Merkez Bankac*l*** ve TCMB

Merkez Bankacılığı ve
TCMB
R. Hakan ÖZYILDIZ
[email protected]
1668- 1873 Dönemi
• Savaş dönemlerinde kamu açıklarını finanse etmek öne
çıksa da merkez bankalarının asli görevi paranın iç ve dış
değerinin korunması olmuştur.
• Banknot ihraç den ilk banka 17. YY da 1661 yılında
Stockholm Bankası olmuştur.
• Bu yetki kısa süre sonra 1668 yılında İsveç Devlet Bankası
(Riskbank)’a devredilmiştir.
• Gerçek anlamda merekz bankacılığı 18. YY da üç önemli
fonksiyonu içerecek şekilde ortaya çıkmıştır:
– Devletin bankası olmak
– Banknot ihraç tekeline sahip olmak
– Likiditenin son mercii fonksiyonuna sahip olmak
• Bu bağlamda ilk MB İngiltere MB sıdır.
www.hozyildiz.com
2
İskontoculuk !?
• Bu dönem MB ları para basmakla ve
bazılarının ticari işlemlerde doğrudan ıskonto
işlemleri yapmakla uğraştıkları yıllardır.
www.hozyildiz.com
3
www.hozyildiz.com
4
1873-1914 dönemi: Altın standardı
• 1983 yılında Almanya, Danimarka, Norveç ve
İsveç sonra diğer ülkeler altın standardı
uygulamaya başladılar.
• MB sadece altın rezervleri karşılığında para
basabiliyorlardı.
www.hozyildiz.com
5
1914-1945 dönemi
• Savaşlar ve krizler dönemi merkez bankacılığı
• Altın ödemeler dengesi açıklarını finanse
etmek için kullanıldı
• MB ları hükümetlerin savaş harcamalarını
finanse ettiler
• MB ları konvertibl olmayan ya da MB nın
yükümlülüğünde olan kanuni mübadele aracı
olan kağıt para (legal-tender) basmaya
başladılar.
www.hozyildiz.com
6
1945-1971: Bretton Woods Dönemi
•
•
•
•
Keynesyen görüşler öne çıkıyor
ABD savaştan altın stoklarıyla çıkıyor
IMF - Dünya Bankası – GATT (sonra DTÖ) kuruluyor
Uluslararası para sistemi döviz kurlarının değişiminin
sabitlenmesi üzerine kuruluyor. Fakat bu sabitleme
oranlarına düzeltebilme (yeniden sabitleme - örn.
devalüasyon) imkanı verilmiştir.
• Teoride tüm paralar altına bağlanmakla birlikte, altın
stoklarının önemli bir kısmı ABD’nin elinde olduğu için,
tüm paralar $ a sabitlenmiş ve ABD $ da altına
endekslenmiştir. Böylece $ temel para birimi olmuştur.
www.hozyildiz.com
7
1971 den günümüze
• Petrol şokları, enflasyonda hızlı yükseliş, parasal
kontrolü zorlaştırmıştır. Bretton Woods sistemi
yıkılmıştır
• Dalgalı kur sistemine geçilmiştir.
• Fiyat istikrarı öne çıkmıştır.
• Kur mu faiz mi tartışması başlamış,
• Finansal enstrümanlar çeşitlenmiş,
• MB ları için de yeni APİ, döviz piyasaları gibi yeni
politika araçları gündeme gelmiştir.
• Önce parasal hedefleme ardından enflasyon
hedeflemesi etkin bir politika aracı olmuş
www.hozyildiz.com
8
TCMB
1. Osmanlı dönemi ve Cumhuriyet’in ilk yılları
2. 1970 -2001 dönemi
3. 2001 sonrası
Para basma ve para politikasından sorumlu
kuruluş ve faizin ekonomideki yeri?
www.hozyildiz.com
9
Osmanlı dönemi
• Hazine, darphane, sarraflar, vakıflar vs
• İlk senyoraj hakkı 1839 da «kaime-i nakdiye-i
mutebere» basılarak kullanılmıştır.
www.hozyildiz.com
10
Devam
• Kaime el yazısıyla yazılan mühürlü bir borç belgesi. Bugünkü
anlamda para değil.
