2014 Y*l* Bolu Ekonomisi - Bolu Ticaret ve Sanayi Odası

Yrd. Doç. Dr. Engin I. ERDEM
Abant İzzet Baysal Üniversitesi

2014 yılının son çeyreğinde ABD ekonomisinin beklenenden fazla
büyüdüğü (%3.5), avro bölgesinin (%1) yerinde saydığı, Japon
ekonomisinin resesyonla karşı karşıya olduğu, Cin ekonomisinin
önceki yıllarda göre daha durağanlaştığı, gelişmekte olan
ekonomilerin sınırlı (%3-4 civarında) ölçüde büyüdükleri gözlendi. Rus
ekonomisi ise Ukrayna müdahalesi sonra Batı’dan gelen ekonomik
yaptırımlar ve büyük oranda düşen petrol fiyatları sebebiyle %50 ye
varan deflasyon ile büyük bir kriz içerisine girdi. Dünya ticaretinde
sınırlı da olsa artış gerçekleşti (%2.5).

2015 yılında bu son çeyrekte olan gelişmelerin büyük ölçüde devam
edeceği bekleniyor: euro bölgesinde ekonomik durağanlagin devam
edeceği, Yunanistan sorunu, euronun daha da değer kaybedeceği,
petrol fiyatlarının düşük seviyelerde kalacağı, Rus para birimi rublenin
daha da düşebileceği, Japon ekonomisinin resesyon durumu, Cin
büyümesinin durgunlukta olacağı ve gelişmekte olan ekonomilerin
yüzde 3-4 civarında büyürken, dünya ticaretinde de ancak yüzde 1-3
civarında artışın mümkün olacağı beklenmekte.
2015 beklentilerinin Türkiye ekonomisine olası yansımaları
 Petrol fiyatlarının düşük seviyelerde kalması Türkiye’nin cari açığına 20-25






milyar dolarlık bir olumlu katkıda bulunabilir.
Avro bölgesinin durgunlu, ihracatın %45inin yapıldığı bu bölge olan
ticarete olumsuz etkileyebilir.
Dünya ticaretinin ancak %1-3 civarında büyüme beklentisi Türkiye’nin
ihracat hedeflerini de zorlayacaktır.
Rusya’nın yaşadığı ekonomik kriz hem ihracata hem de Rus turistlerin
ziyaretlerini olumsuz etkileyecektir.
Euro-dolar paritesinin oynaklığı hem dış ticarette hem de turizm
gelirlerinde riskleri artıracaktır. İhracatçılar için ihracat sigortasının daha da
önemli olacağı söylenebilir.
Cin ekonomisinin büyümesinin yavaşlaması, Cin’e olan ihracatı olumsuz
etkileyebilir.
Irak’taki ISID sorunu, Suriye’de devam eden iç savaş durumu, petrol
fiyatlarının düşmesinin Iran basta olmak üzere Türkiye’nin petrol ihracatçısı
komşularına etkileri Türkiye’nin bölgesindeki bu ülkelere olan ihracatı ve
bunla bağlantılı nakliye sektörünü olumsuz etkileyecektir.
Ocak-Ağustos/Eylül
2011
2012
2013
2014
İhracat (ilk 8 ay toplamı)
88, 7 milyon $
99, 9 m
99,3
104,9
İthalat (ilk 8 ay toplamı)
160,4 milyon $
157
167
159
Borsa İstanbul (Eylül )
51.267
78.208
67.802
74.938
İmalat Sanayi Üretim
Endeksi % değişim
% 11,6
% 2,2
% 3,4
% 3,3
%75
%74,2
%74,2
%74,3
İmalat Sanayi Fiyatları
Endeksi (Ocak-Eylül)
%13,7
%1,4
%6,8
%8,7
Yurtiçi Üretici Fiyatları
Endeksi % Değişim (ilk 9 ay)
%9,7
%0,7
%4,4
%7,2
Tüketici Fiyatları Endeksi
% Değişim (Ocak-Eylül)
%4,5
%3,3
%5
%6,4
İmalat Sanayi Kapasite
Kulanım Oranı % (ilk 9 ay)
Dönem
Büyüme Oranı Ortalaması
1923-1947
% 5,07
1948-1967
% 5,74
1968-1997
% 4,56
1923-1997 ortalama
% 5,12
1998-2013
% 3,89
2003-2013
% 4,96
NÜFUS
▪ 2012
▪ 2018
281.080
301 bin
2013
2023
284.501
318 bin
NÜFUS ARTIŞ HIZI (İl ve İlçeler- 2009 vs 2013)
Merkez + %23, Seben - %27, Kıbrısçık - %17,
Mengen - %14, Yeniçağa - %14, Göynük - %13,
Dörtdivan - %7, Mudurnu - %3, Gerede - %0,7
ALINAN-VERİLEN GÖÇ (2012-2013)
Alınan Göç:

