BÖLÜM 14. TEDARİK ZİNCİRİ YÖNETİMİNDE TEMEL KAVRAMLAR

BÖLÜM 14. TEDARİK ZİNCİRİ YÖNETİMİNDE TEMEL KAVRAMLAR (ÖZET)
Tedarik zinciri, bir ürünün üretilmesi ve müşteriye ulaştırılması veya bir hizmetin sunulması
sürecinde yer alan kuruluşları, bunların tesislerini, işlevlerini ve faaliyetlerini kapsamaktadır.
Bu süreçte yer alan kuruluşlar; müşteri işletmeler, imalatçı işletme (veya hizmeti sunan
işletme), tedarikçiler ve lojistik firmalarıdır. Tesisler; depolar, fabrikalar, işlem merkezleri,
dağıtım merkezleri, perakende satış noktalarıdır. İşlev ve faaliyetler ise; sipariş alma, talep
tahmini, satın alma, teslim alma, stok yönetimi, bilgi yönetimi, kalite yönetimi, üretim
planlaması, üretim, dağıtım, satış sonrası hizmetleri kapsar. İşletmelerin tedarik zincirleri
birbirinden farklılık gösterir. Bazı işletmelerin tedarik zincirleri basit, bazı işletmelerinki ise
oldukça karmaşıktır. Tedarik zincirinin elemanları ve bu literatürdeki temel kavramlar aşağıda
açıklanmıştır.
14.1. Tedarik Zincirinin İşleyişi:
Müşteri:
Tedarik zincirindeki faaliyetler müşterinin, işletmenin sunduğu ürünleri satın almak için
sipariş vermesi ile başlar. Burada müşteri, satıcı işletme ile temasa geçerek işletmenin ilgili
bölümüne (genellikle satış bölümü) satın almak istediği ürünlerin cins ve miktarı ile bu
ürünleri ne zaman teslim almak istediğini bildirir. Satıcı işletme bu siparişi kaydeder. Eğer
ürünler satıcı işletmenin stoklarında mevcut değilse, işletmenin satış bölümü ilgili ürünün
imalatı için üretimle bilgili birimlerden istekte bulunur.
Planlama:
Tedarik zinciri, değişik müşteriler tarafından verilen siparişlerin birleştirilerek üretilmesi
gereken miktarın ve bu ürünlerin ne zaman hazır olması gerektiğinin belirlenmesi ile devam
eder. Bu aşamada üretim planlaması ile ilgili birim devreye girerek, istenen miktarda ürünün
istenen zamanda hazır olmasını sağlayacak bir üretim planı hazırlar. Üretim planlama ayrı bir
konu başlığı olarak ele alınmıştır. Ayrıntılı bilgi için ilgili konu başlığına bakabilirsiniz. Daha
sonra, planlanan üretimin yapılabilmesi için gerekli olan hammadde ve parçaların cins ve
miktarı belirlenerek bunların tedarikine başlanır. Bu süreç tedarik zincirinin bir sonraki
aşamasını oluşturur.
Satın alma:
Satın alma bölümü, planlanan üretim için gerekli olan hammadde ve parçaların cinsini,
miktarını ve bunların ne zaman hazır olması gerektiğini gösteren listeleri üretim planlama
bölümünden alır. Satın alma bölümü bu hammadde ve parçalarla ilgili siparişleri tedarikçilere
gönderir.
Teslim alma ve depolama:
Tedarikçiler tarafından gönderilen hammadde ve parçalar siparişi veren işletme tarafından
teslim alınır, miktar ve kalite bakımından kontrolleri yapılarak üretim birimlerine sevk
edilinceye kadar depolanır.
Üretim:
Bu aşamada, bir önceki aşamada tedarik edilen hammadde ve parçalar kullanılarak müşteri
siparişleri imal edilir. Bunun için, depolanan hammadde ve parçaların depolandıkları yerden
üretim birimlerine sevk edilmesi gerekir. İmalatın tamamlanmasını müteakip mamuller
müşterilere sevk edilinceye kadar mamul ambarlarında depolanır.
