G ÜNCEL M M U N O S U P R E S İ F U İ YGULAMALAR UZM. DR. İBRAHİM AKDAĞ Transplantasyon Alıcının grafta immün yanıtı Rejeksion Üriner Obstrüksiyon; pıhtı, stenoz Üriner Komplikasyon Nonİmmunolojik Erken Allograft Disfonksiyon Vasküler Komplikasyon Üriner fistül Arteriyel, venöz tromboz ve stenoz Siklosporin, OKT3 İlaç Toksisitesi ATN * İmmunolojik Rejeksiyon Antibiyotik, antiviral, vb. Hiperakut Rekürrent Glomerulonefrit De Nova Glomerulonefrit CMV İnduced Glomerulonefrit Akselere Akut GRAFT’ın TAHRİBİ Other apoptotic stimuli A B C Fas ligand mRNA transcription FasL Nuclear damage Chromatin cond. DNA cleavage PARP cleavage Lamin cleavage Fas FaDD CTL TCR Caspases Lysis Granule contents Perforin Granzymes A& R Granzymes Target cell APC Kostimülatör Sinyal (II) Antijenik Sinyal (I) IL-2-R mAb OKT3 mAb TCR CTLA-4-Ig T Hücresi IL-2 reseptörü Postreseptör Sinyal (III) Rapamisin Ca 2+ CsA FK506 Aktive kalsinörin P NFAT NFAT + IL-2 GEN UYARICISI AZA G1 De novo purin sentezi Hücre Siklusu M S MMF G2 APC Poliklonal Ab B7 (-) (-) CD3 Tirozin kinaz OKT3 Hücre içi Steroid Ca++↑ (-) TOR Siklin CD2BRC G1 Hücre S (-) NFTAa (-) Fas Diğer sitokin reseptörleri IL-2R PKC Kalsinörin NFTAi CD2B Tirozin kinaz DAG IP3 IL-15 ve diğerleri IL-2 PLC C1 PIP2 CsA (-) FK506 Üçüncü uyarı IL-2 CD4/B THC Basiliximab Daclizumab (-) İkinci uyarı İlk uyarı MHC CTLA-4-Ig Anti-CD154 siklusu M Azathioprin Sitokin ve diğer T hücre genlerinin aktivasyonu G2 Sirolimus (Rapamisin) Denova nükleetid sentezi (-) Mikofenolat Mofetil T HÜCRESİ CTLA4 B7 CD2B LFA1 CD4/B B7 ICAM1/2 TCR CD3 MHC APC CD2 CD4B/LF A3 Renal Transplantasyonda immunsupresyon İndüksiyon tedavisi İdame immunosupresyon Akut rejeksiyon atağının tedavisi İKİLİ TEDAVİ REJİMLERİ AZA + PRD (konvansiyonel tedavi) Csa + PRD Tacrolimus + PRD MMF + PRD RAPA + PRD Kortizonsuz rejimler CsA + AZA Csa + MMF CsA + RAPA Tacrolimus + AZA Tacrolimus + MMF Tacrolimus + AZA RAPA + MMF ÜÇLÜ TEDAVİ REJİMLERİ CsA + AZA + PRD Csa + MMF + PRD CsA + RAPA + PRD Tacrolimus + MMF + PRD MMF + RAPA + PRD GLUKOKORTİKOİDLER Akut rejeksiyon, indüksiyon ve idame tedavisi Etkinliklerine eş toksisiteleri Merkezler arasında protokol farklılıkları Özellikle erken dönemde aşırı doz kullanma Hricik et al. Transplantation 1994, 57, 979 KORTİKOSTEROİDLER Monosit ve makrofajların IL-1 salgılamasını suprese ederler Aktive lenfositlerin G1 fazından S fazına geçişini engellerler Monosit, makrofaj ve PNL’lerin migrasyon ve fagositoz yeteneğini inhibe ederler Lenfositlerin ekstra vasküler kompartmana itilmelerine neden olurlar KORTİKOSTEROİDLERİN YAN ETKİLERİ Büyüme geriliği Kemik avasküler nekrozu Osteopeni Artan enfeksiyon riski Geçiken yara iyileşmesi Katararakt Hiperglisemi Trunkal obezite Aydede yüz Bufalo boyun KORTİKOSTEROİDLERİN YAN ETKİLERİ Hiperglisemi, DM Hiperlipidemi Sodyum ve su tutulması Hipertansiyon Hipopotasemi Steroid myopatisi Osteoporoz Derinin incelmesi ve frajilleşmesi Aseptik nekrozlar Ekimoz ve peteşiler Strialar Yüzde eritem, akne, kıllanma Yara iyileşmesinde gecikme GLUKOKORTİKOİDLERİN