tc fırat üniversitesi mühedislik fakültesi bilgisayar mühendisliği

I
T.C.
FIRAT ÜNİVERSİTESİ
MÜHEDİSLİK FAKÜLTESİ
BİLGİSAYAR MÜHENDİSLİĞİ
GÖRSEL BİR DİL KULLANILARAK WEB ÜZERİNDEN
VERİ TABANLARINA ERİŞİM
VE
SANAL KÜTÜPHANE UYGULAMASI
Özgür BAĞKAN
BİTİRME ÖDEVİ
DERS SORUMLUSU : Ast. Prof. Dr. HASAN H. BALIK
ELAZIĞ
2001
II
T.C.
FIRAT ÜNİVERSİTESİ
MÜHEDİSLİK FAKÜLTESİ
BİLGİSAYAR MÜHENDİSLİĞİ
GÖRSEL BİR DİL KULLANILARAK WEB ÜZERİNDEN
VERİ TABANLARINA ERİŞİM
VE
SANAL KÜTÜPHANE UYGULAMASI
Özgür BAĞKAN
bitirme ÖDEVİ
Bu bitirme ödevi, ........./....../.......... tarihinde, aşağıda belirtilen jüri tarafından Oybirliği
/Oyçokluğu İle Başarılı / Başarısız olarak değerlendirilmiştir.
( İmza )
( İmza )
( İmza )
( İmza )
( İmza )
Danışman
Ast. Prof. Dr. Hasan H. BALIK
Bu bitirme ödevi ......./......../............ tarih ve .................................. sayılı kararıyla
onaylanmıştır.
III
ÖNSÖZ
Bu çalışmada web üzerinden sql veritabanlarına erişimin delphi programlama
dili kullanılarak nasıl yapılacağı anlatılmıştır.Bu proje bir sanal kütüphane
uygulamasıdır. Web sayfalarına dinanizm katmak için isapi uygulaması kullanılmıştır.
Çalışmada projenin en iyi şekilde anlaşılması için gerekli tüm konular ayrıntılı
bir şekilde açıklanmaya çalışılmıştır.İlk olarak sql veritabanı sorgulama dili ile ilgili
kavramlar yeterli derecede anlatılmıştır.Daha sonra sql ve delphi programlama dili
arasındaki bağlantılar, delphinin veritabanı özelikleri anlatılmıştır.İsapi ve İsapi
uygulamaları anlatılmış ve projeden örnekler verilmiştir.Son olarakta sanal kütüphane
projesinin bilgisayar yazılım mühendisliği gereklerine göre nasıl inşa edildiği
anlatılmıştır.
IV
TEŞEKKÜR
Sanal kütüphane uygulamasının gerçekleştirilmesini anlatan bu bitirme ödevini
hazırlamamda bana yardımcı olan Ast.Prof. Dr. Hasan.H.Balık’a, bizim için emek
harcamış olan diğer tüm hocalarımıza , projeyi gerçekleştirme aşamasında bilgilerini
benden esirgemeyen araştırma görevlisi Koray Gündoğan’a teşekkür etmeyi bir borç
bilirim.
V
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ ......................................................................................................................... III
TEŞEKKÜR ..................................................................................................................IV
İÇİNDEKİLER .............................................................................................................. V
ŞEKİLLER LİSTESİ ................................................................................................. VII
TABLOLAR LİSTESİ ..............................................................................................VIII
GİRİŞ ............................................................................................................................... 1
1. SQL’e GENEL BİR BAKIŞ....................................................................................... 2
1.1. Tek Katmanlı, İki Katmanlı ve Çok Katmanlı Database Yapıları......................... 4
1.2. BDE (Borland Database Engine)........................................................................... 4
1.2.1 Delphi BDE Gibi Bir Yapıyı Niye Kullanıyor ................................................ 4
1.2.1.1.Alias (Takma isim/Rumuz)....................................................................... 5
1.2.1.2.Lokal Veritabanları İçin Alias Oluşturma ................................................ 5
1.3. Genel Kavramlar.................................................................................................... 6
1.4. Tablolar Üzerinde İşlemler ................................................................................. 11
1.4.1 Tabloların Yaratılması ................................................................................... 12
1.5. İndex Yaratma...................................................................................................... 15
2. DELPHİ İLE VERİTABANI PROGRAMLAMAYA GENEL BİR BAKIŞ ...... 16
2.1. Data Access.......................................................................................................... 16
2.2. TTable.................................................................................................................. 17
2.3. Tquery ve TUpdateSQL....................................................................................... 18
2.3.1.TQuery İle Parametre Kullanımı Ve Prepare Metodu ................................... 20
2.3.2.TQuery veya TTable , Hangisini Kullanmalı ................................................ 22
2.4. TStoredProc ......................................................................................................... 23
2.5. TDatabase ............................................................................................................ 23
2.6. TDataSource ........................................................................................................ 24
2.7. Data Controls ....................................................................................................... 24
3. ISAPI/CGI TABANLI WEB UYGULAMALARI................................................. 27
3.1. Isapi/Cgi’ye Giriş................................................................................................. 27
3.2. Isapi/Cgi Ve Diğer Delphi Uygulamaları Arasındaki Fark Nedir ....................... 27
3.3. Isapi/Cgi Uygulamaları Nasıl Yazılır .................................................................. 27
3.4. Webmodule.......................................................................................................... 29
3.4.1. Twebresponse ............................................................................................... 31
3.4.2. Twebrequest.................................................................................................. 32
3.4.3 TWebActionItem ........................................................................................... 34
3.4.4.Özellik/Olay (Onaction)Açıklama ............................................................. 34
3.5. ISAPI/CGI uygulaması ........................................................................................ 35
3.6. TPageproducer ..................................................................................................... 36
3.7. Tdataset pageproducer ......................................................................................... 36
3.8. Tdatasettableproducer.......................................................................................... 37
3.9. Tquerytableproducer............................................................................................ 38
4. YAZILIM TASARIM AŞAMALARI ..................................................................... 46
4.1. Proje Amacı ......................................................................................................... 46
VI
4.1.1.Amaç.............................................................................................................. 46
4.1.2.Proje Tanımı .................................................................................................. 46
4.2. Analiz................................................................................................................... 47
4.2.1.Proje Tanımı .................................................................................................. 47
4.3. Gereksinim Analizi .............................................................................................. 47
4.4. Tasarım ................................................................................................................ 50
4.4.1.Kapsam .......................................................................................................... 50
4.4.2.Veri Tasarımı ................................................................................................. 50
4.4.2.1. Veritabanı Tabloları............................................................................... 51
4.4.2.2. Veritabanı Diyagramı ............................................................................ 51
4.4.3.Mimari Tasarım ............................................................................................. 52
4.4.3.1.Örnek Kontrol Akış Diyagramları .......................................................... 52
4.5. Gerçekleştirim Raporu......................................................................................... 54
4.5.1.Yazılımdan Kesitler: ...................................................................................... 55
4.6. Test Raporu.......................................................................................................... 57
4.6.1.Özet................................................................................................................ 57
4.6.2.Test Plani ....................................................................................................... 57
4.6.2.Projeyi Oluşturan Modüllerinin Bağımsız Test İşlemleri............................. 58
4.7. Test Sonuçları ...................................................................................................... 60
KAYNAKLAR .............................................................................................................. 61
VII
ŞEKİLLER LİSTESİ
Şekil 2.1 Data Access ..................................................................................................... 16
Şekil 2.2 Updatesql ......................................................................................................... 19
Şekil 2.3 Tdatabase ......................................................................................................... 24
Şekil 3.1 Web Server Application .................................................................................. 28
Şekil 3.2 New Web Server Application.......................................................................... 28
Şekil 3.3 TwebModule.................................................................................................... 29
Şekil 3.4 Webmodule Actions ........................................................................................ 30
Şekil 3.5 Twebresponse .................................................................................................. 32
Şekil 3.6 Tpageproducer ................................................................................................. 36
Şekil 3.7 Tdatasetpageproducer...................................................................................... 36
Şekil 3.8 TdatasetPageproducer...................................................................................... 37
Şekil 3.9 Editing datasettableproducer colums............................................................... 37
Şekil 3.10 Kitap Arama .................................................................................................. 38
Şekil 3.11 Arama Sonuç ................................................................................................. 44
Şekil 4.1 Altprogramlar .................................................................................................. 48
Şekil 4.2 1.Seviye Veri Akış Diyagramı......................................................................... 48
Şekil 4.3 Kitap Ekleme Altprogramına Ait Kontrol Akış Diyagramı: ........................... 52
Şekil 4.4 Kitap Silme altprogramına ait akış diyagramı ................................................. 53
Şekil 4.5 Kullanıcı ekleme altproramına ait kontrol akış diyagramı .............................. 54
Şekil 4.6 Kütüphane Ana sayfa...................................................................................... 55
Şekil 4.7. Kitap Ekleme .................................................................................................. 55
Şekil 4.8 Kitap Silme ...................................................................................................... 56
Şekil 4.9 Kitap Arama .................................................................................................... 56
Şekil 4.10 Örnek Hata Gösterimi.................................................................................... 57
VIII
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 1 Örnek Tablo Gösterimi........................................................................................ 3
Tablo 2 Kitap Tablosu ................................................................................................... 51
Tablo 3 Şifre Tablosu ..................................................................................................... 51
Tablo 4 Örnek Veritabanı Diyagramı ............................................................................. 51
1
GİRİŞ
Günümüzde statik web sayfalarının yerine dinamik web sayfalarının
kullanımında hızlı bir artış gözlenmektedir.Bu teknoloji sayesinde kurumsal
veritabanlarına ,hem kurum personelinin erişiminde kolaylık sağlanmakta hem de dış
kullanıcılar için erişim olanağı yaratılmaktadır.İnternet kullanımı hızla yaygınlaştığı için
internet üzerinden veritabanlarına erişim başta elektronik ticaret olmak üzere çok sayıda
yeni uygulamanın gelişmesine yol açmıştır.Bu uygulamalar arasında internet üzerinde
sorgulama ,sipariş etme ,rezervasyon, kayıt yaptırma gibi birçok uygulama
sayılabilir.İşte bu kitabın konusu olan sanal kütüphane projesi de web üzerinden
veritabanlarına erişimi gösteren güzel bir örnek olmaktadır.
2
1. SQL’e GENEL BİR BAKIŞ
SQL (Structured Query Language) veri tabanlarındaki verileri işlemek için
kullanılan yapısal sorgulama dilidir.Veritabanını, verilerin depolandığı tablolar şeklinde
düşünebiliriz. Tablolar ise ad, soyad, telefon gibi alanlardan (field) oluşur. Bu alanların
tamamı ise bir kayıtı (record) oluşturur.Veritabanı tek tablodan oluşabileceği gibi birden
fazla tablodan da oluşabilir. Yüzlerce tabloya sahip veritabanlarınız olabilir. Yine bu
tablolarda 100 kayıt tutabileceğiniz gibi milyonlarca kayıtta tutabilirsiniz.
İndeksler(index) veritabanlarını hızlandırmak için kullanılır. Bir tabloda bir veya
birden fazla indeks olabilir. İndeksleri seçerken en çok işlem yaptığınız alanları
seçmeniz iyi olacaktır. Mesela raporlarınızı daha çok tarihe göre ve il bazında
alıyorsanız tarih ve il_kodu alanlarını index tanımlamalısınız.
Tablolarda alan(field) ve kayıt(record) karıştırmamanız lazım. Mesela ad, soyad, telefon
ve adres'ten oluşan bir tablonuz var. Bunu bir excel sayfası olarak düşünebilirsiniz.
Burada yukarıdan aşağı doğru olan kolonlar alan'dır. Yani ad alanı, soyad alanı
gibi. Soldan sağa doğru olan sütunlar ise kayıttır. Yani (Ali, Akın, 0 216 123 45 67, ...)
bir kayıttır.
Veritabanları etkin kayıtın yerini göstermek için kürsor(cursor) denen bir yapı
kullanırlar. Mesela siz programla Zafer Yıldırım isimli kayıtı görüntülediğiniz zaman
veritabanında kürsor bu kayıtı gösterir.
