Para politikası

İlk ders
R. Hakan ÖZYILDIZ
[email protected]
İnsan?!
•
•
•
•
•
En temel ortak özellik: tüketmek
Tüketebilmek için üretmek,
Üretebilmek için yatırım,
Yatırım için kaynak (para),
Para için gelir ve tasarruf,
lazım.
Hepsi için bir ekonomik sınırları çizilmiş bir
pazar, bir ülke lazım.
hozyildiz.com
2
MAKRO EKONOMİK SEKTÖRLER
HANE
HALKLARI
FİNANSAL
SEKTÖR
ŞİRKETLER
KESİMİ
KAMU
KESİMİ
hozyildiz.com
DIŞ ALEM
3
Ekonomide 4 temel hedef
•
•
•
•
Kaynakların tam olarak istihdamı
Fiyat istikrarının sağlanması
İstikrarlı ve hızlı ekonomik büyüme
Ödemeler dengesi istikrarının sağlanması
hozyildiz.com
4
Diğer hedefler
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Faiz oranlarında istikrar
Finansal piyasalarda istikrar
Döviz piyasalarında istikrar
(MAKRO EKONOMİK İSTİKRAR) Uzun vadeli yatırım kararları,
nakit akışı tahminlerinin önemi
Gelir ve servet dağılımını düzeltmek
Faktör dağılımını düzeltmek
Kamusal ihtiyaçları karşılamak
Bazı sektörlere öncelik tanımak ve onları gözetmek (gıda
güvenliği, tarımsal destekleme)
Özel tüketim alışkanlıklarını düzeltmek,
Temel mallar arzını güvence altına almak (yine gıda )
hozyildiz.com
5
Bu temel hedeflere ulaşılması,
– bir ülkenin jeopolitik konumu,
– siyasi ve kültürel yapısı,
– sağlık ve eğitim sistemlerinin kalitesi,
– Yapısal düzenlemelerle şekillenen ekonominin alt
yapısı,
– Yönetişimin kalitesi gibi faktörlerle birlikte
• Para ve maliye politikalarına bağlıdır.
hozyildiz.com
6
hozyildiz.com
7
Para politikası
• Para politikası denildiğinde üç temel alt politika
anlaşılır:
– Merkez Bankası’nın bankalarla para alış verişinde
uyguladığı faizleri değiştirerek piyasa faizlerini etkilemesi.
– Açık piyasa işlemleri (APİ) yoluyla bankalardan tahvil almak
veya onlara tahvil satmak suretiyle piyasadaki para
miktarını (likiditeyi) ayarlaması.
– Bankaları topladığı mevduattan alacağı payı (mevduat
zorunlu karşılıkları) artırıp azaltarak açılabilecek kredi
miktarını ve maliyetini etkilemesi.
– Merkez Bankası’nın TL’nin dış değerini ayarlamaya yönelik
olarak bir müdahalesi söz konusuysa bunlara ek olarak bir
de kur politikasından söz edilebilir.
hozyildiz.com
8
Maliye politikası
• Maliye politikası denildiğinde dört temel alt politika
anlaşılır:
– Duruma göre ekonomiyi canlandırmak veya soğutmak için daha
az ya da çok vergi almaya yönelik vergi politikası. (Maliye
Bakanlığı)
– Aynı amaca yönelik olarak artırılan ya da azaltılan harcamaları
kapsayan kamu harcama politikası. (Maliye ve Kalkınma
Bakanlıkları)
– Ekonomideki likiditeyi çekmeye ya da yeni likidite vermeye
yönelik olarak uygulanabilecek borçlanma politikası. (Hazine
Müsteşarlığı)
– Ekonomiyi canlandırmaya ya da soğutmaya yönelik olarak
uygulanabilecek teşvik ve dış ticaret politikası (Ekonomi
Bakanlığı)
hozyildiz.com
9
hozyildiz.com
10
hozyildiz.com
11
hozyildiz.com
12
hozyildiz.com
13
hozyildiz.com
14
hozyildiz.com
15
Merkez bankaları
• Para politikası uygulamasından sorumludurlar.
• Ülkenin ekonomik koşullarını
• Hükümetin uyguladığı maliye politikalarını veri
alırlar.
• Temel para politikası hedeflerini belirlerler.
• Sonra, bu hedeflere ulaşmak için hangi stratejiyi
uygulayacaklarını, seçilen strateji çerçevesinde
hangi para politikası araçlarını kullanacaklarını ve
seçilen para politikası araçlarını hangi
operasyonel alt yapıda gerçekleştireceklerine
karar verirler. (BAĞIMSIZLIK)
hozyildiz.com
16
Para Politikası Nedir?
 Para politikası;

paranın miktarını (para arzını),

paranın maliyetini (faizleri),

bekleyişleri
etkileyerek temel amaçlara ulaşmaya yönelik
stratejiler bütünüdür.
hozyildiz.com
17
Para Politikasının Oluşumu
Politika
Araçları:
1- Açık piyasa
işlemleri
2- Reeskont
penceresi
3- Zorunlu
karşılıklar
4- Döviz
müdahaleleri
Ara
Hedef:
1- Kurlar
2- Para arzı
3- Faiz oranları
Ana
Hedef:
Enflasyon
Gösterge
Değişkenler:
kurlar,
faiz oranları,
bekleyişler,
arz-talep,
para
arzı
hozyildiz.com
18
hozyildiz.com
19
Özet olarak, para politikası;