Nakliyat:
Depolanan ürünler sevk bölümü tarafından müşterilerin istedikleri zamanda ellerinde olacak
şekilde en uygun taşıma vasıtasıyla sevk edilir.
Faturalama ve takip:
Nakliyatı müteakip alıcıya fatura gönderilir ve faturalanmış tutarın zamanında tahsil edilmesi
takip edilir.
İadeler ve satış sonrası hizmetler:
Tedarik zincirinin son aşamasında müşterinin memnun kalmadığı ayıplı ürünlerin iade
işlemleri ile ürünlerin teslimatını müteakip satış sonrası hizmetler olarak adlandırılan bakım,
onarım ve müşteri memnuniyeti ile ilgili geri beslemelerin alınması işlemleri yürütülür.
14.2. Tedarik Zinciri Yönetiminde Kullanılan Kavramlar:
Lojistik yönetimi: Müşterilerin gereksinimlerini karşılamak üzere, her türlü ürün, hizmet ve
onlarla ilgili bilginin başlangıç noktasından tüketim noktasına kadar etkin ve verimli bir
şekilde ileri ve ters yönlü akışının gerçekleştirilmesi, depolanması, denetlenmesi ve
planlanmasıdır.
Tedarik Zinciri:
Mal ve hizmetlerin tedarik aşamasından, üretimine ve nihai tüketiciye ulaşmasına kadar
birbirini izleyen tüm halkaları kapsar. İş süreçleri açısından bakıldığında, tedarik zinciri; satış
süreci, üretim, envanter yönetimi, malzeme temini, dağıtım, tedarik, satış tahmini ve müşteri
hizmetleri gibi pek çok alanı içermektedir.
Tedarik Zinciri Yönetimi:
Müşteriye, doğru ürünün, doğru zamanda, doğru yerde, doğru fiyata, tüm tedarik zinciri için
mümkün olan en düşük maliyetle ulaşmasını sağlayan malzeme, bilgi ve para akışının entegre
yönetimidir.
Talep ve Sipariş Yönetimi:
Müşteri kayıplarının en büyük sebeplerinden biri sipariş gecikmeleri, yok satışlar ya da elde
kalan stoklardır. Talep ve sipariş yönetiminde temel amaç müşteri siparişlerinin etkin ve
entegre işleyen bir süreçte, hızla cevaplanmasıdır. Bunun için oluşturulacak sistemin temel
özellikleri şunlardır: müşteriye ait tüm bilgiler ortak bir bilgi havuzunda toplanmalıdır,
müşteri siparişleri ve üretim kapasitesi ile entegre geliştirilmiş planlama sistemleri
kullanılmalıdır, müşteri talebini tedarik zincirinin üst halkalarına hızla ve otomatik bir şekilde
iletebilmek için gereken altyapı kurulmalıdır, üretim ve yeni ürün geliştirme faaliyetleri talebe
göre hızla şekillendirilmelidir, organizasyonda talep planlaması sorumluluğu tanımlanmalıdır,
otomatik sipariş dağıtımı fonksiyonu devreye alınmalıdır, sistem üzerinde sipariş
optimizasyonu yapılabilmelidir, işlem hacminin büyük olduğu müşterilerle elektronik
bağlantılar kurularak siparişler elektronik ortamda alınıp, kaydedilmelidir.
Satın Alma:
Müşteri siparişlerini zamanında, kaliteli ve uygun maliyetle karşılayacak malzeme ve
ürünlerin optimum maliyet, kalite ve hızda temini fonksiyonudur. Satın almadaki temel
gereklilikler şunlardır: satın alma stratejileri şirket stratejileri ile uyumlu olmalıdır, satıcılarla
stratejik ortaklıklar kurulmalıdır, tedarikçi performansları sürekli takip edilmelidir, merkezi ve
dağınık satın alma yapısı oluşturulmalıdır, tedarikçilerle birlikte entegre bilgi sistemleri
kurulmalıdır, satıcının kendi mallarının stokunu işletme deposunda yönetebileceği sistem
altyapıları oluşturulmalıdır.