Birde dataset kavramı var. Dataseti şöyle açıklayabiliriz: Birden çok tablodan
elde ettiğimiz veri topluluğu. Mesela müşterilerinizin adını ve adresini sakladığınız bir
tablo, siparişlerini sakladığınız bir tablo ve siparişlerin detayını sakladığınız bir tablo
olmak üzere 3 tablonuz var. Siz Ali Taş isimli müşterinin Ocak ayında yaptığı
siparişlerin ayrıntılarını görmek istiyorsunuz. Bu 3 tablodanda veri alırsınız. Bu bir
dataset olur.
3
Tablo 1 Örnek Tablo Gösterimi
Veritabanlarını iki kısımda ele alabiliriz. Lokal veritabanları ve C/S
veritabanları.Lokal veritabanları tek bir makinede çalışmak üzere tasarlanmış
veritabanlarıdır. Bu verilere sadece sizin programınız erişecek ve başkaları bu verilere
erişmeyecekse lokal veritabanını kullanabilirsiniz. Paradox, dBase ve Access lokal
veritabanlarıdır.
C/S Veritabanları: Veritabanınız bir server üzerinde durur ve birden fazla
kullanıcı (client) bu verilere erişir ve işlem yapar. C/S veritabanları bir kayıta birden
fazla kişinin aynı anda erişmesi gibi olayları kendileri kontrol ederler ve bu tip
durumların üstesinden nasıl geleceklerini bilirler. Interbase, Oracle, SQL Server,
Sybase, Informix, DB2 kullanılan C/S veritabanlarıdır.
C/S veritabanlarının bir dezavantajı veritabanını kullanan kullanıcı başına para
ödemenizdir. Şirketler burada iki farklı lisans yöntemi sunuyorlar. Birincisi kullanan
kullanıcı başına para ödüyorsunuz (per seat). 40 tane kullanıcınız(client) varsa 40 client
lisansı almalısınız. Diyelimki kullanıcı sayınız arttı ve 50 oldu. 10 tane daha client
lisansı almanız gerekir. İkinci bir yöntem ise veritabanına aynı anda kaç kullanıcı
bağlanıyorsa o kadar lisans almaktır (per connection). Mesela 100 kullanıcınız
veritabanını kullanıyor ancak aynı anda en fazla 30 kişi veritabanına bağlanıyorsa 30
lisans almalısınız.
C/S veritabanları içinde şu anda Oracle en iyisi. Onun dışında Türkiye
piyasasında SQL Server'da çoğunlukla kullanılmakta. Benim tercihim Oracle'dan yana.
Eğer C/S veritabanlarında kendinizi geliştirmek istiyorsanız Oracle veya SQL Server
seçin.
4
Lokal veritabanları ile da birden çok kullanıcının kullandığı programlar yazmak
mümkün. Ancak çoğu şeyi programla halletmeniz gerekiyor. Genellikle de problemler
çıkmakta.
1.1. Tek Katmanlı, İki Katmanlı ve Çok Katmanlı Database Yapıları
Tek katmanlı(single-tier): Genel olarak lokal veritabanları tek katmanlıdır. Tek
katmanlı yapıda program veritabanına direk ulaşır ve yapılan işlemler (kayıt ekleme,
kayıt silme, değiştirme) anında gerçekleştirilir.
İki katmanlı(two-tier): Burada program client tarafında çalışır. Client tarafında
çalışan program gerekli sürücüleri kullanarak serverdaki veritabanına ulaşır.
Çok katmanlı(multi-tier): Burada program yine client tarafında çalışır. Program
database server'la direk bağlantı kurmaz. Server tarafında çalışan bir application server
ile bağlantı kurar. Bu yapı genellikle güvenlik ve hız amacıyla kullanılır.
1.2. BDE (Borland Database Engine)
BDE Delphi'nin lokal ve C/S veritabanlarına bağlanmak için kullandığı dll ve
uygulamalardır. C/S veritabanlarına bağlanmak için Delphi'nin C/S sürümünü
kullanmak zorundasınız. Bu sürümle birlikte gelen SQL Links, BDE tarafından C/S
veritabanlarına bağlantı için kullanılır.
1.2.1 Delphi BDE Gibi Bir Yapıyı Niye Kullanıyor
Normalde veritabanlarının yapıları ve API'leri farklı farklıdır. BDE programcıyı
tüm bu yapıları öğrenmekten kurtararak daha üst düzey komutlarla program yapımına
imkan tanır.
Delphi ile gelen sürücüler kullandığınız Delphi sürümüne göre değişir.
Delphinin tüm sürümleri ile Paradox ve dBase bağlanmayı sağlayan sürücüler gelir. Bu
5
sürücüler STANDART olarak adlandırılır ve paradox ve dBase ile yapacağınız tüm
işlemleri yapmanızı sağlar. Delphi'nin C/S sürümü ile Oracle, SQL Server, Interbase,
Sybase, Informix gibi C/S veritabanlarına bağlanmanızı sağlayacak sürücülerde gelir.
1.2.1.1.Alias (Takma isim/Rumuz)
Alias'lar veritabanlarına bağlantı ve bağlantının özelliklerini ayarlamak için
kullanılır. Bir alias BDE'ye hangi tür bir veritabanına bağlanacağı, veritabanı
dosyalarının diskte nerede olduğu gibi bilgileri bildirir. Ayrıca eğer C/S bir veritabanı
kullanıyor iseniz açılış modu, kullanıcı ismi, BLOB alanların büyüklüğü gibi verileri
BDE'ye bildirir.
1.2.1.2.Lokal Veritabanları İçin Alias Oluşturma
1.BDE Administrator programını çalıştırın.
2. Object menüsü altından New... komutunu verin veya klavyeden Ctrl+N
tuşlarına basın.
3.Database Driver Name kısmından STANDART'ı seçin.
4. Alias'ın ismini yazın ve Object menüsünden Apply komutunu verin.
5. Definition kısmında Default Driver kısmından kullandığınız veritabanını
seçin.
6. Path kısmına veritabanınızın olduğu yeri seçin. 7. Object menüsünden Apply
komutunu verin veya klavyeden Ctrl+A tuşlarına basın.
Bu dil yardımıyla veritabanlarındaki tüm işlemler yapılabilir. Backup almadan
tutunda bir tabloya veri girmeye varıncaya kadar herşey.
SQL'i
şu
anda
piyasada
bulunan
hemen
hemen
her
veritabanında
kullanabilirsiniz. SQL'de her veritabanında kullanılan ortak ifadeler olmasına karşın,
veritabanlarının kendine özgü ifadeleri de vardır. Mesela Oracle’da SQL ile
yapabildiğiniz bazı şeyleri başka veritabanlarında yapamayabilirsiniz.Şimdi sql dili ile
ilgili bazı temel kavramlara kısaca bakalım.
6
1.3. Genel Kavramlar
Table : Database'de saklanan kolonların birleşiminden oluşan kümedir. Table'ın data
tipi yoktur.
Row (sıra): Tek kayıt demektir.
Column : Table'daki kolon adına ait kayıtlardır. Örneğin, 'Ad' kolonu demek 'Ad'
kolonuna girilen verilerin tümüdür.
Field : Kolon başlıkları ile kayıt başlığı olanlardır.
Primary Key : Unique + not null (Tek olmalı ve boş geçilemez.)
Foreign Key : Primary key gibidir. Fakat null değerler alabilir.
Table'lar ilişkisel veri tabanı(compact) olmalıdır. Tablolar arasında bir ilişki
kurulmalıdır.
Database'e üzerinde giriş,değişiklik,silme vb. İşlemler sql ile olur. Tablolar
fiziksel olarak gözükmezler. Database içinde saklıdırlar.
Data Dictionary: Database'deki kullanıcılar, yaratılan tablolar vb. Nesneler
hakkında detaylı bilgiler bulunan tablodur.
Belli başlı fonksiyonlarla ulaşılabilir. Bunlardan bazıları şunlardır.İnsert,
update,delete
ile
var
olan
bir
tablo
üzerinde
değişiklikler
yapılabilir.
Create,alter,drop,rename ile yapısal değişiklikler yapılabilir.Commit,rollback ile yapılan
işleri onaylar veya geri alır, iptal edilebilir.
SQL temel olarak şu ifadelerle kullanılır. SELECT, FROM, WHERE, ORDER
BY, GROUP BY, HAVING, UPDATE, DELETE, INSERT.
Burada kullandığımız SQL cümleleri ISCI ve PERSONEL adlı bir tablo üzerine
yazılmıştır.
Select: Tablodan seçmek istediğimiz alanları belirtmek için kullanılır. Eğer tablodan
tüm alanları seçmek istiyorsak o zaman alan isimleri yerine * işareti konur.
From: Üzerinde işlem yapılacak tablo/tabloları belirtmek için kullanılır.
7
Where: Tablodan eğer tüm kayıtları değilde istediğimiz bazı kayıtları elde etmek
istiyorsak, örnekte maaşı 250 milyondan fazla olan işçilerin numarası ve adi gibi, o
zaman buraya istediğimiz kriteri yazarız.
SELECT ISCI_NO, ISCI_ADI
FROM ISCI
WHERE MAAS>250000000
Distinc: Birbirinin aynı olan satırların listelenmemesi için bu ifade kullanılır. Mesela
ISCI tablosunda bulunan birbirinin aynı olmayan isimleri listelemek istersek
SELECT DISTINCT ISCI_ADI
FROM ISCI
şeklinde bir SQL ifadesi yazarız.
In: Koşul belirtirken kullanırız. Mesela ismi AHMET, ALİ veya MUSTAFA olan
işçilerin bilgilerini listelemek için
SELECT * FROM ISCI
WHERE ISCI_ADI=’AHMET’ OR ISCI_ADI=’ALİ’ OR ISCI_ADI=’MUSTAFA’
şeklinde bir ifade kullanırız. Bunun yerine
SELECT * FROM ISCI
WHERE ISCI_ADI IN (’AHMET’ ,’ALİ’ ,’MUSTAFA’)
ifadesini de kullanabiliriz. Yani listenin içindeki herhangi bir değerin bulunması kayıtın
seçilmesi için yeterlidir.
Like: Eğer aradığımız kayıtın bulunması için tam bir karşılaştırma yapamıyorsak o
zaman kullanırız. Mesela isminin baş harfi A ile başlayan isimleri bulmak için
8
SELECT * FROM ISCI
WHERE ISCI_ADI LIKE ‘A%’ ifadesi kullanılır.
% işareti uzunluğu önemsiz olmak üzere yazıldığı yere her türlü ifade gelebilir
anlamındadır.
? işareti ise bir karakter olmak üzere her türlü değeri alabilir anlamındadır.
Mesela isminin sondan üçüncü harfi A, ve son harfi Z olan kayıtları listelemek istersek
sondan ikinci harfin ne olduğu önemli değildir. O zaman o harf yerine aşağıda
görüldüğü üzere ? işaretini kullanırız.
SELECT * FROM ISCI
WHERE ISCI_ADI LIKE ‘%A?Z’ ifadesi kullanılır.
Between: Koşul belirtirken iki değer arasını belirtmek için kullanılır. Örnek: Yaşı 30 ile
40 arasındaki işçilerin kayıtlarını listelemek için
SELECT * FROM ISCI
WHERE YAS BETWEEN 30 AND 40
ifadesi kullanılır. Bunu aynı zamanda aşağıdaki ifade ile de yapabilirsiniz. BETWEEN
yazım kolaylığı sağlar.
SELECT * FROM ISCI
WHERE YAS>=30 AND YAS<=40
Sum: Seçilen değerlerin toplamını bulur. İşçilerin aldığı toplam ücreti görmek için
SELECT SUM(UCRET)
FROM ISCI
9
ifadesi kullanılır.
Max, Min, Avg: Verilen değerin en büyüğünü, en küçüğünü ve ortalamasını bulur.
1999 yılında giren işçilerin en yüksek ücretinin, en düşük ücretinin ve ortalamasının ne
kadar olduğunu öğrenmek istersek aşağıdaki ifadeyi kullanırız.
SELECT MAX(UCRET), MIN(UCRET), AVG(UCRET)
FROM ISCI
WHERE GIRIS_TARIHI>’01.01.1999’
MAX en büyük değeri, MIN en küçük değeri, AVG ise seçilen değerlerin ortalmasını
bulur.