Para arzı

Kısa dönemli faizler

Kurlar
gibi değişkenlerin (araçların) kontrolüne dayanır.
Ama Hangisi ?
 Asıl hedefle istikrarlı ilişki,
 Asıl hedefi etkin bir şekilde etkileyebilme
(Aktarım mekanizmasında belirleyicilik),
 Merkez bankasının kontolünde olma.
hozyildiz.com
20
Para Politikası Stratejileri
 Ara hedef belirleme
 Parasal büyüklük hedeflemesi
 MB bilanço büyüklüklerinin hedeflenmesi
 Net uluslararası rezervler, net iç varlıklar
 Kur çapası
 Enflasyon hedeflemesi
 Çoklu çapa (heterodoks: fiyat ve ücretlere
kontrol)
hozyildiz.com
21
hozyildiz.com
22
Parasal Büyüklük Hedeflemesi
 Para arzı ile enflasyon arasında güçlü ve istikrarlı bir ilişki
olması gerek koşuldur.
 İstikrarlı bir para talebi fonksiyonu bulunmalıdır.
 Finansal araçların gelişmesi ile birlikte para arzı ile
enflasyon arasındaki ilişki zayıflamıştır.
 Son yıllarda popülerliği azalmıştır.
hozyildiz.com
23
2. Merkez Bankacılığında Temel Hedef (1)
Para politikası hedefleri (?)
 Fiyat istikrarı
: Düşük enflasyon
 Reel değişkenler
: Büyüme, üretim, işsizlik
 Hazineye destek
: Bütçe açığının finansmanı
 Döviz kurlarında istikrar
 Finansal piyasalarda istikrar
 Cari işlemler dengesinin gözetilmesi
 Öncelikli sektörlerin, örneğin ihracatın desteklenmesi
 Sadece para politikası ile bu amaçların hepsinin hedeflenmesi mümkün değildir. Zira
bu amaçlar kısa vadede birbirleri ile çelişir.
(Bir taşla, bir kuş vurulabilir …)
hozyildiz.com
24
Merkez Bankacılığında Temel Hedef (2)
12.0
Reel GSYİH Büyüm e Oranları
10.0
Orta ve uzun vadede büyümeyi
Çin
neler belirler?
8.0
Ürdün
Tayvan
Kore
Malezya
6.0
Þili
Son 20 Yılda Dünya Ekonomilerinde Ortalama
Büyüme – Ortalama Enflasyon
Sürdürülebilir ve hızlı büyüme, üretim faktörlerinin
miktarının artması ve niteliğinin iyileşmesi ile
gerçekleşir, ki bu ekonominin arz tarafıdır.
Üretim faktörlerindeki artış ve iyileşme; reel
faizlerin düşmesi, güven ortamının oluşması, piyasa
mekanizmasının ve yatırım ortamının iyileştirilmesi ve
verimliliğin artırılmasına yönelik eğitim, araştırma ve
iyi organizasyon faaliyetleri ile mümkündür.
Vietnam
Hin. Kosta R.
Türkiye
Ýsrael
4.0
Jap.
Sudan
Brezilya
Meksika
Ýngiltere
Uruguay
Arjantin
Bolivya
2.0
Danimarka
Peru
ABD Venezu.
EðrininEðimi = -1.2033
Nikaragua
Almanya
0.0
0.00
0.20
0.40
0.60
0.80
1.00
1.20
1.40
1.60
1.80
2.00
LN TÜFE
Gevşek Para Politikası ile hızlı büyüme sağlanabilir mi?
 Para politikası ise ekonominin talep tarafındadır ve fiyat istikrarı için toplam talebin ekonominin üretim kapasitesi
ile uyumlu gitmesini ve böylece büyümede istikrarı hedefler.
 Ancak, ekonometrik çalışmalar, enflasyonist ortamın uzun dönemde potansiyel büyümeyi zayıflattığını
göstermektedir. Zira, enflasyonist ortamda, vadeler kısalmakta, risk priminden dolayı reel faizler yükselmekte,
üretken yatırımlar yerine spekülatif yatırımlar ön plana çıkmaktadır.
 Bu nedenle, istikrarlı büyüme için fiyat istikrarı ön şarttır: Günümüz merkez bankacılığında temel amaç fiyat
istikrarı, destekleyici amaç finansal piyasaların istikrarıdır...
hozyildiz.com
25
Uzun Dönemli Karşılaştırma: 1970’lerden Günümüze
Büyüme ve enflasyon arasında güçlü ters yönlü ilişki …
Büyüme GSMH
(%)
- Ortalama
- Std.Sapma
TÜFE Enflasyonu
(%)
- Ortalama
- Std. Sapma
1970-1979
1980-1989
4.8
4.0
3.2
6.0
3.2
3.5
5.9
2.7
24.1
49.6
74.8
13.3
15.7
26.7
21.9
8.1
hozyildiz.com
1990-2001 2002-2008
26
3. Bazı gereksiz formüller:


