Nekrotik enteritis (5)

NEKROTİK ENTERİTİS (5)
Clostridial enteritis kontrolü ince bir dengedir
Geçenlerde, Clostrial enteritis hakkında bir çok konuşmalar oldu.Clostridium perfringens’in
bu kompleks hastalıkta önemli bir rolü olduğu bilinmektedir. Yine de bu durum, hastalığın
nasıl kontrol edileceğini belirtemez. İntestinal sistemin dengede tutulması için, birkaç ince
faktörün akıldan çıkarılmaması gerekir.
Dr.R.A.Norton, Kanatlı Mikrobiyoloji ve Parazitoloji Labaratuarı, Auburn Üni.,U.S.A.
Bu makale serilerinin de belirttiği gibi Cl. enteritis, koşulları hastalık görülmeyen
diğer çiftliklerden farklı olmadığı halde görülebilen ve çabuk şekillenebilen, kompleks bir
hastalıktır. Niçin? Bu soru, bu yıkıcı problemle savaşan veteriner hekimlerin zihninde ve
kanatlı sektöründe belirmektedir.
Broiler bağırsak florası, yüzlerce bakteri, virüs, protozoa ve diğer organizmalardan
oluşmuş kompleks bir topluluktan oluşur. Tıpkı diğer topluluklardaki gibi, bu topluluktaki her
bir organizma, diğerleri ile ilişkilerinden bir fayda sağlar. Ve hiçbir birey, diğerlerinin
yaşamına zarar vermez. Amerika Auburn Üniversitesi’nde yapılan araştırmalarda,
Clostridium enteritis’le ilgili olan Cl. perfringens-bu ilginç fenomon- gözlenmektedir.
Açıklanamayan bazı nedenlerden dolayı, diğerleri çok sayıda bakteri taşırken,
ortalama, sağlıklı ve büyümüş broiler tavukların intestinal kanallarında az sayıda Cl.
perfringens bulunur. Her ne kadar hastalığın sebebi toksin genlerin oluşması için, sağlıklı
tavuklarda bakteriler meydana gelse de, genler kapatılır ve toksin salınmaz.
ÇEVRENİN ÖNEMİ
Bakteriler de insanlar gibi, yaşamak için mümkün oldukça az miktarda enerji
harcamaya meyillidirler. Pek çok Clostridia (Cl. perfringens’den farklı olan intestinal
Clostridiumlar) bulundukları ortama zarar vermeden, sağlıklı tavukların intestinal
kanallarında birkaç değişik ortamda yaşarlar. Eğer bulundukları ortamlar değişirse,
bakterilerin metabolizmaları, konakçıya zarar verecek şekilde değişmeye başlayabilir.
İntestinal ortamın en önemli ve nüfuslu üyeleri, intestinal duvarı şekillendiren hücreler, yani
eritrositlerdir.
Enterositler, bakteriyel hücrelerle iletişim içindedir ve onların ortamda normal bir
şekilde bulunmalarını sağlar. Eğer enterositlerin fiziksel harabiyetlerinden (coccidia
enfeksiyonu ya da fibrinlerin yüksek seviyelerinin aşındırıcı haraketleri) dolayı intestinal
ortam bozulursa, hücrelerin kimyasal sinyalleri değişir ve bakteri bu tehlike mesajlarını alır.
İntestinal duvarın derin dokularına yeni yol bulan bakteri, uyuyan patojenik faktörlerini
faaliyete geçirir ve intestinal duvarın dokularında hızla çoğalmaya ve kolonize olmaya başlar.
ONU HARAKETLENDİRME!
Toksinler kolonizasyon faktörleri gibi düşünülebilir. Bakteriyel hücrelerin tüm
ihtiyaçları olduğunda, toksin genleri açık değildir, bundan dolayı toksin üretimi kapalıdır.
Kondisyonları azaldığında,toksinler devreye girer ve bakteri hızla çoğalarak yaşam savaşı
vermeye başlar. Eğer problem bir bölgede lokalize olmuşsa, bu durum çok ciddi değildir ve
harabiyet kolayca giderilir. Ancak harabiyet çok ciddi ise ve bakteri kolonizasyonu çok
yaygınsa, mevcut durum daha da kötüye gider; hayvanda yaygın ve irreverzibl enteritis
şekillenir. Aynı durum tek tip ya da kombine bakteriyel toksinlerle karşılaşmış broiler
tavuklar için de söz konusudur.(Cl. perfringens diğer toksinlere göre çok daha etkilidir.
Bu durum kötü bir döngüye dönüşür. Daha fazla toksin etkisi , daha çok intestinal
harabiyeti demektir, bu sebeple daha çok bakteri, zarar veren toksin genlerini faaliyete geçirir
v.s. ....Sonunda, hayvanın hayatta kalmasına olanak vermeyen şiddetli enteritis oluşur. Bir
hayvan ölünce, onu yiyen kanatlılar için enfeksiyon kaynağı olabilir. Toksin geni ilk alan
1/3
World Poulty No 9 Vol 16 2000
kuşun bağırsaklarında faaliyete geçtiğinden beri, her kuş toksini aldığı andan itibaren
etkilenecektir.