Order By: Tablodan seçtiğimiz kayıtları sıralamak için kullanılır. Yukardaki örnekte
isimleri alfabetik sıra ile görmek istersek
SELECT DISTINCT ISCI_ADIFROM ISCI
Order by ISCI_ADI
yazarız. Eğer sıralamayı tersine çevirmek istersek
SELECT DISTINCT ISCI_ADI
FROM ISCI
Order by ISCI_ADI desc
yazarız.
Group By: Genelde istatistik amaçlar için kullanılır. Mesela hangi tarihte kaç işçinin
işe alındığını bulmak için
SELECT GIRIS_TARIHI,COUNT(*)
FROM ISCI
GROUP BY GIRIS_TARIHI
10
yazmanız yeterli olacaktır. Bu ifade size gün bazında kaç işçinin işe alındığını
gösterecektir. Eğer belli bir tarihten önce ya da sonrasını isterseniz veya sadece sayının
10’dan büyük olduğu günleri görmek isterseniz o zaman ifadeyi şu şekilde yazmak
gerekir
SELECT GIRIS_TARIHI,COUNT(*)
FROM ISCI
WHERE GIRIS_TARIHI>’01.01.1999’
GROUP BY GIRIS_TARIHI
HAVING COUNT(*)>10
HAVING, grup fonksiyonlarının kriterleri için kullanılır. SUM, COUNT vb. gibi.
Update: Tabloda bulunan bir istediğiniz bir veya daha fazla alanın güncellenmesi
amacıyla kullanılır. Mesela işçilerin maaşlarına % 20 zam yapıldığını düşünürsek
aşağıdaki ifade ile bunu tabloda gerçekleştirebiliriz.
UPDATE ISCI
SET MAAS=MAAS*1.2
Eğer maaşlarla birlikte aldıkları primleri de %20 oranında artırmak isterseniz
UPDATE ISCI
SET MAAS=MAAS*1.2 , PRIM=PRIM*1.2
şeklinde bir ifade kullanılır. Aynı zamanda WHERE ifadesini kullanarak sadece belli
kayıtlar üzerinde güncelleme yapabilirsiniz.
Delete: Tabloda bulunan kayıtları silmek için kullanılır. Eğer
DELETE FROM ISCI
derseniz tüm kayıtları gönderirsiniz. DELETE ifadesini kullanırken dikkatli olun.
Buradada yine WHERE ifadesini kullanarak sadece belli kritere uyan kayıtların
11
silinmesini sağlayabilirsiniz. Kötü bir örnek ama olsun, patron 45 yaşından büyük
işçileri işten attı (burası Türkiye, olmaz demeyin) ve kayıtlarının silinmesi isteniyor. O
zaman
DELETE FROM ISCI
WHERE YAS>45
ifadesi kullanılır.
Insert: Tablolara veri girişi yapmak amacıyla kullanılır.
INSERT INTO ISCI (ISCI_NO,ADI,SOYADI) VALUES (1000,’ALİ’,’BORAN’);
Eğer giriş yaparken tablonun bütün alanları kullanılacaksa alan isimlerini vermeye
gerek yoktur.
Not: UPDATE, DELETE ve INSERT ifadelerini kullanırken dikkatli olmalısınız. Eğer
SQL tabanlı bir veri tabanı kullanıyorsanız bu ifadeleri veritabanlarının kendi tool’ları
üzerinde kullanın. Çünkü Delphi ile gelen SQL Explorer’da
işaretine basmayı
unutursanız yaptığınız işlemin geri dönüşü olmayabilir. Yani en son yaptığınız işlemi
Rollback yapamazsınız ve eğer gerçek veritabanı üzerinde yaptıysanız işlemi başınız
bayağı ağrıyabilir veya o iş yerinde yazdığınız son SQL ifadesi olabilir. :-))
1.4. Tablolar Üzerinde İşlemler
İki Tablodan Birden Kayıt Seçmek; İşçilerin kimlik bilgilerinin ISCI_KIMLIK
tablosunda tutulduğunu kabul ederek bizden ÇORUM doğumlu olanların listesinin
istendiğini varsayalım. Tablolar birbirine ISCI_NO alanı üzerinden ilişkili olsun
.
SELECT A.ISCI_NO, A.ISCI_ADI, B.DOGUM_YERI
FROM ISCI A, ISCI_KIMLIK B
WHERE B.DOGUM_YERI=’ÇORUM’
AND A.ISCI_NO=B.ISCI_NO
12
şeklinde bir ifade yazarak listemizi elde edebiliriz. Burada WHERE koşuluna yazdığınız
sıranın pek bir önemi yoktur. Her şartta aynı sonuçları elde ederseniz. Fakat performans
açısından biraz farkeder. Yukardaki ifade
SELECT A.ISCI_NO, A.ISCI_ADI, B.DOGUM_YERI
FROM ISCI A, ISCI_KIMLIK B
WHERE A.ISCI_NO=B.ISCI_NO
B.DOGUM_YERI=’ÇORUM’
ifadesinden daha hızlı çalışır. Çünkü ilk ifadede önce doğum yeri ÇORUM olan kayıtlar
seçilir daha bu kayıtlara işçi tablosu birleştirilir. Sonraki ifadede ise önce tüm kayıtlar
birleştirilir, bunların arasından doğum yeri ÇORUM olanlar seçilir.
1.4.1 Tabloların Yaratılması
Database’de verilerin saklanması amacıyla tablolar yaratılır. Tablo yaratabilmek
için o kullanıcının buna yetkisi olmalıdır. Aynı zamanda limitsiz tablespace hakkına
sahip olmalıdır.
Kullanım Şekli;
CREATE TABLE [tablo adı.]
Veritipleri
Varchar2(boyut): Boyut ile belirtilen max miktar kadar karakterdir.Max
değeri 2000’dir.
Char(boyut) : Boyut ile belirtilen max miktar kadar karakterdir.Max.
değeri 255’dir.
Number : e38 ‘e kadar olan tüm sayısal değerlerdir.
Number(m,n) : m kadar (max e38) sayının n kadar ondalık alan için
değer alır.
Date : Tarih ve saat değerlerini bir tutar.
Boolean : Mantıksal ifadeleri saklar. Yani doğru ise True,
yanlış ise false.
Long : Max 2GB ‘a kadar büyük olan alanlar için yer tutar.
13
Raw : Grafiksel yapıdaki veriler için tanımlanır.
Commit : Bütün yapılan işlemleri kesin olarak kalıcı olmasını sağlar. Böylece
yapılan değişiklikleri varsa diğer kullanıcılarda görür.
Rollback x : Bütün yapılan işlemleri kesin olarak iptal eder.ROLLBACK dön
teklindeki bir işlemle personel kaydının silinmesi ve yeni kayıt eklenmesi işlemi iptal
edildi. Ama ilk yapılan değişiklik kaldı.Read uncommitted
Commit olmadan
görünmez. O halde böyle level yoktur.Read only Transaction işleminde sadece okuma
var demektir.
Alter table : Yeni bir kolon eklemek, kolonun tipini veya uzunluğunu
değiştirmek vb. yapısal değişiklikler yapılması için kullanılır. Eğer kolon üzerinde
değişiklikler yapılacaksa dikkat edilmesi gereken koşullar vardır. Örneğin kayıt
uzunluğu 15 iken uzunluğunu 10’a indirirsek kayıt içindeki bilgiler kesilir. Kolonlar
ekleyebilir ve yapısal değişiklikler yapabiliriz. Constraint yapısını ekler, silebilir, enable
ve disable yapabiliriz.
Kullanım Şekli;
ALTER TABLE [tablo adı]
Drop Table : Tabloyu fiziksel olarak siler. Rollback komutu ile silinen tablo
geri getirilemez. Tabloyu ancak yetkisi olan kullanıcı silebilir.
Kullanım Şekli;
DROP TABLE [tablo adı]
Örnek: Personel tablosunu silelim;
DROP TABLE Personel
Rename ..To.. : Objelerin ismini değiştirmek için kullanılır. Otomatik olarak
commit olur. Tabloyu ancak yetkisi olan kullanıcı silebilir.
Kullanım Şekli;
RENAME eski_isim TO yeni_isim
Örnek: Personel tablosunun adını pers olarak değiştirelim;
14
RENAME personel TO perso
Truncate Table : Tablodaki tüm kayıtları siler. Delete komutu gibi olmasına
karşın o komuttan çok daha hızlı silme işlemi yapar. Rollback komutu ile silinen
kayıtlar geri getirilemez. Otomatik olarak commit olur. Tabloyu ancak yetkisi olan
kullanıcı silebilir.
Kullanım Şekli;
TRUNCATE TABLE [tablo adı]
Delete komutu ile Truncate arasındaki en önemli fark; Delete komutu kayıtları silmek
için kayıtlarda boşluk bırakır. Truncate ise tamamen kayıtları temizler, yani başa sarar.
Örnek: Personel tablosundaki tüm kayıtları silelim;
TRUNCATE TABLE Personel
View: Bir tablo üzerinde sorgulama yapılması için kullanılan nesnedir. Fiziksel
olarak herhangi bir yerde saklanmaz. Avantajları;
1.Database erişimini kısıtlar. Böylece sadece sorgulanan verileri gözükür.
2.Sorgulamaları kolaylaştırabilir.
3.Datayı bağımsız olarak gösterebiliriz.
Kullanım Şekli;
CREATE VIEW view_adi [alias]
AS ...
View_adi : Yaratılan view sorgu adıdır..
Alias : Yaratılan işlemin adıdır.
WITH CHECK OPTION [CONSTRAINT
View objesine hatalı işleme yapılmasını
engeller.
Örnek: Departman numarası 12 olan peroneller için perview isminde bir view
olşturalım;
CREATE VIEW persview
AS SELECT *
FROM personel
WHERE dept_id=12
15
Drop View : Yaratılan view objesini siler.
Kullanım Şekli;
DROP VIEW view_adı
1.5. İndex Yaratma
Indexler, bir tablonun istenilen kolonlarına daha hızlı erişim olanağı sağlamak
için kullanılır. Tablodaki kayıtlar üzerinde giriş/çıkış işlemleri yapılırken dataya daha
hızlı ulaşılması sağlanır. Primary key tanımlanan kolonlar için otomatik olarak index
yaratılır. Index en fazla 16 kolondan oluşur. Bir kolon tipi long veya long raw olamaz.
Kullanım Şekli;
CREATE INDEX index_adi
ON tablo_adı(kolonlar)
Örnek: Personelin adına ve soyadına göre index oluşturalım;
CREATE INDEX personel_inx
ON personel(ad,soyad);
Böylece ad kolonu öncelikli olmak kaydıyla birlikte soyadına göre sıralama yapar,
yani index oluşturur. Önce ada göre sıralar, eğer aynı isimden birden fazla kayıt
oluşursa bu sefer soyad kolonundaki değerlere göre sıralama oluşturur.
16
2. DELPHİ İLE VERİTABANI PROGRAMLAMAYA GENEL BİR BAKIŞ
Delphi'nin tercih edilmesinin en büyük nedenlerinden biriside iyi bir veritabanı
desteğine
sahip
olması
kolaylaştırmasıdır.Delphi
ve
ile
veritabanı
hiç
kod
programı
yazmadan
yazmayı
bir
son
veritabanı
derece
programı
yapabilirsiniz.Burada herşeyin anlatılması mümkün değil. sadece veritabanının genel
olarak yapısını ve veritabanı programcılığının temelini anlatmaya çalışılacağım.
Bileşen paletinde Data Access ve Data Controls sayfalarında bulunurlar. Genel
olarak bir veri tabanına bağlanıp veriler üzerinde insert, update,delete veya belli
kayıtların görüntülenmesi için kullanılır. Bileşenler şekil 2.1 de görülmektedir.
2.1. Data Access
Data Access sayfasındaki bileşenler unvisible (yani program çalıştığı zaman
ekranda gözükmeyen) bileşenlerdir. Bu bileşenler Data Controls sayfasındaki
bileşenler yardımı ile görüntülenecek veriler için veritabanları ile köprü vazifesi
görürler.
