kktc ile rum kesimi ekonomilerinin karşılaştırılması
advertisement
KKTC İLE KIBRIS RUM KESİMİ EKONOMİLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI KKTC’ de uygulanan kalkınma politikalarının temel amacı, istikrarlı bir büyümenin sağlanabilmesi için gerekli yapısal değişimin gerçekleştirilmesi, bunun sonucunda refahın ve hayat standardının yükseltilmesidir. Bu hedeflere ulaşılabilmesi için planlı kalkınma süreci 1977 yılında başlatılmıştır. Piyasa ekonomisine dayalı kalkınma modelinin benimsendiği KKTC’ de, geçen yıllar içerisinde gerek biriken sorunlar ve dışsal etkenler, gerekse üretilen ekonomik politikaların etkin bir şekilde uygulanmasına olanak sağlayacak yasal ve kurumsal altyapıda gerekli ölçüde bir gelişme sağlanamamıştır. 2000 yılı gerçekleşmesine göre % 0.6 , 2001 yılı tahminine göre ise % 3.6 oranında daralan ekonominin 2002 yılında % 5 oranında büyümesi hedeflenmiştir. Güney Kıbrıs Rum Yönetiminde (GKRY) uygulanan kalkınma politikalarının temel amaçları ise Avrupa Birliği’ ne uyum sürecinin hızlandırılması kapsamında, istikrarlı ve yüksek bir büyüme hızının sağlanması, hayat standardının yükseltilmesi, kamu ssektörünün reformu ve dış piyasada GKRY ekonomisinin rekabetinin arttırılmasıdır. Bu hedeflere ulaşılabilmesi için hazırlanan son Kalkınma Planı 1999 – 2003 dönemini kapsamaktadır. Bu plan döneminde Maastricht kriterleri doğrultusunda, GSYİH’ nin yıllık ortalama reel büyümesinin % 4, işsizlik oranının aktif nüfüsün % 3’ ünden az, enflasyon oranının % 2.5 civarında ve bütçe açığının GSYİH’ nin % 3’ ünden az olması hedeflenmiştir. KKTC ve GKRY ekonomileriyle ilgili bir değerlendirme yapabilmek için makro ve sektörel olarak belli başlı göstergelere bakmak yerinde olacaktır: GSMH ve Büyüme Hızı KKTC ekonomisinde 1990 – 2000 döneminde, 1991 yılında % 5.3, 1994 yılında % 3.7, 2000 yılında % 0.6 oranında gerçekleşen daralma dışında % 2.6 ve % 7.8 oranları arasında değişen reel büyüme yaşanmıştır. 2000 yılında mali sektörde başlayan sorunlar, para birliği içerisinde bulunulan Türkiye Cumhuriyeti’ nde uygulanan kur politikası değşikliği sonucunda ciddi boyutlara varmış ve 2001 yılında ekonominin % 3.6 daralacağı tahmin edilmiştir. Ülkede yaşanan tüm olumsuz gelişmeler tüm sektörleri etkilemekle beraber, inşaat, ulaştırma – haberleşme ve eğitim sektörleri son yıllarda gelişme gösteren sektörler olarak göze çarpmaktadır. 2000 yılında GSMH’ nin ABD doları cinsinden büyüklüğü 1039.9 milyon $ düzeyinde olmuştur. 2001 yılı tahminine göre ise GSMH, ABD doları bazında 752.1 milyon $’ a gerilemiştir. GSYİH’ nın sektörel dağılımı incelendiğinde, ağırlıklı sektörlerden, kamu hizmetleri % 16, toptan – perakande ticaret % 14, ulaştırma – haberleşme ve sanayi % 12, tarım sektörü de % 9 civarında bir paya sahiptir. Sözkonusu gelişmeler sonucunda tarım ve sanayi sektörlerinden oluşan fiziksel üretim sektörü toplamı % 20, hizmet sektörleri toplamı ise % 75 civarında gerçekleşmiştir. GKRY ekonomisi ise 1995 – 2001 döneminde, % 2 ile % 6 arasında değişen reel büyüme göstermiştir. 2000 ylı tahminine göre % 5.1 oranında büyüme beklenirken, 2001 yılında ise daha küçük; % 4.5 oranında bir büyüme beklenmektedir. Sektörel itibarı ile ise, tarım, inşaat, ulaştırma – haberleşme, otelcilik – lokantacılık, toptan – perakande ticaret sektörlerinde olumlu gelişmeler gözlenmektedir. 