TANITIM - Pegem.net

önce bİz sorduk
KPSS
2017
50 Soruda
35
soru
ÖABT
DİN KÜLTÜRÜ ve
AHLAK BİLGİSİ
ALAN BİLGİSİ - ALAN EĞİTİMİ
Eğitimde
30. yıl
KOMİSYON
ÖABT Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Konu Anlatımlı
ISBN 978-605-318-725-7
Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.
© Pegem Akademi
Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları
Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ye aittir.
Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,
kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt
ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.
Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.
Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında
yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları
satın almamasını diliyoruz.
3. Baskı: 2016, Ankara
Proje-Yayın: Ümit Dilaver
Dizgi-Grafik Tasarım: Ayşe Nur Yıldırım
Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı
Baskı: Tuna Matbaacılık Sanayi ve Ticaret A.Ş.
Bahçekapı Mahallesi 2460. sokak No:7
Şaşmaz/ANKARA
(0312 278 34 84)
Yayıncı Sertifika No: 14749
Matbaa Sertifika No: 16102
İletişim
Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA
Yayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51
Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60
Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08
Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38
Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60
E-ileti: [email protected]
İnternet: www.pegem.net
ÖN SÖZ
Sevgili Öğretmen Adayları,
Elinizdeki bu kitap, Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Sınıf Öğretmenliği Alan
Bilgisi ve Alan Eğitimi Testi (Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi) kapsamındaki soruları
çözmek için gerekli bilgi, beceri ve teknikleri edinme ve geliştirme sürecinde siz değerli
öğretmen adaylarımıza kılavuz olarak hazırlanmıştır.
Kitabın hazırlanış sürecinde, sınav kapsamındaki temel alanlarda kapsamlı alanyazın
taraması yapılmış, bu kitabın gerek ÖABT ’de gerekse gelecekteki meslek hayatınızda
ihtiyacınızı maksimum derecede karşılayacak bir başucu kitabı niteliğinde olması
hedeflenmiştir.
Detaylı, güncel ve anlaşılır bir dilde yazılan konu anlatımları, çıkmış sorular ve detaylı
açıklamalarıyla desteklenmiş, her ünite içeriği ÖSYM formatına uygun, çözümlü
test sorularıyla pekiştirilmiştir. Ayrıca konu anlatımlarında verilen bilgi ve çözüm
tekniklerine ek olarak uyarı kutucuklarıyla önemli konulara dikkat çekilmiştir.
Yoğun bir araştırma ve çalışma sürecinde hazırlanmış olan bu kitapla ilgili görüş ve
önerilerinizi [email protected] adresini kullanarak bizimle paylaşabilirsiniz.
Geleceğimizi güvenle emanet ettiğimiz siz değerli öğretmenlerimizin hizmet öncesi
ve hizmet içi eğitimlerine katkıda bulunabilmek ümidiyle...
Başarılar...
DİN KÜLTÜRÜ VE AHLAK BİLGİSİ ÖABT İLE İLGİLİ ÖNEMLİ BİLGİLER
ÖABT DİN KÜLTÜRÜ VE AHLAK BİLGİSİ ÖĞRETMENLİĞİ, 50 sorudan oluşmakta ve Sınıf Öğretmeni Adaylarının Alan
Bilgisi (Hz. Muhammed'in Hayatı ve Sünneti, Kur'an-ı Kerim'in Muhtevasını Anlama, Temel Dini Bilgiler, İslam Ahlakı,
Estetiği ve Felsefesi, Günümüz Türkiye’sindeki İslam Mezhep ve Yorumları, Din Bilimleri) ile Alan Eğitimi alanlarındaki
bilgi ve becerilerini ölçmeyi hedeflemektedir.
Öğretmenlik Alan Bilgisi Testinde çıkan sorular, Din Kültürü Öğretmenliği Lisans Programlarında verilen akademik
disiplinlere paralel olarak hazırlanmaktadır. Sınavdaki Alan-Soru dağılımı aşağıdaki tabloda belirtilmiştir.
Genel Yüzde
Alan Bilgisi Testi
Yaklaşık Yüzde
% 80
1 - 40
a) Hz. Muhammed'in Hayatı ve Sünneti
% 12
b) Kur'an-ı Kerim'in Muhtevasını Anlama
% 12
c) Temel Dini Bilgiler (İslam, İman Esasları ve İbadetleri)
% 16
d) İslam Ahlakı, Estetiği ve Felsefesi
% 12
e) Günümüz Türkiye’sindeki İslam Mezhep ve Yorumları
%4
g) Din Bilimleri (Din Sosyolojisi, Din Psikolojisi, Dinler
Tarihi, Din Eğitimi, Din Felsefesi)
% 24
Alan Eğitimi Testi
% 20
Soru Sayısı
41 - 50
Genel Kültür, Genel Yetenek ve Eğitim Bilimleri Sınavlarınıza ek olarak gireceğiniz Öğretmenlik Alan Bilgisi Testi ile ilgili
verilen bu bilgiler 2014-2015-2016 ÖABT Din Kültürü Öğretmenliği Sınavı çerçevesinde hazırlanmıştır. Sınav içeriğinde
yapılabilecek olası değişiklikleri ÖSYM'nin web sitesinden takip edebilirsiniz.
İÇİNDEKİLER
1 KISIM
HZ. MUHAMMED'İN HAYATI/SİYER VE SÜNNETİ/HADİS
1. BÖLÜM
HZ. MUHAMMED'İN HAYATI/SİYER
I. Ünite Hz. Muhammed’in Doğduğu Ortam.................................................................................................................. 5
1. Siyer ve Siyer Kaynakları Hakkında Genel Bilgi .......................................................................................................... 5
2. Arap Yarım Adasının Coğrafi Özellikleri ....................................................................................................................... 5
3. Arabistan’ın Siyasi Tarihi .............................................................................................................................................. 6
4. İslam Öncesi Dönemde Araplarda Yaşam.................................................................................................................... 9
5. Fil Olayı ...................................................................................................................................................................... 13
II. Ünite Peygamberlik Öncesi Hz. Muhammed .......................................................................................................... 13
1. Hz. Muhammed’in Soyu, Ailesi ve Doğumu .............................................................................................................. 13
2. Hz. Muhammed’in Çocukluk Dönemi ......................................................................................................................... 14
3. Hz. Muhammed’in Gençlik Dönemi ............................................................................................................................ 15
4. Hira Günleri/Vahye Hazırlık ........................................................................................................................................ 17
III. Ünite Peygamber Olarak Hz. Muhammed ve Mekke Dönemi .............................................................................. 17
1. İlk Vahiy ...................................................................................................................................................................... 17
2. Hz. Peygamber’in Varaka B. Nevfel İle Görüşmesi .................................................................................................... 17
3. Vahyin Bir Süreliğine Kesilmesi (Fetretü’l-Vahiy) ........................................................................................................ 18
4. Gizli Davet Dönemi ve İlk Müslümanlar ...................................................................................................................... 18
5. İslam’a Açık Davetin Başlaması ve Sonuçları ............................................................................................................ 18
6. Peygamber’in Taif Yolculuğu (620) ............................................................................................................................. 23
7. İsra ve Mirac Olayları (621) ........................................................................................................................................ 24
8. Yesriblilerle (Medineliler) Görüşmeler ve Akâbe Biatları ............................................................................................ 24
9. Yesrib’e Hicret ve Müslümanların Hicreti (622) .......................................................................................................... 25
IV. Ünite Hz. Muhammed’in Çağrısı: Medine Dönemi ................................................................................................ 28
1. Medine’de İlk Etkinlikler ............................................................................................................................................. 28
2. İbadet Konusundaki Gelişmeler ................................................................................................................................. 30
3. Müşriklerle Mücadele ................................................................................................................................................. 31
4. İslam’a Çağrı Mektupları/Hükümdarlara Mektup ....................................................................................................... 39
5. Bazı Seriyyeler ........................................................................................................................................................... 39
6. Hayber Kalesinin Fethi (H.7/M.628) ........................................................................................................................... 39
7. Umretu’l-Kaza (H.7-M.629)......................................................................................................................................... 40
vi
8. Mute Savaşı (H.8/M.629)............................................................................................................................................ 40
9. Zatü’s-Selasil Seriyyesi (H.8/M.629) .......................................................................................................................... 41
10. Mekke’nin Fethi (H.8-M.630) .................................................................................................................................... 41
11. Halid b. Velid Seriyyesi (H.8/M.630) ......................................................................................................................... 42
12. Huneyn Savaşı/Ganimetlerin Taksimi (H.8/M.630) ................................................................................................... 42
13. Evtas Seriyyesi (H.8/M.630) ..................................................................................................................................... 43
14. Taif’in Müslüman Olması (H.8-M.630) .................................................................................................................... 43
15. Tebük Gazvesi (H.9-M.630) ...................................................................................................................................... 43
16. Muhammed (As)’a Gelen Elçiler/Senetü’l-Vüfûd (H.9/M.630) .................................................................................. 44
17. Hz. Ebu Bekir’in Hac Emirliği (H.9/M.631) ................................................................................................................ 45
18. Veda Haccı ve Veda Hutbesi (H.10/M.632) .............................................................................................................. 45
19. Hz. Muhammed’in Vefatı (H.10/M.632) .................................................................................................................... 46
20. Peygamber’in Eşleri.................................................................................................................................................. 46
21. Hz. Peygamber’in Çocukları ..................................................................................................................................... 46
Kaynakça ....................................................................................................................................................................... 47
Çözümlü Test ................................................................................................................................................................ 48
Çözümler ....................................................................................................................................................................... 51
2. BÖLÜM
PEYGAMBER A.S.IN SÜNNETİ/HADİS
Giriş ................................................................................................................................................................................ 55
Peygamberlik .................................................................................................................................................................. 55
I. Ünite Hadis İlminin Temel Kavramları ..................................................................................................................... 57
1. Hadis .......................................................................................................................................................................... 57
2. Sünnet ........................................................................................................................................................................ 59
3. Eser ............................................................................................................................................................................ 59
4. Haber .......................................................................................................................................................................... 59
5. Râvi ............................................................................................................................................................................ 60
6. Rivayet - Mervi............................................................................................................................................................ 60
7. Tarîk ............................................................................................................................................................................ 60
8. Tabaka ........................................................................................................................................................................ 60
II. Ünite Hadis İlminin Alt Dalları ................................................................................................................................. 60
1. Hadis Tarihi ................................................................................................................................................................. 60
2. Garibu’l-Hadis ............................................................................................................................................................. 71
3. Muhtelifu’l- Hadis ........................................................................................................................................................ 71
4. Fıkhu’l- Hadis.............................................................................................................................................................. 71
5. Esbâbu Vurudi’l-Hadis ................................................................................................................................................ 71
vii
III. Ünite Hadis Usulü .................................................................................................................................................... 72
Hadis Usulünün Oluşum Dönemi ................................................................................................................................... 72
