Otonom sinir sistemi - Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi

OTONOM SİNİR SİSTEMİ
Yrd. Doç. Dr. Sefa Gültürk
Fizyoloji Anabilim Dalı
Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi
[email protected]
Sinir Sistemi

Merkezi Sinir Sistemi
-Beyin
-Omurilik
•

Periferik Sinir Sistemi
– Somatik
• somatik duyu, özel duyular
• iskelet kaslarının istemli
kontrolü
– Otonom
•
•
visseral duyu
viseral organların istem dışı
kontrolü
– Sempatik sinir sistemi
– Parasempatik sinir sistemi
dr. sefa gültürk
2
Sinir Sistemi
Merkezi Sinir Sistemi
Bilgileri işler, yorumlar ve
depolar, kaslara ve
organlara emirler gönderir
Beyin
Omurilik
Periferik Sinir Sistemi
MSS’e ve giren ve
çıkan bilgileri taşır
Somatik
Sinir Sistemi
İskelet Kaslarını
Kontrol Eder
Otonom Sinir
Sistemi
Düz kasların, salgı
bezlerinin kontrolü
Sempatik
Sinir Sistemi
Savaş veya kaç
reaksiyonu
dr. sefa gültürk
Parasempatik
Sinir Sistemi
Enerji korunur,
sakin durum
sürdürülür
3

Bütün düz kasları, kalbi ve salgı bezlerini innerve eden
otonom sinir sistemi (OSS) iç ortamın belli sınırlar
dahilinde sabit ve kararlı kalmasını sağlar.

İsminden de anlaşılacağı gibi bu sistem isteğimiz dışında
çalışmaktadır. Bu özelliği ile, somatik sinir sisteminden
ayrılır.

Somatik sistem ile OSS birbirinden tamamen bağımsız
çalışan iki sistem değil, aksine elele vererek çalışan iki
sistemdir.
dr. sefa gültürk
4
Nöronlar

Pregangliyonik (B tipi lifler)
– Hücre gövdeleri MSS’dedir
– Miyelinli aksonlar Otonom Sinir Sistemi
gangliyonlarına gider

