Galaksiler - Astronomi Bilgisi
advertisement
Galaksiler • Galaksiler kütle çekimiyle birbirine bağlı yıldızlar ile yıldızlar arası gaz ve tozdan oluşan yapılardır. • Galaksilerin barındırdığı yıldızlar ortak bir çekim merkezi çevresindeki yörüngelerde dolanırlar. • Gözlenebilen evrende yaklaşık 250 milyar galaksi bulunduğuna inanılmaktadır. • Çoğu galaksi bin ile birkaç yüz bin parsek genişliğinde olup aralarında milyonlarca parsek mesafe olacak biçimde evrende dağılmış bulunmaktadırlar. • Galaksiler arası uzay ise ortalama yoğunluğu 1 atom/m3 den daha az gaz içermektedir • Galaksilerde yıldızlar arası madde bazı yerlerde daha yoğun bulutlar şeklindedir. • Bunlara bulutsu (nebula) denir. • Bulutsular parlak ve karanlık olmak üzere ikiye ayrılır. • Bunların fiziksel yapıları aynı olmasına rağmen içinde parlak yıldız varsa parlak bulutsu; parlak yıldızlar yoksa karanlık bulutsu adını alır. • En büyük galaksiler 3 trilyon kadar yıldız içerirken en küçükleri yaklaşık 100 bin yıldız içerir. • Galaksiler şekillerine göre 3’e ayrılır: a) Eliptik galaksiler: Eliptik galaksiler görüş açısından bağımsız olarak elips biçimine sahip, genellikle küçük yapılı galaksilerdir. Eliptik galaksilerde hiç toz yoktur ve çok az gaz vardır. Bu nedenle yeni yıldızların oluşumları gözlenmez. Bu galaksiler ortak kütle çekim merkezini esas alan, rastgele sayılabilecek yörüngelerde dolanan, evrimleşmiş yaşlı yıldızların baskın olduğu galaksilerdir. b) Sarmal galaksiler: Evrendeki galaksilerin büyük çoğunluğu sarmal yapıdadır ve bu galaksilerde yıldız üretimi çok fazladır. Sarmal galaksiler dönen yıldızlar diskinden, yıldızlar arası ortamdan ve genellikle daha yaşlı yıldızlardan oluşmuş bir çekirdekten (karından) oluşur. Sarmal galaksilerin adları, yıldızların oluştuğu parlak kollarından gelmektedir. Bu kollar merkezden dışarı doğru logaritmik spiral biçimine yakın bir spirallik göstererek açılırlar. Andromeda ve içinde bulunduğumuz Samanyolu galaksisi sarmal galaksilerdir. c) Düzensiz galaksiler: Eliptik ve sarmal olarak sınıflandırılmayan bazı galaksiler vardır ki, bunlar düzensiz galaksi olarak adlandırılırlar. Düzensiz galaksiler genelde genç yıldızlar, toz ve gazlardan oluşmuştur. Samanyolu Galaksisi • Şehir ışıklarından uzakta, Ay’ın olmadığı açık bir gecede gökyüzünde boydan boya uzanan soluk ışık şeridini, Samanyolu dediğimiz galaksimizdeki yıldız ve bulutsular oluşturmaktadır. • Samanyoluna yandan baktığımızda kurbağa yutmuş yılana benzer. • Üstten bakıldığında ise sarmal kolları açık olarak görülür ve yassı bir cep saatine benzer. • Galaksimiz şeklindedir. sarmal • Merkezde yoğun bir “şişkinlik (çekirdek)” ile dışarıya doğru merkezi çevreleyen daha az yoğun bir “hale” den meydana gelmektedir. • Güneş sistemimiz bu sarmal kollardan biri olan Avcı Kolu’nda (Orion kolu) yer aldığından bir galaksimizin sarmal yapıda olduğunu göremeyiz. • Ancak optik haritalar bize galaksimizin sınırlı görüntüsünü verebilir. Radyo dalgaları, kızılötesi ve diğer ışınımların incelenmesiyle daha ayrıntılı bilgiler elde edilebilir. • Samanyolu’nun merkezindeki şişkinlik yoğun ve küçük bir küredir. • İçinde esas olarak daha yaşlı kırmızı ve sarı yıldızları barındırır. • Hale ise daha az yoğun bir bölge olup en yaşlı yıldızları içerir. • Bu yıldızlardan bazıları galaksimiz kadar yaşlıdır. Sarmal kollar daha çok sıcak genç mavi yıldızlar ile bulutsular içerir. • Yaklaşık 200 milyar yıldız içeren Samanyolu galaksisinin çapı yaklaşık 100 bin ışık yılı, kalınlığı ise 15 bin ışık yılıdır. • Güneş, galaksi merkezi etrafındaki bir turunu 220 milyon yılda tamamlar ve galaksi merkezine 26 bin ışık yılı uzaklıktadır. • Galaksimizin komşuluğunda yer alan Andromeda galaksisi bize en yakın galaksi olup gökyüzünde çıplak gözle görülebilen en uzak gök cismidir (2.2 milyon ışık yılı).