TEDAVİDEN ÇEKİLMESİ Kardiyovasküler hastalık (önemli mortalite riski) Avantajları: Daha düşük kan basıncı Daha iyi diyabet kontrolü Daha düşük kolesterol seviyeleri Dezavantajları: Akut rejeksiyon riski artışı Graft fonksiyonunda yüksek oranda bozulma Tüm graft survisinde azalma Radcliffe et al. Lancet 1996, 348, 643 Yeni İmmunsupresif İlaç Kulanımında Steroid Tedavinin Sonlandırılması İş Rejimi Steroid Kesilme Zamanı Takip Süresi Rejeksiyon (%) 27 FK / MMF 1 hafta 7.4 ay 17 Grinyo et al 26 CsA / MMF 17 ay 10 ay 0 Kupin et al 19 Neoral / MMF 9 ay 24 ay 5 Budde et al 25 CsA / MMF 10,3 ay 11 ay 0 Vanrenterghem 252 CsA / MMF 3 ay 12 ay 4 Hasta sayısı Grewel et al Araştırıcı Vanrenterghem Y. Transplant Proceedings 1999; 31: 7 20 KS Kesilme Çalışmasının Meta-analizi Yüksek graft yetmezliği riski Artmış akut rejeksiyon hızı Kasiske et al. J Am Soc Nephrol 2000; 11: 1910 Gomez et al. Transplant Proc 2001; 33: 3263 Transplantasyondan sonra ilk 6 ay içinde kesilmemelidir Yeterli alternatif immunosupresyon şarttır Erken steroid kesilmesi; posterior polar katarakt, avasküler kemik nekrozu veya osteoporoz gibi komplikasyonların riskini azaltmaz GLUKOKORTİKOİDLERİN TEDAVİDEN ÇEKİLMESİ Glukokortikoidlerin tedaviden çekilmesinden yarar görebilecek gruplar Kardiyovasküler hastalık riski artmış olanlar Kemik kitlesi azalmış olanlar (özellikle yaşlı kadınlar) Diyabetik olanlar İnfeksiyon riski olanlar Zarar görebilecek gruplar Donor - alıcı missmatch olanlar İki ve daha fazla transplant olanlar Bozulmuş graft fonksiyonlular AZATHİOPRİN (AZA) Purin antimetabolitidir Denovo purin sentezini inhibe eder DNA sentezini engelleyerek lenfositlerin proliferasyon ve birçok fonksiyonunu inhibe eder Sadece S fazına spesifik sitolitik etkisi vardır NK aktivitesini, antikor yapımını, hücresel immun yanıtı baskılar AZATHİOPRİN (AZA) Siklosporin öncesi steroidlerle beraber indüksiyon ve idame tedavilerinde yaygın kullanıldılar Çoğunda uzun süreli graft fonksiyonu sağladılar Akut rejeksiyon tedavisinde yararsızdırlar Belfast deneyimi: AZA + düşük doz steroid, 350 ilk kadaverik graftın %45’inde 10-26 yıl iyi fonksiyone graft McGeown. Clinical Transplants 1996: 265 AZATHİOPRİN (AZA) En büyük dezavantajı tek başına yetersiz olmasıdır Steroid kesildikten sonra CsA veya tacrolimus ile kombine kullanılabilir MMF ile AZA’dan daha iyi graft fonksiyonu ve survi başarılabilir Daha az pahalıdır AZATHİOPRİN (AZA) YAN ETKİLERİ Kemik iliği supresyonu: Lökopeni (sık) Trombositopeni Hepatotoksisite Alopesi Gastrointestinal toksisite, pankreatitis Ürtiker, makulopapuler rash İnfeksiyonlar (özellikle varicella ve herpes simplex) Kanser riskinde artış Allopurinol ile beraber kullanılmamalıdır. !! CYCLOSPORİN-A IL-2 gen aktivasyonunun inh. Kalsinörin T ve B hücre proliferasyonu inh. Ca-kalm. bağımlı fosfataz Normalde inaktif Nefrotoksisite Hepatotoksisite Nörotoksisite Hiperlipidemi Hiperürisemi Glukoz intoleransı Hirsutismus Gingiva hiperplazisi Hiperpotasemi Metabolik asidoz Hemolitik üremik sendrom İnfeksiyon ve tümör riski İmmunolojik uyarı