Artikülasyon

Konuşma Bozuklukları
ve sağaltımı.
Umut Nadir YALINIZ
www.pdrci.com
www.pdrci.com
3 YILDA GÜLMEYİ
3 YILDA DURMAYI
5 YILDA YÜRÜMEYİ
17 YAŞINDA 45 KELİME
KAMALA “KURT ÇOCUK”
www.pdrci.com
Konuşmak yada konuşamamak
işte bütün mesele bu !
www.pdrci.com
Yapılan bir araştırmaya göre uyku saatleri dışında kalan
sürenin yaklaşık % 75 i sözlü iletişimle
geçmektedir. Sözlü iletişimle geçen %75 in %30 u
konuşarak, %45 i ise dinleyerek geçmektedir.
45%
30%
25%
Konuşmak
Dinlemek
Diğer
www.pdrci.com
Tanım :
►
►
Eğer bir konuşma hoş olmayan
sesle veya yaşına uygun
olmayan, anlaşılmayan bir şekilde
yapılır; dolayısıyla normalden çok
farklılık gösterir ve dikkati
konuşana çeker ise genellikle
özürlü konuşma olarak kabul
edilir (Kirk,1962; Riper,1962)
“Konuşma, diğer insanların
konuşmalarından dikkati çekecek
kadar sapma gösterdiği, iletişimi
karıştırdığı ve konuşanda
uyumsuzluk yarattığı zaman
özürlüdür“ (Jhonson 1956)
www.pdrci.com
Konuşma Bozukluğu
►
Bireyin konuşma özürlü olarak kabul edilmesi için,
aşağıdaki durumlardan birinde sorun yaşaması
demektir. Bunlar:
1.
2.
3.
4.
Konuşmanın anlaşılır şekilde olmaması,
Konuşmanın duyulmasında yetersizlik olması,
Sesin bozuk ve tırmalayıcı olması,
Sesin çıkarılmasının, ritminin ve vurgularının bozuk
olması,
5. Dil yönünden kelime dağarcığı ve gramer
yetersizliklerinin olması,
6. Konuşmanın bireyin yaşına ve fiziksel yapısına
uygunsuzluğu,
1. Respirasyon (Solunum):
Konuşma için motive edici
gücü sağlar.
2. Fonasyon
Seslenim):Vokal kasların
titreşimi ile seslerin
üretilmesidir.
3. Rezonasyon (Yankılama):
Kişinin sesinin niteliğini
etkileyin konuşma sesinin
farklılığında önemli rol
oynayan bir süreçtir.
4. Artikülasyon
(Eklemleme): Bireysel
konuşma seslerinin dil,
çene, dudaklar ve
yumuşak damağın
yardımıyla ses tonu ve
nefes akışının
çıkarılmasında üretilen ve
bu yolla sesin
rezonasyonunu da içeren
bir süreçtir.
www.pdrci.com
Ses Hijyeni.doc
Ses Kısıklıgı.doc
Rezanatör Sistem
1- Göğüs boşlukları: Özellikle kalın
seslerde, bir kemanın gövdesi
gibi, sesin kuvvetlendirilmesi
göğüs boşluklarında oluşur.
2- Kafa Boşlukları: Kafadaki
rezonans boşlukları, daha çok
ince seslerin gelişmesine yararlı
olurlar. Bu boşluklar, sert
dokudan yapılmış duvarlara
sahiptir. Yumuşak dokular, sesin
tınlarnasına engel olurlar.
Baştaki rezonans boşluklarını
bazıları şunlardır.
a) Burundaki Konkalarb) Sinüsler:
c) Damakla Örtülü Ağız Boşluğu:
www.şandersi.com
www.pdrci.com
www.pdrci.com
Yapısal (Organik) Nedenler:
►
►
►
►
►
►
Dudaklarda : en çok görülen yapısal bozukluk üst dudak yarıklığıdır (Tavşan dudak).