Kaynak: TÜİK
13.138
Verilen Göç:
12.401
Ağustos 2013
Toplam Çalışan Sayısı
Ağustos 2014 Yıl Bazında
Değişim
52409
55105
2696
14210 (%27)
14814
604
Çiftçi Sayısı
5223
4866
-357
Esnaf Sayısı
6717
6818
101
Kamu Çalışanı Sayısı
14382
15207
825
İşyeri Sayısı
6366
6593
227
İşsizlik Sigortasına Başvuru
Sayısı
163
208
45
Kadın Çalışan Sayısı
2009
2013
İşgücüne Katılma Oranı
%50.2
%55.3
İstihdam Oranı
%44.5
%50
İşsizlik Oranı
%11.5
%9.6
Sanayi % Hizmetler % Tarım %
Türkiye
(2011)
27
64
9
Doğu Marmara
(2011)
36
57
7
Bolu
(2001)
21
41
38
2010 yılı değerleri
Kaynak: Dış Ticaret Müsteşarlığı
Toplam
Sektörün il
Satış
satışlarındaki
(milyon TL)
payı
(%)
Türkiye’nin
sektördeki
toplam
satışında ilin
payı
Kümes Hayvanları Yetiştiriciliği
734
15,7
21,8
Canlı Hayvanların Toptan Ticareti
630
13,5
15,6
Karayolu ile Yük Taşımacılığı
491
10,5
1,4
Otomotiv Yakıtı Ticareti
252
5,4
0,3
Çimento İmalatı
154
3,4
2,3
Orman
%59
Tarım
%18
Çayır, mera
%15
Tarım dışı arazi
%8
HEKTAR
Toplam Tarım Alanı
İşlenen Tarım Alanı
2009
109.185
105.416
2010
112.422
108.531
2011
107.174
103.290
2012
120.452
116.552
2013
121.200
117.302
Kaynak: MARKA
Bitkisel Üretim Değeri
Milyon TL
Canlı Hayvanlar Değeri
Milyon TL
2009
298,173
496,601
2010
351, 180
625,082
2011
497,791
753,475
2012
325,630
799,918
2013
307,528
695,121
Kaynak: TÜİK-MARKA
ALT SEKTÖR Firma Sayısı
İstihdam Sayısı
Gıda ve Tarıma Dayalı Gıda
55
5.131
Ağaç ve Orman Ürünleri
32
1.249
Elektrik-Elektronik
7
480
Tekstil
18
2.005
Maden
10
475
İnşaat
9
425
Kimya
6
41
Makine
3
63
Metal
34
3.141
Diğer
13
314
187
13.324
TOPLAM