Sitozolik Ca artar Aktif kalsinörin NF-AT-(P) NF-AT Takrolimus ve Siklosporin’in Moleküler Etki Mekanizması Antigenpresentingcell Activated TCR/CD3 Helper T cell Ca2+ Peptide+ MHC-II class PKC PLC1 DAG Calcineurin FKBP12 Inhibition NF-AT c/p NF-AT c/p PPP CD28 ZAP70 IP3 Activation B7 Ras/GAP? Raf/MEK? Tacrolimus Jun Fos CD28RC CD28RE MAPK SİKLOSPORİN Orijinal formulasyon (Sandimmune) Klinik kullanımındaki Dezavantajlar Belirsiz biyoyararlanım Dar terapötik aralık Kompleks farmakodinamik ve farmakokinetik etkileşim Önemli intrensek toksisite Yeni mikroemülsiyon formulasyonu (Neoral) Sandimmune’dan Neoral’e dönüşüm %16 doz azaltımı Noble. Drugs 1995; 50: 924 SİKLOSPORİN Tek başına veya prednisone, AZA, MMF ve Sirolimus ile kombine kulanılmaktadır (2’li/3’lü) Monoterapi fazla yaygın değildir İtalya’da çok merkezli randomize bir çalışma 354 kadaverik RTx Tek başına CsA / ikili / üçlü tedavi Anlamlı akut rejeksiyon Kreatinin klerensleri hafif daha düşük 4 yıllık hasta ve graft survileri benzer Akut rejeksiyonsuz hastalarda monoterapi ile KS’lere bağlı yan etki olmaksızın iyi sonuçlar SİKLOSPORİN’İN KESİLMESİ İlaç fiyatı, istenmeyen yüksek yan etki insidansı, progresif renal yetmezlik riski (3 ay ile 2 yıl) Colloborative study group Post-Tx ilk yıl CsA kesilenlerde devam edenlere göre 5 yıllık graft survisi %11 daha düşük Tüm çalışmaların metaanalizi Kısa dönemde graft survisi farklı değil CsA kesilenlerde akut rejeksiyon riski anlamlı SİKLOSPORİN’in Kesilmesinin Graft ve Hasta Survisine Etkisi 1 yıllık canlı Tx olgularında CsA kesilmesi; Grup I : 12 haftadan daha uzun bir dönemde Grup II: Maddi nedenlerle 1 aydan kısa dönemde Grup I Grup II Akut rejeksiyon % 19 % 50 Graft yetmezliği ve ölüm % 18 % 52 Jha et al. Am J Kid Dis 2001 Kalsinörin nefrotoksisitesi (%) Zaman İçinde CNI Toksisitesi 100 75 50 25 0 0 0.25 0.5 0.75 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Nakil sonrası süre (yıl) Nankivell BJ. et al. N. Engl. J. Med. 2003 TACROLİMUS Primer immunosupresif ve kurtarma ilacı 1 yıllık graft survisi > %90 Kronik rejeksiyon oranını CsA’ya göre rejeksiyon sıklığı ve şiddeti daha az Böbrek ve pankreas Tx’ında tacrolimus toksisitesi nedeniyle CsA’ya dönüş özellikle ilk 30 günde akut rejeksiyonu riskini Spencer et al. Drugs 1997; 54: 925 TACROLİMUS & NEORAL 50 Avrupa merkezi (n: 560), 6 aylık çalışma 287 hasta Tac., 273 CsA mikroemülsiyon + AZA + KS Son nokta: Biyopsi kanıtlı akut rejeksiyon Akut rejeksiyon (%19.6 vs %37.3, p<0.0001) KS’e dirençli rejeksiyon (%9.4 vs %21, p<0.0001) Tedaviler arasında yer değişikliği gerekliliği Tacrolimus grubunda %0.3, Cy’de %10 (p<0.0001) Renal fonksiyonda, graft ve hasta survilerinde yan etki sıklıklarında fark bulunmadı Pirsch et al. Transplantation 1997; 63: 977 TACROLİMUS & NEORAL Pittsburgh Grubu Refrakter rejeksiyonlu 169 hastada 30 aylık takipte % 74 kurtulma oranı bildirdi Hastaların %85’inde önceden antilenfosit ajanlarla tedavi başarısız olmuştu Akut komponenti olmayan kronik rejeksiyonlular dönüşümden yarar görmedi Daha şiddetli histolojik