Rical İlmi ......................................................................................................................................................................... 73
Cerh ve Ta’dil .................................................................................................................................................................. 73
Hadis Tenkidinin Temel İlkeleri ....................................................................................................................................... 75
Hadis Öğrenim ve Öğretim Yöntemleri (Tahamul’ü-L Hadis).......................................................................................... 75
IV. Ünite Hadis Çeşitleri ............................................................................................................................................... 77
A. Kaynağına Göre Hadis Çeşitleri ................................................................................................................................. 78
B. Senedin Özelliklerine Göre Sınıflandırmalar .............................................................................................................. 78
C. Râvilerinin Sayılarına Göre Hadis Çeşitleri ................................................................................................................ 79
D. Sened ve/veya Metninin Ortak Özellikleri Açısından Hadis Çeşitleri ......................................................................... 80
E. Sıhhat Derecesine Göre Hadis Çeşitleri .................................................................................................................... 81
F. Zayıf Hadis ve Çeşitleri ............................................................................................................................................... 83
G. Mevzû Hadis .............................................................................................................................................................. 85
Kaynakça ....................................................................................................................................................................... 88
Çözümlü Test ................................................................................................................................................................ 89
Çözümler ....................................................................................................................................................................... 92
2. KISIM
TEMEL DİNÎ BİLGİLER
1. BÖLÜM
İSLAM-İMAN ESASLARI/KELAM
I. Ünite: Kelam İlmi ...................................................................................................................................................... 97
İnanç Esasları ................................................................................................................................................................. 97
1. Kelam İlminin Tarifi ..................................................................................................................................................... 97
2. Kelamın Konusu ve Gayesi (Maksad) ....................................................................................................................... 98
3. Kelam İlminin Diğer İsimleri ........................................................................................................................................ 98
4. Kelam İlminin Kaynakları ............................................................................................................................................ 99
5. Kelam İlminin Ortaya Çıkmasının Nedenleri............................................................................................................... 99
II. Ünite Başlangıç Dönemi İnanç Grupları ve Kelam İlminin Geçirdiği Evreler .................................................... 102
1. Başlangıç Dönemi İnanç Grupları ............................................................................................................................ 102
2. Kelam İlminin Geçirdiği Evreler ................................................................................................................................ 108
III. Ünite Bilgi ve Delil ................................................................................................................................................. 118
1. Bilgi ........................................................................................................................................................................... 118
2. Varlık......................................................................................................................................................................... 120
viii
IV. Ünite İman ve İman Esasları ................................................................................................................................. 121
1. İman Kavramı .......................................................................................................................................................... 121
2. Allah’a İman/Allah’ın Varlığı ...................................................................................................................................... 123
3. Peygamberlere İman ................................................................................................................................................ 128
4. Meleklere İman ......................................................................................................................................................... 131
5. Kitaplara İman .......................................................................................................................................................... 132
6. Ahirete İman/Kıyamet ............................................................................................................................................... 133
7. Kaza ve Kadere İman ............................................................................................................................................... 135
Kaynakça ..................................................................................................................................................................... 142
Çözümlü Test .............................................................................................................................................................. 143
Çözümler ..................................................................................................................................................................... 146
2. BÖLÜM
İSLAM HUKUKU VE İBADET ESASLARI
Giriş .............................................................................................................................................................................. 151
I. Ünite Kavramsal Çerçeve ....................................................................................................................................... 151
Fıkıh Kavramı ............................................................................................................................................................... 151
Şeriat Kavramı .............................................................................................................................................................. 152
İslam Hukuku ve Temel Özellikleri ................................................................................................................................ 152
İslam Hukukunun Kaynakları ........................................................................................................................................ 154
II. Ünite İslam Hukukunun Oluşumu ve Tarihsel Gelişimi ...................................................................................... 163
1. Rasulullah A.S. Dönemi............................................................................................................................................ 163
2. Sahabe Dönemi ........................................................................................................................................................ 164
3. Tabiûn Dönemi.......................................................................................................................................................... 166
4. Müctehid İmamlar Dönemi........................................................................................................................................ 167
5. Mezhep Merkezli Dönem .......................................................................................................................................... 172
6. Kanunlaştırma Hareketleri ve Yeni Dönem ............................................................................................................... 172
III.Ünite Hükmün Tanımı ve Kısımları........................................................................................................................ 173
1. Teklifi Hükümler ........................................................................................................................................................ 173
2. Vaz‘î Hükümler ......................................................................................................................................................... 175
3. Hükmün Muhatabı (Mükellef) ................................................................................................................................... 176
ix
IV. Ünite İlmihal İbadetler Bölümü Özeti .................................................................................................................. 178
Temizlik ......................................................................................................................................................................... 178
Namaz .......................................................................................................................................................................... 181
Oruç .............................................................................................................................................................................. 193
Zekat............................................................................................................................................................................. 194
Hac ............................................................................................................................................................................... 195
Umre ............................................................................................................................................................................. 197
Kurban .......................................................................................................................................................................... 197
Bazı Günümüz Fıkıh Problemleri.................................................................................................................................. 198
Kaynakça ..................................................................................................................................................................... 203
Çözümlü Test .............................................................................................................................................................. 204
Çözümler ..................................................................................................................................................................... 207
3. KISIM
KUR'AN MUHTEVASINI ANLAMA/TEFSİR
I. Ünite Kur’an Tarihi ve Tanıtımı ............................................................................................................................... 211
A. Kur’an’ın Tarihi ......................................................................................................................................................... 211
B. Kur’an’ın Tanıtımı ..................................................................................................................................................... 216
II. Ünite Tefsir Usulü ve Tarihi ................................................................................................................................... 233
1. Tefsir Usulü Kaynakları ............................................................................................................................................. 233
2. Tefsir Tarihi ............................................................................................................................................................... 235
III. Ünite Kaynak ve Yöntem Bakımından Tefsir Çeşitleri ....................................................................................... 240
A. Kaynak Bakımından Tefsir Çeşitleri ......................................................................................................................... 240
B. Yöntem Bakımından/Niteliklerine Göre Tefsirler ...................................................................................................... 242
IV. Ünite Kur’an İlimleri .............................................................................................................................................. 248
1. Kur’an’ın İndiriliş Süreci İle İlgili Özellikleri ............................................................................................................... 248
2. Kur’an Lafızlarına Dair İlimler ................................................................................................................................... 250
3. Kur’an’da Lafızlar Arası İlişkiler ................................................................................................................................ 252
4. Dil Merkezli Kur’an İlimleri ........................................................................................................................................ 254
5. Kur’an’ın Manalarına Dair İlimler .............................................................................................................................. 255
6. Kur’an Tefsirinde İsrâiliyat......................................................................................................................................... 261
Kaynakça ..................................................................................................................................................................... 262
Çözümlü Test .............................................................................................................................................................. 263
Çözümler ..................................................................................................................................................................... 266
x
4. KISIM
GÜNÜMÜZ TÜRKİYE'SİNDE MEZHEPLER VE YORUMLARI/
MEZHEPLER TARİHİ
1. Mezhepler Tarihi ve Konusu ..................................................................................................................................... 269
2. Mezhepler Tarihinin Amaçları ................................................................................................................................... 269
