Göbek kordonu kanındaki kök hücre, lenfosit ve lenfosit

ARA Ş TIRMA
Gülhane Tıp Dergisi 2008; 50: 261-266
© Gülhane Askeri Tıp Akademisi 2008
Göbek kordonu kanındaki kök hücre, lenfosit ve
lenfosit alt gruplarının immünfenotipik olarak
belirlenmesi
Bülent Türkmen (*), Orhan Gürsel (**), A.Avni Atay (**), A.Emin Kürekçi (**), Vedat Köseoğlu (***),
Erol Kısmet (***), Ali Şengül (****), Okan Özcan (*****)
ÖZET
Bu çalışmada yenidoğan bebeklerin kordon kanlarındaki kök hücre, lenfosit ve
lenfosit alt gruplarının antijenik fenotiplerine göre ayrımını yapmak ve bu hücrelerin göreceli ve mutlak sayılarını belirlemek amaçlanmıştır. Gebelik, travay ve doğum sırasında komplikasyon gözlenmeyen, normal vajinal yol ile dünyaya gelen,
16’sı kız (%48.5), 17’si erkek (%51.5) toplam 33 zamanında doğan yenidoğan
bebekten kordon kanı örnekleri alındı. Lenfosit, lenfosit alt grupları ve CD34+ kök
hücre oranları akım sitometrisi ile saptandı. Kordon kanı örnekleri, lenfosit ve lenfosit alt grupları açısından 33 sağlıklı erişkin çevre venöz kan örneğiyle; CD34+
kök hücre yönünden ise 23 sağlıklı erişkin kemik iliği örneğiyle karşılaştırıldı.
Kordon kanında T hücre, sitotoksik T hücre ve büyük granüllü lenfosit oranları
erişkin çevre kanına göre daha düşük; total B hücre ve T hücre helper/suppressor
oranları ise daha yüksek saptandı (p<0.05). Kordon kanı beyaz küre sayılarının
yüksekliğinden dolayı, büyük granüllü lenfositler hariç bütün lenfosit alt grup sayıları, erişkin örneklerine oranla daha yüksek saptandı (p<0.001). Kordon kanı
örneklerinde CD34+ kök hücre oranı, erişkin kemik iliği örneklerine oranla daha
yüksek değerde saptandı (p<0.05). Göbek kordonu kanı lenfosit ve lenfosit alt
grupları, erişkin çevre venöz kanıyla, kordon kanı kök hücreleri ise erişkin kemik
iliğiyle sayı ve orantısal olarak farklılıklar içermektedir.
Anahtar kelimeler: CD34+ kök hücre, kordon kanı, lenfosit alt grupları
SUMMARY
Immunophenotypic detection of umbilical cord blood stem cell,
lymphocyte and lymphocyte subpopulations
In this study it was aimed to differentiate stem cell, lymphocyte and lymphocyte
subgroups in umbilical cord blood according to antigenic phenotypes and to
determine the relative and absolute counts of these cells. Umbilical cord blood
samples were collected from a total of 33 term newborns, 16 female (48.5%)
and 17 male (51.5%), all of whom were born by spontaneous vaginal route without any complication during gestation or delivery. Lymphocyte and lymphocyte
subgroups and CD34 stem cell ratios were detected by flow cytometry. Umbilical
cord blood samples were compared with peripheral venous blood of 33 healthy
adults and with bone marrow samples of 23 healthy adults regarding lymphocyte
and lymphocyte subgroups, and CD34 stem cell, respectively. In umbilical cord
blood, ratios of T cell, cytotoxic T cell and large granular lymphocytes were
lower, and total B cell and T helper/suppressor ratios were higher in comparison
to peripheral venous blood samples of adults (p<0.05). Numbers of all lymphocyte subgroups except for large granular lymphocytes were higher than those of
the healthy adult samples because of the high number of leukocytes in umbilical
cord blood (p<0.001). Ratio of CD34 stem cells in umbilical cord blood samples
was higher than that of the samples of adult bone marrow (p<0.05). Significant
absolute and relative differences were detected between the lymphocyte and
lymphocyte subgroups of umbilical cord blood and peripheral adult venous blood, and umbilical cord stem cells and adult bone marrow.