Şekil 2.1 Data Access
17
2.2. TTable
En önemli iki özelliği Database Name’i ve Table Name’dir. Database Name’e
BDE içinden tanımladığınız herhangi bir alias’ı, projeniz içindeki Database bileşeninin
Database Name’ini (bunlar combobox içinde otomatik olarak gelirler) veya paradox vb.
gibi tablolar için tabloların bulunduğu dizinin adını verebilirsiniz. Bu bileşenin diğer
önemli özelliklerinden biri de Index Name-Index Fields özelliğidir. Bu özelliği herhangi
bir kayıta ulaşmak için kullanılır. Herhangi bir kayıta ulaşmak veya istenilen bir kayıtı
bulmak için genel olarak üç çeşit yöntem kullanılır. Bunlar
1-FindKey()
2-Locate()
3-Lookup()
prosedürleridir. Birbirinden farkları şudur. Eğer findkey’i kullanıyorsanız index name
ve index fields özellikleri belirtilmiş olmalıdır. Bu fonksiyon istenilen kayıt bulunmuşsa
True aksi halde False değerini döndürür. Kullanılışı şu şekildedir :
Table1.FindKey([değişken1,değişken2,…]) gibi. Buradaki değişken sayısı index fields
özelliğinde tanımlanan veya index name ile belirtilen indexin sahip olduğu alan sayısına
eşit olmalıdır ve o alanlara karşılık gelen değerler verilmelidir.
Örnek: Index Fields=Numara olsun. Bu durumda kod şu şekilde olmalıdır.
Table1.FindKey([2500]) gibi. Burada indekste belirtilen alanın tipi ile koda yazdığımız
tip
birbirini
tutmalıdır.
Eğer
Index
Fields=Adi;Soyadi
şeklinde
ise
kod
Table1.FindKey([‘Ahmet’,’SAVAŞ’]) şeklinde olmalıdır.
Locate prosedürü de FindKey gibi çalışır. Fakat bunda alan isimlerini de
kendiniz verirsiniz. Eğer belirlediğiniz alanlara ait bir index varsa kullanılır, yoksa sıralı
arama yapılır. Kullanılışı:
Table1.Locate(‘adi;soyadi’,VarArrayof([‘Ahmet’,’SAVAŞ’]),[loCaseInsensitive,loParti
alKey]) şeklindedir.
loCaseInsensitive: Büyük harf-küçük harf ayrımı yapılmaz.
18
loPartialKey: Bunu kullanırsanız eğer sadece SAVAŞ’ı değilde eğer SAVAŞÇI da
varsa onuda bulabilirsiniz.
Lookup da aynı şekildedir. Farklı yanı ise şudur; FindKey ve Locate de cursor
bulunan kayıtın üstüne gider, lookup da ise nerde iseniz orda durur. Bir de bu
fanksiyonları kullanırken dikkat edeceğiniz diğer bir husus en son yaptığınız işlemdir.
Bu prosedürlerden herhangi birini çağırdığınız zaman en son yapılan işlem otomatik
olarak kaydedilir. Örneğin iptal etmeniz gereken bir işlem varsa veya tablo insert
modundaysa bu durumlarıda kontrol etmelisiniz. Diğer sık kullanılan prosedürleri ise
Edit, Insert, Post’dur.
Tablonun hangi durumda olduğunu Table1.State ile öğrenebilirsiniz. Örneğin
Table1.State in [dsEdit] tablonun edit modunda olduğunu gösterir.
2.3. Tquery ve TUpdateSQL
Bu bileşende TTable bileşeni ile hemen hemen aynıdır. Fakat bu bileşen ve SQL
yardımı ile kayıtlar üzerinde sıralama, sadece belli kayıtları görüntüleme vb. işlemler
çok daha rahat yapılabilmektedir. Aynı şeyler TTable bileşenin Filter, Range gibi
özellikleri kullanılarak da yapılabilir. Fakat, performans açısından bakıldığında
TQuery’leri kullanmak her zaman faydalıdır. Query’ler normalde Read-Only’dirler,
yani kayıtlar üzerinde değişiklik yapamazsınız. Eğer kayıtlar üzerinde değişiklik
yapmak istiyorsanız, RequestLive özelliğini True yapmalısınız. Bu şekilde kayıtlar
üzerinde değişiklik yapıp, yapılan değişiklikleri table'da olduğu gibi kaydedebilirsiniz.
Fakat SQL cümleciğiniz birkaç tablodan veri alıp getiriyorsa o zaman RequestLive
özelliğini kullanmazsınız. Bu şekildeki query’ler üzerinde değişiklik yapabilmeniz için
önce CachedUpdates özelliğini True yapmalısınız. (Bu arada RequestLive, False
olmalıdır.) CachedUpdates özelliği True yapıldığında kayıtlar üzerinde güncelleme,
değiştirme ve silme yapabildiğinizi göreceksiniz. Fakat bu değişiklikler sadece
programda kalır ve fiziksel veritabanını etkilemez. Yaptığımız değişikliklerin kalıcı
19
olması olması için TUpdateSQL bileşenini kullanırız.Bu işlem için aşağıdaki adımları
takip etmelisiniz.
1. TQuery ve TUpdateSQL bileşenlerini yerleştirin
2. TQuery’nin SQL ifadesini yazın.
3. TQuery’nin UpdateQbject özelliğini UpdateSQL1 olarak seçin(veya ne isim
verdiyseniz)
UpdateSQL1 bileşeninin seçip mouse’un sağ tuşuna basın. Oradan UpdateSQL
Editor…’ü tıklayın.Şekil 2.2 karşınıza gelecektir.
İlk önce üzerinde değişiklik yapmak istediğiniz tabloyu seçmelisiniz. Daha
sonra Key Fields ile belirtilen genellikle sizin üzerinde değişiklik yapmadığınız alanlar
seçilmelidir. Numara vb. Daha sonra değiştirilecek alanlar Update Fields da belirtilen
alanlardan seçilmelidir. Daha sonra ise Generate SQL butonuna bastığınızda sizin için
gerekli SQL’lerin oluştuğunu göreceksiniz. Daha sonra kod içinde istediğiniz herhangi
bir yerde UpdateSQL1.ExecSQL() prosedürünü kullanarak yaptığımız işlemin kalıcı
olmasını sağlayabiliriz.
Şekil 2.2 Updatesql
20
ExecSQL’in alacağı parametreler;
ukModify : Güncelleme işleminin kalıcı olması için
ukInsert : Yeni girilen bir kayıtın veritabanında olması için
ukDelete : Sildğiniz bir kayıtın veritabanından da silinmesi için. TTable üzerinde
geçerli olan işlemlerin birçoğu TQuery içinde geçerlidir.
2.3.1.TQuery İle Parametre Kullanımı Ve Prepare Metodu
Burada TQuery ile parametre kullanımını ve bunun sağlayacağı avantajları
inceleyeceğiz.
Öncelikle örnek tabloyu yaratalım. Tablonun adı müşteri olsun.
Müşteri
-------Kodu Autoinc
Adı string
TQuery ile bu tablodan tüm kayıtları istemek için bildiğiniz gibi:
"select * from müşteri "
demek yeterlidir. Peki isminin içerisinde "ve" kelimesi gecen müşterileri bulmak için
"select * from müşteri where Adı like '%ve%'"
yeterli olacaktır. Peki bu en verimli yol mudur ?
Öncelikle su konu üzerinde biraz yoğunlaşalım. Bir Sql cümleciği veri tabanı
yönetim sistemine gönderildiğinde önce bir parse işleminden geçmekte. Bir anlamda
VTYS bizim ondan ne istediğimizi anlamaya çalışmakta. Bu 'anlama' işi bittikten sonra
ise esas işleme başlamakta, yani kayıtları arayıp bulmakta.
Peki bu iki işlemden, yani, sql cümleciğini parse etme ve kayıtları aramak, parse
etmek ile geçen zamanı azaltmamız mümkün mü ? Bu durumda gönderilen bir Sql'in
sonucunu görme zamanı azalacaktır.
21
Bunun için TQuery'nin "Prepare" metodunu kullanabiliriz.
Örneğin ilk program yüklenirken:
Query1.Prepare;
Dememiz Query1'in sahip olduğu Sql cümlesinin parse edilmesini sağlayacak ve
parse edilmiş halde hafızada kalacaktır. Burada dikkat edilmesi gereken bir konu,
Query'in Sql'i değiştiği anda onu tekrar parse etmek ihtiyacının oluşacağıdır. Örneğin:
"select * from müşteri where adi like '%ve%'"
"selece * form müşteri where adı like '%al%'"
yukarıdaki iki sql'in amacı aynı olmasına rağmen veriler farklı olduğu için her seferinde
tekrar parse işlemi yapılacaktır.
Bunun önüne parametre kullanarak geçebiliriz.
Örneğin Query1'in sahip olduğu sql her zaman
"select * from müşteri where adı like :adı" olsun.
Program ilk açıldığında Query1'i parepare edelim.
Kullanıcının aramak istediği metne göre yapmamız gereken tek şey:
Query1.Close;
Query1.ParamByName('adi').AsString := '%' + Edit1.Text + '%'
Query1.Open
olacaktır. Unutmayın bir query'nin kapatılması onun sql'inin prepare edilmiş halini yok
etmez, tekrar prepare işlemi gerektiren tek durum Sql'in değişmesidir.
Yukarıdakileri özetleyecek olursak;
Esas amacımız bir Sql cümleciğinin sonuçlarını görme zamanını olabildiğince
azaltmak. Bunun için bir anlamda TQuery'nin sahip olduğu Sql'i hiç değiştirmiyoruz ve
'compile' edilmiş olarak hafızada tutuyoruz. Bu bize o Query'i her çalıştırdığımızda
parse işlemiyle gecen zamanın yol edilmesini sağlıyor.
Bu yolla programlarınıza ciddi anlamda hız artısı sağlayabilirsiniz. Programlar
bölümüne bu işlemle ilgili bir örnek program koydum. İncelemenizi öneririm
22
2.3.2.TQuery veya TTable , Hangisini Kullanmalı
Programcılara Delphi veriyi acmak için TTable ve TQuery sınıfından iki adet
bilesen sunmaktadır.Peki bu iki bileşenden hangisi seçilmeli, hangi durumlarda hangisi
daha verimli sonuç verecektir ?
Öncelikle her iki bilesen de TBDEDataset sınıfından türemiştir. Bu da su anlama
gelmektedir, her iki nesne de veriyi alırken BDE'nin avantajlarını ve daha çok
dezavantajlarını kullanmaktadır.
TTable'i daha çok Paradox veya DBase gibi lokal veri tabanlarıyla kullanmayı
tercih ediniz. Bunu önermemin sebebi Paradox ve Dbase'in aslında veri tabanı yönetim
sistemi (VTYS) olmaması, bu isin BDE tarafından yapılmasıdır. Bu durumlarda TQuery
kullanmanız size büyük dezavantajlar getirebilir.Paradox ile TQuery kullanmanın
oldukça yavaş olmaktadır.
Eğer VTYS (Oracle, Interbase vs.) kullanıyorsanız veri için size e TQuery
kullanmanızı öneririm. TTable bu gibi durumlarda basınıza büyük dertler açabilir. Bu
dertlerden bir örnek, TTable'in VTYS'ne gönderdiği SQL'i değiştirememenizden
kaynaklı olarak çok büyük performans düşüklükleri olabilir.
TTable daha çok basit, çok fazla karışık olmayan uygulamalar için
geliştirilmiştir. Kullanıcının Tablo adı ve veri tabanını seçmesi TTable için veriye
ulaşmakta yeterli bir bilgidir. Elbette bu kolaylik beraberinde dezavantajlar da
getirmektedir. Buna bir ornek kayit aramalarini verebilirim. Bunun icin TTable'in
filtreleme ozelligini kullandiginizda filtreleme islemi tamamen BDE tarafindan
yapilacaktir. Bu ise su anlama gelmektedir, VTYS ne kadar hizli olursa olsun BDE'nin
hizina mahkumsunuz.
23
Her zaman için uygulamanıza ve sisteminize göre TTable ve TQuery konusunda
yapacağınız seçim, sisteminizin güvenliğini ve performansını büyük ölçüde
etkileyecektir.
2.4. TStoredProc
Bu bileşen SQL tabanlı veritabanları üzerinde yazdığınız prosedürleri veya
fonksiyonları kullanmanızı sağlayan bir bileşendir. Eğer Oracle, Sysbase, SQL Server
gibi veritabanı kullanmıyorsanız bu bileşene ihtiyacınız yok demektir. Fakat adı
anılanlardan herhangi biri veya bunlara benzer bir veritabanı sistemi kullanıyorsanız bu
bileşen çok işinize yarayacaktır. Avantajları temel olarak şunlardır. Bu çalıştıracağınız
prosedürler veritabanı üzerindedir. Normal kullandığınız query’lere göre çok daha hızlı
çalışırlar. Network trafiğini asgari seviyeye indirirler. Yazacağınız prosedürle ilgili
kullandığınız veritabanının dökümatasyonuna bakmalısınız.
