Beslenme, Besinler ve Sağlık Kaynak

BESLENME, BESİNLER,
SAĞLIK
DERSİN TEMEL AMACI
Diyetisyenlik mesleği için gerekli
temel ilkeleri, mesleğin
gerektirdiği temel alışkanlıkları
kazandırmak
Diğer Amaçlar:
1.Beslenme ile ilgili temel kavramların tanıtılması
2.Beslenmenin bir bilim olarak değerlendirilmesi
3.Beslenmenin
diğer
bilim
dalları
ile
olan
ilişkilerinin tanımlanması
4.Beslenme-kronik hastalık arasındaki bağlantılar
DERS ile İLGİLİ KAYNAKLAR
KİTAPLAR
• Baysal A.Beslenme
• Aksoy M. Ansiklopedik Beslenme, Diyet ve
Gıda Sözlüğü
• Contemporary Nutrition
• Perspectives Nutrition.
• Understanding Nutrition
• Present Knowledge in Nutrition
DERS ile İLGİLİ KAYNAKLAR
DERGİLER
• Beslenme ve Diyetetik Dergisi
• American Journal of Nutrition
• European Journal of Nutrition
• Journal of American Dietetic Association
• Annals of Nutrition and Metabolism
• Journal of Nutrition
• Nutrition
• Nutrition Research
• Nutrition Reviews
• Nutrition Research Reviews
• Pubmed
• www.beslenme.saglik.gov.tr
Toplumu ve onu oluşturan bireylerin sağlıklı, huzurlu ve
güvence altında yaşamasında, ekonomik ve sosyal
yönden gelişmesinde,refah düzeyinin artmasında,
yeterli ve dengeli beslenme temel belki de en önemli
koşullardan biridir.
Pek çok kişi değişik besinlerin besleyici
değerleri, sağlığa uygun besinlerin neler
olduğu ve uygulanan diyet ile sağlık arasındaki
ilişki konusunda bilgisiz veya yanlış bilgilere
sahiptir.
BESLENME NEDİR?
? ? ?
?? ? ?
? ? ???
???????
Beslenme insan gereksinimlerinin başında
gelir. İnsanoğlu, iklim koşulları uygun olunca,
konutsuz ve giysisiz yaşayabilir.Fakat
beslenmeden yaşam imkansızdır.
BESLENME
Büyüme, gelişme ve
sağlıklı ve üretken olarak
yaşamın devamı için,
besinlerin vücuda alınması
ve kullanılmasıdır.
SAĞLIK NEDİR?
Fiziksel, zihinsel ve sosyal
yönden tam bir iyilik halidir.
WHO’nun tanımı
YETERLİ BESLENME
DENGELİ BESLENME
YETERLİ ve DENGELİ BESLENME
Beslenme sorunları için risk grupları
???
BESLENME ve SAĞLIK İLİŞKİSİ
• Sağlıklı büyüme ve gelişme
• Dokuların yenilenmesi
• İş yaşantısında verimlilik ve üretkenlik
• Bağışıklık sisteminin sağlıklı olması
Dünyada hem yetersiz hem, dengesiz
beslenme sorunları var
BESLENME BİLİM DALI
• Besin ögelerin tür, miktar, özellikleri
ve vücut çalışmasındaki işlevlerini
• Besin zenginleştirilmesi ve beslenmeye
destek olan ürünleri
• Beslenme planının bireye göre
yapılmasını inceler.
BESLENME
Besin üretiminden hücrede
kullanımına dek geçen aşamalarda
ve sürede insan besin ilişkisini
inceleyen bir bilim dalıdır.
Beslenme ile ilişkili bazı bilim
dalları
Tıp
Genetik
Kimya
Sosyoloji
Psikoloji
Mikrobiyoloji
Antropoloji
Tarih
Farmakoloji
Mühendislik
Matematik
Eğitim
Coğrafya
Spor bilimleri
Hukuk - Mevzuat
İşletme – İktisat (SED-ekmek)
Ekonomi
Uzay bilimleri
Ziraat
Güzel sanatlar……………………….