Key words: CD34+ stem cell, cord blood, lymphocyte subgroups
*
Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Servisi, Mevki Asker Hastanesi, Ankara
** GATF Çocuk Hematolojisi Bilim Dalı
*** GATF Çocuk Onkolojisi Bilim Dalı
**** GATF İmmünoloji Bilim Dalı
***** GATF Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı
Ayrı basım isteği: Dr. Orhan Gürsel, GATF Çocuk Hematolojisi Bilim Dalı,
Etlik-06018, Ankara
E-mail: [email protected]
Makalenin geliş tarihi: 19.09.2008 • Kabul tarihi: 22.12.2008
Giriş
Allojeneik kök hücre nakli, yüksek riskli ve rekürren
hematolojik malign hastalıklarda, kemik iliği yetmezlik sendromlarında ve bazı metabolik bozukluklarda
başarıyla kullanılmaktadır. Kök hücre kaynağı ister
kemik iliği, ister mobilize çevre kanı (MÇK) olsun,
doku reddi ve Graft Versus Host Hastalığı (GVHD) gelişme riski yüksektir. Bu risk; HLA-uyumlu akraba dışı
vericilerden yapılan nakiller sonrası %70, HLA-uyumlu kardeş nakilleri sonrası ise %35-40 kadar yüksek
olabilmektedir. Buna ilaveten HLA-uyumlu akraba
verici bulunma oranının %30-40 olması gibi faktörler
bu tedavinin uygulanabilirliğini kısıtlamaktadır (1).
Göbek kordonu kanı (GKK) 1988 yılından itibaren
allojeneik nakiller için alternatif bir kök hücre kaynağı olarak kullanılmaktadır (2-4). Hem kardeş, hem de
akraba dışı vericilerden yapılan kordon kanı transplantasyonlarında kemik iliği ve MÇK transplantasyonlarına oranla daha yüksek engrafman oranları bildirilmiştir. Fetal kan hücrelerinin immün fonksiyonlarındaki yetersizliğin sonucu olarak GKK naklinden
sonra doku reddi ve GVHD daha az görülmektedir
(5-7). Bu nedenle, GKK kullanımı, transplantasyona
bağlı komplikasyonları azaltmış ve verici havuzunu
genişletmiştir. GKK kök hücre sayısının fazla oluşu
ve bu kök hücrelerin diğer kaynaklardaki (kemik iliği
ve MÇK) eş değerlerine oranla ex vivo ekspansiyon
kapasitelerinin çok daha yüksek oluşu, kemik iliği
transpantasyonlarında (KİT) GKK kullanımının önemini artırmıştır.
Günümüzde immün sistemin fenotipik ve fonksiyonel olarak araştırılması ile birçok doğumsal ve
kazanılmış immün yetmezlik sendromlarının, hematolojik malign hastalıkların kesin ve hızlı tanısı konabilmektedir. Doğum sırasında GKK’nın fenotipik
yönden araştırılması ile primer immün hastalıkların
ve intrauterin enfeksiyonların tanısı konulabilir. Bu
nedenle, GKK’daki immün sistem hücrelerinin normal değerlerinin bilinmesi önem kazanmaktadır.
261
Ülkemizde, gelecekte birçok hastalığın tedavisinde standart kullanıma gireceği düşünülen GKK
nakli ile ilgili çalışmalar henüz yetersiz düzeydedir.
Erişkinlerden ve büyük çocuklardan farklı olarak, yenidoğan bebeklerde lenfosit ve lenfosit alt grupları
için referans değerler henüz tam olarak oluşturulmamıştır. Bu çalışmada, yenidoğan bebeklerin kordon
kanlarındaki kök hücre, lenfosit ve lenfosit alt gruplarının antijenik fenotiplerine göre ayrımını yapmak,
bunların göreceli oranları ile mutlak sayılarını belirlemek ve Türk halkı için referans değerler oluşturmaya
öncülük etmek amaçlanmıştır.
Gereç ve Yöntem
GATF Kadın Hastalıkları ve Doğum AD Kliniğinde
normal vajinal yol ile gebelik, travay ve doğum sürecinde komplikasyon gözlenmeden, zamanında
doğan (38-40 hafta), 16’sı kız (%48.5), 17’si erkek
(%51.5) olmak üzere toplam 33 sağlıklı bebeğin doğumlarından hemen sonra GKK örnekleri alınarak
çalışma grubu oluşturuldu. Gestasyonel yaşlar, son
adet tarihine ve Ballard skorlamasına göre belirlendi (8). Doğumsal malformasyon, intrauterin gelişme
geriliği, enfeksiyonlar, kan uyuşmazlığı gibi patolojik durumu olan bebekler ile prematüre olanlar ve
sezaryenle doğan bebekler çalışmaya alınmadı.