DENGENİN KORUNMASI
Daha önce de söylendiği gibi, farklı kuşların intestinal kanallarındaki bakteri
seviyeleri de farklı olur. Bu fenomonun bilimsel terimi kuşların “carriage level”ı (Taşıma
seviyesi) olarak adlandırılır. Taşıma seviyesinin(carriage level) az da olsa kuşların genetiği
tarafından etkilendiği görülmektedir. Broiler’ler de diğer hayvanlar gibi bu genetik
işaretleyicileri taşımaktadırlar. Bu işaretleyiciler, hastalıklarla savaşma yeteneklerini
belirleyicidirler. Ve MHC( Major Histocompotability complex) olarak adlandırılan immun
sistem unsurlarını düzenlerler. Bu işaretleyiciler, broilerler arasında, kuşların türetildikleri
özel genetik çizgilerinden dolayı farklılıklar gösterirler. Bazı MHC işaretleyicileri, spesifik
hastalıklarda direnişe yardımcıdır. Diğer işaretleyiciler bazı hastalıklarda hassasiyete
sebeptirler. Her ne kadar bu özel mekanizma oldukça kompleks ve bu sayfada anlatılanların
çok ötesindeyse de, şunu söylemeye yeterlidir; immun sistemin komponentleri, bir kuşun Cl.
perfringens’lerin taşındığı ve enterositlerle etkileşim halinde olduğu intestinal kanalında, ne
kadar Cl. perfringens taşınacağını belirlemede MHC’ye yardımcıdır. Diğerleri oldukça
hassasken, bazı kuşlar Clostridial enteritis’e doğuştan dirençlidir. İlginç olarak ya da belki
şaşırtıcı olarak, bazı kuşlarda Cl. perfringens’in yüksek seviyelerde bazılarında ise düşük
seviyelerde Clostridial enteritis meydana getirmesinin doğal sebepleri tam olarak
bilinememektedir. Ayrıca diğer Clostridia(Non-clostridium perfringens tipleri) ların,
hastalığın gelişiminde ne rol oynadığı bilinememektedir.
HASSAS BİR DENGE HARAKETİ
Clostridial enteritis probleminin önlenmesi, bu problemden sorumlu faktörlerin hassas
bir denge kontrolüne bağlıdır.(Şekil 1) Her bir unsurun kontrolündeki bir başarısızlık, hastalık
durumuna yol açacaktır. Yönetim daima anahtardır. İstisnai durumlar dışında, iyi çiftlik
yöneticileri Clostridial enteritis problemine daha az sahiptir. Kötü yöneticiler ise daha fazla
sahip olacaktır. Yeterli yönetim stratejileri arasında ilk önce gelen, hastalık durumu
incelemelerinin pratiğidir. Çözüm genelde şirket kayıtlarında saklıdır. Genelde kuş ırkları,
diğerleri değilken, problemlerin bir tarihçesine sahiptir. Ayrıca çiftlik yöneticileri de
geçmişte bir çok problemlere sahiptir, diğerleri değilken. Problemler üzerine yoğunlaşmak ve
avantajlar elde etmek için kayıtlar kullanılmalı. Kapsamlı değişimler veya şirket
politikasındaki değişimler mümkün olmayabilir ya da gerçekten tehlikeli olabilir. Kapsamlı ya
da bireysel çiftlik seviyelerinde, pek çok problemin kaynağı belirlenmek zorunda olacaktır.
Broiler ırk seçimindeki düzeltme gerekli olabilir, özellikle problem çok yaygınsa. Şu
bilinmelidir ki; kendi başına ırk değişimi yalnızca çözümün bir parçasıdır, zira enteritis
çiftliklerdeki birkaç problemin bir sonucudur.
DENGELİ YÖNETİM( LİTTER MANEGMENT)
Coccidia ve diğer parazit kontrol programları, enterik sağlık programı için, önemli
unsurlardır. Coccidia kontrolüne karşı immunite gelişimi gereklidir ve bir çok Avrupa Birliği
ülkelerinde ilaç kısıtlamasından dolayı daha da gerekli olacaktır. Beslenme programları
düzenlenmelidir; bunun anlamı besinler sıradan olmamalı ve kas gelişiminin yanı sıra immun
fonksiyonlara da bir şeyler katmalıdır. Beslenme programlarında, intestinal kanala zarar
verebilecek olan düşük kaliteli lif ya da düşük kaliteli protein içeren ürünlerin yüksek
miktarlarda kullanımı minimalize edilmelidir. Beslenme programında uygulanan besin
kaynakları, büyüme sirkülasyonu esnasında ani bir biçimde değiştirilmemelidir. Zira bu
durum hayvanda hastalığa hassasiyeti artıracak olan normal florada ani bir dengesizliğe neden
olur.