Dudak sesleri olan p, b, m, f, v sesleri bu durumda bozuk çıkarılabilir. Dudaklar olağandışı
ince ya da kalın bir yapıya sahip olabilir.
Dişlerin noksanlığı, düzensiz oluşu, çıkış yerleri dişler olan sesleri bozabilir (Ön dişleri
dökülmüş çocuklar, takma diş kullananlar). Dişsiz bir ağızda genellikle s-ş-f harfleri iyi
çıkmaz.
Çenelerimizin yapısı ve devinim yeteneği bazı seslerin çıkarılmasında önemlidir.
Örneğin, ait çenenin gereğinden fazla geride olması, ön üst ve alt dişlerin tam üstte
çakışır biçimde ya da alt ön dişlerin üst dişlerden daha öne doğru basacak biçimde
oturma yapısı göstermesi durumunda artikülasyon bozukluğu ortaya çıkabilir. Alt çenenin
aşağı yukarı, sağa sola devinim yeteneği sınırlı olursa artikülasyon olumsuz yönde
etkilenebilir.
Burun kemiğinin eğri, çatlak ve burun mukozasında et parçasının olması da artikülasyon
bozukluğuna neden olan etmenlerden biridir.
Dilimizin dil yatağı ya da boşluğuna oranla aşın büyük ya da küçük bir yapıda olması, dil
bağının öne çok uzanmış olması, dil kasları ve sinirlerindeki bozukluklar, dil ucunun
olağandışı kütlüğü ve dil yaraları artikülasyonu olumsuz etkiler.
Damağın aşırı derecede yüksek ya da düz olması, yumuşak damak diye isimlendirilen
kısmın gereken yumuşaklıktan yoksun ya da felçli olması, küçük dilin yarıklığı, küçük dilin
olağandışı küçük, dumura uğramış ya da ortadan bir yana fazlaca kaymış olması sesin
bozuk çıkmasına neden olabilir.
www.pdrci.com
İşlevsel nedenler:
Konuşma organları sağlam oldukları halde görevlerini yerine getiremedikleri durumlarda
görevsel nedenler olduğu düşünülür.
► İşitme özrü ya da işitme duyarlığındaki yetersizlik artikülasyonu olumsuz yönde
etkilemektedir. İşitme özrü ses algısını etkiler. Etkileme derecesi işitme özrünün türü ve
derecesine bağlıdır. dil kitap.doc
►
Diğer nedenler :
►Bazı
durumlarda zeka geriliği arttıkça özrün derecesi de artar.
►Öte yandan çocuğun zihinsel düzeyi artikülasyon bozukluğunun düzeltilmesi
çalışmaları içinde çok önemlidir.
►Artikülasyon bozukluklarının bazıları tamamen yanlış öğrenmeye bağlıdır.
Evde konuşulan dil çocuğun konuşma şevkinin kırılması, konuşmanın
engellenmesi, konuşmayı pekiştirmeye olanak vermeyen ortam artikülasyon
bozukluğuna neden olan etmenlerdir.
►Bazı durumlarda konuşma bozuklukları duygusal çatışmaya bağlı olarak
gelişebilir. Düzeltilmesi en güç olan artikülasyon bozukları duygusal uyumsuzluk
ya da çatışmaya bağlı olanlarıdır. Bu gibi olgularda sadece eklemleme düzeltme
çalışmaları yapmak pek yarar sağlamayabilir. Bunun yanında eğitsel önlemler ve
ruhsal sağaltım çalışmaları da gerekebilir.
www.pdrci.com
SINIFLAMA
► Gecikmiş
konuşma,
► Ses bozuklukları
► Artikülasyon bozukluğu,
► Kekemelik (ritim bozukluğu)
► Diğer konuşma özürleri (yabancı dil ve
bölgesel konuşma ayrılıkları, damak ve
dudak yarıklığı, beyin özürü, afazi, dizartri
ve disleksi)
www.pdrci.com
GECİKMİŞ KONUŞMA
► Kimi
çocuğun konuşması kısıtlıdır,
► Kiminin sözcük dağarcığında yetersizlikler görülür.