BOLU İLİ 2014 YILI TESİS VE YATAK SAYISI
98 Tesis, 7609 Yatak

TURİZM BELGELİ TESİSLER
23 Konaklama Tesisi, 2 Lokanta

GECELEME İSTATİSTİKLERİ
Turizm Belgeli Tesislerde Konaklayanlar
YERLİ
2011
2012
2013
324.350
355.230
311.840
Kaynak: Bolu İl, Kültür ve Turizm Müdürlüğü
YABANCI
46.987
51.184
50.107
Kaynak: TOBB ve TESK
2014
2013
Kurulan Şirket Sayısı
101
82
Kurulan Gerçek Kişi Ticari İşletme
188
155
289
237
Kapanan Şirket
24
25
Kapanan Gerçek Kişi İşletme
35
43
59
68
Açılan Esnaf Dükkanı
887
786
Kapanan Esnaf Dükkanı
424
484
TOPLAM
TOPLAM
İHRACAT
İTHALAT
2009
46 milyon $
100 milyon $
2010
54
115
2011
91
144
2012
100
179
2013
154
204
2014
176,7
175,2 (+15m?)
2014 yılı ilin toplam ihracat miktarı:
176.7 milyon $
2013 yılı ilin toplam ihracat miktarı:
154 milyon $
%14 artış
Ocak 2014:
15.070.391 $
Nisan 2014:
16.582.028 $
Temmuz 2014:
13.343.693 $
Kasım 2014:
13.478.908 $
Aralık 2014:
10.974.000 $
Kaynak: TUIK

2014 yılında en fazla ihracat yapılan 1o ülke
Irak (70.990 bin $), İran (11.906), Rusya (7.544), Suriye (6.658),
Ukrayna (6.375), Avusturya (4.931), İngiltere (4.896),
Hong Kong (4.523), Gürcistan (4.439), İtalya (4.174)
(100 bin doların üstünde ihracat yapılan ülke sayısı: 57)

2013 yılında en fazla ihracat yapılan 10 ülke
Irak (72.741), Ukrayna (6.030), İran (4.911), Rusya (4.500),
Azerbaycan (4.396), Libya (4.345), Avusturya (4.227),
İngiltere (4.131), Tacikistan (3.608), İtalya (3.423)
(100 bin doların üstünde ihracat yapılan ülke sayısı: 58)
Kaynak: TUIK

2014 İhracatında Beş Büyük Sektör
(İlk 11 ay değerleri ile)










1. Su Ürünleri ve Hayvancılık Mamulleri (94,237 milyon $)
2. Kimyevi Maddeler ve Mamulleri (42,402)
3. Deri ve Deri Mamulleri ( 8,335)
4. Ağaç Mamulleri ve Orman Ürünleri (6,404)
5. Demir ve Demir Dışı Mamuller (5,931)
6. Elektrik-Elektronik (2,539)
7. Taşıt Araçları ve Yan Sanayi (1,669)
8. İklimlendirme Sanayi (1,412)
9. Hazirgiyim ve Konfeksiyon (1,004)
10.Makine ve Akşamları (0,945)
Kaynak: TÜİK

Toplam İhracatta Yüksek Teknoloji Ürünlerinin Payı (%)
Arjantin
Brezilya
Cin
Hindistan
Endonezya
Güney Kore
Meksika
Rusya
Güney Afrika
Türkiye
2007-2011
7.9
11.5
26.6
10.6
7.3
28.4
16.9
7.9
5.1
1.8
2012
7.7
10.5
26.3
7.3
6.6
26.2
16.3
8.4
5.5
1.8
Doğal
Kaynağa
Dayalı
Düşük
Teknoloji
Orta
Teknoloji
İleri
Teknoloji
2000
57.2
35
7.1
0.7
2005
57.7
24.1
18.1
0.1
2010
49.2
15.6
33.8
1.3
2009 yılı itibarıyla
 ÇEŞİTLİLİK bakımından Türkiye’deki iller arasında 35.
 SIRADANLIK bakımından 39.
 SOFİSTİKASYON bakımından 24. sırada
Not: Çeşitliliği yüksek il çok sayıda ürünü rekabetçi bir şekilde ihraç
etmekte, sıradanlığı yüksek olan il sıradan ürünleri ihraç etmekte,
sofistikasyonu yüksek olan il ise gelişmiş ülkelerin ihracatında yer
alan ürünleri ihraç etmektedir.