3. Mezhepler Tarihi İle İlgili Kavramlar .......................................................................................................................... 269
4. Mezheplerin Ortaya Çıkış Nedenleri......................................................................................................................... 270
5. İlk Mezhepler ............................................................................................................................................................ 272
6. Ehl-İ Sünnet .............................................................................................................................................................. 284
7. Nusayrilik .................................................................................................................................................................. 289
8. Dürzilik ...................................................................................................................................................................... 292
9. Alevilik/Bektaşilik ...................................................................................................................................................... 295
10. Yezidilik ................................................................................................................................................................... 298
11. Vehhabilik ............................................................................................................................................................... 301
12. Babilik/Bahailik ....................................................................................................................................................... 304
13. Kadıyanilik .............................................................................................................................................................. 306
Kaynakça ..................................................................................................................................................................... 311
Çözümlü Test .............................................................................................................................................................. 312
Çözümler ..................................................................................................................................................................... 315
5. KISIM
DİN BİLİMLERİ
1. BÖLÜM
DİN SOSYOLOJİSİ
1. Din Sosyolojisinin Doğuşu ve Gelişimi ..................................................................................................................... 321
2. İslam Dünyasında ve Türkiye’de Din Sosyolojisi ...................................................................................................... 328
3. Sosyolojik Din Tanımları ........................................................................................................................................... 330
4. Dinî Tecrübenin İfade Şekilleri .................................................................................................................................. 332
5. Toplumsal Değişim ve Din ........................................................................................................................................ 334
6. Din-Sosyal Farklılaşma ve Sosyal Bütünleşme ........................................................................................................ 339
7. Toplumsallaşma ve Din............................................................................................................................................. 340
8. Küreselleşme ve Din................................................................................................................................................. 346
9. Kamusal Alan ve Din ................................................................................................................................................ 347
10. Gündelik Hayatta Din.............................................................................................................................................. 349
11. Dinî Gruplar ve Yeni Dinî Hareketler ....................................................................................................................... 350
12. Din ve Terör ............................................................................................................................................................ 355
Kaynakça ..................................................................................................................................................................... 357
Çözümlü Test .............................................................................................................................................................. 358
Çözümler ..................................................................................................................................................................... 361
xi
2. BÖLÜM
DİN PSİKOLOJİSİ
I. Ünite Kavramsal Çerçeve ve Tarih ......................................................................................................................... 365
Tanım ve İçerik ............................................................................................................................................................. 365
Din Psikolojisinin İslam Dünyasındaki Öncüleri ............................................................................................................ 367
Din Psikolojisinin Batıdaki En Önemli Temsilcileri ....................................................................................................... 368
Din Psikolojisi İle İlgili Temel Kavramlar ....................................................................................................................... 370
II. Ünite Dindarlık ........................................................................................................................................................ 372
Dindarlığın Kaynakları .................................................................................................................................................. 373
Dindarlığı Etkileyen Faktörler ....................................................................................................................................... 374
Dindarlığın Psikolojik Etki ve İşlevleri ........................................................................................................................... 376
Dindarlığın Fizyolojik Etki ve İşlevleri ........................................................................................................................... 377
Dindarlığın Sosyal Etki ve İşlevleri ............................................................................................................................... 378
Dindarlık-Davranış İlişkisi ............................................................................................................................................. 378
Dindarlığın Boyutları ..................................................................................................................................................... 378
Dindarlığın Gelişimi ...................................................................................................................................................... 379
III. Ünite İnanç Psikolojisi .......................................................................................................................................... 384
İnanç, İman ve Şüphe (İnanç Psikolojisi)...................................................................................................................... 384
İnanç Gelişimi ............................................................................................................................................................... 386
Dinî Şüphe .................................................................................................................................................................... 387
Dinî İlgisizlik, Dinî İnkâr ve Din Karşıtlığı ...................................................................................................................... 388
Tanrı Tasavvurları ......................................................................................................................................................... 389
Dinî Davranışlar ............................................................................................................................................................ 391
Dua ............................................................................................................................................................................... 391
Dinî Tören ..................................................................................................................................................................... 392
Tövbe-Dine Dönüş/Dinsel Değişim .............................................................................................................................. 392
Din Değiştirme .............................................................................................................................................................. 393
Kaynakça ..................................................................................................................................................................... 395
Çözümlü Test .............................................................................................................................................................. 396
Çözümler ..................................................................................................................................................................... 399
xii
3. BÖLÜM
DİNLER TARİHİ
Giriş .............................................................................................................................................................................. 403
Dinin Tanımı ve Önemi ................................................................................................................................................. 403
Dinlerin Sınıflandırılması .............................................................................................................................................. 404
Geçmişten Günümüze Dinler ....................................................................................................................................... 405
Zerdüştlük/Mecusilik ..................................................................................................................................................... 408
Sabiilik .......................................................................................................................................................................... 410
Hint Dinleri .................................................................................................................................................................. 414
Hinduizm....................................................................................................................................................................... 414
Budizm.......................................................................................................................................................................... 417
Jainizm (Cainizm Veya Caynizm) ................................................................................................................................. 421
Sihizm ........................................................................................................................................................................... 424
Uzak Doğu Dinleri ....................................................................................................................................................... 427
Taoizm .......................................................................................................................................................................... 427
Konfüçyanizm ............................................................................................................................................................... 428
Şintoizm ........................................................................................................................................................................ 429
Yahudilik ....................................................................................................................................................................... 429
Hristiyanlık .................................................................................................................................................................... 443
Kaynakça ..................................................................................................................................................................... 453
Çözümlü Test .............................................................................................................................................................. 454
Çözümler ..................................................................................................................................................................... 458
xiii
4. BÖLÜM
DİN EĞİTİMİ
I. Ünite Eğitim-Öğretim ve Din ................................................................................................................................... 463
1. Eğitim-Öğretim.......................................................................................................................................................... 463
2. Din/Eğitim İlişkisi....................................................................................................................................................... 464
II. Ünite Din Eğitim Bilimi ........................................................................................................................................... 464
1. Dinî Eğitim/Din Eğitimi/Din Öğretimi ......................................................................................................................... 464
2. Din Eğitimi Biliminin Amacı ...................................................................................................................................... 465
3. Din Eğitim Biliminde Kullanılan Metotlar ................................................................................................................... 465
4. Din Eğitiminin Temelleri ............................................................................................................................................ 465
III. Ünite İslam Din Eğitiminin Tarihsel Gelişimi....................................................................................................... 467
1. Peygamber Döneminde Din Eğitimi..........................................................................................................................467