1999 yılında GSMH’ nin ABD doları cinsinden büyüklüğü 9264.6 milyon $, 2000 yılı tahminine göre ise 8879 milyon $ olmuştur. GSYİH’ nin sektörel dağılımı incelendiğinde, ağırlıklı sektörlerden, emlak, kira ve serbest meslek, sanayi, toptan – perakande ticaret % 13, otelcilik – lokantacılık, ulaştırma – haberleşme, kamu idaresi ve savunma sektörleri % 9 paya sahiptir. Sektörlerin dağılımı sonucunda tarım ve sanayi sektörlerinden oluşan fiziksel üretim sektörü % 17 civarında, hizmet sektörleri ise % 80 civarında bir paya sahip olmaktadır. Devlet Bütçesi KKTC’ de maliye politikasının temel amacı sürdürülebilir bir finansman dengesinin oluşturulmasıdır. Bu amaçla gelirleri arttırıcı tedbirler alınırken, üretken yatırımların desteklenmesi, cari giderler, transfer harcamalarında kaynakların optimal kullanımı gözetilerek tasarrufa gidilmesi ve bunun sonucunda bütçe açıklarının azaltılması esas alınmaktadır. KKTC’ de bütçe büyüklüğü ABD doları cinsinden 500 milyon $ civarında seytretmektedir. Bütçe harcamaları içerisinde en ağırlıklı kalemler personel ve transfer harcamalarıdır. Personel giderleri bütçenin % 34, transferler de bütçenin % 38 dolayında bir kısmını oluşturmaktadır. Yerel gelirleri bütçe harcamalarını karşılamada ( %58 civarında ) yetersiz kalan KKTC’ ye finansal destek Türkiye Cumhuriyeti’ nden sağlanmaktadır. Özellikle altyapı yatırımları büyük oranda TC’ den sağlanan kaynaklarla gerçekleştirilmektedir. Devlet bütçesi ana kalemlerinin GSMH içerisindeki payı ise, bütçe yerel gelirleri olarak % 27, bütçe giderleri olarak % 45 ve bütçe açığı (borçlanma) olarak % 6 dır. GKRY’ de ise konsolide devlet bütçesi büyüklüğü 3300 milyon $ civarında seyretmektedir. Bütçe harcamaları içerisinde en ağırlıklı kalemler maaş ve ücretler ile diğer cari giderlerdir. Personel giderleri toplam bütçenin % 26’ sını oluşturmaktadır. GKRY’ de yerel gelirler ile bütçe giderlerinin % 90’ ına yakını karşılanabilmektedir. Devlet bütçesi ana kalemlerinin GSMH içerisindeki payı ise, bütçe yerel gelirleri olarak % 32, bütçe giderleri olarak % 36 ve bütçe açığı olarak % 3’ tür. Ödemeler Dengesi KKTC’ de ödemeler dengesi açısından gelişmelere bakıldığı zaman son yıllarda ihracatın 52 milyon $, ithalatın 420 milyon $ ve dış ticaret açığının da 370 milyon $ dolayında gerçekleştiği görülmektedir. Görünmeyen işlemler dengesi, net turizm gelirleri sayesinde artı değer vermekte ve cari işlemler açığının azalmasına yardımcı olmaktadır. Sermaye hareketleri açısından durum incelendiğinde ise TC kredilerinin ağırlıklı olduğu ve artı değer verdiği görülmektedir. Sermaye hareketlerindeki gelişmeler cari işlemler açığını kapatıcı etki yaparken genel dengenin fazla vermesine neden olmaktadır. GKRY ödemeler dengesinde son yıllardaki gelişmelere bakıldığı zaman; ihracatın 900 – 1000 milyon $, ithalatın 3500 milyon $, dış ticaret açığının da 2500 milyon $ dolayında seyrettiği görülür. Görünmeyen işlem gelirleri giderlerini aştığı için, görünmeyen işlemler dengesi fazla vermekte ve cari işlemler açığını azaltıcı etki yaratmaktadır. Sermaye hareketlerindeki gelişmelerin ise, cari işlemler açığını kapatmamakta ve genel