Kaynak: Dış Ticaret Müsteşarlığı, İl İl Dış Ticaret Potansiyeli, Mayıs 2011


2014 yılı ilk 11 ay toplamı: 175.747.877 $
2014 yılı toplamı 187-192 milyon dolar olması
bekleniyor.
Ocak 2014:
Nisan 2014:
Temmuz 2014:
Kasım 2014:
Kaynak: TUIK
19.470.678 $
13.408.199$
13.313.378 $
17.998.123 $
2010
2014
1
Almanya
ABD
2
Hollanda
Rusya
3
İtalya
Almanya
4
ABD
İtalya
5
Finlandiya
Hollanda
Kaynak: TÜİK, MARKA, Dış Ticaret Müsteşarlığı
2003
34
2004
31
2005
39
2006
41
2007
53
2008
64
2009
59
2010
53
2011
63
2012
66
2013
75
Bolu Ticaret ve Sanayi Odası’nın Kalkınma Bakanlığı ve MARKA’nin desteği ile yürüttüğü
“BOLU’NUN URETICI KOBI’LERI DISA ACILIYOR PROJESI’’ nden bazı önemli bulgular (Giray
Reşat, 2014, Bolu).








Proje iki parçadan oluşmaktadır: (1) Bolu ili Dış Ticaret Sektör Analiz Raporu, (2) Bolu’daki KOBI
ler için ‘Dış Ticaret El Kitabi’.
Dış Ticaret sektör analizi için Bolu’daki 203 adet firma ile anket çalışması yapılmıştır.
Saha çalışması bünyesinde firmaların iç pazardaki rekabetçi yönleri değerlendirildi. Firmaların
%41i üretim maliyetlerini yüksek bulmuşlar, %77si AR-GE faaliyetlerine orta derecede
ilgilendikleri, %81inin ise düşük ve orta derecede teknolojiye sahip olduklarını belirtmişlerdir.
Firmalara neden ithalat ve ihracat yapmadıkları da sorulmuş cevaplar ekonomik sektörlere göre
ayrıştırılmıştır (gıda ürünleri imalatı vs kimyasal madde ürünleri imalatı gibi). Cevaplarda ağırlıklı
olarak iç pazarın daha avantajlı olması, ürünlerin fiyat yüksekliği ve ihtiyaç hissedilmemesi
baslıca sebepler olarak göze çarpmıştır.
Dış ticaret yapan firmalara temel problemleri sorulduğunda ise ağırlıklı olarak döviz kurları
cevabi alınmıştır. Daha sonra enerji maliyetleri ve hammadde fiyatları yer almıştır.
İhracat yapan firmaların önemli çoğunluğu (%76) ihracat işlemlerinde risk yönetim
tekniklerinden haberdar olmadıklarını ya da kullanmadıklarını ifade etmişlerdir.
Çalışma Bolu’da ihracat yapan firmalar için bazı öneriler sunmuştur: (1) ihracat pazarlarının
genişletilmesi (2) ihracat ürünleri yelpazesinin daha rekabetçi olmasını sağlayacak teknolojilerle
donatılması (3) AR-GE faaliyetlerine ağırlık verilmesi (4) müşteri odaklı pazarlama stratejilerinin
uygulanması.
Projenin ikinci kısmı, Dış Ticaret El Kitabi ise dış ticaret yapan/yapacak firmalar için önemli bir
kılavuz özelliği taşımakta, dış ticarette karşılaşılan prosedürler, belgeler, sorunlar, devlet
destekleri ve pazar bulma yöntemleri belirtilerek ildeki firmalar için önemli bir yardımcı kaynak
olmuştur.