2. Medrese Öncesinde İslam Dünyasında Din Eğitimi ................................................................................................. 468
3. Medreselerin Kurulmasından Sonra Eğitim Çalışmaları ........................................................................................... 468
4. Cumhuriyet Döneminde Din Eğitimi.......................................................................................................................... 470
5. Din Öğretimine Özgü Modelleri ve Yaklaşımları ....................................................................................................... 472
6. Din Eğitimi ve Öğretiminde İlkeler ve Yöntemler ...................................................................................................... 474
7- Türkiye’de Din Eğitimi Alanları ................................................................................................................................. 478
8- Din Hizmetlerinde İletişim ve Rehberlik .................................................................................................................... 480
Kaynakça ..................................................................................................................................................................... 487
Çözümlü Test .............................................................................................................................................................. 488
Çözümler ..................................................................................................................................................................... 491
xiv
5. BÖLÜM
DİN FELSEFESİ
1. Felsefe ve Din........................................................................................................................................................... 495
2. Tanrı Tasavvurları ....................................................................................................................................................498
3. Tanrı ve Sıfatları ....................................................................................................................................................... 500
4. Tanrı’nın Varlığının Delilleri ....................................................................................................................................... 501
5. Vahiy ve Mucize........................................................................................................................................................ 502
6. Akıl ve İman ............................................................................................................................................................. 504
7. Din Dili ...................................................................................................................................................................... 505
8. Ateizm: Tanımı ve Çeşitleri ....................................................................................................................................... 507
9. Kötülük Meselesinin Mahiyeti ve Ateistik Eleştiriler .................................................................................................. 509
10. Dini Çeşitlilik ........................................................................................................................................................... 511
11. Din ve Ahlak............................................................................................................................................................ 513
12. Dinî Tecrübe ........................................................................................................................................................... 514
13. Din ve Bilim............................................................................................................................................................. 515
14. Ölüm Sonrası Hayat ............................................................................................................................................... 516
Kaynakça ..................................................................................................................................................................... 518
Çözümlü Test .............................................................................................................................................................. 519
Çözümler ..................................................................................................................................................................... 522
6. KISIM
İSLAM AHLAKI, SANAT VE ESTETİĞİ, FELSEFESİ
1. BÖLÜM
İSLAM AHLAKI
I. Ünite İslam Ahlakı Kavramsal Çerçeve ................................................................................................................. 529
1. Ahlak Kavramı .......................................................................................................................................................... 529
2. Ahlak İlminin Konusu ve Gayesi ............................................................................................................................... 529
3. Din-Ahlak İlişkisi ....................................................................................................................................................... 530
4. İslam Ahlakının Kaynakları ....................................................................................................................................... 531
5. Ahlaki Değerler ......................................................................................................................................................... 532
6. İslam Ahlak Literatüründe Kavramsal Çerçeve ....................................................................................................... 533
II. Ünite İslâm Ahlak Teorileri..................................................................................................................................... 536
1. Kuralcı Ahlak Teorileri ............................................................................................................................................... 536
2. Karakterci Ahlak Teorileri .......................................................................................................................................... 539
xv
III. Ünite İslâm Ahlakının Bireysel Boyutu ................................................................................................................ 542
1. Hz. Muhammed (Sav)’In Ahlaki Şahsiyeti ................................................................................................................ 543
2. İslâm Ahlakında Faziletler ........................................................................................................................................ 543
3. İslam Ahlakında Reziletler ........................................................................................................................................ 546
4. Ahlaki Hayatta Temel Davranış Kuralları .................................................................................................................. 547
Kaynakça ..................................................................................................................................................................... 549
Çözümlü Test .............................................................................................................................................................. 550
Çözümler ..................................................................................................................................................................... 552
2. BÖLÜM
İSLAM SANAT VE ESTETİĞİ
İslam Sanat ve Estetiği ................................................................................................................................................. 555
İslam ve Sanat .............................................................................................................................................................. 556
A. Mimari ...................................................................................................................................................................... 557
B. Hat Sanatı ................................................................................................................................................................ 571
C. Tezhip Sanatı ........................................................................................................................................................... 573
D. Ciltleme/Ciltçilik ........................................................................................................................................................ 573
E. Minyatür Sanatı ........................................................................................................................................................ 574
F. Ebru .......................................................................................................................................................................... 575
G. Kündekârî ................................................................................................................................................................ 575
F. Dinî Musiki ................................................................................................................................................................ 576
Kaynakça ..................................................................................................................................................................... 579
Çözümlü Test .............................................................................................................................................................. 580
Çözümler ..................................................................................................................................................................... 584
xvi
3. BÖLÜM
İSLAM FELSEFESİ
I. Ünite.......................................................................................................................................................................... 587
1. Felsefe ve Filozof Kavramlarının Tanımları .............................................................................................................. 587
2. İslam Düşünce Okulları ............................................................................................................................................ 587
3. İslam Felsefesinin Ortaya Çıkmasında Etkili Olan Sebepler .................................................................................... 588
4. İslam Felsefesinin Ortaya Çıkmasında Etkili Olan Felsefeler ve Kişiler ................................................................... 589
II. Ünite......................................................................................................................................................................... 592
1. İslam Felsefi Akımları ............................................................................................................................................... 592
2- İslam Felsefi Ekoller (Meşşaiyye, Rivakiyye, İşrakiyye, İhvanu’s-Safa) ................................................................... 593
3. Doğu İslam Filozofları ............................................................................................................................................... 598
4. Batı İslam Filozofları/Endülüs Filozofları .................................................................................................................. 604
5. Bağımsız Filozoflar ................................................................................................................................................... 607
III. Ünite........................................................................................................................................................................ 610
1. Osmanlı’da Felsefe................................................................................................................................................... 610
Kaynakça ..................................................................................................................................................................... 613
Çözümlü Test .............................................................................................................................................................. 614
Çözümler ..................................................................................................................................................................... 617
7. KISIM
ALAN EĞİTİMİ
1. Türk Milli Eğitiminin Amaçları ................................................................................................................................... 621
2. Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi 4-12. Sınıflar Öğretim Pragramı .......................................................................... 621
3. Din Eğitiminin Temelleri ............................................................................................................................................ 622
4. İlk ve Ortaöğretim DKAB Öğretim Programı ............................................................................................................. 624
5. İlköğretim ve Ortaöğretim DKAB Öğrenme Alanları ................................................................................................. 627
6. İlköğretim DKAB Dersinde, Öğrenciye Kazandırılacak Temel Beceriler ................................................................... 634
7. Öğrenme-Öğretme Süreçleri ve Öğretmenin Rolü ................................................................................................... 635
8. Din Öğretiminde Stratejiler ....................................................................................................................................... 640
9. Din Öğretiminde Öğretme Yöntem ve Teknikleri ...................................................................................................... 647
10. DKAB Dersinde Ayet ve Hadislerin Kullanılması .................................................................................................... 662
11. DKAB Dersinde Değer Öğretimi ............................................................................................................................. 665
12. Kavram, Kavram Haritaları ve Din Öğretiminde Kullanımı ..................................................................................... 669
13. Ölçme ve Değerlendirme ........................................................................................................................................ 674
Kaynakça ..................................................................................................................................................................... 686
HZ.MUHAMMED’İN
HAYATI/SİYER VE
SÜNNETİ/HADİS
I. KISIM
HZ.MUHAMMED’İN
HAYATI/SİYER
1. BÖLÜM
5
I. ÜNİTE
HZ. MUHAMMED’İN DOĞDUĞU ORTAM
1. SİYER VE SİYER KAYNAKLARI
HAKKINDA GENEL BİLGİ
Siyer kelime olarak, “yol” anlamına gelmektedir. Sire ve
siret kelimelerinin çoğuludur. Terim olarak ise siyer; Hz.