BESLENMEYE ETKİ EDEN FAKTÖRLER
Beslenmenin önemi
Tıp bilimindeki değişiklikler
Diğer teknolojik gelişmeler
-
Beklenen yaşam süresi
Expectancy life span
???????????
Yaşam süresi
Life span
Healthy life
expectancy
(HALE) (yıl)
Beklenen yaşam süresi (yıl)
ERKEK
1990
KADIN
TOPLAM
2007
2000
2007
1990
2000
2007
1990
2000
2007
E
K
T
Afganistan
41
40
41
42
42
42
42
41
42
36 36
36
Pakistan
58
61
63
59
62
64
58
62
63
56 55
55
Almanya
72
75
77
78
81
82
75
78
80
71 75
73
Fransa
73
75
77
81
83
84
77
79
81
71 76
73
İtalya
74
76
79
80
82
84
77
79
82
73 76
74
İsveç
75
77
79
80
82
83
78
80
81
72 75
74
Amerika
72
74
76
79
80
81
75
77
78
68 72
70
Türkiye
63
67
71
67
72
76
65
70
73
64 67
66
Gelir ↓ ülkeler
52
53
55
55
56
58
53
55
57
48 49
49
Gelir ↑ ülkeler
72
75
77
79
81
82
76
78
80
68 72
70
HALE: sağlığa ayarlanmış yaşam beklentisi
World Health Statistics 2009
Türkiye’de Ulusal Düzeyde Ölüme Neden Olan İlk 10 Hastalığın
Cinsiyete Göre % dağılımı
Hastalıklar
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
İskemik kalp hastalığı
Serebrovaskuler hastalık
KOAH
Perinatal nedenler
Alt solunum yolu enfeksiyonları
Hipertansif kalp hastalığı
Trakeo, Bronş ve Akciğer kanseri
Diabetes Mellitus
Trafik kazaları
İnflamatuvar kalp hastalığı
Kongenital anomaliler
Meme kanseri
İshalle seyreden hastalıklar
Toplam
Erkek
Kadın
21.7
15.0
5.8
5.8
4.2
3.0
2.7
2.2
2.0
1.9
20.7
14.5
7.8
5.6
4.0
2.7
4.4
22.9
15.7
3.5
5.9
4.5
3.3
UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye
2.9
2.6
1.8
1.6
2.0
2.1
1.6
Türkiye’de Ölüme Neden Olan İlk 10 Hastalığın % Dağılımı
UHY-ME Çalışması 2000
Türkiye Ulusal Düzeyde DALY (Sakatlığa Göre Düzeltilmiş Yaşam Yılı)
Kaybına Neden Olan Temel Nedenler:
Hastalıklar
DALY (%)
1.Perinatal Nedenler
2.İskemik Kalp Hastalığı
3.Serebrovaskuler Hastalık
4.Unipolar Depresif Hastalıklar
5.Alt Solunum Yolu Enfeksiyonları
6. Kongenital Anomaliler
7.Osteoartritler
8.KOAH
9.Trafik kazaları
10.Demir Eksikliği Anemisi
8.9
8.0
5.9
3.9
3.8
3.0
2.9
2.8
2.4
2.4
UHY-ME Çalışması, 2000, Türkiye
ULUSAL HASTALIK YÜKÜVE MALİYETETKİLİLİK (UHYE-ME) PROJESİ
• Hem kanıta dayalı, hem de maliyet etkililik kriterlerini
karşılamamıza yardımcı olacak bir çalışmadır.
• Sağlık hizmetlerinin planlanması ve sunumunda gerekli olan
toplumsal öncelikleri saptamaya yardımcıdır.
•
• Sağlık bakım sisteminde karar verici otoriteleri bilgilendirip,
çalışmalarına yön veren bilimsel araştırmaların önceliklerinin
belirlenmesinde yönlendiricidir.
• Toplumda risk altındaki ve sağlık hizmetlerine öncelikli
gereksinimleri olan grupların saptanmasına yardımcı olur.