► Bazılarında cümle kurmada güçlük ve gecikmeler
olabilir.
► Duygu ve düşüncelerini sözel olarak aktarma
yerine vücut devinimleri ile ortaya koyarlar.
► Çıkardıkları ses dinleyenler tarafından anlamsız
bulunur,
► Buna ek olarak fırlatma, atma ve vurma şeklinde
istenmedik hareketler gündeme gelir.
www.pdrci.com
Normal Dil Gelişimi.Doc
www.pdrci.com
Gecikmiş Konuşmanın Nedenleri;
a) Zeka Geriliği
b) Sağlık Durumu
c) İşitme Kaybı
d) Konuşma Organlarının Koordinasyonu
e) Duygusal Yapı ve Aile Çevresi
www.pdrci.com
Gecikmiş Konuşmanın Sağaltımı
► Gecikmiş
konuşma özürlü çocuğun sağaltımının
birinci ilkesi, çocuğa akranları düzeyinde bir
konuşma kazandırmaktır. İkinci ilkesi ise, özürün
nedenlerini ortadan kaldırmak için önlemleri
almaktır.
1) Çocukta Konuşma Gereksinimi Yaratma
2) Sesleri Birbirine Ulamayı Öğretme
3) Temel Sözcük Dağarcığı Yaratma
4) Konuşmayı Bir İletişim Aracı Durumuna
Getirme
www.pdrci.com
SELEN KUSURLARI
Ses kısıklığı: Beden yorgunluğundan, soluk borusu, bronşlar
ve akciğer hastalıklarından, gırtlağın yıpratılmasından,
sıraca ve veremden oluşur. Öncelikle ses tellerinin iyice
dinlendirilmesi gerekir.
► Hımhımlık: Havanın burundan az veya çok çıkması durumu.
► Güçsüzlük: Hafif sesle konuşma alışkanlığından kaynaklanır.
► Ses titrekliği: Konuşurken sesin titreyerek tondan çıkması.
Kısa aralıklarla güçlü sesler vererek ton tutma çalışması
yapılır.
► İnce ve keskin ses: Haremağası sesi olarak da bilinir. Örnek
ses yoksunluğu ve hormon eksikliğinden kaynaklanır. Kalın
tonda çalışmalar yapılarak düzeltilir.
►
www.pdrci.com
ARTİKÜLASYON BOZUKLUĞU
► Artikülasyon,
nefesin gırtlaktan çıktıktan sonra
yutak, ağız ve burundan oluşan üçüncü küme
organlarında (dil, diş, damak, dudak) konuşma
dilimizin geleneksel seslerine dönüşüp
biçimlenmesidir.
► Artikülasyon teriminin yanı sıra eklemleme,
boğumlanma, oynaklanma veya telaffuz etme
terimleri de kullanılabilmektedir.
www.pdrci.com
Artikülasyon Bozukluğu İle İlgili Bazı Bilgiler :
Damak ve dudak yarıklığına bağlı konuşma
özürleri arasında en yaygın olanıdır.
► En yaygın ilkokulun ilk devresinde (1-2-3. sınıflar)
görülür.
► Erkeklerde kızlara göre daha fazla artikülasyon
bozukluğu olduğu görülmektedir.
► Nedeni bilinmeyen işlevsel ses bozukluklar 6 ve 7
yaşındakilerde yaklaşık %2-3 oranında olduğu
bilinmektedir. 17 yaşından sonra ise %0,5 'e
düşer (Avcı,1997).
►
www.pdrci.com
►
1.
2.
3.
4.