Kordon kanı lenfosit, lenfosit alt grupları ve tam
kan sayımlarını karşılaştırmak üzere, yaşları 22 ile 35
arasında değişen 16’sı kadın, 17’si erkek toplam 33
gönüllü sağlıklı erişkinin çevre venöz kan örnekleri
toplandı.
Kordon kanı progenitör hücre (CD34+) sayımlarını karşılaştırmak için, GATF Çocuk Hematolojisi BD
kliniğinde allojeneik KİT uygulanmış olan 23 hastanın, yaşları 20-47 arasında değişen vericilerinin kemik iliği hücre sayımları incelendi.
GKK örnekleri, vajinal doğumu takiben ilk 5 dakika içerisinde, umbilikal venin klemplenmesinden hemen sonra, plasenta uterus içindeyken alındı. Umbilikal venden steril şırıngalarla alınan kanın yaklaşık 6 cc’lik kısmı immünfenotipleme için
ACD’li (Becton Dickinson) tüplere, yaklaşık 3 cc’lik
kısmı ise tam kan sayımı için EDTA K3’lü tüplere
(Becton Dickinson) aktarıldı. Hücre canlılığının korunabilmesi için örnekler, kan alımını takiben 1-3
saat içerisinde çalışılmaya başlandı. Sağlıklı erişkin
gönüllülerin çevre venöz kanları, aynı şekilde steril
şırıngalarla alınarak ACD’li ve EDTA K3’lü tüplere
nakledildi ve 1-3 saat içerisinde çalışılmaya başlandı. Allojeneik KİT sağlıklı vericilerinin kemik iliği
örnekleri ise, iliak kristalarından standart prosedürlerle alındı.
262 • Aralık 2008 • Gülhane Tıp Derg
GKK ve erişkin çevre kan örneklerinde; CD3+ (T
hücreler), CD3+4+ (T helper/inducer), CD3+8+ (T
cytotoxic/suppressor), CD3-19+ (B hücreler), CD316+56+ (NK hücreler), CD3+16+56+ (LGL’ler) hücre
oranları ile tam kan sayımları belirlendi. Aynı şekilde GKK ve kemik iliği örneklerinde ise CD34+ hücre
(progenitör hücre) oranına bakıldı. Ayrıca GKK’nda
CD34+38- (progenitör hücre), CD34+71-(progenitör
hücre) ve CD34+71+ hücre (eritroid seriye yönlenmiş
progenitör hücre) oranları da belirlendi. Tüm hücre
oranlarının saptanmasında flow cytometry kullanıldı. Flow cytometry analizlerinde CD45 FITC/CD14
PE, IgG1 FITC/Ig2a PE, CD3 FITC/CD19 PE, CD3 FITC/
CD4 PE, CD3 FITC/CD8 PE, CD3 FITC/CD16+56 PE
monoklonal antikorlarını içeren IMK lenfosit panel
kiti (Becton Dickinson Immunocytometry Systems,
San Jose, CA, 95131 USA) ve CD34 FITC, CD34 FITC/
CD38 PE, CD71 FITC/CD34 PE kitleri kullanıldı.
IMK lenfosit panel kiti kullanımında; örnekten alınan 1 x 106 hücre 20 μl monoklonal antikor ile karıştırılıp 15-30 dakika oda ısısında (20-25 °C); CD34,
CD34/CD38, CD71/CD34 kitleri kullanımında ise,
2-8 °C’de inkübe edildi. İnkübasyon sonunda örnekler içerisindeki eritrositler, FACS Lysing Solution
(Becton Dickinson) ile karanlıkta inkübe edilerek
(en fazla 10 dakika) ortamdan uzaklaştırıldı. Lysing
solution ile yıkanmayı takiben bir kez de PBS ile yıkandı. Daha sonra hücrelerin üzerlerine %1 paraformaldehid içeren PBS’den 500 μl konularak analiz
zamanına kadar 2-8 °C’de bekletildi. Değerlendirme
aşamasında FACS Calibur model flow cytometry’nin
Simultest programı (Becton Dickinson) kullanılarak
CD34, CD38, CD71 oranları saptandı. Tam kan sayımları ise otomatik kan sayım cihazı (Medonic CA
610 Cell Analyzer, Sweden) ile yapıldı.
Hücrelerin mutlak sayıları akım sitometri ile elde
edilen yüzde değerlerinin, aynı anda otomatik kan
sayımı cihazı ile elde edilen toplam hücre sayısı ile
çarpılması sonucunda hesaplandı.