denge açık vermeye devam etmektedir. Enflasyon YILLAR 1998 1999 2000 2001 KKTC 66.5 55.3 53.2 76.8 GKRY 2.2 1.7 4.1 2.4 KKTC’ de yıllar itibariyle enflasyon oranları incelendiğinde, yüksek bir enflasyon yaşanmakta olduğu gözlemlenmektedir. TC ile aradaki para birliği ülkedeki enflasyonu büyük ölçüde dıştan kaynaklı bir değişken haline getirmekle beraber, ağırlıklı olarak üretim girdileri ve tüketim maddelerinin ithal yoluyla sağlanması ve TL’ nin döviz karşısında değer kaybının maliyetler ve fiyatlar üzerindeki etkisi de enflasyonu körüklemektedir. KKTC’ de TÜFE’ deki artışlar enflasyon oranını vermektedir. 1998 – 1999 döneminde yapılan hanehalkı üretim harcamaları anketi sonucuna göre oluşturulan 1998 – 1999 = 100 temel yılı endeksine göre enflasyon oranı 2001 yılı Ocak ayından itibaren yayınlanmaya başlanmıştır. Yeni endekste ana mal gruplandırması Avrupa Birliği normlarına uygun hale getirilmiştir. GYRY’ de ise oldukça düşük oranlı bir enflasyon yaşanmaktadır. GKRY’ de de Avrupa Birliği normlarına uygun mal gruplandırılması yapılarak 1998 = 100 temel yılı tüketici fiyatları endeksine göre enflasyon oranı 2000 yılından itibaren yayınlanmaya başlanmıştır. İstihdam KKTC’ de istihdam politikasının temel amacı, insan gücünün en iyi şekilde kullanımı, işgücünden verimliliğin arttırılması, bunun sonucunda tam istihdamın sağlanmasıdır. KKTC’ de, istihdamın toplam nüfus içerisindeki payı % 42 dolayında seyretmektedir. 1999 yılında çalışabilir nüfus (15 – 64 yaş grubu) 148582 iken, 2000 yılında 149737’ ye, fiilen çalışan nüfus da 87515’ ten 89327’ ye yükselmiştir. Toplam istihdamın sektörel dağılımı incelendiğinde; kamu hizmetlerinin % 20 oranıyla en yüksek paya sahip olduğu görülmektedir. Kamu hizmetlerini izleyen sektörler % 18 oranıyla tarım, % 15 oranıyla inşaat, % 14 oranıyla serbest meslek ve hizmetler olmuştur. KKTC’ de resmi kayıtlara göre işsiz sayısı ve dolayısıyla işsizlik oranı düşük çıkmaktadır. 1999 yılında 957 olan yıllık ortalama işsiz sayısı 2000 yılında 1416 olarak gerçekleşmiştir. Buna paralel olarak işsizlik oranı da % 1.08’ den % 1.56’ ya çıkmıştır. Kayıtlı işsizler içerisinde % 36 oranıyla ilkokul mezunlarn ilk sırayı alırken, yüksek okul mezunlarının payının % 8 civarında olduğu görülmektedir. GKRY’ de istihdam politikası, tam istihdam koşullarında insan kaynaklarının en verimli kullanımını hedeflemektedir. 1998 ve 1999 yılı tahminlerine göre istihdamın toplam nüfüs içerisindeki payı % 44 dolayındadır. 1998 tahminine göre 287000 olan çalışan sayısı 1999 yılı tahminine göre 291000 ulaşmıştır. Aynı dönemde aktif nüfus da 309300’ den 314400’ e çıkmıştır. İstihdamın sektörel dağılımı incelendiği zaman; kamu, sosyal ve şahsi hizmetlerin % 25 oranıyla en yüksek paya sahip olduğu görülmektedir. Bu sektörü %16 oranıyla toptan – perakande ticaret, % 14 oranıyla sanayi, % 10 oranıyla otelcilik – lokantacılık ve % 9 oranıyla tarım sektörü izlemektedir. GKRY’ de son yıllarda ortalama işsiz sayısı 11000 civarında, işsizlik oranı da % 3.5 civarında seyretmektedir. İşsiz sayısının eğitim düzeyine göre dağılımına gelince; % 44 oranıyla ortaöğretim mezunlarının ilk sırayı aldığı, yüksekokul mezunlarının payının ise % 19 civarında olduğu görülmektedir. Belli Başlı Sektörler 