçı bir arada, kahverengi küreler biçimindedir. Döllenen dişi
çiçekleri küresel meyveleri oluştururlar. Meyveler olgunlaşınca kahverengi renk alırlar. Kışın dağılırlar.
Çınarlar, kış soğuklarına dayanıklı olması, hemen her türlü toprakta yetişebilmesi gibi özellikleri ile
şehirlerde park ve bahçelerde kullanılabildiği gibi, iyi birer yol ağacı olarak da kullanılabilirler.
Platanus occidentalis – Batı çınarı
Anavatanı Amerika’nın doğusudur. Doğu çınarına benzerler. Yapraklarındaki loplar fazla derin
parçalanmamıştır, sığdır. Bu özelliği ile doğu çınarlarının yapraklarından ayırt edilebilirler. Bunun
yanısıra meyveleri genellikle teker teker bulunur. Birden fazla sayıda meyvenin bir arada olduğu çok
nadirdir.
Platanus x acerifolia – Akçaağaç yapraklı çınar
Kışın yapraklarını döken, yaygın tepeli, 20-30 metre boylanabilen bir ağaçtır. Platanus orientalis ile
Platanus occidentalis türlerinin bir melezidir.
Yaprakları 3-5 sığ loplu, lop uçları sivri ve kaba dişlidir. Sonbaharda kahverengine dönerler. Erkek ve
dişi çiçekler diğer çınarlarda olduğu gibi aynı ağaç üzerindedir. Çiçekler kurullar halinde olup küreseldir.
Dişi çiçekler kırmızı renkli, erkek çiçekler ise yeşil kahverengidir. Meyve kurulları kahverengiye dönüşür,
kışın dağılırlar.
TAMARİCACEAE FAMİLYASI
A. TAMARİX – ILGINLAR
Tamarix tetrandra – Yaz ılgını
Kışın yapraklarını döken boylu bir çalı ya da 4-5 metre boylanabilen bir ağaççıktır. Türkiye’de İstanbul,
Bursa, Sinop, Artvin, Rize, Adana ve Mersin taraflarında görülür. Dere ve nehir kenarlarında yetişir.
Yaprakları sivri uçlu, grimsi yeşil renkte ve pıl yaprak biçimindedir. Sonbaharda sararırlar. Çiçekleri açık
pembe veya beyaz renkli olup sürgün uçlarında yer alırlar. Yazın çiçek açarlar. Çiçeklere sonbahara
kadar ağaç üzerinde kalabilir.
Tamarix parviflora – İlkbahar ılgını
Kışın yapraklarını döken, 5 metreye kadar boylanabilen bir çalı ya da ağaççıktır. Türkiye’de Trakya,
Kocaeli, Bursa, Trabzon’da görülür. Deniz kenarlarında ve dere yataklarında doğal olarak yetişir.
Yaprakları yeşil renkli olup pul yaprak biçimindedir. Sonbaharda sararırlar. Çiçekleri oldukça küçük,
pembe renkli olup sürgünler etrafında kurullar oluştururlar. Nisan- Mayıs aylarında çiçeklenirler.
Ilgınlar kurak yerlerde de yetişebilirler. Çorak yerlerin ağaçlandırılmasında, kumul stabilizasyonunda
kullanılabilirler. Park ve bahçelerde süs bitkisi olarak kullanılabilirler.
HEDERACEAE FAMİLYASI
A. HEDERA – KAYA SARMAŞIĞI
Hedera helix – Kaya sarmaşığı
Herdemyeşil, 20-30 metreye kadar uzayarak yerde veya kayalar üzerinde yayılan odunsu bir bitkidir.
Vatanı Batı Asya ve Avrupa’dır. Türkiye’nin değişik orman bölgelerinde sıklıkla rastlanır.
Parlak yeşil renkte kalın yapraklara sahiptir. Yapraklar yumurta biçiminde tam kenarlı ya da loplu
olabilir. Çiçekleri sarmtrak yeşil renkli olup, küresel kurullar halindedir. Bu küresel kurullar da salkımlar
oluşturacak şekilde bir araya gelmişlerdir. Küre biçimindeki meyveleri, oldukça ufak olup küresel
kurullar oluşturular. Olgunlukta siyah renklidirler.
Hedera’ların kültüre alınmış, alacalı renkli, küçük yapraklı türleri de bulunmaktadır. Park ve bahçelerde
süs bitkisi olarak kullanırlar. Duvarların üzerinden sarılıcı tırmanıcı olarak kullanılabildiği gibi yer
örtücxü olarak da tercih edilirler.