• 1854 Kırım savaşı sırasında yurt dışından ilk borçlanma
yapılıyor.
• 1856 da Londra merkezli Ottoman Bank (Bank-ı Osmani)
kuruluyor.
• Sonra hisse yapısı değiştiriliyor İng – Fransız ortaklığı olan
«Bank-ı Osmani-ı Şahane» kuruluyor.
• Bankaya 30 yıllık süre için banknot basma yetkisi veriliyor.
• II. Meşrutiyet döneminde İttihatçılar ulusal bir merkez
bankası kurulması fikrine uygun olarak 1917’de Osmanlı
İtibar-ı Milli Bankasını kuruyorlar.
www.hozyildiz.com
11
Cumhuriyet dönemi
• 1923 İzmir İktisat Kongresi «tedavül bankası» fikri
• Uzmanlar çağrılıyor
• 11 Haziran 1930 tarih ve 1715 sayılı TCMB kanunu kabul
ediliyor.
• Hisse yapısı bugünkünden faklı:
– A sınıfı hisseler Hazine’ye (% 15 ten fazla olamaz ilkesi yasayla
getirilmiş)
– B sınıfı hisseler milli bankalara
– C sınıfı hisseler yabancı bankalar ile imtiyazlı şirketlere
– D sınıfı hisseler Türk ticaret kuruluşlarıyla Türk uyruklu gerçek ve
tüzel kişilere
• Halk, özellikle memurlar hisse alması için teşvik edilmiş.
www.hozyildiz.com
12
www.hozyildiz.com
13
O yıllarda
• Kuruluş kanununa göre TCMB’nin amacı ülkenin ekonomik
kalkınmasını desteklemek,
• Temel politika aracı reeskont oranları,
www.hozyildiz.com
14
1940 -70 arası
• 1940 larda; II. Dünya Savaşı ortamı, devleti
finanse etme görevi, enflasyon yüksek,
• 1950 lerde; Ekonomik büyümenin finansmanı
için TCMB kaynakları yoğun olarak kullanılıyor.
Kamu açıkları ve reeskont imkanları vb.
• 1960 larda; sanayinin gelişimine paralel olarak
genişlemeci para politikası izliyor.
www.hozyildiz.com
15
1970-2001 dönemi
•
•
•
•
•
•
•
•
14 Ocak 1970 yeni Kanun
Bankanın % 51’i Hazine’nin,
Yapı değişiyor, modernleşiyor
Hazine’ye kısa vadeli avans vermeye üst sınır getiriliyor (bütçe
ödeneklerinin % 15).
24 Ocak 1980 Kararlarıyla finansal piyasalara liberalizasyon geliyor.
Mevduat faizlerini piyasalar belirlemeye başlıyor.
(Soru: MB belirlerse ne olur?)
1989’da ekonominin alt yapısı hazırlanmadan Kambiyo Rejimi
değişiyor. «İmkansız üçlü» nün bir ayağı serbest kalıyor.
Kur politikası da gündeme geliyor.
www.hozyildiz.com
16
Ekonomiye dinamit konuyor
• İthalat, sıcak para,
rekabet, kamu açıkları,
işsizlik, özelleştirme vb.
• 1994 Nisan Kararları
• 1998 Uzak Doğu Asya Krizi
• 1999 Rusya Krizi ve Büyük
Marmara depremi
• Kasım 2000 Küçük Kriz
• ve 2001 Krizi
www.hozyildiz.com
17
2001 reformları
• TCMB nin kamuya kredi açması yasaklanıyor.
• Mali disipline yönelik reformlar:
– Kamu İhale Kanunu
– Kamu Mali Yönetimi ve Harcama Kanunu,
– Kamu Borç Yönetimi Kanunu,
– Bankacılık reformu
• Kamu Bankalarının yeniden yapılandırılması
• BDDK nın kurulması
www.hozyildiz.com
18
Para basma
www.hozyildiz.com
19
Para basma tarihçe
www.hozyildiz.com
20
1. Emisyon Grubu
www.hozyildiz.com
21
2. Emisyon grubu
www.hozyildiz.com
22
3.,4. ve 5. emisyon grupları
www.hozyildiz.com
23
Son grup
• Banknot matbaası ilk yerli parayı 1958 yılında
basmıştır.
www.hozyildiz.com
24