Muhammed’in hayatını anlatma anlamında kullanılmıştır. Doğumundan vefatına kadar geçen süre içerisinde
Hz. Muhammed’in hayatında meydana gelen olayları
kapsar. Siyer kavramı, “Siyer-i Nebi” veya “Es-Siretu’nNebeviyye” şeklinde de kullanılmaktadır.
Peygamberimizin hayatını anlatmak için kullanılan diğer
bir kelime “Meğazi”dir. Aslında birbirinden farklı olan bu
kelimeler bazen aynı anlama gelecek şekilde kullanılmaktadır. Meğazi sözlükte savaş yeri, savaş anlamlarına
gelmektedir. “Meğza” kelimesinin çoğuludur. Terim olarak ise Hz. Muhammed’in savaşlarının anlatıldığı kitaplara verilen isimdir.
Peygamber'in Hayatı
Siyer
Meğazi
Peygamber’in savaşlarını Peygamber’in Savaşları
da kapsayan tüm hayatı
Siyer ilminin başlıca üç kaynağı vardır. Bunlar:
1.
Kur’an. Kur’an, Peygamber'in hayatında gerçekleşen
bazı olaylardan bahsetmektedir. Örneğin; Bedir, Uhut
vb. savaşlardan Kur’an bizlere bahsetmektedir.
2.
Siyer’in ikinci kaynağı ise hadislerdir. Bu anlamda
yazılan hadis eserleri Peygamber'in hayatı hakkında bizlere kaynaklık etmektedirler.
3.
Siyer ilminin üçüncü kaynağı siyer-meğazi kitaplarıdır. Siyer kitaplarının ilk öncülerinin eserleri yazılı
olarak elimize geçmemiştir. Siyer’in bu ilk öncü kişileri şunlardır:
a.
Urve b. Ez- Zübeyr (Ö.H. 92)
b.
Ebân b. Osman (Ö.H.105)
c.
Vehb b. Münebbih (Ö.H.110)
d.
İbn-i Şihab ez-Zührî (Ö.H.124)
Bu isimlerden sonraki dönemde siyer ve meğazi ilmiyle
uğraşan ve eserleri yazılı olarak elimize ulaşan kişiler öncelik sırasına göre şunlardır:
a.
İbn-i İshak (Ö.H. 151). “Es-Sire”i Elimizde bulunan en eski yazılı siyer kitabıdır.
b.
Vakıdî (Ö.H. 208). “Kitabu’l-Meğazi”
c.
İbn-i Hişam (Ö.H. 219) - “es-Siretu’n-Nebeviyye”:
İbn-i İshak’ın eserine dayanmaktadır.
d.
İbn Sa’d (Ö.H. 230). “Kitabu’t-Tabakat. Biyografik bir eserdir. Hz. Peygamber’in yanı sıra
sahabelerden de bahsetmektedir.
Peygamber (A.S.)
Ahlaki Özellikleri
Fiziki Özellikleri
Şemail türü eserler
Hilye türü edebi eserler
İlk dönem yazılan şemail eserleri
Peygamber'in hilyesini de kapsamaktaydı.
NOT
2. ARAP YARIM ADASININ COĞRAFİ
ÖZELLİKLERİ
Arap Yarımadası coğrafi olarak Asya, Afrika ve Avrupa
kıtalarının kesiştiği bir noktada yer almaktadır. Doğusunda Basra Körfezi (İran Körfezi) ve Uman Denizi, Güneyinde Arap denizi ve Aden Körfezi, Batısında ise Kızıldeniz ve AKâbe Körfezi yer almaktadır.
Arap yarımadası “Şibhü Cezîreti’l-Arab”
veya “Cezîretü’l-Arab” şeklinde de ifade edilmektedir.
NOT
Arap yarımadası kıtaları birbirine bağlayan coğrafi konumu itibarıyla deniz ve kara yolu ticaretinde önemli bir
kavşak noktası olmuştur. İslam öncesinin önemli merkezlerinden Mekke, Yesrib (Medine) ve Taif şehirleri Arap
yarımadasının “Hicaz Bölgesi'nde” yer almaktadırlar. Bu
şehirler İslam Devri'nin de en önemli şehirleridirler.
Yesrib/Medine şehrinde Yahudi olan Beni Nadir, Beni Kurayza ve Beni Kaynuka kabileleri ile Evs ve Hazrec gibi
putperest Arap kabileleri yer almaktaydı. Tarım ve ticaret
ile uğraşılmaktaydı.
Mekke şehri tarıma elverişli bir iklime sahip değildi. Ticari
bir merkezdi. En önemli özelliği Kâbe’nin burada bulunmasıdır ki bunun sayesinde dinî bir merkez hüviyetine
sahip olmuştur.
Taif şehrinde Sakif kabilesi mensupları ikamet ediyordu.
Sakiflilerde tarım ve ticaret ile uğraşıyorlardı.
Çöl ikliminin hâkim olduğu Arap Yarımadası iklimin kurak
yapısı nedeniyle tarıma fazla elverişli değildir. Hayvancılık ile uğraşan göçebe yaşam tarzı bölgeye hâkimdir.
Yarımadanın kıyı kesimleri iç kısımlara nazaran daha
fazla yağış almaktadır. Bundan dolayı iklim tarıma elverişlidir. Tarım ile uğraşmak yerleşik hayatı da beraberinde
getirmiştir.
Arabistan için hurma önemli bir meyvedir. Hurmanın meyvesinden, odunundan ve lifinden faydalanılmaktadır. Çöl
ikliminin hâkim olduğu Arabistan'da ulaşım ve nakliye için
uzun bir süre su içmeden yol alabilen deve kullanılmaktadır.
Deveye uzun süre su içmeden çölde kalabildiğinden dolayı Sefînetü’s-Sahrâ (Çöl Gemisi) ismi de verilmiştir.
NOT
6
3. ARABİSTAN’IN SİYASİ TARİHİ
Arap yarımadasının kuzey ve güneyinde, coğrafi yapısından kaynaklanan nedenlerden dolayı İslam öncesi dönemlerde çeşitli devletler kurulmuşken, Hicaz
Bölgesi'nde ise çöl ikliminin olumsuz etkileri bir devlet
kurulmasını olumsuz etkilemiştir.
İslam öncesi dönemde Hicaz Bölgesi'nde bir
devletin kurulmaması İslam devletinin geniş
bir bölgeye hızla yayılmasına neden olmuştur.
NOT
Himyer Krallığı'na Habeşistan son vermiştir. Habeşliler
kendilerinden yardım isteyen Hristiyanların çağrısı üzerine bölgeye geldiler. Habeşlilerden sonra bölge Sasani
hâkimiyetine geçti. Bu durum Hz. Peygamber’in risaleti
dönemine kadar devam etti.
Habeşistan ordusunda bulunan Ebrehe daha sonra
Mekke üzerine içerisinde fillerin de bulunduğu bir orduyla saldırmıştır. Olay Kur’an’da “Fil suresinde” anlatılmaktadır.
Sasanilerin son Yemen valisi Bazan, Peygamber Dönemi'nde İslam dinini kabul etti
ve İslam devletinin valisi olarak görev yaptı.