• Uygulanan politika ve tedavilerin etkinliliğini çlçer.
DALY
Sakatlığa göre düzeltilmiş
yaşam yılı
(Disability adjusted life years)
YAŞAM KALİTESİNİ DÜŞÜREN
HASTALIKLAR
HASTALIK
RİSK FAKTÖRLERİ
OSTEOPOROZ
YETERSİZ KALSİYUM ALIMI,
HAREKETSİZ YAŞAM, İÇİLEN SU,
ESTROJEN YETERSİZLİĞİ
OSTEOARTRİT, DİSK
HERNİSİ
ŞİŞMANLIK, HAREKETSİZLİK, KAZALAR
VARİSLER
ŞİŞMANLIK, HAREKETSİZ YAŞAM
SAFRA KESESİ
HASTALIKLARI
ŞİŞMANLIK , DİYET
HEMOROİD
ŞİŞMANLIK, DİYET, HAREKETSİZLİK
DİŞ ÇÜRÜĞÜ VE DİŞ
ETİ HASTALIKLARI
DİYET, YETERSİZ DİŞ BAKIMI
BESLENMENİN BAZI HASTALIKLAR İLE
İLİŞKİSİ-I
HASTALIKLAR
BESLENME
OBEZİTE - ŞİŞMANLIK
Alınan enerji > Harcanan enerji
Aşırı yemek yeme, enerjisi yüksek olan besinleri
tercih etme, hareketsiz yaşam
KALP DAMAR HASTALIKLARI
Şişmanlık
Fazla yağ alımı
Fazla doymuş yağ alımı
Kızartma, kavurma gibi pişirme yöntemleri
Yetersiz posa alımı
Fazla tuz tüketme - HT
DİYABETES MELLİTUS
Şişmanlık
Hareketsiz yaşam
Gİ yüksek olan besinleri fazla tüketme
BESLENMENİN BAZI HASTALIKLAR İLE
İLİŞKİSİ-II
HASTALIKLAR
KANSER
BESLENME
Şişmanlık
Yağ ve yağlı besinleri fazla tüketme
Alkol tüketimi (Mide ve pankreas Ca)
Fazla tuz ve tuzlu besinlerin alımı
Yanmış, kızarmış besinleri tüketme, yağı kavurarak yeme (mide,
pankreas, KC, barsak Ca)
Sigara (AC Ca, sigara içenlerde C ve E vit. düzeyi düşer, risk ↓ )
Az posa tüketimi (kolon Ca)
Yiyecek ve içecekleri sıcak tüketme, ağız ve diş bakımı yetersizli.
(ağız içi, yutak kanserleri)
Sarı ve yeşil renkli besinleri yetersiz tüketme (yetersiz A vit. )
Yetersiz C vit alımı (C vit: nitrit, nitrat) ( C vit: sigara içimi)
Yetersiz E vit alımı (kızarmış, yanmış besinler, sigara ve hava
kirliliği )
BESLENMENİN BAZI HASTALIKLAR İLE
İLİŞKİSİ-III
HASTALIKLAR
HİPERTANSİYON
BESLENME
Fazla tuz tüketimi
Kalsiyumdan zengin besinleri (süt, yoğurt) yetersiz tüketme
Potasyumdan zengin besinleri (sebze, meyve) yetersiz tüketme
Fazla yağ alımı
OSTEOPOROZ
Yetersiz kalsiyum alımı
(Kemik erimesi)
(özellikle kemiğe kalsiyumun depolandığı adolesan dönemde)
Hareketsizlik
KANSIZLIK-ANEMİ
Yetersiz C vitamini alımı
Özellikle öğünlerde (her öğün domates, portakal, maydanoz)
Yemeklerle beraber çay, kahve içme, özellikle koyu çay
DİSK KAYMASI,
Şişmanlık , Hareketsiz yaşam
VARİS, HEMOROİD
BESİN NEDİR?
YENİLEBİLEN
BİTKİ VE
HAYVAN
DOKULARIDIR.