Artikülasyon bozukluğu çocuklarda dört
değişik türde görülür. Bunlar;
Sesin düşürülmesi veya atlanması
(omissions),
Ses eklemesi (addittions),
Sesin değiştirilmesi (substitülions)
Sesin bozulması (disturtions)dır.
www.pdrci.com
1-Sesin Düşürülmesi ya da Atlanması:
Saat-sat
araba-arba
hayvan-ayvan
Kapı-apı
havlu-avlu
hava-ava
www.pdrci.com
2-Ses Eklenmesi:
Tren-tiren
saat-sahat
recep-lrecep
psikoloji-pisikoloji
spor-sipor
www.pdrci.com
3-Sesin Değiştirilmesi:
► Para-paya
► Sarı-sayı (Örneklerinde
olduğu gibi T yerine "y"
sesi kullanılabilir)
► Takvim-taklim
► Defter-tevter
► Yüzük-yüsük.
► Toprak-torpak
► Kamyon-kaymon
► Köprü-körpü (Örneklerinde olduğu gibi yanlış
öğrenmeye dayalı olabilir)
www.pdrci.com
4-Sesin Bozulması:
► Gelir-geliy
ya da gelüm (x:yöresel olarak
çıkarılan bir sestir)
► Karagöz-kağagöz
www.pdrci.com
Nedenleri Bulma
1.Yapısal Bozuklukların Muayenesi:
2. Zihin Gücü Yoklaması:
A. Ses Belleği
a. Sayı Tekrarı:
b. Hece Tekrarı:
c. Anlamsız Sözcük Tekrarı:
B.Sesçil (fonetik) Ayırım Gücü
3. Odyolojik inceleme:
4. Konuşma testleri
www.pdrci.com
Tanılamada (Teşhis) Kullanılan Testler
1-Sözlü-Nesneli
Artikülasyon Testleri
2-Resimli Artikülasyon
Testleri
3-Yazılı Artikülasyon
Testleri
Türk dili için ilk artikülasyon testi 1982’de, Ferda Akdaş tarafından hazırlanmıştır.
Modern artikülasyon testleri: Artikülasyon + Fonoloji içerir.
Türkçe Sesletim-Sesbilgisi Testi (Seyhun Topbaş, Anadolu Üniversitesi, 2004)
Ankara Artikülasyon Testi (Pınar Ege, Ankara Üniversitesi, 2004)
www.pdrci.com
SAĞALTIM ETKİNLİKLERİ VE
AŞAMALARI
Geleneksel yöntem : Dr. Charles Van Riper
A-Nedenlerin ortadan kaldırılması
B-Özürün farkına vardırılması
C-Özürlü seslerin düzeltilmesi
D-Düzeltilen seslerin konuşmada
kullanılır hale getirilmesi
E-Sağaltımın sona erdirilmesi ve
bireyin izlenmesi
www.pdrci.com
A.Nedenlerin Ortadan Kaldırılması
►
Çocuğun özürü belirli bir neden ve nedenlere bağlı olarak
gelişmiş veya gelişmekteyse alınması gereken önlemlerin
başında bu nedenleri ortadan kaldırmak ya da etkisini
azaltmak gelmektedir. Özürü yaratan ve ağırlaştıran
nedenler olduğu gibi kalırsa, yapılacak düzeltme
çalışmalarından kısa sürede iyi sonuç alınması beklenemez.
Nedenlerin ortadan kaldırılması ya da etkinin azaltılması da
bir anda ve bir kez yapılacak bir iş olarak düşünülmemelidir.
Bu bakımdan sağaltım planlanırken; bu nedenlerin ve
etkilerinin nasıl ortadan kaldırılacağı, etkilerinin nasıl
azaltılacağı düşülmelidir. Bunun nasıl yapılacağı çocuktan
çocuğa değişmekle birlikte bunlar çoğunlukla dolaylı olarak
ele alınmaktadır.
www.pdrci.com
Özürün Farkına Vardırma
Çocuğun çıkardığı hatalı sesi duysal ve kinestetik biofeedback
yöntemleriyle tanıması, terapist tarafından çıkarılan veya dinletilen
hedef ses arasındaki farkı algılaması sağlanır.