Örn: Prosedür şöyle olsun.
PROCEDURE TEST (ISIM OUT VARCHAR2, NUMARA NUMBER) IS
BEGIN
SELECT ADI INTO :ISIM FROM ABONE WHERE ABONE_NO=:NUMARA;
END;
Bunu Delphi’de aşağıdaki gibi kullanabilirsiniz;
StoredProc1.ParamByName(‘Numara’).Value:=’1000’;
StoredProc1.GetResults;
Abone_Ismi:= StoredProc1.ParamByName(‘Isim’).AsString;
2.5. TDatabase
Bu bileşeni projeniz içinde yönetim kolaylığı sağlamak için kullanabilirsiniz.
Mesela TEST diye BDE alias’ınız var. Projedeki bütün table’lar query’ler vs. hepsi
buna bağlı. Bunun ismini değiştirdiğinizde bütün projede gidip aliasları değiştirmeniz
gerekir. Bunun yerine TDatabase bileşenini kullanırsanız, sadece bu bileşenin alias’ını
değiştirdiğinizde projede buna bağlı ne kadar bileşen varsa hepsini etkileyecektir.
24
Şekil 2.3 Tdatabase
şeklinde olabilir.
2.6. TDataSource
Verilerinizin data controls sayfasındaki bileşenler yardımı ile görüntülenmesi
için table,query vb. gibi datasetleri mutlaka bir DataSource’a bağlamanız gerekir.
2.7. Data Controls
TDBGrid: Verilerin gösterilmesi için kullanılır. Gösterilecek alanlar ayarlanabilir,
verilerin fontu ve grid’in başlık fontu ayrı ayrı ayarlanabilir.
TDBNavigator: Veriler üzerinde güncelleme, silme, yeni kayıt, ileri-geri gitme vs. gibi
işlemlerin yapıldığı araç çubuğudur. Bunu bir datasource’a bağladığınız zaman bu
datasource’un bağlı olduğu dataset navigator de yaptığınız tüm işlemlerden etkilenir.
TDBText: Label ile aynıdır. Fakat bağlı olduğu tablodan belirtilen alan bilgisini
görüntüler. Genelde üzerinde değişiklik yapılmayacak alanların gösterilmesi için
uygundur.
TDBEdit: DBText ile benzerdir, ek olarak eğer imkan dahilinde ise veriler üzerinde
değişiklik yapılabilir.
25
TDBMemo: Birden fazla satırın yada 255 karakterden daha uzun verilerin saklanması
ve gösterilmesi için kullanılır.
TDBImage: Veritabanlarında resim içeren alanların işlenmesi için kullanılır.
TDBListBox: Bunun özelliği şudur. Verdiğiniz alan değeri eğer listeni içinde
bulunuyorsa otomatik olarak seçilir. Bileşenin listesini siz kendiniz doldurmak
zorundasınız. Verdiğiniz alan ile ilgili değerler otomatik olarak gelmez. Mesela listesi
Table1’in İsim alanına bağladınız. Etkin kayıttaki isim ‘Ahmet’ ve liste elemanları
içinde de ‘Ahmet’ varsa bu eleman otomatik olarak işaretlenir. Aksi halde yani liste
elemanları içinde ‘Ahmet’ yoksa listede hiçbir eleman işaretlenmez. Büyük-küçük harf
fark etmez.
TDBComboBox: TListBox ile aynıdır. Eğer elemanları arasında etkin kaydın ilgili
değeri varsa görüntülenir, diğer halde boş olarak gözükür.
TDBCheckBox: Genelde iki durumlu veriler için kullanılır. Mesela, personel tablosu
için düşünecek olursanız kişi yönetici veya değil. Bunun için kullanılabilir. Yönetici
olması 1, olmaması 0 ile gösterilecek olursa ValueChecked=1, ValueUnChecked=0
olmalıdır. Eğer veriyi sadece göstermek amacı ile bu bileşeni göstermek kullanmak
isterseniz o zaman ValueChecked ve ValueUnChecked özelliklerine birden fazla
değer girebilirsiniz. Mesela 2 üst düzey yöneticiyi göstersin. Eğer detay gerekmiyorsa
yönetici olduğunu göstermek için ValueChecked=1;2 şeklinde değer girebilirsiniz.
TDBRadioGroup: Bu bileşen tablolarda kod olarak tutulan fakat programda açık
olarak yazılması gereken alanlar için kullanılır. Mesala, 0-İşçi, 1-Yönetici, 2-Üst düzey
yönetici ise bu bileşenin Items özelliğine alt alta İşçi, Yönetici ve Üst Düzey Yönetici,
Values özelliğine de yine alt alta 0,1 ve 2 yazarsanız veritabanında 0 olduğu zaman İşçi,
1 olduğu zaman Yönetici ve 2 olduğu zaman Üst Düzey Yönetici otomatik olarak
RadioGroup içinde seçilecektir. Aynı bunları yeni veri girişi yaparken de
kullanabilirsiniz.
26
TDBLookupListBox: Bu bileşen başka bir tablonun belirtilen alanında bulunan tüm
verileri görmek ve aynı zamanda istenirse bu verilerle ilgili bilgileri başka bir tabloya
kaydetmek için kullanılır. Örn: Personel tablonuzda personelin oturduğu il kodunu
tutuyorsunuz. Bunun için birde IlKodu,IlAdı’nı içeren Iller tablonuz var. O zaman bu
bileşenin Datasource’u olarak personel, datafield’i ilkodu, ListSource’u ıller, listFields’ı
il_adi ve keyField’i da ıl_kodu verdiğiniz zaman illerden Ankara’yı seçtiğiniz zaman
personelin ilkodu alanına ‘06’ otomatik olarak yazılacaktır. Aynı şekilde ilkodu ‘34’
olan bir personelde Illerden İstanbul otomatik olarak seçilektir.
TDBLookupComboBox: TDBLookupListBox ile aynıdır.
TDBRichEdit: Eğer veritablarında 64Kb’den daha büyük bilgini işlenmesi gerekiyor
bu bileşen kullanılır.
TDBCtrlGrid: DBGrid gibidir. Fakat bunda her bir kayıtın için gösterilicek alanları, bu
olanların nasıl gösterileceğini (herbiri ayrı bir renkte, farklı büyüklükte gibi)
belirleyebilirsiniz.
TDBChart: Veritabanındaki verilerden otomatik grafik oluşturmak için kullanılır.
27
3. ISAPI/CGI TABANLI WEB UYGULAMALARI
3.1. Isapi/Cgi’ye Giriş
Web (HTML) sayfaları aslında durağan yani statik sayfalardır. Bu sayfalara
dinamizm katmanın pek çok yolu bulunmaktadır.Mesela bunlar ASP (Active Server
Page), ISAPI (INTERNET SERVER APPLICATION PROGRAMING INTERFACE),
CGI (COMMON GATEWAY INTERFACE) uygulamalarıdır.Biz burada daha çok
İsapi arabirimi üzerinde yoğunlaşacağız.
3.2. Isapi/Cgi Ve Diğer Delphi Uygulamaları Arasındaki Fark Nedir
ISAPI bir DLL uygulamasıdır. CGI ise bir konsol (Windows için konuşursak
penceresi olmayan çıktısını bir tarayıcıya örneğin IE. yönlendiren) bir EXE
uygulamasıdır. Delphinin diğer uygulama standartları ile bu iki tur uygulamayı
birbirinden ayıran yegane fark, tüm Delphi uygulamalarında kullanıcı bir Windows OS
penceresi üzerindeki denetimler ile çalışırken, ISAPI ve CGI uygulamalarında HTML
üzerindeki denetimlerle çalışılmasıdır. ISAPI DLL olmasından ötürü çalıştırıldığında
özel olarak serbest bırakılmadığı surece belleğe bir kez yüklenir ve her sefer
çağrılısında ayni bellek adresinden koşar. CGI ise bir exe olmasından dolayı her
çağrılısında belleğe yeniden yüklenir ve isi bitince ISAPI nin aksine sonlanır.
Tahmin edebileceğiniz gibi ISAPI CGI uygulamalarına nazaran çok daha hızlı çalışır,
ancak herhangi bir istisna çıktığında çalıştığı ana bilgisayarı dolayısıyla tüm sistemi
çökertebilir.
3.3. Isapi/Cgi Uygulamaları Nasıl Yazılır
ISAPI VE CGI arasındaki farkı öğrendiğimize göre bu tur uygulamaların nasıl
yazılacağı konusuna bir giriş yapabiliriz. Aşağıdaki işlem basamaklarını sırasıyla
izleyelim.
28
1- Delphi ana menüden New secin.
2- New Items penceresinin en altında bulunan Web server application item'i secin(Şekil
3.1)
3- Karsınıza gelecek pencerede 3 adet seçenek var. 1.si İSAPİ/NSASPİ 2si CGİ ve 3
ncu seçenek CGI uygulamalarının veri iletimi için Windows Ini sistemine benzer bir
sistemi kullanıyor. (Şekil3.2)
Şekil 3.1 Web Server Application
Şekil 3.2 New Web Server Application
29
NOT : ISAPI ve CGI uygulamalarının genel yapısı ve kullandıkları bileşenler aynidir.
Daha sonrada göreceğimiz gibi bir ISAPI uygulamasını proje kaynak dosyasındaki Bir
kaç satiri silip library ifadesi yerine program yazarak veya tersini yaparak bir türden
diğerine geçebiliriz.
4- Karsınıza şekil 3.3 teki gibi bir WEBMODULE çıkar.
3.4. Webmodule
Şekil 3.3 TwebModule
30
WebModule için help'e giderseniz TDataModule sınıfından türeyen bir nesne
olduğunu
görürsünüz.
Sanırım
en
azından
bir
programınızda
DataModule
kullanmışsınızdır. İste tıpkı datamodule nesnesinde olduğu gibi WEBMODULE
nesneside TDataset (TQuery, TDataBase,TTable vs.) bileşenlerine konteynırlık görevini
üstlenmektedir. Ama DataModuleden farklı olarak HTML sayfaları ile iletişim
kurabilen çok önemli bir özelliği bulunmaktadır. (Aslında bir DataModule üzerine bir
WebDispatcher:TWebDispatcher
bileseni
koyarsaniz
Datamodule
nesnenizi
Webmodule olarak kullanabilirsiniz).
Bir Webmodule'un en önemli özelliği üzerine çift tıkladığınızda veya sağ
tıklayarak açtığınızda acılan WebActionItem.Editor ile düzenleyebildiğiniz Action
lardir.. Bir webmodule HTML ile ilgili iki işlem yapar.
Şekil 3.4 Webmodule Actions
31
1- Talepleri almak (Request:TWebRequest)
2- Talepleri HTML'ye göndermek (Response : TWebResponse)
Twebactionitem1 için bir olay yöneticisi yazmak için action editörde webactionitem1 ‘i
işaretledikten sonra events sekmesine geçip ve onaction olayına çift tıkladıktan sonra
Aşağıdaki gibi bir kodla karşılaşırız.
procedure TWebModule1.WebModule1WebActionItem1Action(Sender: TObject;
Request: TWebRequest; Response: TWebResponse; var Handled: Boolean);
begin
end;
Burada öğrenmemiz gereken respose ve request parametreleridir.
3.4.1. Twebresponse
Response çıktının
ne olacağını belirlemek için
kullanılır.response
parametresine html yerleştirebilmemiz için content özeliliğini kullanmamız gerekir.
Örneğin Aşağıdaki kod “Merhaba” çıktısını verir.
procedure TWebModule1.WebModule1WebActionItem1Action(Sender: TObject;
Request: TWebRequest; Response: TWebResponse; var Handled: Boolean);
begin
response.content:='<H1>Merhaba</H1>'
end;
Bu kodu yazdıktan sonra programı merhaba.DPT şeklinde kaydedelim.Bundan
sonra programı derlemeliyiz.Derleme sonucunda programımızın otomatik olarak dll’i
oluşturulacaktır(merhaba.dll).Bizim görevimiz sadece bu dll dosyasını alıp ; personal
web server kullanıyorsak cgi-bin dizinine , ISS(internet information server) ‘in scripts
dizinine tasımalıyız.Bundan sonra sadece internet explorer’ın adres satırına dosyanın
yollunu yazmamız yeterlidir.