Doğu Marmara Kalkınma Ajansı (MARKA) tarafından su ana kadar 12 adet Mali
Destek Programı (MDP), 4 adet Doğrudan Faaliyet Destek Programı (DFDP)
ve 6 adet Teknik Destek Programı (TDP) ilan edilmiştir.
Bolu ilinden mali ve teknik destek programlarına 290 proje başvurusu yapılmış ve
bu projelerden 104 tanesi basarili bulunup desteklenmiştir. (Basari oranı: %35,9)
Bolu ilinden başvuruda bulunarak destek alan projelerin bütçe toplamı yaklaşık
14 milyon TL, bu projelerin MARKA`nin sağladığı karşılıksız mali destek tutarı
yaklaşık 8 milyon TL olmuştur.
MARKA tarafından Bolu’da 2011-2014 döneminde 33 tane uygulamalı
girişimcilik (890 kişinin katıldığı), 9 adet dış ticaret (112 kişinin katıldığı) proje
döngüsü (1001 kişinin katıldığı) ve hijyen alanlarında toplamda 148 adet
eğitim programı düzenlenmiş 4163 katılımcıya sertifika verildi.
Ocak ayında MARKA 2015 yılı için üç tane program ilan etti: 3,5 milyon TL
kaynaklı Makina İmalat Sektörünün Geliştirilmesi MDP, 3 milyon TL kaynaklı
Temiz Üretim MDP ve 3,5 milyon TL büyüklüğünde Turizm Mali Destek
Programı
Kaynak: MARKA ve BTSO
Bolu’da Şimdiye Kadar Yürütülen AB Projeleri
Gençlik Programları
Mali Büyüklüğü
67.415 euro
LdV Hayatboyu Öğrenme
3.643.747
Grundtvig Hayatboyu Öğrenme
249.048
Comenius Hayatboyu Öğrenme
195.666
MFIB Hibe
89.817
ICT-PSP
9.630
AB Delegasyon Hibeleri
1.269.480
7. Çerçeve
172.200
TOPLAM
5.697.002 euro
2013
2014
PROGRAM
TÜRÜ
Destek Alan
KOBİ Sayısı
Destek
Miktarı
Destek Alan
KOBİ Sayısı
Destek
Miktarı
Genel Destek
81
377.519 TL
100
426.000
KOBİ Proje
7
162.794
8
175.000
AR-GE,
Innovasyon,
Endüstriyel
Uygulama
9
424.404
10
410.000
Girişimcilik
69
832.744
100
955.000
İşbirliğiGüçbirliği
2
373.104
1
290.000
TOPLAM
158
2.170.474 TL
209
2.256.000 TL




1990 tarihinde kurulan KOSGEB’e ait müdürlük
Bolu’da 2010 yılı Ağustos ayında hizmete açılmıştır.
Yukarıda yer alan mali desteklerin haricinde
girişimcilik eğitimleri de yapılmaktadır. Örneğin, 2012
yılında 446 girişimcinin katıldığı 16 eğitim programı
düzenlenmiştir.
Bolu’da 11.736 KOBİ yer alırken bunlardan 2934 tanesi
KOSGEB’e kayıtlıdır.
Yukarıdaki 2013 ve 2014 yıllarına ait destek bilgilerine
ilave olarak Merkez 2011 yılında 28 KOBİ’YE 600.000
TL, 2012 yılında ise 104 KOBİ’YE 2.027.907 TL
tutarında destek sağlamıştır.
Türkiye’nin 2014-2018 dönemini kapsayan
10. Kalkınma Planı’nda önemi belirtilen
dinamiklere – nitelikli insan gücü, yenilikçi
üretim, girişimcilik, KOBILER, sürdürülebilir
cevre, bölgesel gelişme ve rekabet
edebilirlik,
kırsal
kalkınma,
çevrenin
korunması, afet yönetimi- Bolu’nun kamu
idaresi ve ekonomik paydaşların somut proje
ve planlar ile uyum göstermesi büyük önem
taşımaktadır.