NOT
3.1. Güney Arabistan’da Kurulan Devletler
Güney Arabistan’da Main, Sebe ve Himyeri devletleri
hüküm sürmüştür. Habeşliler ve Sasaniler de bölgede
hâkimiyet kurmuşlardır. Bu bölgede yaşayanlara Arapların Kahtan kolundandır. Kahtan ismi Hz. Nuh’un torunu
“Kahtan”a nispetle verilmiştir. Güney Arap yarımadası
için en önemli yerleşim yeri Yemen’dir. Yemen hem ticaret hem de tarım için uygun bir bölgedir. Önemli ticaret
kavşaklarının bulunduğu Yemen aynı zamanda bol yağış
almaktadır.
3.2. Kuzey Arabistan’da Kurulan Devletler
Kuzey Arabistan bölgesinde İslam’dan önce Nebatî, Tedmür, Gassani, Hîre (Lahmîler) ve Kinde devletleri kurulmuştur.
1- Nebatîler (M.Ö.IV yy.)
Başkentleri Petra (Ürdün’de) şehridir. Yerleşim yerlerini
taş oymalarıyla inşa etmişlerdir. Roma İmparatorluğu tarafından varlıklarına son verilmiştir.
1- Mainliler (M.Ö.1400-700)
2- Tedmürlüler
Başkenti Main şehri idi. Mainlilerin geçim kaynağı büyük
oranda ticarete dayanmaktaydı.
Tedmür Krallığı (Palmira) Suriye çölünün ortasında Şam
ile Fırat arasında kurulmuştur. Romalıların ticaret rotası
üzerinde yer alan şehir ticari olarak gelişmiş ve zenginleşmiştir. Tedmür Devleti Roma ve Sasani İmparatorluklarının hâkimiyet yarışında Roma’nın yanında yer almıştır.
2- Sebeliler (M.Ö.700115)
Sebelilerin merkezi Ma’rib şehridir. Sebeliler ticaret ile
uğraşmanın yanı sıra inşa ettikleri su setleri sayesinde
tarım ile de uğraşmışlardır.
Ma’rib Seddi (Sebe Seddi ya da Arim Seddi) Sebelilerin en önemli seddidir. Sebeliler,
Himyerîler tarafından yıkılmıştır.
Tedmür Devleti Halid b. Velid tarafından savaşılmaksızın fethedilmiştir.
NOT
NOT
3- Himyerîler (M.Ö.115-M.S.525)
Devlet ismini Arapların Kahatani koluna mensup olan
ataları Himyer b. Yeşcud’tan almaktadır. Ticarete önem
vermişlerdir. Sebelilerden kalma setleri tamir ettirerek
tarım ile uğraşmışlardır. Himyer kralı Zûnûvâs Yahudilik
dinini seçmiş, halkı da zorla bu dinî kabule zorlamıştır.
ÖABT Çıkmış Soru
Himyer kralı Zûnûvâs, Yahudiliğe geçmeyen
Hristiyanları “uhdud” ismiyle bilinen “ateş çukurlarında yaktırmıştır.
Yukarıda anlatılan olay Kur’an’da hangi surede geçmektedir?
A) Ğaşiye
B) Mearic
C) Buruc
Ayet-olay irtibatı: Zûnûvâs, Yahudiliğe geçmeyen
Hristiyanları “uhdud” ismiyle bilinen “ateş çukurlarında
yaktırmıştır. Bu olay Kur’an’ın Buruc suresinin 85/4-9.
ayetlerinde anlatılmaktadır.
D) Fecr
E) Tarık
Çözüm
Yemen’de kurulan Himyer Devleti'nin kralı Zûnûvâs Yahudiliğe geçmeyen Hristiyanları ateş çukurlarında yakmış olay, Buruc suresinde anlatılmıştır.
Cevap C
7
3- Gassaniler
Gassaniler, Sebe ve Himyer devletlerinin yaptıkları barajların yıkılmasından sonra Arabistan’ın kuzey bölgesine göç eden Kahtaniler tarafından Suriye ve Irak’ta
kurulmuştur. Bölgedeki Bizans ve Sasani çekişmelerinde
Bizans'tan yana tavır koyan Gassaniler bu etkiden dolayı
Hristiyanlık dinine geçtiler.
Hz. Peygamber döneminde Gassanilere
“İslam’a Davet Mektubu” gönderilmiştir.
Mute Savaşı'nda karşı karşıya gelinmiş, Tebük seferide Gassani tehlikesine karşı düzenlenmiştir.
İsmail’in Cürhümlülerden bir kız ile evlenmesinden
dolayı soyundan gelenlere "Arabu’l-Musta’rebe" yani
“sonradan Araplaşanlar”denmiştir.
Ayet-olay iritbatı: İbrahim’in ailesini Mekke’de bırakması olayından Kur’an, İbrahim suresi 14/35-37. ayetlerinde bahsetmektedir.
NOT
Ailesini Mekke’de ziyarete gelen Hz.İbrahim Allah’ın emri
(Bakara 2/127-129) üzerine Kâbe’yi oğlu İsmail ile birlikte inşa etmiştir. İbrahim ve İsmail’in Mekke’yi inşası
Kur’an’da Bakara suresi2/127-129. ayetlerde anlatılmaktadır.
4- Hireliler/Lahmîler
Hîreliler de Gassaniler gibi güneydeki su setlerinin yıkılmasından sonra kuzeye gelmişlerdir. Onlar da Arapların
Kahtani koluna mensupturlar. Irak Bölgesi'ne yerleşmişlerdir. Bölgede Bizans'a karşı Sasanilerin yanında yer almışlardır. Ticaret, tarım ve hayvancılık ile uğraşmışlardır.
5- Kindeliler/M.S.480
Kindeliler de Kahtani koluna mensuptur. Başlangıçta
Himyerlilere bağlı idiler. Fakat zamanla bölgede bir güç
hâline geldiler ve Bizans'ın yanında yer aldılar.
Mekke şehrinin isimleri
NOT
1- el-Beledû’l-Harâm/Dokunulmaz toprak
2- el-Beledû’l-Emin/Güvenli Belde
3- Harem (Mukaddes/Korunan yer) Güvenli
yer
4- Bekke/Mekke
5- Ümmü’l-Kura/Şehirlerin Anası
Kabe'nin isimleri
1- el-Beytü’l-harâm,Beytü’l-muharrem/Kutsal ve dokunulmaz ev
2- el-Beytü’l-atîk/Eski ev
3.3. Hicaz Bölgesi ve Mekke
Hicaz, coğrafi özelliklerinden dolayı (coğrafi özelliklerinin olumsuz etkilerinden dolayı) bölgede büyük bir güç
olan devletlerin ilgisini çok fazla çekmemiştir. Hicaz
Bölgesi'nin üç önemli şehri Mekke, Medine/Yesrib ve
Taif’tir.
Mekke
İslam tarihi açısından Arap yarımadasında en önemli yer
Hicaz bölgesinde kurulmuş olan Mekke şehridir. Mekke
denince akla gelen ilk isim Hz. İbrahim’dir. Mekke tarihi
Hz. İbrahim’in eşi ve çocuğunu bu bölgeye getirmesi ile
başlamaktadır.
Hz. İbrahim eşi Hacer ve çocuğu İsmail’i Mekke’ye
getirdiğinde bu bölge bir yerleşim yeri değildi. Çöl ikliminin hâkim olduğu bölge, yerleşim için gerekli olan
insani gereksinimlerden (su, barınak vb.) mahrumdu.
Hz. İbrahim’in Hacer ve İsmail’i böyle bir yerde bırakıp
Filistin'e dönmesinden sonra Hacer kendisi ve çocuğu
için su aramaya başladı. İlahi bir lütuf olarak İsmail’in
bulunduğu yerden su fışkırdı. Zemzem suyu olarak isimlendirilen bu su sayesinde bölge tercih edilen bir ticaret
rotasına dönüştü. Kervanlar burada konaklamaya başladılar. Bir süre sonra Yemen’den göçeden Cürhümlüler
Mekke’ye yerleştiler. Cürhümlüler İsmail’in yaşamında
da etkili olmuştur. Bunlar sayesinde Arapça öğrenmiştir.
Evliliğini de bu kabileye mensup bir kız ile yapmıştır.
