BÖLÜM 1 File

1. Bölüm
Para, Banka ve
Finansal Piyasaları
Niye Çalışıyoruz?
Hazırlayan: Doç. Dr. Ahmet ÇALIŞKAN
1
Para, Banka ve Finansal Piyasaları
Niye Çalışıyoruz?
Bono, tahvil, hisse senedi, döviz piyasaları
gibi finansal piyasaların nasıl çalıştığını
incelemek,
 Bankalar, sigorta şirketleri, merkez
bankası gibi finans kurumlarının nasıl
çalıştığını görmek,
 Ekonomide paranın rolünü incelemek.

2
Finansal Piyasalar

Elinde fon fazlası bulunan kurum ve
kimselerden fon ihtiyacı bulunan kurum ve
kimselere fon transferinin gerçekleştiği
piyasalara finansal piyasalar denir.
3
Bono, Tahviller ve Faiz Oranları
Menkul kıymet, ihraç edenin gelecekteki
gelirleri veya varlıkları üzerinde bir alacak
sözleşmesidir.
 Bono, tahvil ve hisse senedi menkul
kıymetlerdir.
 Bono (kısa vadeli) ve tahviller (uzun
vadeli) hamiline (elinde tutana) bir veya
daha fazla defa zamanı ve miktarı belli
olan ödeme yapar.

4
Bono, Tahviller ve Faiz Oranları

Faiz oranı, borçlanmanın maliyetidir.
Başka bir deyişle fonları bir süreliğine
kiralamanın bedelidir.
5
ABD de bono-tahvil faiz oranları
6
18.01.2010
18.10.2009
18.07.2009
18.04.2009
18.01.2009
18.10.2008
18.07.2008
18.04.2008
18.01.2008
18.10.2007
18.07.2007
18.04.2007
18.01.2007
18.10.2006
18.07.2006
18.04.2006
18.01.2006
TR de bono-tahvil faizleri
simple annual int.rate
30
25
20
15
10
5
0
issue date
7
Hisse senedi piyasası
Hisse senedi, onu ihraç eden şirkette bir
mülkiyet ortaklığını temsil eder.
 Hisse senedinin hamili, onu çıkaran
şirketin gelecekteki kazançlarına (karzarar) ve varlıklarına ortak olur.

8
Hisse senedi fiyatları
9
/M
Ar on
a t
A r lı k h
a 8
A r lı k 6
a 8
A r lı k 7
a 8
A r lı k 8
a 8
A r lı k 9
a 9
A r lı k 0
al 91
Ar ık
al 92
Ar ık
al 93
Ar ık
al 94
Ar ık
al 95
Ar ık
al 96
Ar ık
a 9
A r lı k 7
a 9
A r lı k 8
a 9
A r lı k 9
a 0
A r lı k 0
a 0
A r lı k 1
a 0
A r lı k 2
a 0
A r lı k 3
al 04
Ar ık
al 05
ık
06
Ay
Hisse senedi fiyatları
İMKB-100 / ISE-100
50,000.00
45,000.00
40,000.00
35,000.00
30,000.00
25,000.00
20,000.00
15,000.00
10,000.00
5,000.00
0.00
10
Döviz piyasası
Döviz piyasası, fonların bir para biriminden
diğer para birimine çevrildiği piyasadır.
 Döviz kuru, bir para biriminin diğer para
birimi cinsinden değeridir. Örneğin, bir
ABD dolarının YTL cinsinden değeri (fiyatı)
1.51 TL / $.
 Bu değerler, döviz piyasasındaki arztalebe göre belirlenir.

11
Doların diğer paralar karşısındaki değeri
12
02.01.2006
02.01.2002
02.01.1998
02.01.1994
02.01.1990
02.01.1986
02.01.1982
02.01.1978
02.01.1974
02.01.1970
02.01.1966
02.01.1962
02.01.1958
02.01.1954
02.01.1950
Liranın Dolar karşısındaki değeri
TL/$ exchange rate
10000000
1000000
100000
10000
1000
100
10
1
13
Liranın Dolar karşısındaki değeri
Bakınız: Dolar 1950-2007.htm
 1950 -1960: 2.82 TL / $
 1960 – Ağustos 1970: 9.08 TL / $
 Ağustos 1970 – Aralık 1971: 15.15 TL / $
 Aralık 1971 – Mayıs 1974: 14.30 TL / $
 1980 sonrası değişken (artış).

14
Bankacılık ve finansal kurumlar
Finansal aracılar: Tasarruf sahiplerinden
borç alıp kredi ihtiyacı olanlara borç veren
kurumlardır.
 Bankalar, mevduat kabul edip kredi veren
kurumlardır. (her finansal aracı mevduat
toplamaz)

15
Bankacılık ve finansal kurumlar
Sigorta şirketleri, emeklilik fonları,
mortgage fonları, katılım ortaklıkları,
yatırım bankaları diğer finansal aracılardır.
 Bilgisayar ve internet finansal piyasaları
globalleştirmiş, alım satımı hızlandırmıştır,
yeni araçları ortaya çıkarmıştır.

16
Para ve Konjonktür Dalgalanmaları
Para arz ve talebinin piyasadaki canlılık ve
durgunluk döngülerine (business cycle)
etkisi vardır.
 Durgunluk (resesyon) istihdam kaybına
(işsizlik) ve gelir kaybına neden olurken,
piyasada canlılık enflasyon riski taşır.
 Para teorisi, para arzı ile istihdam-üretim
ve genel fiyat seviyesi arasındaki ilişkiyi
açıklar.