Sonuçların istatistiksel analizi, bilgisayarda SPSS
(Statistical Package for Social Sciences, Windows
Release 7.5, SPSS Inc., 1996) programı ile yapıldı.
Veriler ve sonuçlar tablolar halinde bağımsız iki grubun karşılaştırılması olarak sunuldu. Değişkenlerden
dağılıma uyanlar için iki grup arasında farklılık
olup olmadığı t-testi (iki ortalama arasındaki farkın
önemliliği testi) ile belirlendi. Normal dağılıma uymayan değişkenler için Mann Whitney-U testi ile
istatistiksel değerlendirme yapıldı. İstatistik testlerde anlamlılık düzeyi; hücre oranları için 0.05, hücre
mutlak sayıları için ise 0.001 olarak alındı. p değeri
ile anlamlılık düzeyi gösterildi.
Türkmen ve ark.
Bulgular
Çalışma 16’sı kız (%48.5), 17’si erkek (%51.5) bebekten alınan 33 GKK örneği ile tamamlandı. GKK
örnekleri; lenfosit ve lenfosit alt grupları açısından
33 erişkin çevre venöz kan örneğiyle; CD34+ progenitör hücre yönünden ise 23 sağlıklı erişkin kemik iliği
örneği ile karşılaştırıldı. Kordon kanında NK hücreler
ve LGL’ler 3 olguda, CD34+ hücreler ise 2 olguda laboratuvar imkansızlıklar nedeniyle çalışılamadı.
Hücre oranlarına bakıldığında 8 parametrenin
5’inde GKK ve erişkin çevre kanı arasında önemli
farklılıklar saptandı. T hücre, sitotoksik T hücre ve
LGL’ler GKK’da daha düşük oranlarda bulunurken; T
helper/suppressor ve B hücre oranları ise daha yüksek
oranlarda saptandı (p<0.05) Total lenfosit, T helper
ve NK hücre oranları açısından iki grup arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık saptanmadı (Tablo I).
GKK’daki CD34+ hücre oranı (%1.71±1.09), sağlıklı
erişkin kemik iliğine oranla (%1.02±0.50) daha yüksek değerde bulundu (p<0.05).
GKK’daki beyaz küre sayılarının yüksekliğinden dolayı, LGL’ler hariç bütün lenfosit alt gruplarının mutlak sayıları, erişkin örneklerine oranla daha yüksek
saptandı (p<0.001) (Tablo II).
GKK örnekleri kendi aralarında bebeğin cinsiyetine
bağlı farklılıklar yönünden incelendiğinde, cinsiyetler arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık saptanmadı. Örnekler multigravida (22 örnek), primigravida (11 örnek) ve primiparite (13 örnek) açısından
incelendiğinde de istatistiksel olarak anlamlı farklılık
bulunmadı.
GKK örneklerinin hepsinde CD34+38-, 30’unda ise
CD34+71- ve CD34+71+ hücre oranları da çalışılarak
istatistiksel olarak tanımlayıcı analiz oluşturuldu.
Hücre oranları sırasıyla %0.083±0.002, %1.08±0.42,
%0.62±0.30 olarak saptandı. CD34 eksprese eden
hücreler içerisindeki CD38- hücre oranı %4.9±1.2,
CD71- oranı %62.8±11.9, CD71+ oranı ise %36.36±8.9
olarak tespit edildi.
Tartışma
Doğumda immün sistemin fenotipik ve fonksiyonel olarak araştırılması, immün yetmezliklerin ve
doğumsal hematolojik hastalıkların erken tanısında
büyük değer taşır. Ayrıca intrauterin enfeksiyonların
tanısında da lenfosit alt grup değişiklikleri tanısal ve
önleyici bilgiler verebilir. Bu sebeple GKK’daki lenfosit alt gruplarının normal değerleri bilinmelidir.