İl ekonomisinde tarımın rolü ülke ortalamasının oldukça üzerindedir. Sanayi ve
hizmetler sektörünün rolünün tarıma göre daha ada artırılması ilin gelişmiş ülkeler
ekonomisi prototipine uygunluğunu artıracaktır.
Orta ve uzun vadede tarımın teknoloji yoğun ve yüksek verimliliğe uygun şekilde
yapılması hedeflenmelidir. Son yıllarda Valilik tarafından önem verilen katma
değeri yüksek bazı ürünlerin yetiştirilmesi (badem, ceviz gibi) il ekonomisi için
önemli bir potansiyel içermektedir. İlin toprak yapısına uygun başka ürünler de
araştırılabilir.
İl ekonomisinde ihracatın payı her gecen artış göstermektedir. 2014 yılında Bolu
ihracatını en fazla artıran iller arasında yer almıştır (%14 artış). Ancak mutlak
değer olarak ülke ihracatının ancak binde biri civarında olduğu not edilmelidir (176
milyon $ vs 157 milyar $).
Doğa güzelliklerine ve iki metropol arasındaki uygun konumuna rağmen il sahip
olduğu turizm potansiyelini henüz yeteri kadar ekonomik kazanca
dönüştürmemiştir. Son yıllarda sayıları artan termal kaplıca tesisleri bu anlamda
önemli gelişmelerdir.
İldeki turizm belgeli tesislerde konaklayanların büyük çoğunluğu (%85) yerli
ziyaretçiler oluşturmaktadır. İlin önemli tanıtım çalışmalarıyla daha fazla sayıda
yabancı ziyaretçi çekebilmesi mümkündür ve bunun gerçekleşmesi hem il hem de
ülke ekonomisine önemli bir katkı sağlayacaktır.
Ülke çapında yüzde 30 gibi önemli paya sahip kümes hayvancılığı il ekonomisi
için önemlidir. Ancak kümeslerin ürettiği atıkların çevreye zarar vermemesi
sürdürülebilir kalkınma ve ilin sahip olduğu turizm potansiyelini olumsuz
etkilememesi açısından önemlidir.
 Bolu Ticaret ve Sanayi Odasının yürüttüğü Dış Ticaret Sektör Analizinde
belirtildiği gibi il ihracatının artışı için ihracat yapan firmaların pazarlarını
genişletmeleri ve katma değeri /rekabet edebilirliği yüksek yeni ürünler ile de
yeni pazarlar bulabilmeleri büyük önem taşırken şu ana kadar ihracat sürecine
dahil olmayan firmaların da ihracat yapmaya başlamaları il ihracatını daha da
artıracaktır.
 2003 yılında 34, 2008 ‘de 64, 2013 yılında 75 olan ildeki ihracatçı firma sayısı
önümüzdeki yıllarda daha artırılmalıdır.
 İhracatın teknolojik dağılımına bakıldığında 2000 yılında düşük teknoloji
kullanan mallar doğal kaynağa dayalı ürünlerden sonra ilk sırada gelirken
(%35) 2010 yılında bunu %33.8 ile orta seviyede teknolojik ürünler yer almıştır.
Bu olumlu gelişmedir. Ancak maalesef yüksek teknoloji ürünlerinin oraninda
kayda değer bir artış gerçekleşmemiştir (%0,7 vs %1,3)


MARKA ve KOSGEB’in ildeki KOBİlere yönelik
mali destekleri ve hibeleri ile beraber girişimcilik,
dış ticaret ve proje döngüsü alandaki eğitimleri il
ekonomisi için önemli katkılar yaparken bunun da
önümüzdeki yıllarda devamı önemlidir.

Bolu’da yer alan 11736 KOBİ arasında 209 tanesi
2014 yılında destek almıştır (%2 civarı). Bu oranın
önümüzdeki
yıllarda
daha
da
artması
gerekmektedir.

Daha önce de ifade edildiği gibi Ortadoğu’daki
sorunlar ve Rusya’daki ekonomik kriz il
ihracatında ilk beş sırada yer alan Irak, Iran, Rusya
ve Suriye’ye yapılan ihracatını olumsuz
etkileyebilir.

Döviz/euro paritesinin daha da dalgalanabileceği
2015 yılında ilde ihracat yapan firmaların ihracat
sigortasını kullanmaları riskleri azaltacaktır.