17
Para Arzı ve Enflasyon
Para arzı ile genel fiyat seviyesi arasında
yakın ilişki olduğu miktar teorisinde
(MV = PY) öngörülmüş ve verilerle
ispatlanmıştır.
 Enflasyon, genel fiyat seviyesindeki artış
oranıdır. Genel fiyat seviyesi üretilen mal
ve hizmetlerin fiyatlarının ağırlıklı
ortalamasıdır.

18
ABD de Para Arzı – Büyüme İlişkisi
19
ABD de Para Arzı ve Fiyat Seviyesi
20
TR de Para Arzı ve Fiyat Seviyesi
900000
800000
700000
600000
500000
M2Y (1987=100)
GDP DEFLATOR (1987=100)
400000
300000
200000
100000
0
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
21
TR de Para Arzı Büyümesi ve Enflasyon
110.00
100.00
90.00
80.00
70.00
60.00
GDP defl. Growth
M2Y growth rate
50.00
40.00
30.00
20.00
10.00
0.00
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
22
Para arzı büyüme oranı - enflasyon
Turkey
23
Enflasyon Genel Fiyat Seviyesinin
Değişim Oranıdır
GDP deflator vs CPI
110
100
90
80
70
60
GDPDeflator
CPI
50
40
30
20
10
0
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
24
Para Politikası ve Mali Politika
Para politikası, para arzının yönetimidir.
Bu, faiz oranlarının kontrolü vasıtasıyla
yapılır. Faizin artmasıyla para arzı daralır,
faizin azalmasıyla da para arzı genişler.
 Para politikasinin amacı: fiyat istikrarini
sağlamak ve sürdürmek.
 TR de TCMB, ABD de FED tarafından
yapılır.

25
Para Politikası ve Maliye Politikası

Mali politika harcamalar ve vergilendirme
ile ilgilidir. Maliye Bakanlığı & Hazine
Müsteşarlığı.


Bütçe açığı (fazlası) belirli bir yılda
harcamaların vergi gelirleri üstünde (altında)
çıkmasıyla oluşur.
Açık, ancak borçlanmayla giderilebilir. TR de
1994 öncesi hazinenin TCMB den borçlanması
(para basarak açiklari kapamak) mümkündü
fakat 1994 ten sonra kısmen, 2001 den sonra
tamamen yasaklandı. Şu anda MB daha
bağımsız.
26
KAMU BÜTÇESİ
Herhangi t yılında, devlet bütçesi
Gt + rBt-1 = Tt + Bt-Bt-1
sağlamalıdır.
Gt
: kamu harcamaları
Bt-1
: ödenmemiş borç miktarı. t-1 yılındaki
“Kamu Borç Stoku” da denebilir.
rBt-1
: faiz ödemeleri (r:reel faiz)
Tt
: vergi gelirleri
Bt-Bt-1
: t yılındaki yeni borçlanma miktarı
27
TR Kamu Bütçesi
Milyar TL
2000
2001
2002
2003
2004
2005
Gelirler
33.3
51.8
76.4
100.2
109.9
134.8
Vergi Gelirleri
26.5
39.8
59.6
84.3
90.1
106.9
6.8
12.0
16.8
15.9
19.8
27.9
Giderler
46.6
80.4
115.5
140.1
140.2
144.6
Faiz Dışı Giderler
26.2
39.3
63.6
81.4
83.7
98.9
Faiz Ödemeleri
20.4
41.1
51.9
58.6
56.5
45.7
Bütçe Dengesi
-13.3
-28.6
-39.1
-39.8
-30.3
-9.8
7.1
12.5
12.8
18.8
26.2
35.9
-12.6
-32.1
-34.4
-41.9
-30.4
-10.4
12.8
32.1
34.4
41.9
30.4
10.4
Dış Borçlanma Net
2.7
-4.4
16.6
2.7
4.0
-1.2
İç Borçlanma Net
9.4
23.2
17.5
42.9
30.8
21.3
Diğer Finansman
0.7
13.4
0.3
-3.7
-4.4
-9.7
FDF/GSMH (%)
5.7
7.1
4.7
5.3
6.1
7.4
-10.6
-16.2
-14.3
-11.2
-7.1
-2.0
Diğer
Faiz Dışı Denge
Nakit Dengesi
Finansman
Bütçe Açığı / GSMH
28
Source: HM, http://www.mahfiegilmez.nom.tr/
TR Kamu Bütçesi
BORÇ STOKU VE YÜKÜ
2002
2009
151.5
301.3
Kamu Kesimi İç Borç Stoku
94.5
227.3
Kamu Kesimi Dış Borç Stoku
56.8
74.0
Kamu Kesimi Toplam Borç Yükü
(%)
65.7
47.8
TCMB Dış Borç Stoku
22.0
13.6
Özel Kesim Dış Borç Stoku
43.1
176.3
Özel Kesim Dış Borç Yükü(%)
18.7
28.0
USD Kuru
1.51
1.50
230.5
630.0
(milyar dolar)
Kamu Kesimi Toplam Borç
Stoku
GSYH
Kaynak: Mahfi Eğilmez, “Borcumuz Ne Kadar?”
Radikal, 16 Şubat 2010 Salı
29
ABD Kamu Bütçesi
30