32
Şekil 3.5 Twebresponse
Burada yazacağımız adres satırı PWS kullanıyorsak şu formatta olmalıdır:
http://bilgisayar_adı/cgi-bin/merhaba.dll
ISS
kullanılıyorsa
http://bilgisayar_adı/scripts/merhaba.dll
3.4.2. Twebrequest
Request sorgusunun birkaç önemli özelliği vardır.Sorguyu göndermekte
kullanılan yönteme bağlı olarak queryfields veya contentfields kullanılabilir.
HTML konusunda bilmeniz gereken bir kaç noktaya dikkat etmek lazımdır. Bunlar ;
1- HTML dosyaları statiktir
2- HTML dosyaları tarayıcıya yüklenirken ilk satırdaki taglardan başlayıp, satır satır
tarama yapılarak sayfa yüklenir
3- Bir HTML'nin bir ISAPI/CGI uygulamasına talep/data göndermesi için FORM tabi
kullanılır.
33
<Form Action="http://aa/cgi-bin/.kutuphane.dll"
method="post" encoding="x-www-formencoded">
<input type="text" name="adı" value="">
<input type="text" name="soyadı" value="">
<INPUT type="submit">
</form>
Yukarıdaki örnekte bir web sayfası içine ismi bilgial.DLL olan ve tam yol ismi
(Adresi)
verilen
ISAPI
uygulamasına
adı
ve
soyadı
alanlarının
değerleri
gönderilmektedir.
NOT : Bilmeyenler için; HTML'de veri gönderirken en çok kullanılan iki
method vardır. POST ve GET yöntemleri. POST metodunu kullandığınızda veri boyu
bilgisayarınızın kapasitesi ile doğru orantılıdır, gönderdiğiniz bilgide kullanıcı
tarafından görülmez. GET yöntemi ile veri göndermek post metoduna göre oldukça
hızlıdır, ancak gönderebileceğiniz mam. veri 250 karakterdir ve gönderilen veri
tarayıcınızın adres alanında kullanıcı tarafından görülebilir.Tabii ki Delphiden
gönderilen bilgiye erismek için POST ve GET yöntemlerinden kullanılan methoda
uygun Delphi yöntemini kullanmanız gerekmektedir.
Bir html sayfası ile bir isapi/cgi uygulamasının etkileşimde bulunabilmesi için
<Form> html tagının kullanılır ;
<HTML>
<HEAD><TITLE>DELPHI ISAPI-CGI UYGULAMALARI </TITLE><HEAD>
<BODY>
<!—kitap adı.dll'e post metodu ile veri gonderimi -->
<Form Action="http://aa/cgi-bin//kutuphane.dll"
method="post"
KitapAd:<input type="text" name="kadı" value="">
Yazarı:<input type="text" name="yazarı" value="">
<INPUT type="submit">
</form>
</BODY>
34
</HTML>
Bir Webmodule:TWebModule nesnesinin en önemli özelliği WebActionItem :
TWebActionItem özelliklerdir.
3.4.3 TWebActionItem
Bir WebActionItem oluşturmak için ya webmodule üzerinde çift tıklayarak yada
kıs ayol menusu ile (mouse sağ tuşa tıklayıp)
Action Editor penceresini acın ve Add seçeneğini kullanın. Bir webmodule bir
yada daha fazla sayıda WebActionItem ekleyebilir ve bunların özellik ve OnAction
olayını object inspector ile ayarlayabilirsiniz. İste bu özelliklerden önemli olanların ve
tek olayın (ONACTION) detayları ;
3.4.4.Özellik/Olay (Onaction)Açıklama
Default
ilgili
WebActionItem’in
bir
pathinfo
kullanılmadan
HTML
sayfalarından gelen / gonderılen talep veya değerlerin varsayılan yanıtlama olayı olarak
ayarlanması. Yukarıdaki örnekte bir pathinfo belirtilmemiştir.Dolayısıyla Webmodule
default özelliği true olan WebActionItem'in onAction olayı ile talebe tepki verecektir.
Methodtype HTML üzerinden gönderilen veri/talebin gönderilme biçimi. Varsayılan
değeri mtAny. Bir html sayfası form tagı ile isapi/cgi uygulamaya değer gönderirken 4
yöntemden birini kullanır.
Pathinfo
yukarıda
belirttiğim
gibi
bir
Webmodule
ait
birden
fazla
WebActionItem olabilir. Eğer birden fazla WebActionItem kullanırsanız, html
sayfaların-dan bu WebActionItem’lara ulaşmak için spesifik birer isim vermeniz ve
Form tagına bunu eklemeniz gerekir.
<!-- kütüphane.dll'e post metodu ile kullanıcı
WebActionItem na veri gonderimi -->
<Form " http://aa/cgi-bin/kütüphane.DLL/kullanıcı "
method="post" >
Adınız : <input type="text" name="adı" value="">
Soyadınız : <input type="text" name="soyadı" value="">
<INPUT type="submit">
35
</form>
Producer herhangi WebActionItem'a bir Pageproducer veya bunun türevlerini atamak
için kullanılır.
Bir WebActionItem bir producer atarsanız talebin yanıtlanması ile ilgili sonuç
çıktısı bu producer ile gosterdiginiz kaynak tarafından yapılır.
OnAction(Olay):Bir html sayfası ile etkileşim kuran webmodule bunu
WebActionItem OnAction olayı ile değerlendirir.Değerlendirmeden kastım, gelen talebi
alır, yazdığınız kod doğrultusunda isler (Bir veri tabanı kayıt işlemi yapmak gibi), ve
yine bu olaydaki kodlar doğrultusunda üretilen html çıktısını talebi gönderen
bilgisayarın Webbrowserina geri gönderir.Tüm bu bilgiler ışığında bir html sayfası ile
bir isapi/cgi uygulaması arasındaki trafiği aşağıdaki biçimde özetleyebiliriz.HTML
SAYFASI : Form tagını kullanarak uygulamadan (isapi/cgi) talepte bulunur.
<FormAction="http://aa/cgi-bin/kütüphane.dll/yazarı "
method="post>
Component Turu : <input type="text" name="tur" value="">
<INPUT type="submit">
</form>
3.5. ISAPI/CGI uygulaması
Html sayfasından gelen/ gönderilen talep/veriyi kabul eder. OnAction olayı ile
isler ve istenirse geriye talep veya işlemin sonuçlarını dondurur. Talebi kabul ederken
Form tagında gösterilen Form Action="http:// http://aa/cgi-bin/kütüphane.DLL/giris"
satırında gösterilen pathinfo yu dikkate alır. (Örnekte pathinfo=componentsuz) Bu
Pathinfoya ait WebActionItemin ONAction olayında yazılan kodlar isletilir.
36
3.6. TPageproducer
Response.content özelliğinden dolayı istersek sayfamızın tüm html kodlarını bu
değişkene yükleyebiliriz fakat bazen belirli alanların(bir isim veya tarih bilgisinin)
doldurulması gerektiğinde bir şablona dayalı html katarı döndürmek isteyebiliriz.Bu
durumda Tpage producer bileşeni kullanmamız gerekir. (Şekil 3.6)
3.7. Tdataset pageproducer
Tdataset pageproducer bileşeni Tpageproducer bileşeninden üretilmiştir.Tdataset
pageprodu cer bileşeni sadece # imlerini düzenli bir değerle değiştirmek yerine yeni bir
dataset özelliğine sahiptir ve # iminin adını ,dataset özelliğinin bir fieldname ‘i ile
eşlemeye hazırdır. Tdataset pageproducer böyle bir tane bulursa # imini bu alanın asıl
değeriyle değişir. (Şekil 3.7)
Şekil 3.6 Tpageproducer
Şekil 3.7 Tdatasetpageproducer
37
3.8. Tdatasettableproducer
Tdatasettableproducer bileşenide Tdatasetpageproducer
bileşeni gibi dataset
özelliğini kullanır.Ancak bu sefer birden fazla kayıt elde edersiniz , üstelik çıktı ağa
benzer bir tablo biçimindedir. (Şekil 3.8)
Datasettebleproducer‘a çift tıkladığımızda karşımıza
çıkar.Burada veritabanı tablolarımızın
ayarlamaları yapabilmekteyiz. (Şekil 3.9)
Şekil 3.8 TdatasetPageproducer
Şekil 3.9 Editing datasettableproducer colums
aşağıdaki gibi bir şekil
web sayfamızda nasıl görüneceği ile ilgili
38
3.9. Tquerytableproducer
Tquerytableproducer
tdatasettableproducer
bileşenine
benzer
bir
çıktı
üretir.Aralarındaki fark Tquerytableproducer bileşenine sadece query bağlayabilmemiz
değil,Tdatasettableproducer bileşeninin parametrikleştirilmiş bir tquery parametrelerini
doldurmak için özel bir desteği olabilmesidir.
Şimdi yukarıda anlatılanların proje içerisinde nasıl uygulandığını göstermek için
projeye ait bir alt modülün nasıl inşa edildiğini anlatmaya çalışacağım.Bunun için Kitap
Arama altpogramının nasıl tasarlandığını anlatmaya çalışacağım.İlk önce sayfanın
tasarımını yaptım. Sayfanın görünümü aşağıda gösterilmektedir.
Şekil 3.10 Kitap Arama
39
Burada
kullanıcı
sayfada bulunan kriterlerden istediği
birine göre arama
yaptırabilmektedir.Bu kriterler;Kullanıcı_Adı ,Kitap_ismi,Yazarı,Basım_yılı,Yayın_evi
konusu
şeklindedir.Kullanıcı
bu
alanlardan
istediği
birini
doldurarak
arama
yapabilmektedir.
Sayfann tasarımından sonra sql veritabanından arama yapacağım için arama
yapmamı sağlayacak sorguyu webmodule yerleştirdim.
Şekil3.3 teki queryarama
sorgusunu kullanmaktayım.Bu query nin içeriği şu şekildedir.
select * from kitap
where kullanıcı_adı=:kullanıcı_adı
or kitap_ismi=:kitap_ismi or
yazarı=:yazarı or basım_tarihi=:basım_tarihi
or Yayın_evi=:yayın_evi
or konusu=:konusu
Burada
kitap
arama
yapacağım
basım_tarihi,yazarı,yayın_evi,konusu
parametrelerdir
bu
parametreler
tablonun
arama
aynı
adı,
kullanıcı_adı,kitap_ismi
yapmamda
zamanda
kitap
yardımcı
veri
olacak
tabanındaki
entitiylerdir.Parametrelerin türünü params seçenegi ile ayarladım.