4 aşamadan oluşur:
- Hedef sesin duysal, ve kinestetik özellikleri anlatılır.
- Çocuktan hedef sesi kelime, cümle içinde bulması istenir.
- Hedef ses defalarca dinletilir (işitsel stimülus bombardımanı).
- Çocuğun hedef sesle hatalı ses arasındaki farkı iyice öğrenmesi için
hata bulma, hata düzeltme çalışmaları yapılır.
1.Bireysel Çalışma Örnekleri
a) Sözcük Listesi Kullanma
b) Öykü Anlatma
c) Kaset Çalar ile Çalışma
d) Resimleri Zarfa Koyma
2. Grup Çalışma Örnekleri
a) Sözcük Listesi
Kullanma
b) Öykü Anlatma
c) Resimleri
Çocukta sesleri ayrımlama problemi yoksa bu evre atlanabilir.
Zarfa Koyma
www.pdrci.com
Özürlü Seslerin Düzeltilmesi
Çeşitli yöntemler kullanılarak önce izole ses ve daha sonra hece,
kelime ve cümle düzeyinde hedef sesin üretilmesi sağlanır.
Artikülasyon motor hareketleri ile ilgili ses
çıkarma, kasları çalıştırma.
•
Doğru sesleri sistematik olarak farklılık gösteren
fonetik bağlamlarda kullandırma. (Özgür, 1998).
► Başka bir sesin modifikasyonu : Çocuğun düzgün
çıkarabildiği başka bir ses modifiye edilerek
hedef sese ulaşılabilir.
•
www.pdrci.com
Özürlü Seslerin Düzeltilmesi
Modelleme: Terapist hedef sesin nasıl çıkarılacağını
gösterir.
Biofeedback: Çeşitli bilgisayar programları yardımıyla
uygulanır. Genellikle diğer yöntemlerle birlikte kullanılır.
Motokinestetik eğitim: Hedef sese ulaşmak için,
terapist ilgili kasları elle maniple eder.
www.pdrci.com
Düzeltilen Sesin Konuşmada
Kullanılır Hale Getirilmesi
a) Sesin Sözlük İçinde Kullanılması
b) Sesin Konuşmada Kullanılması
C) Öz-Esas Konuşma Kalıpları
Konuşma Ödevleri
www.pdrci.com
Sağaltımın Sona Erdirilmesi ve İzleme
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Öğretmen bir parçayı yüksek sesle okur. Çocuk parçada güçlük çekilen sesin
bulunduğu sözcüklerin altını çizer.
Öğretmen ana-baba bir parçayı okur, çocuk izler. Okurken ya da ana-baba
kasten yanlış yapar. Çocuktan bu yanlışları yakalaması istenir. Çocuk
yakaladığı yanlışların altını çizer. Sonra öğretmen ya da anne kontrol eder. Ne
kadar doğru yakalayabildiğim saptar.
Çocuğa, kendisininkine benzer özürü olan, başkalarının konuşmalarını ve
onların yanlışlarını bulup kaydetmesi görev olarak verilebilir.
Teyp kullanılır. Çocuğa bir metin okutturulur. Sonra kaseti dinler ve kendi
yanlışlarını bulması istenir.
Çocuktan yanında kağıt kalem bulundurup nerede, ne zaman yanlış yaparsa
onları kaydetmesi istenir. Bu kayıpları sonra ana-baba, öğretmen ya da
uzmana gösterir.