1. Tarım KKTC’ de tarım sektörünün GSYİH içerisindeki payı yıldan yıla azalmakla beraber, yarattığı katma değer, istihdama, ihracata ve diğer sektörlere katkısı dolayısıyla ekonominin bel kemiği olmaya devam etmektedir. KKTC’ nin iklim koşulları ve su kaynaklarının yetersizliği sektör üretimi üzerinde çok etkili olmakta, özellikle kuraklık dönemlerinde sektör olumsuz gelişme göstermektedir. Dolayısıyla sektörün büyüme hızları yıldan yıla farklılık göstermekle beraber GSYİH payı % 9, istihdam payı % 18 ve ihracattaki payı da % 32 dolayında seyretmektedir. Ayrıca % 24 dolayındaki sanayi ürünleri ihracatı tarım orijinlidir. En önemli tarımsal ihraç ürünleri narenciye, patates, canlı hayvan ve haruptur. GKRY’ de tarım sektörünün GSYİH ve istihdam içerisindeki payı yıldan yıla azalmakla beraber, sektör ekonominin temel sektörü olmaya devam etmektedir. Sektörün GSYİH içerisindeki payı % 4, istihdamdaki payı % 9 ve ihracat payı % 18, tarım orijinli sanayi ihracatı da % 12 civarında seyretmektedir. En önemli tarımsal ihraç patates ve narenciyedir. 2. İmalat Sanayi KKTC’ de imalat sanayi isletmeleri küçük ve orta boy işletmeler şeklinde belirginleşmiştir. bu işletmelerin faaliyetleri, gıda – içki sanayii, taş ve toprağa dayalı sanayii, metal sanayii, orman ürünleri ve mobilya sanayii, kağıt sanayii ve tekstil – konfeksiyon sanayii üzerinde yoğunlaşmıştır. Son yıllarda ekonominin genelinde yaşanan olumsuzluklardan etkilenerek zor bir dönem geçiren ve % 1 ile % 3 arasında reel büyüme gösteren imalat sanayii sektörü, GSYİH içerisinde % 10 civarında payı ile önde gelen sektörler arasında yer almaya devam etmektedir. Toplam istihdamın % 7’ si imalat sanayiinde çalışmakta, toplam ihracatın da % 67’ si sanayi ürünlerinden (tarım orijinli sanayi ürünleri dahil) oluşmaktadır. En önemli sanayi ihraç ürünleri giyim, süt ürünleri, meşrubat, ilaç, konserve ve narenciyedir. GKRY’ de imalat sanayii son yıllarda gerek büyüme, gerek ihracat, gerekse istihdam açıından olumsuz bir dönem geçirmektedir. Sözkonusu gelişmelere sebep olanlar, iç ve dış piyasada rekabet gücünün azalması sonucu verimsizliğin ve maliyetlerin artması, sektörün yapısal olarak zayıflaması, yeni teknoloji yatırımlarının düşüklüğü ve düşük kapasitede çalışılmasıdır. Sektör GSYİH içerisinde % 10 dolayında bir paya sahip olmakta ve istihdamın % 13’ ü imalat sanayii’ nde çalışmaktadır. Toplam ihracatın % 80’ i sanayi ürünlerinden (tarım ve mineral orijinler dahil) oluşmaktadır. En önemli ihraç ürünleri, ilaç, giyim, sigara, ayakkabı, şarap, hellim, sebze ve meyve sularıdır. 3. Ticaret KKTC, ada ekonomisi özelliklerine sahip, dolayısıyla doğal kaynaklar açısından yetersiz, ithalata bağımlılığı yüksek oranda olan bir ülke konumundadır. Ticaret sektörü GSYİH içerisinde % 14 gibi önemli bir paya sahiptir. Ayrıca çalışan nüfusun % 7 civarındaki kısımı ticaret sektöründe istihdam edilmektedir. KKTC’ nin dış ticaret hacmi 450 – 500 milyon $ arasında seyretmektedir. Dış ticaret hacminin önemli bir bölümünü ithalat oluşturmaktadır. Son yıllarda ihracat 52 milyon $ civarında gerçekleşirken, ithalat 420 milyon $ civarında seyretmiştir. KKTC tanınmamış olmasına ve tüm uygulanan ambargolara karşın dış dünya ile ticari ilişkilerini