rejeksiyon ve dönüşüm anında daha yüksek serum Cr’i olanlar daha zayıf cevap vermektedir Jordan et al. Transplantation 1997; 63: 223 CsA-TACROLİMUS Arasında Fark Var mı ? Graft survival (%) 100 95 90 85 CsA-MMF (n)= 4,686) - - - - - Tac-MMF (n)=2,393 80 0 2 1 Time post-transplant (years) 3 Bunnapradist S. et al, Transplantation, 2003 CsA- Tacrolimus Arasında Anlamlı Fark bulunamadı. MYCOPHENOLATE MOFETİL ETKİ MEKANİZMASI İnosin 5’-monofosfat dehidrogenaz enzimi (IMPDH)’nin inaktivasyonuyla pürin sentezi de novo yolunun inhibisyonu hücre proliferasyonunun S-fazı esnasında DNA sentezinin inhibisyonu guaninden emniyet yolu ribozdan de novo yol lenfositler Endotel hücreleri düz kas hücreleri fibroblastlar barsak epitel hücreleri nöronlar MYCOPHENOLATE MOFETİL Primer immunosupresif ve kurtarma ilacı Akut Renal Allograft Rejeksiyonu Profilaksisi 3 yıllık randomize çift kör araştırmalar Son nokta: Biyopsi kanıtlı rejeksiyon, graft kaybı, ölüm, herhangi bir nedenle tedaviye cevapsızlık Avrupa MMF Cooperative Study Group US Renal Transplant MMF Study Group Tricontinental MMF Renal Transplant Study Group MMF ile Pivot Klinik Çalışmalar ABD Study 1995 3 Kıta Study 1996 Avrupa Study 1995 Merkez sayısı 14 21 20 Transplant tipi 1. Kadavra 1./2. Kadavra 1./2. Kadavra CsA + KS CsA + KS CsA + KS MMF dozu 2/3 g 2/3 g 2/3 g Plasebo AZA AZA Plasebo ATG Evet Hayır Hayır Eşlik eden tedavi 3 Yıllık Hasta Sağkalımı Tedavi Amacı-Avrupa Sağkalım (%) 100 90 80 MMF 3 g MMF 2 g PLACEBO 70 0 6 12 18 24 30 Transplantasyondan olaya kadar aylar 36 3 Yıllık Graft Sağkalımı Tedavi Amacı-Avrupa Sağkalım (%) 100 90 80 MMF 3 g MMF 2 g PLASEBO 70 0 6 12 18 24 30 Transplantasyondan olaya kadar aylar 36 MYCOPHENOLATE MOFETİL 3 Çalışmanın Sonuçları: MMF ile tedavi başarısızlığı anlamlı Rejeksiyon ataklarının tedavisinde KS kullanım sayısı ve ALG kullanımı MMF 12 aylık dönemde akut rejeksiyon ataklarını Graft survisi oranlarında hafif ama anlamsız düzelme MYCOPHENOLATE MOFETİL Kronik Renal Transplant Rejeksiyonunda International MMF Study Group Sekonder sonucu 3 yıllık takip Graft survisi 3 g/g MMF % 84.8 2 g/g MMF % 81.9 AZA % 80.2 MMF Uzun Dönem Etkileri 66744 Renal Tx hastası (Ocak 1988-Haziran 1997) MMF kronik allograft yetmezliğinde %27 4 yıllık hasta survisi MMF AZA % 91.4 % 89.8 (p: 0.006) Ojo AO et al. Mycophenolate mofetil reduces late renal allograft loss independent of acute rejection. Transplantation 2000; 69: 2405 Mikofenolat Mofetil Uzun Dönem Etkileri Kontrol altında graft survisi 100 MMF 95 90 AZA 85 80 p<0.0001 12 24 36 48 Aylar Ojo AO et al. Transplantation 2000; 69: 2405 MYCOPHENOLATE MOFETİL Akut Rejeksiyon Kurtarma Tedavisi: Refrakter akut renal allograft rejeksiyonu tedavisinde MMF (3 g/gün) (n: 77) / Yüksek doz KS (n: 73) Ölüm/graft kaybı 6. ay 12. ay Biyopsi kanıtlı rejeksiyon ve tedavi yetersizliği MMF KS %14.3 %18.2 %26 (NS) %31 (p<0.042) %39 %64.4 (p<0.001) Başka çok merkezli bir çalışmada: 75 refrakter hasta, uzun dönemde kurtarma başarısı %69 IL-2 T lenfositleri için büyüme faktörü Makrofajlar, B lenfositleri