3- el-Mescidü’l-harâm/Kutsal ve korunmuş
mescid
4- Beytullah/Allah’ın evi
Cürhümlüler tarafından yönetilen şehir daha sonra bölgeye gelen Huzaalıların kontrolüne geçmiştir. Huzaalılar bölgeye güneyde meydana gelen sel felaketlerinden
sonra gelmişlerdir.
Cürhümlüler Mekke’den ayrılırken Hacerü’l-Esved taşını saklamış ve Zemzem kuyusunu kapatmışlardır.
Hz. İsmail’in soyuna mensup olanlar Cürhümlüler ve Huzaalılar arasındaki mücadelede tarafsız kalarak bölgedeki mevcudiyetlerini devam ettirmişlerdir. Huzaa Kabilesinin lideri Amr b. Luhay'dır. Amr b. Luhay putperestliği
Mekke’ye getiren kişidir. Amr b. Luhay ticaret için gittiği
Suriye'de puta tapanları görmüş ve onlardan bir put alarak Mekke’ye getirmiştir.
Amr b. Luhay’ın getirdiği put Hübel putudur.
NOT
Mekke yönetiminin Cürhümlülerden Huzaalılara geçmesi esnasında tarafsız tavırlarıyla bölgede kalan İsmailoğulları dağınık bir şekilde yaşıyorlardı. Onları bir araya
toplayarak bir kuvvet hâline getiren Kureyş Kabilesidir.
Kureyş, Hz. İsmail’in torunlarından Adnan’ın soyundan
gelmektedir.
8
Kureyş Kabilesi ismini Fihr (Kureyş)
b. Malik’ten almıştır.
NOT
Fihr (Kureyş)in torunlarından Kusay b. Kilab, İsmailoğullarını bir araya getirerek Huzaalılara karşı mücadele etmiş ve Mekke yönetimini ele geçirmiştir. Göçebe hâlinde
çadırlarda yaşayan Kureyş’i yerleşik hayata geçirmiştir.
Kusay, Kureyş'i bir araya getirdiği için tarihçiler tarafından “el-Mücemmi” diye isimlendirilmiştir.
Mekke’yi on bölgeye ayıran Kusay, bu bölgeleri Kureyş’in
koları arasında paylaştırmıştır. Kusay, Mekke yönetimi ile
ilgili bir takım düzenlemeler yapmıştır. Mekke yönetimi ve
Kâbe hizmetleri ile ilgili düzenlemeler şunlardır:
1.
2.
Dârünnedve: Kırk yaşını doldurmuş Kureyş boylarının başkanlarının, Mekke’nin önemli meselelerini
çözmek için toplandıkları yerdir.
Kusay b. Kilab, Mekke’de siyasi bir organizasyon kurulmasındaki en önemli kişilerden biridir.
Kusay b. Kilab öldükten sonra Mekke yönetimi ve Kâbe
hizmetleri ile ilgili görevler Abdüddâr ve Abdümenâf
oğulları arasında bir mücadeleye neden olmuştur.
Kusay’ın Oğulları
Abdümenâf
Abdüddâr
Mutayyebun
Ahlaf (Hılfu’l-Ahlaf)
Abdüddâr oğullarına bir kaba koydukları kanı yaladıkları için leakatu’l-dem (kan yalayıcılar) denmiştir.
Abdümenâf oğullarına ise "güzel kokanlar" anlamında
"mutayyebun" diye isimlendirilmişlerdir.
Başlangışta bütün görevleri kendisinde toplayan
Abdüddâr oğulları bu görevlerden bazılarını bırakmak
zorunda kalmışlardır.
Kıyâde: Savaşlardaki ordu komutanlığını ifade etmektedir.
Mekke Yönetimi/Kâbe Görevleri
3.
Liva: Bayraktarlık görevini ifade etmektedir.
Abdüddâroğulları
Abdümenâfoğulları
4.
Eşnak: Diyetlerin ödenmesi ve zararların tespiti ile
ilgili görevleri ifade etmektedir.
Darünnedve
Kıyâde
Liva
Sikâye
Kubbe: Savaşa hazırlık için kurulan çadırdır. Savaş
paraları vb. malzemeler burada toplanır.
Hicâbe/Sidâne
Rifade
5.
6.
Einne: Süvari birliğine komutanlık yapma görevini
ifade eder.
7.
Sefaret: Kureyş’in dış temsilciliği görevini ifade
eder.
8.
Hicâbe/Sidãne: Hicâbe, Kâbe’nin bakımı ve anahtarlarının korunması ile ilgili görevi ifade etmekteyken, Sidâne ise Kâbe’nin perdedarlığı görevi için
kullanılan bir kavramdır.
9.
Rifade: Kâbe’yi ziyarete gelenlerin yiyecek ihtiyaçlarını karşılama ve onları ağırlama görevini ifade
etmektedir.
10. Sikâye: Hacılara su dağıtma görevini ifade eder.
11. Eysâr ve Ezlâm: Fal oku çekilmesi görevidir. İnsanlar, herhangi bir işe karar verecekleri zaman “ezlâm”
denilen bu oklara müracaat ederek, çıkan sonuca
göre hareket ederlerdi.
12. Emvâl-i Muhaccere: Kâbe’de bulunan putlara sunulan malların muhafaza edilmesi. Ayrıca hükûmet
görevi.
Cahiliye Dönemi'nde “eşnak” görevini Hz.
Ebu Bekir, “sefaret” görevini ise Hz. Ömer
yerine getirmekteydi.
NOT
Buna göre Darünnedve yöneticiliği ile Liva, Hicâbe/
Sidâne görevleri Kusay’ın oğlu Abdüddâr’a verilirken
Kıyâde, Sikâye ve Rifade görevleri Abdumenaf’a verildi.
Bundan sonraki dönemde ise Sikâye ve Rifade görevleri Haşimoğullarına, Kıyâde görevi ise Ümeyyeoğllarına
geçmiştir.
Mekke’nin gelişmesi ve kalkınmasında Kusay, Kusay’ın
oğlu Abdülmenâf ve onun oğlu Haşim’in büyük çabaları
vardır.
Abdülmenâfoğulları
Haşim
Abdüşems
Abdülmuttalib’in
Babası
Ümeyyeoğulları
Rifade
Kıyâde
Muttalib
Nevfel
Sikâye
Haşim ticari yetenekleri olan bir kişiydi. Haşim’in çabaları
neticesinde aile Mekke’nin bölge ile olan ticaretinde büyük bir söz sahibi oldu. Nitekim Suriye Bölgesi'ne ticaret
için Bizans İmparatoru'ndan izin belgesi alan Haşim, kardeşlerini de bu yönde teşvik etmiş bölgede bulunan devletlerle sorunsuz ticaret için gerekli güvenceler alınmıştır.
Ayet-olay irtibatı: Kur’an’da Kureyş Suresi Haşim ve
kardeşlerinin bölgedeki ülkelerle serbest dolaşım hakkı elde etmelerini “ilaf” kavramıyla anlatmaktadır.
9
Haşim, Medineli Neccâroğullarından Selma ile evlenmiş ve bu kadından Şeybe adında bir çocuğu olmuştur.
Haşim’in ölümü üzerine Şeybe Haşim’in kardeşi Muttalib
tarafından Mekke’ye getirilmiştir.
Muttalib, kardeşi oğlunu Mekke’ye getirdiğinde çocuğa Mekkeliler “Abdülmuttalib” demişlerdir. Abdülmuttalib, Hz. Peygamber’in
dedesidir.
NOT
Abdülmuttalib, amcasının ölümünden sonra kabilenin
lideri olmuştur. Abdülmuttalib gördüğü bir rüyadan sonra Cürhümlüler tarafından kapatılan Zemzem kuyusunu
araştırıp tekrar bulmuştur.
4. İSLAM ÖNCESİ DÖNEMDE
ARAPLARDA YAŞAM
pıp yapmama konusunda Hübel’in yanındaki görevlinin
huzurunda “Ezlâm” denilen fal okları çeker, buna göre
davranırlardır. Bu fal oku çekme işlemine “meysir” denmekteydi.