Bu çalışmalarla çocuğun kendi yakaladığı ya da başkaları tarafından fark
edilen yanlışların bir listesi yapılır. Sonra bu yanlış sözcükleri içeren listeden
"öz-esas konuşmalar" için alıştırma sözcükleri hazırlanır.
www.pdrci.com
KEKEMELİK…
www.pdrci.com
Kekemelik de tedavi yöntemleri
►
►
►
►
►
►
►
►
►
►
►
►
►
►
►
►
Konuşma Örüntüsünün Şekillendirilmesi:
İkna Etme:
Gevşeme:
Psikoterapi:
IOWA Gelişmesi:
Bryngelson Gönüllü Kekemelik ve Objektif Tutum:
Johnson Algısal ve Değerlendirici Olarak Yeniden Yöneltme:
Van Riper: Ortadan kaldırma, Uzatma ve Hazırlayıcı Kurulumlar:
İlaç Tedavisi:
Davranış Terapisi:
Sistematik Duyarsızlaştırma:
Ritmik veya Metronom Zamanlı Konuşma:
Geri Bildirim (Feedback, Dönüt, Geri İletim) Yöntemi:
Pasif Hava Akımı Oluşturma:
Düşük Enerjili Konuşma:
Aşamâ: Düzeyi Yöntemi
www.pdrci.com
Sağaltım Çalışmalarında amaç:
1.
2.
3.
4.
Bireyin genel güvenini ve moralini geliştirmek,
Durumsal ve sessel kaygısını azaltmak,
Kekemeliğin pekiştirici etkisini azaltmak,
Konuşmanın varolan akıcılığını geliştirmek.
Olmalıdır.
www.pdrci.com
DİĞER KONUŞMA ÖZÜRLERİ
1) Yabancı Dil Ve Bölgesel Konuşma Ayrılıkları
2) Damak ve Dudak Yarıklığı
3) Beyin Özürü
Gerginlik (Spastisity)
Ataklık (Athetosis)
Dengesizlik (Ataxia)
4) Afazi (Aphasia)
5. Dizartri
6) Disleksi (Dislexia)
www.pdrci.com
Fonksiyonel Disfoniler
►
Organik bir neden olmadan, orolarengofarengeal kasların doğru kullanılmaması
sonucunda (hatalı ses kullanımı) karşılaşılan disfonilerdir. Hastanın sesinde
değişiklik vardır fakat organik bir lezyon yoktur. Bunların en önemlileri
"konversiyon afoni" ve "mutasyonel falsetto"dur. "Konversiyon afoni";
konversiyon reaksiyonlarının bir parçasıdır. Yoğun psikolojik baskı altında
hastanın geçirdiği birtakım panik veya senkop ataklarıdır. Hasta afoniktir. Evde
yoğun baskı altında olan bayanlarda çok sık görülür. VLS muayenesinde; vokal
foldların fonasyona çabaladığını fakat bir noktadan sonra tam olarak
kapanamadığı görülür. Nöromüsküler sistemde meydana gelen inhibisyon
sonucu vokal foldlar biraraya gelmekte fakat tam olarak kapanmamaktadır. Ses
eğitimiyle ve sesin doğru kullanımını öğreterek ses oluşturmak mümkündür. Bu
hastalara vejetatif hareket yaptırılır (öksürtmek, öğürtmek gibi) ve foldların
birbirine istemsiz olarak teması sağlanır. Böylece çıkan sesin üstünde çalışılarak
hasta yeniden konuşur hale getirilir."Mutasyonel falsetto"; puberteden sonra
erkek çocuklarda normalde kalınlaşması gereken sesin değişmemesidir. Çok
ince frekanslarda bir ses (Falsetto) ortaya çıkar. Tedavisi ses eğitimidir.
www.pdrci.com
Nodül
►
Nodüller çok tipik olarak, vokal foldda ön 1/3 ile arka 2/3'ün birleşme yerinde meydana
gelirler. Oluşum nedeni, tamamiyle sesin hatalı kullanımıdır. Vokal foldlardaki
hiperfonksiyon sonucunda nasırımsı yapılar oluşur. Nodüller çok yakın zamanlara kadar
cerrahi olarak tedavi edilirdi. Fakat günümüzde, tedavide ses eğitimi ve şan pedagojisinden
yararlanılmaktadır. Eğer nodül bu şekilde tedavi edilemiyorsa cerrahi müdahale düşünülür.