Bundan sonraki adımda Şekil3.4 de bir webactionitem oluşturdum ve objectinspectorda
pathinfosuna /arama adını verdim.Yani bunun anlamı kullanıcı Web sayfasındaki kitap
arama linkine tıkladığında /arama sayfasına gider.Bu ayarlamaları yaptıktan sonra
/arama webactionun onactions olayına (object inspectorda events bölümünde) aşağıdaki
kodu yazdım.
procedure
TWebModule1.WebModule1WebActionItem3Action(Sender:
TObject;
Request: TWebRequest; Response: TWebResponse; var Handled: Boolean);
begin
response.content:=response.content=:+'<html>'+''+'<head>'+'<style><!-+
'a:link{ color:yellow; font-size:10pt; font-family:tahoma; text-decoration:underline; }'+
40
'a:hover{ color:yellow; background:red; font-size:10pt; font-family:verdana; textdecoration:none; }'+
'a:visited{ color:yellow; font-size:10pt; font-family:verdana; text-decoration:underline;
}'+
'-->'+'</style>'+'<meta
http-equiv="Content-Type"
content="text/html;
charset=windows-1254">'+
'<title>AnaSayfa</title>'+'<metaname="GENERATOR"3.0">'+
'</head>'+''+'<bodybgcolor="#000080">'+
'<div align="center"><center>'+'
'+
'<table border="0" width="870" height="91" bgcolor="#800000">'+'
<tr>'+
'<td width="155" valign="top" rowspan="2" bgcolor="#008080" height="91"><br>'+
'<p> </p>'+'<p><ahref="http://aa/cgibin/kitos.dll/anasayfa"><strong>AnaSayfa<
/strong></a></p>'+'<p><ahref="http://aa/cgibin/kitos.dll/Arama"><strong>Kitap
Arama</strong></a></p>'+
'<p><fontcolor="#FFFFFF"><a
href="http://aa/cgi-bin/kitos.dll/KitapSilme">
<strong>Kitap Silme</strong></a></font></p>'+
'
<p><font
color="#FFFFFF"><a
href="http://aa/cgi-bin/kitos.dll/KitapEkleme
"><strong>Kitap Ekleme</strong></a></font></p>'+
'
<p><font color="#FFFFFF"><a href="http://aa/cgi-bin/kitos.dll/Güncelleme
"><strong>Kitap Güncelleme</strong></a></font></p>'+
'
<p><font color="#FFFFFF"><a href="http://aa/cgi-bin/kitos.dll/KulEkleme
"><strong>Kullanıcı Ekleme</strong></a></font></p>'+
'
<p><font
color="#FFFFFF"><a
href="http://aa/cgi-bin/kitos.dll/Kulsilme
"><strong>Kullanıcı Silme</strong></a></font></p>'+
'
<p><font color="#FFFFFF"><a href="http://aa/cgi-bin/kitos.dll/Sifredegis
"><strong>Sifre Degiştirme </strong></a></font></p>'+' <p> </p>'+
'
<p> </td>'+'
<td width="703" height="511" valign="top" align="center"><p
align="left"><font'+
'
color="#00FFFF" size="5"><strong>KİTAP ARAMA</strong> </font></p>'+'
align="left"> </p>'+
<p
41
'
<p
align="left"><font
color="#00FFFF"
face="times
New
Roman"
size="3"><strong>Aşağıdaki'+
'
kutucuklardan herhangi birini doldurarak istediğiniz kriterde arama yaptırabilirsiniz
</strong></font></p>'+' <p align="left"> </p>'+
'
<form action="http://aa/cgi-bin/kitos.dll/aramasonuc" method="post">'+'
<table
border="0" width="59%" height="150">'+
'
<tr>'+
'
<td width="25%" height="19" align="right"><div align="left"><p><font
color="#00FFFF"> '+
'
Kullanıcı Adı  </font></td>'+
'
<td width="75%" height="19"><input type="text" name=Kullanıcı_adı
size="23"></td>'+
'
</tr>'+'
<tr>''
<td width="25%" height="19" align="right"><div
align="left"><p><font color="#00FFFF"> '+'
Kitap İsmi  
</font></td>'+
'
<td width="75%" height="19"><input type="text" name=Kitap_ismi
size="23"></td>'+
'
'
</tr>'+'
<tr>'+
<td width="25%" height="19" align="right"><div align="left"><p> <font
color="#00FFFF">'+
'
Yazarı   </font></td>'+'
<td width="75%"
height="19"><input type="text" name=Yazarı size="23"></td>'+
'
</tr>'+
'
<tr>'+
'
<td width="25%" height="19" align="right"><div align="left"><p><font
color="#00FFFF"> '+'
'
Basım Yılı   </font></td>'+
<td width="75%" height="19"><input type="text" name=Basım_tarihi
size="23"></td>'+
'
</tr>'+
'
<tr>'+
42
'
<td width="25%" height="8" align="right"><div align="left"><p><font
color="#00FFFF"> '+
'
Yayınevi   </font></td>'+'
<td width="75%"
height="8"><input type="text" name=Yayın_evi size="23"></td>'+
'
</tr>'+
'
<tr>'+
'
<td width="25%" height="5" align="right"><div align="left"><p><font
color="#00FFFF"> '+
'
Konusu   </font></td>'+'
<td width="75%"
height="5"><input type="text" name=Konusu size="23"></td>'+
'
</tr>'+
'</table>'+
'<divalign="left"><p>        &nbsp
;    '+'       &nb
sp;        '+'   &
nbsp;           &
nbsp; '+
'           &nbsp
;     '+
'
<input
type="submit"
value="gönder"
> 
<input
type="reset"
value="Temizle"'+
' ></p>'+' </div>'+' </form>'+
' </td>'+' </tr>'+' <tr>'+
' <td width="703" valign="top" align="center" height="1"></td>'+
' </tr>'+'</table>'+'</center></div>'+'</body>'+'</html>'
end;
Burada
görüldüğü
gibi
kod
html
kodlarından
oluşmaktadır.Kodlar
response.content ifadesinden sonra ‘ ‘+ işaretleri arasına alınarak derleyiciye bunların
birer html kodu olduğu belirtilmektedir.Burada sayfada bulunan linklerin
gideceği
adreslerin atamaları yapılmaktadır.Burada önemli olan kodlardanlardan biri
<form action="http://aa/cgi-bin/kitap.dll/aramasonuc" method="post">'+kodudur.
43
Bu kodla
gönder butonuna tıklandığında alınan bilgilerle hangi sayfaya
gidileceği daha doğrusu hangi webaction olayına gidileceği belirtilmektedir.Burdanda
aramsonuc webactionunayani aramasonuc sayfasına gidileceği görülmektedir.Bu
sayfanın kodunda dikkat edimesi gereken ikinci bir kod kısmı ise bilgilerin alınmasına
dair olan kod kısmıdır.Buna örnek olarak su kodu gösterebiliriz ; <input type="text"
name=Kitap_ismi > .Bu kod kısmi ile veritabanındaki Kitap tablosunda bulunan
Kitap_ismi entitiy’si ile ilişki kurulmaktadır..Burada dikkat edilmesi gereken önemli bir
nokta vardır.Edit ‘in ismi ile tablonun entity ‘si aynı olmalıdır.Çünkü bu edit içerisine
yazacağımız değerle ilgili arama yapmaktayız.
Bundan sonraki kısımda ise arama sonuc sayfasınıninşası yer almaktadır.Asıl iş
burada yapılmaktadır.web modulde buwebactionun action olayına aşağıdaki kod
kısmını yazarız.
procedure TWebModule1.WebModule1WebActionItem9Action(Sender: TObject;
Request: TWebRequest; Response: TWebResponse; var Handled: Boolean);
Begin
queryarama.Close;
queryarama.params[0].asstring:=request.contentfields.values['Kullanıcı_adı'];
queryarama.params[1].asstring:=request.contentfields.values['Kitap_ismi']queryarama.p
arams[2].asstring:=request.contentfields.values['Yazarı'];
queryarama.params[3].asstring:=request.contentfields.values['Basım_tarihi'];
queryarama.params[4].asstring:=request.contentfields.values['Yayın_evi'];queryarama.
params[5].asstring:=request.contentfields.values['Konusu'];
queryarama.open;response.content:=querytableproducer1.content
;response.content:=response.content +
'<html>'+
'<body bgcolor="#008080">'+
'<form method="POST" action="http://aa/cgi-bin/kitos.dll/Arama">'+'
type="submit" value="Geri Dön"></p>'+
'</form>'+
'</body> '+
'</html> '
end;
<p><input
44
Şimdi bu kod kısmını biraz açıklamaya çalışacam.Burada ilk olarak
webmodulünün üzerine yerleştirdiğim queryarama sorgusu kapatılmaktadır.Bunun
nedeni query’mizin eğer daha önceden open metodu çağrılarak aktif hale getirilmişse
kapanmasını sağlamaktır.Daha sonra query içinde kullanmış olduğumuz parametrelere
arama
sayfasından
aldığımız
değerleri
yerleştirmekteyiz.Böylece
veritabanında
istediğimiz kriterlere göre arama yapabilmekteyiz.Burada istersek birden fazla kritere
görede arama yaptırabiliriz.Arama sonuçlarını gösterilmesi için querytableproducer
kullanılmıştır.
Aşağıda kitap_ismi kriterine göre yaptrdığımız arama sonucları gösterilmişitir.
Şekil 3.11 Arama Sonuç
45
Şekil 3.11’deki geridön butonu form action olayı ile bir önceki sayfaya gitmesi
sağlanmıştır.
Sanal Kütüphanenin diğer işlemleri kitap ekleme,kitap silme ,güncelleme
,kullanıcı ekleme,kullanıcı silme işlemleri de biraz farklı olmakla beraber aynı mantıkla
yapılmaktadır.Olayın anlaşılması için en kolay işlem olan arama işlemi anlatmaya
çalıştım.
Bundan sonraki bölümde bitirme ödevinin nasıl gerçekleştirildiğini adım adım
bilgisayar yazılım mühendisliğinin gereklerine göre nasıl inşa edildiğini anlatmaya
çalışacağım.
46
4. YAZILIM TASARIM AŞAMALARI
Bu bölümde sanal kütüphane projesinin yazılım mühendisliği gereklerine göre
tasarımının nasıl yapıldığı anlatılmıştır .
4.1. Proje Amacı
4.1.1.Amaç
Bu projenin amacı, üniversitemiz bünyesinde görev yapan hocaların yine
üniversite bünyesinde kendi sanal kütüphanelerini oluşturabilmelerini sağlamaktır.
4.1.2.Proje Tanımı
Sanal kütüphane projesi , kullanıcıların kendilerine ait kitapların bilgilerini
girebildikleri ,kitapları ile ilgili ekleme,silme ,güncelleme gibi işlemleri yapabildikleri
bir uygulamadır.
4.1.3.Proje İçeriği
Projede
üniversite
bünyesinde
görevli
hocalar
sanal
kütüphanenin
olanaklarından faydalanabilmeleri için ilk olarak sanal kütüphaneye kullanıcı olarak
kayıtlarının yaptırılmış olması gerekmektedir. Kullanıcı olarak kayıtlı olan kişilerin her
birinin bir kullanıcı adı ve şifresi bulunmaktadır.Kullanıcılar ancak bu bilgilerini
kullanarak, sanal kütüphane ye giriş yapabilirler.Sanal Kütüphaneye giriş yapan
kullanıcılar bundan sonra genel olarak su işlemleri yapabilirler.Kütüphanede kaydı
bulunan kitaplar arasında istedikleri kriterlerde arama yapabilirler, kütüphaneye
kitaplarını ekleyebilir, kütüphaneden kitaplarını silebilir, kütüphanede bulunan
kitaplarının bilgilerini güncelleyebilir, kullanıcı ekleyebilir veya silebilirler ,
istediklerinde kendi kullanıcı bilgilerini değiştirebilirler.
47
4.1.4.Yöntemler, Yazılım Araçları ve Platform
Yazılım Araçları : Delphi programlama Dili ve SQL sorgu dili
Platform : Windows 98 veya Windows2000 işletim sistemi
4.2. Analiz
Bu raporda, detaylı proje tanımı ve isterler analizinin verilmesi amaçlanmıştır.
4.2.1.Proje Tanımı
Bu proje; internet üzerinde sanal bir kütüphane ve bu kütüphane ile yapılan
işlemleri gerçekleştirecek olan bir projedir.
Proje 6 altprogramdan oluşur.(Şekil 4.1)
Altprogramların detaylı açıklamaları gereksinim Analizi kısmında yapılmıştır.
4.2.2.Sistem Mimarisi
Eklenen kitaplar ve bilgileri veri dosyasında kaydedilir. Kitap Arama işleminde
kütüphaneye kayıtlı kitaplar üzerinde arama işlemi yapılır Kitap değişikliği ve kitap
silme işleminde kullanıcının yetkisinde olan kitaplar üzerinde işlemler yapılır. Şifre
değişiminde kullanıcı yeni bir şifreye sahip olur. Kullanıcı ekleme işleminde ise
kütüphaneye yeni kullanıcılar eklenir.
4.3. Gereksinim Analizi
Bu projede Yapısal Analiz yöntemi kullanılacaktır. Bu doğrultuda, sistem
programının açılımı olarak 1. seviye Veri Akış Diyagramı şekil-4.2 ‘de verilmiştir:
48
Şekil 4.1 Altprogramlar
Şekil 4.2 1.Seviye Veri Akış Diyagramı
49
Her altprogramın gereksinim duyduğu bazı veriler ve gerçekleştireceği işlemler
şöyle açıklanabilir;
Kitap Ekleme Altprogramı: Bu altprogramda kullanıcılar veri dosyasına yeni kitaplar
eklerler. Bu bilgiler eklenirken kullanıcın verileri de eklenir. Bu sayede kullanıcılar
kitap hakkında yetkiye sahip olurlar.