Tablo I. Göbek kordon kanı ve erişkin çevre venöz kanında lenfosit ve lenfosit alt grup oranlarının karşılaştırılması
Göbek kordon kanı
Lenfositler
(CD3+)
T hücre
Thelper (CD3+4+)
Tsuppressor (CD
3+8+)
Helper/suppressor oranı
3-19+
p değeri
Olgu sayısı (n)
Ortalama (%)±SD
Olgu sayısı (n)
Ortalama (%)±SD
33
27.7±6.5
33
26.8±8.4
>0.05
33
59.1±11.76
33
73.9±8.09
<0.05
33
43.1±10.0
33
44.5±7.7
>0.05
33
18.1±5.3
33
26.7±6.6
<0.05
33
2.54±0.87
33
1.82±0.58
<0.05
33
12.6±3.6
33
10.8±3.3
<0.05
NK (CD3-16+56+)
30
14.3±5.6
33
14.8±6.5
>0.05
LGL (CD3+16+56+)
30
0.27±0.11
33
5.73±2.80
<0.05
B hücre (CD
)
Erişkin çevre kanı
Tablo II. Göbek kordon kanı ve erişkin çevre venöz kanında lenfosit ve lenfosit alt grup mutlak sayılarının karşılaştırılması
Göbek kordon kanı
Erişkin çevre kanı
p değeri
Olgu sayısı (n)
Ortalama (/μl)±SD
Olgu sayısı (n)
Ortalama (/μl)±SD
Beyaz küre
33
14124±3798
33
5661±1091
<0.001
Lenfosit
33
3935±1709
33
1532±663
<0.001
33
2248±831
33
1151±376
<0.001
(CD3+
T hücre
)
3+4+
Thelper (CD
)
Tsuppressor (CD3+8+)
3-19+)
B hücre (CD
3-16+56+)
NK (CD
3+16+56+
LGL (CD
Cilt 50 • Sayı 4
)
33
1641±626
33
699±219
<0.001
33
685±289
33
438±186
<0.001
33
482±225
33
166±95
<0.001
30
529±268
33
212±98
<0.001
30
10±4
33
90±36
<0.001
Kök hücre, lenfosit ve lenfosit alt grupları • 263
Ülkemizde yenidoğan kanındaki lenfosit ve lenfosit
alt gruplarının referans değerleri henüz tam olarak
oluşturulmamıştır. Bu çalışma, referans değer oluşturma için yeterli örnek sayısı içermese de, takip edecek
çalışmalara öncülük edebilir.
Çalışmada, lenfositlerin fenotipik analizleri neticesinde GKK ve erişkin çevre kanı arasında önemli farklılıklar olduğu, kordon kanının, erişkin çevre kanına
oranla daha yüksek oranda B lenfosit ve daha düşük
oranda T lenfosit içerdiği saptanmıştır. T lenfosit oranındaki düşüklüğün, sitotoksik T lenfosit oranındaki
düşüklüğün sonucu olduğu anlaşılmaktadır. Aynı şekilde, GKK T hücre helper/suppressor oranı da, erişkine oranla daha yüksek bulunmuştur. Sonuçlar, lenfosit oranlarının doğumdan sonra erişkin hayata kadar
değişim gösterdiğini belirten yayınlar ile uyumludur.
Yapılan çalışmalarda, B lenfositlerin zamanla azalıp
T lenfositlerin arttığı, doğumda 3.0 olan T hücre helper/suppressor oranının 7 aylıkken 1.75’e düştüğü
bildirilmiştir (9-11).
Çalışmamızda, MHC’den bağımsız sitotoksik efektör hücre olan LGL’lerin, GKK’da hemen hemen hiç
bulunmadığı ve NK hücre oranının erişkine benzer
olduğu (%14.3) saptanmıştır. Bir çalışmada, GKK’da
NK hücrelerinin sayıca fazla olmasına rağmen aktivasyonlarının düşük olduğu gösterilmiştir (12). Yapılan
analizlerde, GKK T lenfositlerinin daha immatür olduğu ve sitotoksik T lenfosit fonksiyonlarının yetersiz
olduğu gösterilmiştir (13). GVHD’nin patofizyolojisinde T lenfositler ve muhtemelen NK hücrelerinin
rol oynadığı düşünüldüğünde, GKK transplantasyonlarından sonra düşük oranlarda GVHD görülmesi; bu
hücrelerdeki fonksiyon yetersizliği ile açıklanmaktadır (5,14).