VİTACEAE FAMİLYASI
A. PARTHENOCİSSUS – AMERİKAN SARMAŞIĞI
Parthenocissus quinquefolia (syn. Ampelopsis quinquefolia) – Amerikan sarmaşığı
Kışın yapraklarını döken, sarılıcı, odunsu bir bitkidir. Vatanı Kuzey Amerika’dır. Ilıman iklimlerde yetişir.
Işınsal bileşik yaprakları 5-15 cm boyundaki 5 adet yaprakçıktan oluşur. Sonbaharda sarı, turuncu,
kırmızı renk alırlar. Çiçekleri küçük olup, bileşik salkımlar oluştururlar. Meyveleri seyrek salkımlar
halinde olup, oldukça küçük ve küre biçimindedir. Meyveleri olgunlukta mavi renkli ve üzeri dumanlıdır.
Yapraklarının sonbahar renklenmesi ile oldukça estetik bitkilerdir. Bu özellikleri ile peyzaj
çalışmalarında sarılıcı tırmanıcı bitki olarak kullanılmaktadırlar. Sıcağa, soğuğa ve kuraklığa dayanıklı
bitkilerdir.
LOGANİACEAE FAMİLYASI
A. BUDDLEİA – KELEBEK ÇALISI
Buddleia davidii (syn. Buddleia variabilis) – Kelebek çalısı
Kışın yapraklarını döken, 3-4 metreye kadar boylanabilen bir çalıdır. Anavatanı Çin’dir. Ilıman iklimleri
sever, soğuk kışlara dayanıklıdır.
Yaprakları geniş mızrak biçiminde, olup uzundur. Yaprak kenarları sık dişli, üst yüzü gri yeşil, alt yüzü
daha soluk yeşildir. Çiçekleri beyaz, eflatun veya mor renkli olup, bileşik salkımlar oluştururlar.
Çiçeklenme Temmuz ayında başlar, Kasım ayına kadar devam eder. Çiçekleri güzel kokuludur ve
kelebekleri üzerine çeker.
Kelebek çalıları sanayi kirliliğine dayanıklı bitkilerdir. Yol ve orta refüjleri için uygundurlar. Güneşli, kışın
korunaklı yerlere dikilmelidirler.
ALTİNGİACEAE FAMİLYASI
A. LİQUİDAMBAR- SIĞLA
Liquidambar orientalis- Anadolu sığlası
Kışın yapraklarını döken, 20-25 metreye kadar boylanabilen bir ağaçtır. Endemik bir türdür. Marmaris,
Köyceğiz, Dalaman ve Fethiye doğal olarak yetişir.
Yaprakları 3-5 adet derin loplu olup 6-10 cm boyundadır. Lopların uçları sivri, kenarları ince dişlidir.
Sonbaharda parlak sarı renk alırlar. Erkek ve dişi çiçekler aynı ağaç üzerinde farklı yerlerde bulunurlar.
Erkek çiçekler açık yeşil renkli, dişi çiçekler pembe renklidir. Meyveleri küre biçiminde, üzeri batmayan
dikenlidir. Olgun meyveler kahverengi renktedir.
Sığla ağaçları sonbahar yaprak renklenmeleri ile estetik bitkilerdir.
Liquidambar styraciflua- Amerikan sığlası
Kışın yapraklarını döken, 35-40 metre kadar boylanabilen bir ağaçtır.
Yaprakları 3-7 adet loplu olup, 10-18 cm boyundadır. Lopların uçları sivri, kenarları kaba dişlidir.
Yapraklar sonbaharda turuncu-kırmızı renk alırlar. Erkek ve dişi çiçekler Anadolu sığlalarında olduğu
gibi aynı ağaç üzerinde farklı yerlerdedir. Erkek çiçekler yeşil renkli ve dikine başaklar halinde, dişi
çiçekler ise küreler biçimindedir. Meyveleri 2-4 cm çapında küresel meyve tipindedir. Üzerlerinde
batmayan dikenleri vardır.
Amerikan sığlaları özellikle sonbaharda yapraklarının renk etkisinden dolayı park ve bahçelerde
sevilerek kullanılan ağaçlardır.
KAYNAKLAR
Kurum, E. 2008. Angiospermae (Kapalı Tohumlular) Lisans Ders Notu (Basılmamış).
Mamıkoğlu, N.G. 2007. Türkiye’nin Ağaçları ve Çalıları. NTV Yayınları, 727, İstanbul.