BESİN ÖGESİ
Besinlerin içerisinde bulunan belli bir kimyasal yapısı
olan organik ve inorganik öğelere denir.
Besin Ögelerinin Sınıflandırılması:
Organik / İnorganik
Elzem / Elzem olmayan
Makro besin öğeleri / Mikro besin öğeleri
Enerji sağlayan / Enerji sağlamayan
Vücut için gerekli olan 6
ögesi vardır.
•
•
•
•
•
•
Karbonhidratlar
Proteinler
Yağlar
Vitaminler
Mineraller
Su
besin
BESİN GRUBU
Besinler içerdikleri benzer
besin öğelerine göre gruplandırılabilir.
Besinler BEŞ GRUPTA
toplanır.
BESİN GRUPLARI
• SÜT VE SÜT ÜRÜNLERİ
• ET, YUMURTA, KURUBAKLAGİL VE
YAĞLI TOHUMLAR
• TAHILLAR
• SEBZE VE MEYVELER
• ŞEKER, YAĞ, BAL gibi saf enerji
kaynakları
Her gruptaki besinler birbirleri yerine kullanılabilir
BESİN YONCASI
Sağlıklı yetişkin bir bireyin
günde 2-3 porsiyon süt ve
ürünleri grubundan alması
gerekir.
Yetişkin sağlıklı bir bireyin günde
2-3 porsiyon et grubundan
tüketmesi gerekir.
Yetişkin bireyin enerji harcamasına bağlı
olarak günde 6-11 porsiyon tahıl
grubundan tüketmesi gerekir.
Bir günde 3-5 porsiyon taze sebze ve
2-4 porsiyon meyve tüketilmelidir.
Özellikle, yeşil yapraklı sebze,
portakal, domates, yeşil biber gibi
vitamin C’ den zengin meyve ve
sebzelerden günde en az bir porsiyon
yenmelidir.
SAĞLIKLI BESLENME
ÖNERİLERİ
Beş besin grubundan önerilen
miktarlarda almaya özen
gösterilmelidir.
Öğün atlamamalı, az az sık sık
yemek yemelidir.
Günün en önemli öğünü sabah
kahvaltısıdır.
Yüksek tansiyon ve birçok kronik hastalığa
neden olan fazla tuz tüketimi azaltılmalıdır.
İyotlu tuz kullanılmalıdır.
Posa tüketimi arttırılmalıdır. Günlük posa
alımını arttırmak için haftada en az 2 kez
kurubaklagil tüketilmelidir.
Vitamin ve minerallerden zengin olan taze
sebze ve meyve tüketimi arttırılmalıdır.
Yemekler pişirilirken, yağda kızartma,
kavurma gibi yöntemler yerine haşlama
ve ızgara tercih edilmelidir.
Sıvı tüketimi arttırılmalı, günde en az
1-1,5 litre sıvı alınmalıdır.
Pilav yaparken, besleyici değeri yüksek
olan bulgur pirince tercih edilmelidir.
Sütlü tatlılara şeker en son ilave
edilmelidir.
Taze sebze ve meyveleri ,
mümkün olduğunca mevsiminde
tüketmeliyiz.
Aldığımız ürünlerin etiketlerini
okumalı, imal tarihi ve son
kullanma tarihlerine mutlaka
bakmalıyız.
Yeterli ve dengeli beslenme ile beraber
her yaşta fiziksel aktivite düzeyi yüksek
tutulmalıdır.
Düzenli yapılan aktivite,
•
•
•
•
•
•
Kalp damar hastalıkları
Hipertansiyon
Diabetes mellitus
Obezite
Kanser
Osteoporoz gibi kronik hastalıkların
oluşmasını önler.Bu hastalıkların
tedavisinde de etkilidir. Psikolojik
yararlar sağlar.
Yeterli, dengeli, sağlıklı ve moral
yükseltici bir beslenme için 1-2
besin türünden yeme yerine,
değişik tür besinlerden gerektiği
miktarlarda yenilmelidir.