Abdülmuttalib’in on oğlu olursa birini kurban
edeceğine dair yeminini “deve kurban etme”
yoluyla değiştirmesi olayında kaç deve keseceğini fal oku çekerek belirlemiştir.
NOT
Lât: Bu put Taif’te yaşayan Sakîf kabilesinin putuydu. Diğer bölgedeki Araplar'da ziyaret ederlerdi.
Menât: Evs ve Hazrec kabilelerinin putlarıydı. Fakat diğer Araplar için de Menât putu önemli bir yere sahipti. Bu
put Mekke ile Medîne arasında bulunuyordu.
Uzzâ: Kureyş ve Kinane kabilelerine ait olan bu put diğer
Arap kabileleri tarafından da ziyaret edilirdi. Araplar çocuklarına bu putun ismini koyarlardı.
4.1. Dinî Hayat
Arabistan'da putperestlik inancı yaygındı. Bu inancı
Arabistana’a sokan kişi Amr b. Luhay’dır. Amr b. Luhay
Suriye'den Hübel adındaki putu getirmiştir.
Ayet-olay irtibatı: Bu putlardan Kur’an’da Necm suresi 53/19. ve 20. ayetlerde bahsedilmektedir. “Gördünüz mü o Lât ve Uzzâ’yı? Ve üçüncüleri olan ötekini,
Menât’ı...” (Necm 53/19-20)
Arapların dinî hayatında Kâbe’nin özel bir yeri vardır.
Dört bir taraftan gelen hacılar Kâbe’yi ziyaret ediyorlardı. Araplar hacı olmak için haram ayları (eşhuru’l-hurum)
beklerlerdi. Haram aylar Zilkade, Zilhicce, Muharrem ve
Receb’dir. Bu aylarda savaştan uzak durup bu dönemi
barış içinde geçirmeye çaba sarf ederlerdi.
İsâf ve Nâile: Cürhümllerden İsâf adlı erkek ile Nâile adlı
kadın Kâbe’ye girip burada birlikte olmuşlar ve bu büyük
günahlarından dolayı taşlaşmışlardır. Bu taşlar Safâ ve
Merve tepesine dikilmiştir. Amr b. Luhay insanları bunlara tapmaya yönlendirmiştir.
Putlardan; demir, altın ve tunçtan
yapılanına → Sanem (Esnam)
Haram Aylar (Eşhuru'l-Hurum)
NOT
Şekilsiz dikili taştan yapılanına → Nusub
(Evsan)
M uharrem
R eceb
Ahşaptan yapılanına → Vesen (Evasan)
denmektedir.
Z ilkade
Z ilhicce’dir.
Araplar ay takvimini takip ediyorlardı. Buna
göre haram ayların mevsimi sürekli değişmekteydi. Araplar kendi çıkarları uğruna
(hac mevsiminin nisbeten serin mevsime
denk gelmesi gibi) bu ayların zamanları ile
oynama yapıyorlardı. Buna “nesî” denmektedir.
NOT
Arapların taptığı, Mekke’de ve Arabistan’ın diğer bölgelerindeki önemli putlardan bazıları şunlardır:
Hübel: Hübel, kırmızı akik taşından yapılmıştır. Amr b.
Luhey tarafından Meke’ye getirilmiştir. Kâbe’de bulunmaktadır. Hubel putların en büyüğüdür. Araplar bir işi ya-
İslam öncesi döneme ait putçuluk ögeleri arasında bulunan Ved, Süva, Yegus, Yeuk ve Nesr’den Kur’an’da
Nuh suresi 23.ayetinde bahsedilmektedir.
Mekke’de müşrik (putperstlerin) dışında Hz. İbrahim’in
takipçileri olup “tevhid inancı”na sahip hanifler de bulunuyordu. Hanifler, putperestliği reddediyorlardı. Bunlar
aynı zamanda Yahudilik veya Hristiyanlık dinine de mensup değillerdi.
Varaka b. Nevfel, Ubeydullah b. Cahş, Zeyd
b. Amr, Osman b. Huveyris, Kuss b. Sâide ve
Ümeyye b. Ebu’s-Salt haniflerin önde gelenlerinden bazılarıdır.
NOT
10
Müşrik ve haniflerin dışında bölgede Yahudi ve Hristiyan
dinlerine mensup topluluklar da vardı. Medine’de Nadir,
Kurayza ve Kaynukaoğulları Yahudi idi. Ayrıca Yahudi
nüfus Hayber, Fedek, Teymâ, Vâdilkurâ ve Yemen gibi
yerlerde de mevcuttu. Gassan, Kudâa ve Tağlib kabileleri ise Hristiyanlık inancına mensuptular. İran’ın komşusu
Bahreyn, bu ülkenin etkisiyle Mecusi (ateşe tapan) inancına sahipti.
4.2. Ekonomik Hayat
Mekke şehri tarıma elverişli bir bölge değildi. Mekkeliler
gelirlerinin büyük kısmını ticaretten elde ediyorlardı. Hicaz bölgesinde tarım ve hayvancılığın daha yoğun yapıldığı yerler Medine (Yesrib) ve Taif şehirleriydi. Mekke tüccarları Haşim Dönemi'nde elde edilen ayrıcalıklar
ile uzak bölgelerle ticaret yapıyorlardı. Onların ticaretini
Arabistan içinde kolaylaştıran diğer bir etken de Kâbe’nin
koruyucuları olarak görülmeleriydi.
Mekke içerisinde çarşı ve pazarlar kurulurdu. Buralar ticaretin döndüğü merkezlerdi. Asıl büyük çarşılar haram
aylar döneminde kurulur Arabistan’ın dört bir yanından
gelen Araplar, buralardan alışveriş yaparlardı. Panayır
olarak isimlendirilen bu büyük çarşılarda alışverişin yanı
sıra yeni dostluklar kurulur ve ilişkiler geliştirilirdi.
İslam öncesi dönemde kurulan panayırlardan bazıları
şunlardır:
Ukâz: Bu panayır Arafat yakınlarında kurulmaktadır.
Zilkade ayının ortalarında kurulup sonuna kadar devam
ederdi. Birçok Arap kabilesi katıldığından dolayı bu panayır en büyük panayırlardan biridir.
Rabiye: Bu panayır Hadramut'ta Ukâz panayırıyla aynı
anda kurulmaktadır. Güvenliğin çok fazla sağlanamadığı
bir panayırdır.
Mecenne: Bu panayır Mekke yakınlarındaki Merruzzahran denilen yerde kurulurdu.
Zülmecâz: Bu panayır Arafat’ın yakınlarında Zülmecâz
adlı yerde kurulurdu. Zilhicce ayının başında kurulan
bir panayırdır. Zülmecâz’ın bitiminde hac için gelenler
Mina’ya hareket ederlerdi.
Hubâşe: Bu panayır Receb ayının başında kurulurdu.
Mahalli bir özellik taşıyan panayır Hicaz-Yemen arasında
bir bölgede yer alırdı.
Bu panayırların dışında Araplar Hayber, Hacer, Muşakkar, Dümetu’l-cendel, Suhâr, Debâ ve San’a gibi panayırlar da kurarlardı.
Bu panayırlarda yapılan alışverişlerde daha
çok takas kullanılırdı.
NOT
NOT
Araplar çarşıya “Suk (Esvak)” derlerdi.
4.3- Kabile Yapısı
Araplar
Arabul baide
(Soyu tükenmiş olan)
Ad, Semud vb.kavimler
Arab-ı bâkiye
(Soyu devam eden)
Arabü’l-âribe
(Saf Araplar)
Arab-ı müsta'ribe
(Sonradan Araplaşanlar)
• Kahtaniler
• Kureyş
• Hevâzinliler
• Sakif
Arab-ı -mustaceme
(Fetihler sonrasında
Araplaşanlar)
• Tunus
• Fas
• Mısır
• Libya