Planlama:
Müşteri siparişlerinin zamanında karşılanması amaçlı üretim planları, malzeme alım
programları oluşturmak, bunları dinamik bir yapıda revize ederek yönetmek, aynı zamanda
üretim ve diğer işletme maliyetlerini ve kısıtlarını etkin bir şekilde yönetmek planlama
fonksiyonunun görevidir.
Gerekli özellikler: müşteri talepleri ve satış trendleri doğrultusunda sistematik planlar
oluşturulmalıdır, uzun dönemli planlar baz alınarak kısa dönemli programlar ve tezgah
yüklemeleri hazırlanmalıdır, satın alma ile entegre tedarik sistemi kurulmalıdır, ürün tasarımı
planlama kısıtlarının optimizasyonuna göre gözden geçirilip değerlendirilmelidir, üretimde
beklemeler arası geçiş ve hazırlık süreleri azaltılmalıdır.
Stok:
Yönetimi Üretim planına uygun, şirket stok hedeflerine göre ürün ve malzeme stok
seviyelerinin belirlenmesi ve stokların verimli yönetim fonksiyonudur.
Temel özellikler: stok takip entegre bir sistem üzerinde yapılmalıdır, tüm stok hareketleri
sistem üzerinde tanımlanmalı ve kayıt edilmelidir, gerçekçi talep planlaması ile stok seviyeleri
minimuma düşürülmelidir, tedarik zinciri boyunca stok takibi sistemleri kullanılmalıdır, stok
yönetim maliyetlendirme ile entegre çalışmalıdır.
Depo Yönetimi:
Stokların uygun şartlarda, uygun maliyetlerle, hızlı hareket sağlayacak altyapılarla ve
nerelerde depolanacağı kararları tedarik zincirinde depo yönetiminin görevleridir. Temel
gereklilikler: depo yönetimi, satın alma, planlama ve stok yönetimi fonksiyonları entegre
çalışmalıdır, depo yerleşimi malzeme karakteristiklerine uygun olmalıdır, depo otomasyonu
araçlarından hız ve maliyet avantajı sağlayacak şekilde yararlanılmalıdır.
Sevkiyat ve Dağıtım:
Satışa hazır ürünün depolardan müşterilerin istedikleri noktalara dağıtılmak amacıyla yapılan
aktivitelerin bütünüdür. Gerekli nitelikler;

Dağıtım kanalları, şirket iş yapma şekillerine uygun olarak fayda/maliyet analizine
göre belirlenmelidir.

Sevkiyat planlaması entegre bir sistem üzerinde otomatik sistemlerle yapılmalıdır

Sevkiyatlar siparişlere göre filolara en optimum şekillerde dağıtılmalıdır.

Rota tanımları doğru yapılmalıdır, sistem destekli filo yönetimi uygulamalarından
yararlanılmalıdır,

Sevkiyat ve dağıtım performansı sürekli ölçülmeli ve iyileştirme uygulamalarına
odaklanılmalıdır,

Nakliye, şirkete katma değer sağlamıyor ise dış kaynak (Outsourcing) kullanımı
yoluna gidilmelidir.
Dış kaynak kullanımı:
İşletmelerin giderek kendilerine rekabet avantajı sağlayan yeteneklerine dayalı işleri yapmak
istemeleri, buna karşın öz yeteneklerin kullanılmadığı işleri başka işletmelerden alma
eğilimleri olarak tanımlanabilir.
Değişimlere uyum sağlayabilmek, dalgalanmalardan daha az etkilenmek, güncel ve son
teknolojilerden, bilgi birikiminden hızlı yararlanabilmek amacıyla “dış kaynak kullanımı
(outsourcing)” işletmeler tarafından yaygın kullanılmaya başlayan bir uygulamadır.