ve olgunlaşmamış timositler için uyarıcı, Aktif hale gelmiş T hücrelerinden diğer pek çok lenfokinin salınmasını uyarıcı Harris WJ, Adair JR. Antibody Therapeutics, 1997 Anti IL-2 Reseptör Antikorları Etki Mekanizmaları MHC II-Antigen/T-cell receptor Macrophage Helper T Lymphocyte Basiliximab, Daclizumab A C T I V A T I O N Siklosporin Takrolimus IL-2 Activated T Lymphocyte IL-2 receptor (High affinity) IL2 IL-2 RESEPTÖRÜ 3 komponenti var 1. -zinciri (CD25) (Tac) Aktivasyon antijeni Aktif hücrelerde 2. -zinciri (CD122) İntraselüler sinyal iletisi İstitahattaki hücrelerde 3. -zinciri (CD132) İntraselüler sinyal iletisi İstitahattaki hücrelerde YAKLAŞIM Tac taşıyan hücrelerin selektif tahribi veya inaktivasyonu (sadece aktive lenfositleri hedefler) ve süregelen immun yanıtları inhibe eder; ancak nonspesifik immüniteyi etkilemez Genetik Mühendisliğinin Çözümü Kimerik Humanize monoklonal antikorlar Bu teknolojide: IgG molekülünün Fareye ait Fab (antijen bağlayıcı) kısmı ile İnsana ait Fc (sabit) kısmı birleştiriliyor Kimerik ve Humanize Monoklonal Antikorlar Variable Region Fc Region M M M M M M H H H H H H M M M M M M M=Murine Murine Antibody H H H H H H H H H H H H H H H H H H H=Human Chimeric MurineHuman Antibody Humanized Antibody Basiliximab (Simulect) 2 çok merkezli, randomize, çift kör, kontrollü faz III çalışması tamamlandı Avrupa / Kanada Çalışması 21 merkezli, Basiliximab(n: 190), Kontrol (n: 186) 6 ay sonra biyopsi kanıtlı akut rejeksiyon %29.8 vs %44 Antikor tedavisi gerektiren KS’e dirençli ilk rejeksiyon atağı sıklığı %10 vs %23.1 İnfeksiyon ve diğer yan etkilerin sıklığı benzerdi Nashan et al. Lancet; 1997; 350: 1193 Basiliximab (Simulect) US Çalışması Diğerine benzer sonuçlar elde edildi İlk rejeksiyon atağında azalmalar 6. ayda %35 vs %52 12. ayda %38 vs %55 KS dışında immunosupresyon artırımı ile tedavi edilen rejeksiyon atağı sıklığı daha azdı %25 vs %42 100% 80% Simulect (N=188) 83% Placebo (N=193) 80% 60% 47% 47% 44% 45% 40% 20% 21% 20% 25% 17% 20% 17% 0% Any Infection Bacterial Infection Viral Infection CMV HCV Fungal Infection* Daclizumab (Zenapax) Çok merkezli, randomize, çift kör, plasebo kontrollü faz III çalışması tamamlandı AZA + Prednisone + CsA (3’lü kombine tedavi) İlk 6 ayda biyopsi kanıtlı akut rejeksiyon %22 vs %35 İlk rejeksiyon atağı süresi 73 g vs 30 g Hasta başına ort. rejeksiyon atağı sayısı 0.3 vs 0.6 Rejeksiyon için antilenfosit ajan gereken hasta sayısı %8 vs %14 Yan etkilerin sıklığı benzerdi Vincenti et al. N Engl J Med 1998; 338: 161 Daclizumab (Zenapax) MMF + Prednisone + Daclizumab Kalsinörin inhibitörsüz protokol Prospektif, çok merkezli çalışma 50 hastanın sonuçları 13 hastada (%26) akut rejeksiyon 8 tane randomize kontrollü çalışma 6. ayda akut rejeksiyon insidansı Plesebo (n=912) 39,6 IL-2R-Ant. (n=904) p<0,0001 25,7 % 0 10 20 30 40 50 60 Adu et al. BMJ 2003, 326; 789-94 İndüksiyon Tedavisinde Kullanılan Anti-IL-2 Monoklonal Antikorları Property mAb Type Number of injections Dose Regimen Daclizumab Simulect Humanized Chimeric 5 2 1 mg/kg 20 mg 