Postgangliyonik (C tipi lifler)
– Hücre gövdeleri Otonom Sinir Sistemi
gangliyonlarındadır
– Miyelinsiz aksonlar efektör bölgelere giderler
dr. sefa gültürk
5
Otonom sinir sistemine ait son ortak yol
dr. sefa gültürk
6
Somatik
•
•
•
•
Somatik lifler
Sinirler ve Pleksuslar
İstemli kontrol
İskelet kaslarını kontrol
eder
• Hareketi uyarır
• İmpuls frekansı yüksek
Otonom
• Visseral lifler
• Sinirler, gangliyonlar ve
pleksuslar
• İstemsiz kontrol
• Düz kasları, salgı
bezlerini, ve kalp kasını
kontrol eder
• Hareketi uyarır veya
baskılar
• İmpuls frekansı
dr.düşük
sefa gültürk
7
Parasempatik
sistemin
organizasyonu.
A.
Parasempatik
pre ve
postgangliyonik
aksonların
izlediği yollar.
B.
Parasempatik
pre ve
postgangliyonik
aksonların özel
organizasyonu.
dr. sefa gültürk
8
dr. sefa gültürk
9
dr. sefa gültürk
10
Otonom ve Somatik Sinir
Sistemlerinin Motor Nöronları
dr. sefa gültürk
11
dr. sefa gültürk
12
dr. sefa gültürk
13
dr. sefa gültürk
14
dr. sefa gültürk
15
dr. sefa gültürk
16
dr. sefa gültürk
17
dr. sefa gültürk
18
dr. sefa gültürk
19
Otonom sinir sisteminin yapısı
dr. sefa gültürk
20
dr. sefa gültürk
21
dr. sefa gültürk
22
Kurbağanın sempatik gangliyonlarındaki nikotinik,
muskarinik ve peptiderjik sinapslar
dr. sefa gültürk
23
Alfa adrenerjik etkiyi
şöyle tanımlayabiliriz :
Noradrenalin, adrenalin ,
izoproterenol sıralamasında
etkinin yavaş yavaş
azalması (NA  A >> I).
Etkinin Alfa blokörler
(fentolamin gibi) tarafından
spesifik olarak bloklanması
(Şekil B).
Beta-adrenerjik etkinin farmakolojik özellikleri de
şöyle özetlenebilir:
Aynı dozda verildiklerinde izoproterenol en güçlü,
noradrenalin ise en zayıf etkiye sahiptir. (I > A  NA).
Diklorizoproteronol gibi (Şekil B) spesifik Beta-blokörler
Beta- adrenerjik etkiyi bloklarlar.
* A, B : Katekolaminler ve etkileri. Noradrenalin (NA),
adrenalin (A) ve izoproterenol (l). " > " işareti daha
etkili ve " = " işareti de eşit etkili anlamına gelmektedir.
dr. sefa gültürk
24
A, B: İntraarterial adrenalin enjeksiyonundan sonra izole
ve perfüze iskelet kasında kan akımına karşı alfa ve beta
dr. sefa gültürk blokerlerin etkileri
25
Adrenal medulladan salgılanan adrenalinin çeşitli organlara etkileri
dr. sefa gültürk
26
A-D, Periferal otonom sinir sisteminde nöroefektör ileti.
A-C, Tavşan kulağındaki bir arterde bulunan düz kasa ait
adrenerjik innervasyon
B-D, vasdeferensin adrenerjik innervasyonu
dr. sefa gültürk
27
Transmitter salgısının presinaptik kontrolü. NA: Noradrenalin; ACh:
Asetilkolin; : Alfa reseptörü; : Beta reseptörü; M: Muskarinik
reseptör; Presinaptik bölgelerdeki kesik oklar aktivasyonu; devamlı
oklar inhibisyonu göstermektedir.
dr. sefa gültürk
28
Enterik sinir sisteminin organizasyonu. 1 ve 2, Peristaltik refleksle ilgili uyarıcı ve duraklatıcı
yollar. 3, Prevertebral gangliyondaki sempatik postgangliyonik nörona gelen bir aferent
kolleteral.
dr. sefa gültürk
29
Otonom sinir sisteminin santral organizasyonu
dr. sefa gültürk
30
III = okülomotor sinir:
Edinger-Westphal
çekirdeği
VII = fasyal sinir, n.
salivarius sup.
IX = glossofaringeal
sinir, n. salivarius inf.
X = vagus siniri,
dorsal vagal
çekirdek, n.
ambiguus
• Sempatik sinir
sistemi =
torakolumbar
sistem
–T1 – L3 (veya L2)
arası segmentler.
dr. sefa gültürk
• Parasempatik
sinir sistemi =
kranyosakral
sistem
–III, VII, IX ve X.
kafa çiftleri ve S2S4 arası
segmentlerden
kaynaklanır. 31
dr. sefa gültürk
32
–“Sempatik zincir gangliyonları” omuriliğe yakındır ve postgangliyonik
aksonlar diyaframın üzerindeki organları kontrol ederler.
–“Prevertebral gangliyonlar” omuriliğin önündedir ve diyaframın altındaki
organları kontrol ederler.
– Böbreküstü bezi medullasını doğrudan pregangliyonik lifler innerve eder.
dr. sefa gültürk
33
SEMPATİK SİSTEM
Sempatik zincir boyunca sempatik gangliyonlar
arasında bağlantılar olduğu ve sempatik aktivasyonla
böbrek üstü bezi medullası da uyarılarak kana
epinefrin salgıladığı için sempatik yanıt kitleseldir.
dr. sefa gültürk
34
PARASEMPATİK
SİSTEM
–Pregangliyonik lifler
organın yakınında
veya içinde yer alan
postgangliyonik
nöronlarla sinaps
yaparlar.
–Parasempatik yanıt
kitlesel değil
lokalizedir.
dr. sefa gültürk
35
dr. sefa gültürk
36
Sempatik ve Parasempatik Sinir
Sisteminin Kimyasal İleticileri
dr. sefa gültürk
37
Kolinerjik olan nöronlar





Tüm pregangliyonik nöronlar,
Parasempatik postgangliyonik nöronlar,
Ter bezlerini innerve eden sempatik
postgangliyonik nöronlar,
İskelet kasındaki kan damarlarında sonlanan
sempatik nöronlar.
Postgangliyonik sempatik nöronların geri kalanı
noradrenerjik’tir.
dr. sefa gültürk
38
Asetilkolin ve noradrenalinin
etki ettiği reseptörler
dr. sefa gültürk
39
•Gangliyonda nikotinik kolinerjik reseptör
•Hedef dokuda muskarinik kolinerjik
reseptör
dr. sefa gültürk
•Gangliyonda nikotinik kolinerjik reseptör,
•Hedef dokuda alfa1, alfa2, beta1, beta2, beta3 adrenerjik
reseptörler.
•Alfa1 & beta1  eksitasyon
•Beta2
 inhibisyon
•Alfa2
 presinaptik olanlar transmitter salınımının
inhibisyonu
40
Parasempatik ve sempatik sistem
etkileşimi
• Birçok dokunun parasempatik ve sempatik
innervasyonu vardır.
• Parasempatik ve sempatik sistemler
birbirlerine zıt etki gösterirler.
• Her iki sistem de tonik olarak aktiftir.
• Genellikle dokularda sistemlerden biri
baskındır.
dr. sefa gültürk
41
dr. sefa gültürk
42
dr. sefa gültürk
43
Parasempatik ve Sempatik
Uyarılmanın Etkileri
dr. sefa gültürk
44
Otonom Sinir Sistemi
Sempatik
Parasempatik
 Vücudu
sakinleştirir, acil
durum geçtikten
sonra işlevleri normal
durumuna döndürür.