geliştirebilmiştir. KKTC ithalatının % 60 dolayındaki kısmı TC’ den gerçekleştirilmektedir. İhracat açısından gelişmeler incelendiğinde ise, TC’ nin payının son yıllarda % 50 dolayından % 35 dolayına düştüğü görülmektedir. Avrupa Birliği ülkeleri ile ticari ilişkilere gelince, ithalatın % 25’ inin bu ülkelerden, ihracatın ise % 40’ ının bu ülkelerle gerçekleştiği gözlemlenmektedir. Avupa Birliği ülkeleri içerisinde en büyük payı Birleşik Krallık almaktadır. KKTC ihracatının mal grupları açısından dağılımı incelendiğinde;ihracatın % 32’ si tarımsal ürünlerden, % 67’ si sanayi ürünlerinden oluşur. Toplam ihracatın içerisinde % 38 ile konfeksiyon, % 25 ile narenciye en büyük paya sahiptir. GKRY’ de ticaret sektörü, gerek iç piyasanın küçüklüğü, gerekse açık ekonominin benimsenmesi dolayısıyla dış ticaretin önem kazanması nedeniyle, remel sektörlerden biri durumundadır. Topla GSYİH içersinde ticaret sektörünün payı % 13 dolayındadır. Çalışan nüfusun ise % 16’ sı bu sektörde istihdam edilmiştir. GKRY’ nin dış ticaret hacmi 4000 – 4500 milyon $ arasında seyretmektedir. Dış ticaret hacminin 900 milyon – 1000 milyon $’ ını ihracat, 3500 milyon $’ ını ihalat oluşturmaktadır. GKRY ithalatının % 50 dolayındaki kısmını, ihracatın ise % 40 dolayındaki kısmını Avrupa Birliği ülkeleriyle gerçekleştirmektedir. Avrupa Birliği içerisinde Birleşik Krallık ilk sırayı almaktadır. Avrupa Birliği ülkelerinden sonra, Arap ülkelerine yapılan ihracatın da % 20 dolayında bir pay ile önemli bir yere sahip olduğu gözlemlenmektedir. GKRY ihracatının mal grupları açısında dağılımı incelendiğinde, tarımsal ihracatın % 18, sanayi ürünleri ihracatının ise % 80 dolayında olduğu görülmektedir. En önemli ihraç ürünleri, narenciye, patates, ilaç, giyim, sigara, ayakkabı, şarap, hellim, sebze ve meyve sularıdır. 4. Turizm KKTC’ de turizm, ekonomik kalkınmada öncelikli sektör olma özelliğini korumaya devam etmektedir. Net turizm gelirleri 2000 yılı itibariyle 198.3 milyon $ olmuştur. 2000 yılı sonunda toplam turistik tesis sayısı 116, yatak kapasitesi ise 10.520 olmuştur. Son yıllarda 400.000 dolayında olan turist sayısının % 80’ i TC’ den geri kalanı ise diğer ülkelerden gelmektedir. Avrupa Birliği ülkelerinden gelen turistlerin toplam içerisindeki payı % 14 dolayında seyretmekte ve Birleşik Krallık % 10 ile ilk sırayı tutmaktadır. GKRY’ de turizm en öncelikli ve en çok gelir getiren sektörlerden biri olma özelliğini taşımaktadır. Sektörün gelişimi için; konferans turizmi, kış turizmi, iç turizm, agroturizm ve özel ilgi turizmi şeklinde yapılandırılması benimsenmiştir. Turizm gelirleri 2 milyar $’ a (GSMH’ nın % 20’ sine yakın), toplam yatak sayısı ise 90.000’ e yaklaşmaktadır. GKRY’ ye gelen turist sayısı 2,5 milyon civarında seyretmektedir. Turistlerin ülkeler itibarıyla dağılımı incelendiğinde % 80’ ine yakınının Avrupa Birliği ülkelerinden geldiği görülmektedir. Avrupa Birliği ülkeleriden Birleşik Krallık % 50 ile ilk sırada yer almaktadır. İLDENİZ ÖZTÜRK [email protected] Kaynaklar: -KKTC Başbakanlık Devlet Planlama Örgütü Ocak 2002 tarihli “ KKTC ile GKRY Ekonomilerinin Karşılaştırılması” raporu. -“Temel Konular Işığında Annan Belgesi’ nin Analizi” Yazar: Dr. Ertan Efegil -GKRY İstatistik ve Araştırma Birimi