Bütçe açıklarının kontrol edilemediği, mali disiplinin
sağlanamadığı, bu çerçevede yapısal reformların
gerçekleştirilemediği ortamlarda sıkı para politikası
etkisizdir, ve hatta enflasyonisttir ….
d
top
Etkin ve başarılı para politikası, dolayısıyla fiyat istikrarı
için bütçe disiplini ön şarttır …
(1+r)
(1+e)*(1+i*)
FX
= d * ------- + d * -------------- - B - Ö
(1+y)
(1+y)
TL
dtop = Toplam borç stoku / GSMH
dTL = TL borç stoku / GSMH (bir önceki dönem)


Yüksek borç stoku ve borçların çevrilebilirliği
tartışması olan ülkelerde, bütçe disiplini;
– Ekonomideki güven artışına,
– Nominal ve reel faizlerin düşmesine,
– Kurlarda istikrara,
– Yatırım ve tüketim eğiliminin artmasına,
– Daha hızlı ekonomik büyümeye,
– Hızla azalan borç stokuna,
(Tersi durumda, tersi doğrudur !!!)
dFX = TL borç stoku / GSMH (bir önceki dönem)
r
= Reel faiz
I* = döviz borcu faizi
e
= Reel kurdaki değişim
y
= Reel GSMH büyümesi
B
= Faiz dışı fazla / GSMH
Ö
= Özelleştirme / GSMH
Hızlı ve istikrarlı büyüme için bütçe disiplini ön
şarttır …
hozyildiz.com
27
4. İmkansız Üçlü (Impossible Trinity) :

Sermaye hareketlerinin serbest olduğu ortamlarda, Merkez Bankaları;
 Faiz Oranı
 Kur
seçeneklerinden sadece birini doğrudan kontrol edebilir.

Kurlar ve faizler aynı anda doğrudan kontrol edilemez …
Sermaye
Hareketleri
Kısıtlı
1- 1990 Öncesi: Hem faiz oranları
hem de döviz kurları kontrol ediliyor.
Serbest
2- 1990’lar: Hem kurlar, hem faizler kontrol edilmeye
çalışılıyor, ama ikisi de tam kontrol edilemiyor: Etkisiz para
politikası.
3- 2000: Döviz kurları kontrol ediliyor, faiz oranları serbest:
Pasif para politikası
4- 2001 ve sonrası: Faiz oranları kontrol ediliyor, kurlar
serbest:
Aktif para politikası
hozyildiz.com
28
5. Mevcut TCMB faizleri ile uzun vadeli faizler arasındaki ilişki sınırlıdır:
itu = ittcmb + E ( it+ntcmb ) + risk prim
TCMB FAİZ ORANI, GÖSTERGE NİTELİĞİNDEKİ DİBS FAİZİ (BİLEŞİK) VE İŞLEM HACMİ
34
DİBS HACMİ (MİLYON TL) (SAĞ)
32
• Uzun vadeli faizler TCMB’nin mevcut ve
30
gelecek dönemdeki olası faizleri ile risk
28
priminin bir fonksiyonudur.
26
1,900
TCMB O/N ALT KOTASYONU
GÖSTERGE DİBS FAİZİ
1,700
1,500
1,300
24
1,100
• TCMB’nin gelecekteki faizleri enflasyon
22
beklentileri tarafından belirlenmektedir.
20
900
• Risk primi; asıl olarak ülke ekonomisinin
18
700
dışsal dayanıklılığı ile ilgilidir.
16
500
14
hozyildiz.com
06.03.09
02.01.09
23.10.08
18.08.08
16.06.08
10.04.08
07.02.08
03.12.07
27.09.07
25.07.07
23.05.07
20.03.07
16.01.07
09.11.06
04.09.06
30.06.06
27.04.06
23.02.06
16.12.05
12.10.05
09.08.05
07.06.05
04.04.05
31.01.05
25.11.04
20.09.04
dışsal faktörler tarafından belirlenmektedir.
16.07.04
10
13.05.04
bütçe disiplini ve yapısal reform süreci ve
300
10.03.04
12
02.01.04
==> Uzun vadeli faizler, enflasyon bekleyişleri,
29
100