Kitap Arama Altprogramı : Bu altprogramda kullanıcılar kütüphaneye kayıtlı kitaplar
üzerinde arama işlemi yaparlar.
Kitap Güncelleme Altprogramı : Bu altprogramda her kullanıcı kendine ait kitaplar
üzerinde değişiklik yapmaktadır. Bu değişiklikten sonra yeni veriler otomatikken veri
dosyasına kaydedilmektedir
Kitap Silme Altprogramı : Bu altprogramda kullanıcılar kendine ait olan kitapları
silebilmektedirler.
Bu
işlemden
sonra
kitap
veri
dosyasından
otomatikman
silinmektedir.
Kullanıcı Bilgileri Güncelleme : Bu altprogramda kullanıcılar şifrelerinde değişiklik
yapabilmektedirler.
Kullanıcı Ekleme Altprogramı: Bu altprogramda sanal kütüphaneye yeni kullanıcılar
eklenir. Kullanıcılar kendilerine ait bir kullanıcı adı ve şifreye sahip olurlar. Bu sayede
kütüphane işlemlerinden yararlanabilirler. Proje Planı ve Uygulama Takvimi
Gerçekleştirilecek görevler ve sonuç olarak sunulacak belgeler aşağıda sıralanmıştır :
Ana Görev 1 : Analiz Raporunun sunulması
Görev 1 : Delphi ile SQL programlamanın öğrenilmesi
Görev 2 : Program taslağının çıkarılması, program altprogramlarının belirlenmesi
Görev 3 : Web sayfasının görünümünün planlanması
Görev 5 : Tasarım Raporunun hazırlanması
Ana Görev 2 : Tasarım Raporunun sunulması
50
Görev 6 : Yazılımın gerçekleştirimi
Görev 7 : Gerçekleştirim Raporunun hazırlanması
Ana Görev 3 : Gerçekleştirim Raporunun sunulması
Görev 8 : Sanal verilerle yazılımın testi ve hataların giderilmesi
Görev 9 : Test Raporunun hazırlanması
Görev 10 : Proje sunumunun hazırlanması
Ana Görev 4 : Test Raporunun Sunulması
4.4. Tasarım
Bu raporda, projenin tasarımının verilmesi amaçlanmıştır. Proje tasarımı; veri
tasarımı, mimari tasarım, arayüz tasarımı ve prosedürel tasarım olarak dört bölümde
detaylandırılmıştır.
4.4.1.Kapsam
Bu projenin hedefi; internet ortamında bir sanal kütüphane oluşturmaktır.
Oluşturulan bu sanal kütüphanenin kayıtlı kullanıcıları bulunmaktadır. Bu kullanıcılar
kendilerine
ait
kullanıcı
adı
ve
şifreyi
kullanarak
kütüphane
işlemlerini
yapabilmektedirler. Kullanıcıların şahsi bilgileri ve kullanıcı bilgileri veri dosyalarında
tutulmaktadır. Kullanıcılar kitaplarını internet ortamına aktarmakta, bu kitaplar veri
dosyasında tutulmakta ve bu sayede sanal olarak kullanıcılara açık bir kütüphane
oluşmaktadır.
4.4.2.Veri Tasarımı
Bu bölümde veritabanı tablolarının tasarımı ve tablolar arasındaki ilişkileri
gösteren diyagramlar verilmiştir :
51
4.4.2.1. Veritabanı Tabloları
Kitap tablosu
Tablo 2 Kitap Tablosu
PRIMARY KEY (Kullanıcı Adı).
Kullanıcı veritabanı tablosu
Tablo 3 Şifre Tablosu
Primary Key (Kullanıcı Adı).
4.4.2.2. Veritabanı Diyagramı
Örnek veritabanı diyagramı :
Tablo 4 Örnek Veritabanı Diyagramı
52
4.4.3.Mimari Tasarım
Bu bölümde sistemin modülleri arasındaki hierarşik ilişki ve altprogramlar
verilmiştir.Proje 6 altprogramdan oluşur.(Şekil 4.1)
4.4.3.1.Örnek Kontrol Akış Diyagramları
Kitap Ekleme Altprogramına Ait Kontrol Akış Diyagramı:
Şekil 4.3 Kitap Ekleme Altprogramına Ait Kontrol Akış Diyagramı:
53
Kitap Silme Altprogramına Ait Kontrol Akış Diyagramı :
Şekil 4.4 Kitap Silme altprogramına ait akış diyagramı
54
Kullanıcı Ekleme Altprogramına Ait Kontrol Akış Diyagramı :
Şekil 4.5 Kullanıcı ekleme altproramına ait kontrol akış diyagramı
4.5. Gerçekleştirim Raporu
Bu raporda, yazılımı oluşturan temel bileşenler ve bunların görevleri anlatılmaya
çalışılmış; projenin ekran görüntülerindenkesitler verilmeye calısılmıstır.
55
4.5.1.Yazılımdan Kesitler:
Kütüphane Ana sayfa:
Şekil 4.6 Kütüphane Ana sayfa
Kitap Ekleme:
Şekil 4.7. Kitap Ekleme
56
Kitap Silme :
Şekil 4.8 Kitap Silme
Kitap Arama:
Şekil 4.9 Kitap Arama
57
Örnek Hata Gösterimi:
Şekil 4.10 Örnek Hata Gösterimi
4.6. Test Raporu
4.6.1.Özet
Bu raporda,sanal Kütüphane projesine çeşitli test işlemleri uygulanmaya
çalışılmış ve uygulamalar sonucunda elde edilen sonuçlar verilmeye çalışılmıştır.
4.6.2.Test Plani
Projenin
testinde
olabildiğince
tüm
değerlendirilmeler
yapılmaya
çalışılmıştır.Test sonuçları neticesinde düzeltilmesi gerekebilecek hataların düzeltilip
veya hata bulma işlemine devam edilmiştir.Yazılımın test işlemi için herhangi bir test
aracı kullanılmamıştır.Yazılıma yapacağımız test projenin en son halinde çeşitli örnek
test verileri girilmesi seklinde olacaktır.İlk olarak yazılımın birbirinden bağımsız alt
parçaları örnek verilerle test edilecek daha sonra program ünitelerinin birbirleri ile olan
58
ilişkileri test edilecektir.Buradaki
test işlemişe ayni şekilde örnek değerlerin
girilmesiyle yapılacaktır.
4.6.2.Projeyi Oluşturan Modüllerinin Bağımsız Test İşlemleri
Her modül için yeni giriş, sorgulama , güncelleme, silme işlemleri birkaç kez
ve değişik veri örnekleri ile yapılmıştır.Örnek olarak girilen verilerin sonucunda ,
beklenen sonuçların gerçekleşip gerçekleşmediği test edilmiştir.
Kullanıcı adı ve Şifre Doğrulama :Bu modülde kütüphaneye giriş yapmak
isteyen kişilerin kullanıcı adi ve şifre doğrulaması yapılır.Bumda Yanlış kullanıcı adi ve
şifre değerleri girerek kontrol yaptık.Kontrol sonucunda kütüphane kullanıcısı
olmadığımıza dair hata mesajı ile karsılaştık.Doğru kullanıcı adi fakat yanlış şifre değeri
halinde yine hata mesajı aldık
Kitap Ekleme : Elimizde bulunan bizim belirlediğimiz bir kitabi kütüphanemize
ekleyeceğiz.Kitap hakkında su veriler girilir : Kitap adi ,Kitap Yazarı ,basım yılı,basım
yeri , anahtar kelimeler.Bundan sonra su kontrolleri yaptık.İlk olarak Kitaba ait
bilgilerin hepsinin girilmesini kontrol ettik.Kitaba ait girilmeyen bilgi olduğu zaman
mesela basım tarihi bilgisi giremediğimiz takdirde tüm verilerin girilmesi zorunluluğun
olduğunu bildiren bir uyarı mesajı aldık.(istediğimiz sonuç).Başka bir kontrol eklemek
istediğimiz kitabin önceden eklenmiş olması durumundadır.Buladada istediğimiz
sonucu aldık.Böyle Bir kitabin olduğuna dair uyarı geldi.Basım Tarihinin sayı değeri
yerine yazı ile girilmesi olasılığınıza denedik ve basım tarihi değerini yazı ile girince
uyarı mesajı ile karsılaştık.
Kitap Arama
:Kitap arama modülünde kullanıcı tümü,kitap adi,kitap
yazarı,basım yeri ,basım yılı,anahtar kelime kriterlerinden birine göre veya birden fazla
kritere göre arama yapma imkanına sahiptir.Biz burada ilk önce arama yapılırken
herhangi bir bilginin girilip girilmediğini kontrol ettik.Hiçbir bilgi girmeden arama
yapmayı denedik.Sonuçta Hata mesajı ile karsılaştık,yani beklediğimiz sonuçla
59
karsılaştık.İkinci bir kontrolde yine basım tarihi ile ilgili kontroldü.Burada da istenilen
sonuç elde edilmiştir.
Kitap
Bilgilerini
Güncellenme
:Bu
modülde
veritabanımızda
bulunan
kitabımızla ilgili bilgileri güncelleyebiliyoruz.Hangi kitabi seçersek o kitapla ilgili
güncelleme olanağına sahibiz.Bu modülümüzle ilgili Su kontrolleri yapmaya çalıştık.İlk
olarak hiçbir kitabi seçmeden değiştirme işlemi yapmaya çalıştık.Burada herhangi bir
kitabı seçmemiz gerektiğini belirten bir mesajla karşılaştık.Bu istenilen sonuçtu.Daha
sonra seçtiğimiz kitabın bilgilerini değiştirme işlemleri yaptık.Burada da kitap ekleme
modülünde yaptığımız kontrollerin aynisini yaptık ve bu testlerden de basarili sonuçlar
aldık.
Kitap Silme
:Kitap Silme modülünde kullanıcı kütüphanemizde bulunan
kendisine ait herhangi bir kitabi silebilmektedir.Bunun için ekrana gelen kitaplardan
birini seçmek zorundadır.Burada kitap güncelleme modülüne uyguladığımız gibi
herhangi bir seçim yapmadan silme işlemi gerçekleştirmek istedik bu durumda
istediğimiz hata mesajını aldık ve test olumlu olarak sonuçlandı.
Şifre Değiştirme :Sanal Kütüphane kullanıcısı olanlar programın bu parçasıyla
istediklerinde kendi kütüphane şifrelerini değiştirebilmektedir.Burada su kontrolleri
yaptık.Şifre değiştirme esnasında yeni şifrenin girilmesi iki defa istenilmektedir.Farklı
iki şifre değeri girdik.Bu durumda hata yaptığımıza dair uyarı aldık.Buda istediğimiz
sonuçtu.
Üyeliğe Son Verme : Kütüphane programın da kullanıcılar istediklerinde kendi
üyeliklerine son verebilmektedirler.Programda üyeliğe son verme tuşuna basıldığında
üyeliğe son vermek istenilip istenilmediğine dair soru sorulmaktadır.Kullanıcı olumlu
yanıtlarsa üyelik sona erdirilmekteki.Burada söyle bir kontrol yapabildik.Üyeliğine son
verdiğimiz kişinin kullanıcı adıyla tekrar kütüphaneye girmeye çalıştık.Program bu
esnada Yanlış kullanıcı hata asi vererek kütüphaneye girmemize izin vermedi.Bu
istenilen sonuçtu.
60
4.7. Test Sonuçları
Yukarıda
anlatıldığı
gibi
sistem
ve
sistemin
tüm
modülleri
test
edilmiştir.Yaptığımız kontrollerde beklediğimiz sonuçların tümüne ulaştık yani
sonuçlara %100 oranında ulaşılmış.
61
KAYNAKLAR
CANTU , Marco., 1999, Delphi4 Uygulama Geliştirme Kılavuzu. Alfa Yayınevi.
BARENGİ , Ruhver.,1999,Delphi4’e Bakış.Seçkin Yayınevi.
YARIMAĞAN,Ünal.,2000,Veri Tabanı Sistemleri,tbv Yayınevi.
DESAİ,Bipin C.,1986,An Introduction to Database System,Web publishing
company.
KALIPSIZ,Oya.,1992,Bilgisayar Yazılım Mühendisliği,İ.Ü yayınevi