MRP 1 (Elektronik Malzeme İhtiyaç Planlaması) :
Ürün ağaçlarını, stok, sipariş bilgilerini ve ana üretim çizelgesini kullanarak
ihtiyaçlarını
malzeme
hesaplamak için kullanılan teknik bir hesaplama yöntemidir. Ana üretim
programı için gerekli olan envanter için ayrılacak sermayeyi azaltarak “ne, ne kadar, ne
zaman sipariş verilmeli, ne zaman teslim edilmeli ?” temel parametreleri yanıtlaması için
kullanılır.
MRP 2 (Üretim Kaynakları Planlaması) :
Önceleri malzeme akış biçimlerini ve stokları kapsayan sistem, daha sonra üretim ile
doğrudan bağlantılı olan tedarik, üretim planlama ve kontrol, muhasebe, stok yönetimi gibi
faaliyetleri kapsayarak MRP 2 yani Üretim Kaynakları Planlaması olarak adlandırılmıştır.
MRP2, bir üretim şirketinin tüm kaynaklarının kısmen entegre ve etkili bir biçimde
planlanması metodudur.
ERP1 ve ERP 2 (Kurumsal Kaynak Planlaması): MRP2 yaklaşımının geliştirilmesi ile
oluşturulan sistemin yeni adıdır. 2000’li yıllardan itibaren internet kullanımı sayesinde işletme
dışı unsurlarla birleşen ERP sistemleri, müşteri ilişkileri yönetimi, tedarik zinciri yönetimi ve
işletme zekâsı kavramlarını kapsayarak ERP 2 diye anılmıştır. ERP sistemleri sadece yazılım
değildir ve işletmenin tüm bölümlerinin birbirleri ile entegrasyonunu amaçlar.
ABC Analizi: ABC analizi işletmelere, üretim planlarının ekonomik açıdan değerlendirilmesi
maksadıyla oluşturulmuş bir sistemdir. Ürün gruplarını sağladığı karlılık ölçüsüne göre
sıralayan ve gruplayan bir hesaplama yöntemidir. Hangi ürünlerin devamlı stoklarda
bulunması gerektiği, hangi ürünlerin stoklarının tükenmesine zaman zaman izin verileceği ve
hangi ürünlerin stoklardan çıkarılması gerektiğini belirlemek amacıyla kullanılır. A, B ve C
harfleri kullanılarak değerler verilir, satın alma kararlarının alınmasında kullanılan bir
unsurdur.
SCOR Modeli (Supply Chain Operations Reference Model): Tedarik Zinciri Konseyi’ndeki
(SCC-Supply Chain Council) şirketlerin çalışmaları sonucu 1996’da ortaya çıkarılmış,
müşteri memnuniyetini amaçlayan tedarik zincirlerinin yönetimi için standart bir metodoloji
sağlayan modeldir. SCOR Modelin amacı Tedarik zincirinde standardizasyona gitmek ve
böylelikle tedarik zinciri süreçlerini tedarikçiler, üreticiler, distribütörler ve perakendeciler
arasında oluşturabilmek için ortak bir metodoloji,
terminoloji ve standart kavramlar
oluşturmaktır.
Tedarik: Üretim için gerekli kaynakları sağlamak ve çizelgelemektir.
Üretim: Sipariş ve/veya talep tahminine göre üretimin gerçekleştirilmesi ve çizelgelenmesidir.
Dağıtım: Ürünlerin müşteri ve/veya tüketicilere teslim edilmesidir.
İade: Hammadde iadeleri (tedarikçiye) ile bitmiş ürünlerin iadeleridir(üreticiye).
Tepki zamanı: Bir müşterinin sipariş vermesinden, ürünün kendisine teslim edilene kadar
geçen zamandır.
Ürün çeşitliliği: Bir müşterinin, dağıtım kanalının sunmasını beklediği ürün çeşitlerinin
sayısıdır.