5 Q2Week (0, 2, 4, 6, 8) 2 (days 0,4) Efficacy (dual therapy) ++ ++ Safety +++ +++ Tolerability Good Good Immunogenicity (anti-Id Ab) Low Low SİROLİMUS Etki Mekanizması Cyclosporine: Cyclophilin TCR Donor antigen CYP CsA TAC: FKBP FKBP Calcium-dependent Activation pathway Calcineurin TAC NFAT IL-2 transcription Upregulation IL-2 production Proliferation Activation Signal Upregulation TOR Ribosomal proteins Translation initiation Cyclin-dependent kinases FKBP SRL Sirolimus (Rapamycin) 1997’de Faz III klinik çalışmalar Prospektif, randomize, çift kör bir çalışma Akut rejeksiyon profilaksisinde CsA ve KS rejimine AZA ile Sirolimus eklenmesi 38 merkezli, 719 hasta Tx sonrası 48 saat içinde Sirolimus ( 2 mg/g) / (5 mg/g) / AZA (2-3 mg/kg/g) 7 ayda akut rejeksiyon oranları %15 / %10 / %24 Viral infeksiyon sıklığı benzerdi SİROLİMUS Yan Etkileri Hiperkolesterolemi Hipertrigliseridemi Trombositopeni Hipokalemi Artralji Poliklonal Antilenfosit Antikorlar İnsan T lenfositleri ile immunize edilmiş hayvanlardan elde edilirler Primer olarak lenfositlere karşı etkin olmakla beraber, kanın diğer şekilli hücrelerine de etki ederler ALG ve ATG olarak iki ayrı preparatı mevcuttur Mutlaka büyük venlerden infüze edilmelidir Poliklonal Antilenfosit Yan Etkileri Ateş, titreme Anaflaktik şok Akciğer ödemi, ARDS Lökopeni, trombositopeni Serum hastalığı Aseptik menenjit Her türlü infeksiyon riskinde artış (özellikle CMV) Lenfoproliferatif hastalık gelişimi Monoklonal Antikorlar OKT-3 CD 3 reseptörü ile etkileşir Tekrarlanan kullanımlarda anti-idyotipik antikorlar oluşur, dolayısıyla etki azalır Sıvı yüklenmesi OKT 3 kullanımı için kontrendikedir Hastanın kilosu %3’den fazla artarsa diyaliz uygulanır İlk doz uygulamasında ateş, titreme, dispne, gögüs ağrısı, bulantı, kusma, diyare ve tremor görülür İmmunsupresan Toksisitesi Toksisite CsA FK-506 Steroidler Rapamisin MMF Nefrotoksisite + + - - - Hipertansiyon + + + - - Hiperlipidemi + ? + + - Nörotoksisite + + - ? - Diyabet + + + - - Osteoporoz + + + - - İmmunsupresif Tedavide Diğer Yaklaşımlar Antijen sunumu ve hücre sinyaline etkili ajanlar Kimyasal ajanlar Sirolimus (rapamycin) Leflunomide (LFM, A77 1726) Gusperimus FTY720 Biyolojik ajanlar Total lenfoid ışınlama Lokal allograft ışınlaması Fotoferez SDZ RAD (RAD) Brequinar sodyum Mizoribine (brendinin) İmmunsupresif Tedavide Kullanılan Ajanlar Deneysel kullanımdaki monoklonal antikorlar Anti-T hücre reseptör antikorları Anti-CD4 monoklonal antikorları Anti-T-12 monoklonal antikorları Adhezyon moleküllerine karşı monoklonal antikorlar Kostimulatuar sinyaller ve füzyon proteinleri ÖZET VE VURGULAMALAR İmmunsupresif tedavi; hastayı yaşamla ölüm arasında ince bir çizgide yürütebilme sanatıdır İmmunsupresif tedavide başarı, hekimin bilgisine, dikkatine ve özverisine bağlıdır Bu tedavi ile birçok hastanın yaşamı kurtulabilirken, yan etki ve komplikasyonlar nedeni ile birçok hasta da maalesef ölebilmektedir Yaşam boyu yerine koymakta zorlandığımız eksik parçalar vardır… Hayat pazılının diğer parçalarını da siz yerleştirin…