Erişkin örneklerde total lenfosit popülasyonu; T
lenfosit, B lenfosit ve NK hücre oranlarının toplamıyla oluşturulmaktadır. Oysa kordon kanında bu kriter
saptanamamıştır. Bunun sebebi kordon kanındaki
NK hücrelerinin üçte birinin CD16 için pozitif, CD57
için negatif olması olabilir. Bu durum NK hücre oranını gerçek seviyelerinden daha düşük bulduğumuza işaret etmektedir. Ayrıca azalmış CD3 (T lenfosit)
ekspresyonu, intermediate safhada olgunlaşmış T
lenfositlerin varlığını akla getirmektedir (13). Kordon
kanında erişkin kanında bulunmayan bir lenfosit alt
grubunun var olabileceği de düşünülebilir.
Bebeğin cinsiyeti, annenin gravida ve parite durumları göz önüne alındığında, kordon kanı örneklerinin kendi aralarında anlamlı farklılık oluşturmadığı
belirlenmiştir. Ancak bu durum, çalışmamızda olgu
sayısının anlamlı bir fark oluşturmak için yeterli sayıda olmamasından kaynaklanabilir.
264 • Aralık 2008 • Gülhane Tıp Derg
KİT sonrası hem kısa süreli, hem de uzun süreli
rekonstitüsyon için gerekli hücrelerin CD34 eksprese eden mononükleer hücre populasyonu içerisinde
bulunduğu kabul edilmektedir. Nakil için kullanılan
her üç kaynağın (kemik iliği, GKK, MÇK) CD34+ kök
hücre içeriklerinde niceliksel ve niteliksel farklılıklar
mevcuttur (15). Çalışmamızda CD34+ hücre oranı
GKK’da %1.72, kemik iliği örneklerinde ise %1.02
olarak saptanmıştır. Daha önceki çalışmalarda bu değerlere yakın sonuçlar bildirilmiştir (16-18). GKK’daki
CD34+ hücre oranı yüksekliğine rağmen, kemik iliğindeki mononükleer hücre sayısının daha fazla olduğu
unutulmamalıdır. Kordon kanı transplantasyonlarından sonra görülen yavaş engrafman, kilogram başına
düşen daha az sayıda CD34+ hücre varlığı ile açıklanmaktadır (15).
MÇK kök hücrelerinin, kemik iliğindeki hücrelere
oranla trombosit rekonstitüsyonunu daha hızlı oluşturduğu, nötrofil rekonstitüsyonunu da daha başarılı
olarak gerçekleştirdiği gösterilmiştir (19-21). Çevre
kanı ile yapılan transplantasyonlarda CD34+ hücre
sayısı ile engrafman başarısı arasında direkt bir ilişki
vardır. Aynı ilişki kemik iliği ürünleri için geçerli sayılmaz. Kemik iliği ve MÇK ürünlerinde görülen bu
engrafman değişikliklerinin, CD34+ hücre alt gruplarının kompozisyonu ile yakından ilişkili olduğu sanılmaktadır. Çalışmamızda CD34+71+ hücre (eritroid
seriye yönelmiş kök hücre) oranı %0.62 olarak belirlenmiştir. Daha önceki çalışmalarla uyumlu olarak,
bütün CD34+ popülasyon içindeki CD34+71+ hücre
oranı ise %36.26 olarak saptanmıştır (22).
CD34+CD38- hücreler, lineage-spesifik antijenleri
eksprese etmez. İn vitro ortamda miyeloid, lenfoid,
eritroid ve megakaryositer seriye farklılaşabilir. Hem
kordon kanı, hem de kemik iliğinde pluripotent kök
hücreye bilinen en yakın hücrelerdir. Ancak bu iki kaynaktaki CD34+38- hücrelerin fonksiyonel farklılıkları
belirlenmiştir. Hücre ömrünü araştırmak için yapılan
telomeraz uzunluğu ve telomeraz aktivite çalışmaları,
erişkin kemik iliğinden elde edilen CD34+38- hücrelerin kordon kanındakilerden daha kısa telomere sahip
olduklarını göstermiştir. Bu durum kordon kanı immatür hücrelerinin aşırı çoğalmasını açıklamaktadır
(23,24).