Ürün Varlığı: Bir müşteri siparişi geldiğinde stokta ürünün bulunma olasılığıdır.
Müşteri tecrübesi: Müşterinin sipariş verdiği ürünü teslim alma kolaylığıdır.
Sipariş görünürlüğü: Verilen siparişten ürün teslimine kadar olan tüm aşamalarda müşterinin
siparişinin durumunu takip edebilme yeteneğidir.
Geri verebilme, ise bir müşterinin, kusur, kalitesizlik ya da herhangi bir nedenle ürünü geri
verebilme kolaylığı ve ağın bu tür geri vermelerden kaynaklanan sorunları çözebilme
yeteneğidir.
Sabit Maliyet: Vergiler, amortisman giderleri, satın alma personelinin ücretleri, kira, sigorta
ödemeleri, ekipman bakım maliyetlerini içeren maliyet türüdür.
Değişken Maliyet: Dolaylı işgücü maliyeti, malzeme maliyeti, nakliye, sipariş işleme
maliyeti, paketleme maliyeti gibi maliyet unsurlarını içeren maliyetlerdir.
Yarı Değişken Maliyet: Telefon ve iletişim maliyetleri, prim sisteminden kaynaklanan
ücretler, kiralama maliyetleri, leasing maliyetleri gibi maliyet unsurlarını içeren maliyetlerdir.
Yerel Tedarikçi: İşletmenin faaliyet gösterdiği bölge sınırlarında bulunan tedarikçilere Yerel
Tedarikçi adı verilmektedir. Yerel tedarikçiler işletmelere yakın oldukları için nakliye
maliyeti yaratmamaktadır. Ayrıca işletmeler ile aynı bölgede yer aldığından daha hızlı
teslimat yapabilme yeteneğine sahiptirler.
Ulusal Tedarikçi: İşletmenin faaliyet gösterdiği bölge dışında fakat aynı ülke sınırları
içerisinde yer alan tedarikçiler olarak tanımlanmaktadır. Ulusal tedarikçi kullanmanın da
avantajları bulunmaktadır. Bu tür tedarikçiler ülkenin her bölgesine hizmet verebildiği için
birçok müşterisi için kitle üretimi yapabilmekte ve dolayısıyla daha uygun fiyatlar
sunabilmektedir. Ulusal tedarikçiler büyük şirketlerin ürün ve malzemeler ile ilgili Ar-Ge
faaliyetlerine de katkı yapabilmektedir. Bu tür tedarikçiler özellikle hammadde satın alınması
konusunda malzeme yokluğu riskini de daha aza indirgemektedir.
Uluslararası Tedarikçi/ Yabancı Tedarikçi: İşletmelerin kendi ülke sınırları dışında, başka
ülkelerdeki tedarikçileri olarak tanımlanabilmektedir. Düşük isçilik maliyetleri, bu
tedarikçileri avantajlı konuma getirse de kalite standartları, uzun teslimat süreleri, ithalat
işlemleri ile ilgili düzenlemelerin gerekliliklerinin yerine getirilmesi zorunluluğu, farklı para
birimlerine ait kurlardaki dalgalanmalar vb. gibi birçok dezavantajı da bulunmaktadır.
Tekli Tedarik: İşletmelerin belirli malzeme ve/veya hizmetleri sadece bir tek tedarikçiden
sağlamasına “Tekli Tedarik” adı verilmektedir.
Çoklu Tedarik: Söz konusu malzeme ve/veya hizmetlerin tedarik edilmesindeki sürekliliği
sağlamak için birden fazla tedarikçi kullanılmasına ise “Çoklu Tedarik” denilmektedir.
Uluslararası Tedarik: Uluslararası Tedarik: İşletmenin malzeme ve/veya hizmet satın
almasında uluslararası tedarikçileri kullanmasına “Uluslararası Tedarik” denir.
E-Tedarik: Tedarik faaliyetlerinde bilgi teknolojilerini kullanmasına ise “E-Tedarik (Esourcing)” adı verilmektedir.