Litter(dengeli besin) kontrol programı, Clostridial enteritis’e karşı yürütülen
programın diğer bir gerekli elementidir. Bir çok Avrupa ülkesi, Dengeli Yönetim’ in ve her
partiden sonra sıkça temizleyip düzenlemenin önemini anlamıştır. Amerika, bu pratiğe, tavuk
2/3
World Poulty No 9 Vol 16 2000
ürünlerinin hacminin bir fonksiyonu olarak benimsememektedir. Litter çevresi, örneğin
intestinal kanal pek çok farklı türden bakteri ve organizmanın karışımından ibarettir. Bir çok
bakteri, kuşların sindirim kanalında ilk karşılaşmada sayıca artar. Zamanla bu sayılar
dengelenir, az ya da çok sayıda düzenli bulunan bir konuma gelir. Bununla beraber Clostridia
farklıdır, zamanla sayıları artmaya devam eder. Zira gerçekten çok sağlam olan sporlarını
üretme yeteneğine sahiptirler. Clostridial sporlar diğer besinsel faktörler ve coccidial
faktörlerle kombine olarak-ki böylece hastalık gelişmeye açıkı hale gelir- yeterince hastalık
yapıcı hale geldiğinde, temizleyip düzenleme işlemi son bulur.
Bakteri ve coccidia her iki unsurunda seviyelerinin dağişmesiyle hayvanda hastalık
durumunun gelişmesi “theoretical litter capasity”(Teorik besinsel kapasitesi) olarak
adlandırılır.(Şekil 2) Her ne kadar rakamlar uygun durumlar için kullanılırsa da, gerçekten bu
kavram ebatsızdır ve sayılamaz. Bakteri ve coccidia beraberce kritik seviyeyi aştıklarında
hastalık gelişecektir. Girdiği konakçıda ne seviyede olduğu lokal kondisyona ve her bir
patojenin virülens derecesine bağlıdır. Cleanout, coccidial ve bakteriyel kapasiteyi azaltır, o
süratle denge seviyelerinden sakınmak hastalık gelişimi için zorunludur.
İNTESTİNAL SAĞLIĞIN GELİŞTİRİLMESİ:
Her ne kadar hastalığın mekanizması tam olarak anlaşılamamış olsa da, yemlere
katılan Flavomycin® , Stafac®, BMD® ve Lincomix® gibi antibiyotikler intestinal sağlığın
korunması ve Nekrotik enteritis’in önlenmesinde yıllardır başarı göstermektedir. Bazı Avrupa
Birliği üyesi ülkeler arasında, bu non-teröpotik antibiyotiklerin yasaklanması veya üzerinde
düşünülmesine sebep olan, antibiyotik rezistansının gelişmesi ile ilgili tüketici sorunları
tartışıldı. İskandinav ülkelerinin bazılarında, bu ürünlerin yasal kullanımı için konan bu
başarılı bariyerler, dünya kanatlı sektörü için bir ön adım olarak hizmet etmelidir. Bu aynı
ülkelerde, Clostridial enteritis’in sonradan yaniden ortaya çıkması da ayrıca bir uyarı olarak
görülmelidir. Politik gelişimin temeli olarak, öncelikle bilimsel kanıtları kullanan ülkeler,
önlem prensiplerinin fazlalığına dayanamamaktadırlar. Mevcut iş antlaşmalarına uymak ve
verileri toplamak yerine, akılcı kararlar üretilebilir, bu ülkeler sıradan, bağlantısı zayıf ya da
olmayan olaylarda dahi, antibiyotik kullanımını durdurabilmeyi sağlamak için yeterli olacak
yaklaşımlar adapte etmişlerdir. Sonuç tarımsal hayvanlarda antibiyotik kullanımı için fazla
duygusal bir yaklaşımdır.Dünya kanatlı sektörü ve akademik topluluklar hükümeti
eğitmelidir. Politik gelişim için aynı yaklaşımlar adapte edilemez ve kararlar akılcı fikir ve
bilimsel olaylar üzerine yapılmaya devam eder. 
NOT: Bu, Nekrotik enteritis serisindeki 5. Ve son makaledir.Bu yıldan sonra tüm bu
makaleleri Elanco Hayvan Sağlığının yeni bir baskısı içinde görmek mümkün olacaktır.
ŞEKİL 1: Clostridial enteritis probleminin önlenmesi, bu problemden sorumlu tüm
faktörlerin hassas bir denge kontrolüne bağlıdır. Tüm bu komponentlerin kontrolündeki bir
başarısızlık, hastalığın gelişme olasılığının yüksek olduğu bir duruma neden olacaktır.
ŞEKİL 2: Teorik litter kapasitesi ardındaki fikir, boyutsuzdur ve ölçülemez. Coccidia ve
bakterilerin birlikte kritik seviyeyi geçmeleri durumunda hastalık gelişecektir.
3/3
World Poulty No 9 Vol 16 2000