KİT’de kullanılan kemik iliği örneği, kordon kanı
örneğinden 10-15 kat daha fazla CD34+ hücre içerir.
Ancak kordon kanında 4 kat daha fazla CD34+38hücre bulunur. Kordon kanındaki CD34+38- hücrelerin klonlaşma etkinlikleri de daha yüksektir (25).
Dolayısıyla, kordon kanıyla yapılan KİT daha etkin
olabilmektedir. Uzun süreli engrafmanda CD34+38hücre fraksiyonunun büyük rol oynadığı gösterilmiştir. GKK ile yapılan transplantasyonlarda engrafmanın
Türkmen ve ark.
daha yavaş olması buna bağlı olabilir. Çalışmamızda
kordon kanındaki CD34+38- hücre oranı %0.083; yine
bir kök hücre olan CD34+71- hücre oranı ise %1.08
olarak saptanmıştır. Bu oranlarla uyumlu çalışmalar
vardır (17,25,26).
Çalışmamızda tüm CD34 eksprese eden hücre popülasyonu içinde CD38- hücreler %4.9, CD71- hücreler %63.2 olarak saptanmıştır. Bu oranlar daha
önce bildirilmiş olan kemik iliği oranlarından daha
fazladır. Bu durum, kordon kanında multipotansiyel
progenitör hücre oranının daha fazla olduğuna işaret
etmektedir (27).
Çalışmamızı genel olarak değerlendirdiğimizde;
yenidoğan bebeklerin immün sisteminin, lenfosit ve
lenfosit alt grupları açısından erişkin immün sisteminden sayı ve orantısal olarak farklılıklar içerdiğini,
GKK CD34+ kök hücre oranının, sağlıklı erişkin ilik
ürünlerinden daha yüksek olduğunu, GKK CD34+38hücre oranının, bildirilen kemik iliği oranlarından
daha yüksek olduğunu tespit ettik.
Bütün bu bulguların sonucunda, primer immün
yetmezliklerin, intrauterin enfeksiyonların ve doğumsal hematolojik hastalıkların erken tanısında
yararlanabileceğimiz kordon kanı lenfosit alt grup
oranlarıyla ilgili olarak, Türk halkı için referans değerlerin oluşturulmasında ilk adımları attığımız kanısına
varılmıştır.
Kaynaklar
1. Rocha V, Sanz G, Gluckman E. Umbilical cord blood
transplantation. Curr Opin Hematol 2004; 11:
375–385.
2. Cohen Y, Nagler A. Cord blood biology and
transplantation. Isr Med Assoc J 2004; 6: 39-46.
3. Gluckman E, Broxmeyer HA, Auerbach AD, et al.
Hematopoietic reconstitution in a patient with Fanconi’s
anemia by means of umbilical-cord blood from an HLAidentical sibling. N Engl J Med 1989; 321: 1174-1178.
4. Gluckman E, Rocha V. History of the clinical use of
umbilical cord blood hematopoietic cells. Cytotherapy
2005; 7: 219-227.
5. Laughlin MJ, Eapen M, Rubinstein P, et al. Outcomes
after transplantation of cord blood or bone marrow
from unrelated donors in adults with leukemia. N Engl
J Med 2004; 351: 2265–2275.
6. Locatelli F, Rocha V, Reed W, et al. Eurocord Transplant
Group. Related umbilical cord blood transplantation in
patients with thalassemia and sickle cell disease. Blood
2003; 101: 2137-2143.
7. Rocha V, Wagner JE Jr, Sobocinski KA, et al. Graftversus-host disease in children who have received a
cord-blood or bone marrow transplant from an HLAidentical sibling. Eurocord and International Bone
Marrow Transplant Registry Working Committee on
Alternative Donor and Stem Cell Sources. N Engl J Med
2000; 342: 1846-1854.
Cilt 50 • Sayı 4
8. Ballard JL, Khoury JC, Wedig K, Wang L, EilersWalsman BL, Lipp R. New Ballard score expanded to
include extremely premature infant. J Pediatr 1991;
119: 417-423.
9. Erkeller-Yuksel FM, Deneys V, Yuksel B, et al. Age related
changes in human blood lymphocyte subpopulations. J
Pediatr 1992; 120: 216-222.