Vokal fold nodülleri daima bilateraldir. Nodüller, çok tipik olarak iki hasta grubunda görülür.
İlk grup ilk ve orta okul yaşlarındaki çocuk hastalardır. Bunlarda, çok sık geçirilen üst
solunum yolu enfeksiyonları ya da sesin çok yanlış kullanılması (bağırarak konuşmaları) gibi
çevresel faktörler karşımıza çıkar. Pubertede birçoğu spontan olarak kaybolur. İkinci grup
ise orta yaş genç bayanlardır. Bu hasta grubunda, kişilik özelliklerine bakıldığında; kariyer
hırsı, mükemmeliyetçi bir yaşam tarzı, yaşamlarını gergin yürütme özelliklerine
rastlanmıştır. Yaşantılarından kaynaklanan gerginlik vücuda yansıyıp, sesin kullanımını da
olumsuz yönde etkiler. Bununla birlikte nodüller; en sık ses sanatçılarında görülür.
Günümüzde spikerlerde, öğretmenlerde, din görevlilerinde ve mesleğinde sesini çok kullanan
kişilerde de yaygın olarak tespit edilir. Bayanlarda, premenstürel dönemde, vücuttaki
hormonal değişiklik ve sıvı retansiyonuna bağlı olarak nodüller belirginleşir. Buna karşın
menstürasyon sonrası dönemde nodüller geriler ve kaybolur. Bu nedenle ses sanatçılarına
menstürasyon dönemlerinde seslerini kullanmamaları önerilir. Nodüllerin oluşumundan önce
vokal foldlar üzerinde sekresyon birikimi görülür. Bunlar nodül oluşacağının işaretleridir.
Nodüller fibrotik, sert görünümlü ya da geniş tabanlı, yumuşak görünümlü olabilir. Geniş
tabanlı, yumuşak nodüllerin düzeltilmesi daha kolaydır. Karşı vokal foldda temas sonucunda
reaktif kitle oluşturan küçük kist veya polipler nodüllerle karıştırılabilir.
www.pdrci.com
Kaynakça :
►
►
►
►
►
►
►
►
►
►
Diksiyon Notları/Mehmet Çömez – Samsun-2000
Konuşma Bozuklukları Seminer Notları /İstanbul-2004
Profesyonel ses derneği notları.
Konuşma Bozuklukları ve Terapisi /Nobel yay/Adana – 2000
Türkiye Türkçesindeki Ünlülerin Fonetik Özellikleri/Y. Doç. Dr. Mehmet
Akif KILIÇ/2000-Boğaziçi Üniversitesi
Artikülasyon Bozuklukları Seminer Sunusu/Doç. Dr. M. Akif KILIÇ
İşitme, Konuşma Beraberliği /Dr. Şerafettin ALAN
Özel Eğitime Giriş/İrfan GÖKSU & Tamer ÇEVİK/Adana 2004
Ses kısıklığı/Prof Dr İrfan YORULMAZ
Eğitimde İyi Örnekler Konferansı 2005/Seminer Notları/İstanbul-2005
►www.rehabilitasyon.com
►http://www.professional-voice.org
►http://www.sandersi.com
www.pdrci.com
Diğer kaynaklar :
► Özsoy,
Yahya, Konuşma özürlü çocuklar ve
eğitimleri, XII, 288 s.
► Kırcaali-İftar, Gönül, Konuşma ve yazma eğitimi,
XI, 258 s. : resim.
► Çetin, Filiz, Bilbay, Aslıhan, Kaymak, Deniz A.,
Epislon Yayıncılık, I. Baskı, Eylül 2001, İstanbul.
Çocukta dil ve kavram gelişimi, X, 288 s. : resim.
► Güven, Nergis, Dil gelişimi ve eğitim, 231 s. :
resim.