10. Heldrup J, Kalm O, Prellner K. Blood T and B lympocyte
subpopulations in healthy infants and children. Acta
Paediatr 1992; 81: 125-132.
11. Hulstaert F, Hannet I, Deneys V, et al. Age related
changes in human blood lymphocyte subpopulations.
II. Varying kinetics of percentage and absolute count
measurements. Clin Immunopathol 1994; 70: 152-158.
12. Bradstock KF, Kuxford C, Grimsley PG. Functional
and phenotypic assessment of neonatal human
lymphocytes expressing natural killer cell-associated
antigens. Immunol Cell Biol 1993; 71: 535-542.
13. Rabian-Herzog C, Lesage S, Gluckman E. Characterization
of lymphocyte subpopulations in cord blood. Bone
Marrow Transplant 1992; 9: 64-67.
14. Risdon G, Gaddy J, Stehman FB, Broxmeyer HE.
Proliferative and cytotoxic responses of human cord
blood T lymphocytes following allogenic stimulation.
Cell Immunol 1994; 154: 14-24.
15. Kinniburgh D, Russell NH. Comparative study of CD34positive cells and subpopulations in human umbilical
cord blood and bone marrow. Bone Marrow Transplant
1993; 12: 489-494.
16. Reisbach G, Bartke I, Kempkes B, et al. Characterization
of hematopoietic cell populations from human cord
blood expressing C-kit. Experiment Hematol 1993; 21:
74-79.
17. D’Arena G, Musto P, Cascavilla N, Di Giorgio G,
Zendoli F, Carotenuto M. Human umbilical cord
blood: immunophenotypic heterogeneity of CD34+
hematopoietic progenitor cells. Haematologica 1996;
81: 404-409.
18. Guo R, Ma B, Zou D. Analysis of immunophenotype
of hematopoietic stem/progenitor cells in human
umbilical cord blood with flow cytometry and its
significance. Zhonghua Xue Ye Xue Za Zhi 2001; 22:
426-428.
19. Sheridan WP, Begley CG, Juttner CA, et al. Effect
of peripheral-blood progenitor cells mobilised by
filgrastim (G-CSF) on platelet recovery after high-dose
chemotherapy. Lancet 1992; 339: 640-644.
20. Loken MR, Shah VO, Dattilio KL, Civin CI. Flow
cytometric analysis of human bone marrow: I. Normal
erythroid development. Blood 1987; 69: 255-263.
21. Bender JG, Williams SF, Myers S, et al. Characterization
of chemotherapy mobilized peripheral blood progenitor
cells for use in autologous stem cell transplantation.
Bone Marrow Transplant 1992; 10: 281-285.
22. Mayani H, Dragowska W, Lansdorp PM. Characterization
of distinct subpopulations of CD34+ cord blood cells
in serum-free long-term cultures supplemented with
hematopoietic cytokines. Blood 1993; 82: 2664-2672.
23. Hiyama K, Hirayi Y, Kyoizumi S, et al. Activation of
telomerase in human lymphocytes and hematopoietic
progenitor cells. J Immunol 1995; 155: 3711-3715.
Kök hücre, lenfosit ve lenfosit alt grupları • 265
24. Vaziri H, Dragowska W, Allsopp RC, Thomas TE,
Harley CB, Lansdorp PM. Evidence for a mitotic clock
in human hematopoietic stem cells: loss of telomeric
DNA with age. Proc Natl Acad Sci USA 1994; 91:
9857-9860.
25. Hao Q-L, Shah AJ, Thiemann FT, Smogorzewska EM,
Crooks GM. A functional comparison of CD34+CD38cells in cord blood and bone marrow. Blood 1995; 86:
3745-3751.
266 • Aralık 2008 • Gülhane Tıp Derg
26. Terstappen LW, Huang S, Safford M, Landsdorp PM,
Loken MR. Sequential generations of hematopoietic
colonies derived from single nonlineage-committed
CD34+CD38- progenitor cells. Blood 1991; 77:
1218-1227.
27. Van Epps DE, Bender J, Lee W, et al. Harvesting,
characterization and culture of CD34+ cells from
human bone marrow, peripheral blood and cord blood.
Blood Cells 1994; 20: 411-423.
Türkmen ve ark.