Dinlenme ve
sindirim
 Vücudu
stresli acil
durumlara yanıt
vermeye hazırlar.
Savaş
veya kaç
reaksiyonu
Katabolik
 Anabolik
dr. sefa gültürk
45
Sempatik Sistem:
“Savaş veya Kaç”
Eye
Uyanıklık  (RF eşiği düşer)
Lungs
 Pupilla 
 İskelet kaslarına kan akımı 
 Solunum frekansı ve solunum
Heart
yolarının çapı 
 Kalp frekansı ve kan basıncı 
 Plazma glukoz ve serbest yağ asidi
düzeyleri  (enerji)
 Sindirim 
 Deriye kan akımı 

Digestion
dr. sefa gültürk
46
Parasempatik Sistem
Eye
Gevşeme
Lungs
 Pupilla 
 Kalp frekansı ve kan basıncı 
 Solunum frekansı ve solunum Heart
yollarının çapı 
 Sindirim kanalına kan akımı 
 Glukozun glikojen olarak
depolanması 

Digestion
dr. sefa gültürk
47
Periferik otonom sinir sistemindeki transmitterler
dr. sefa gültürk
48
Göz
Parasempatik
* İrisin radyal kası
-
Sempatik
kontraksiyon (1)
= midriazis
İrisin sfinkter kası
kontraksiyon
-
= miyozis
Silier kas
gevşetir (2)
yakını görmek
hafifçe
için kontraksiyon
dr. sefa gültürk
49
Kalp
Parasempatik
kalp hızı 
SA düğüm

Kasılma gücü
Sempatik
kalp hızı (1)
(1)
(yalnız atriumların)
AV düğüm & His
ileti hızı 
ileti hızı (1)
Purkinje sisteminde
dr. sefa gültürk
50
Parasempatik
Sempatik
* Arterioller
Deri, abdom. visera
İskelet kası
konstriksiyon (1)
konstriksiyon (1)
dilatasyon (2)
dilatasyon (kolinerjik)
Tükrük bezleri
Pulmoner
dilatasyon
= sekresyon 
dilatasyon
* Venler
konstriksiyon (1)
= sekresyon 
konstriksiyon (1)
konstriksiyon (1)
dr. sefa gültürk
51
Parasempatik
Sempatik
Bronşial kas
kontraksiyon
gevşeme (2)
Bronşial bezler
sekresyonu 
sekresyonu 
* Akciğerler
dr. sefa gültürk
52
Uyarılma
Parasempatik
Sempatik
* Mide & Barsak

Motilite ve tonus
Sfinkterler
gevşeme

Sekresyonu
* Safra kesesi
ve kanalları
kontraksiyon
dr. sefa gültürk
 (2, 2)
kontraksiyon (1)

gevşeme (2)
53
Uyarılma
Parasempatik
Sempatik
* Mesane
Detrusor kası
kontraksiyon
gevşeme (2)
gevşeme
kontraksiyon (1)
İnternal sfinkter
dr. sefa gültürk
54
Uyarılma
Parasempatik
Sempatik
* Genital organlar
Uterus
değişken
kontraksiyon (gebe, 1)
gevşeme (gebe & gebeolmayan, 2)
Erkek cinsiyet
organları
ereksiyon
ejakülasyon (1)
dr. sefa gültürk
55
Uyarılma
Parasempatik
Sempatik
* Deri
Pilomotor kaslar
kontraksiyon (1)
Ter bezleri
sekresyonu  (kolinerjik)
(muskarinik reseptör)
dr. sefa gültürk
56
Uyarılma
Parasempatik
Sempatik
* KC
glikojenoliz (1, 2)
glukoneojenez
* Yağ dokusu
* Gözyaşı bezleri
* Böbrekten
lipoliz (3)
* Pankreastan
sekresyonu 
renin sekresyonu 
insulin & glukagon
sekresyonu 
dr. sefa gültürk
insulin & glukagon
sekresyonu  (2)
 (2)
57
dr. sefa gültürk
58
Otonomik Farmakoloji
– Parasempatomimetik : Parasempatik sistem
aktive olmuş gibi etki gösteren droglar
– Parasempatolitik : Parasempatik sistem inhibe
olmuş gibi etki gösteren droglar
– Sempatomimetik : Sempatik sistem aktive
olmuş gibi etki gösteren droglar
– Sempatolitik (adrenerjik bloker, adrenolitik) :
Noradrenalinin etkisini bloke eden droglar
dr. sefa gültürk
59
Otonomik Farmakoloji
Parasempatomimetik :
Asetilkolin hızla parçalandığı için az etkili
–Pilokarpin (muskarinik reseptörler)
–Metakolin (muskarinik ve nikotinik
reseptörler)
–Asetilkolinesteraz inhibitörleri
–Neostigmin
–Fizostigmin
dr. sefa gültürk
60
Otonomik Farmakoloji
Parasempatolitik :
– Muskarinik reseptörlere etki ederek kolinerjik
etkiyi kaldıranlar
–Atropin
–Skopolamin
– Nikotinik reseptörlere etki ederek gangliyon
blokajı yapanlar
–Hekzametonyum
dr. sefa gültürk
61
Otonomik Farmakoloji
Sempatomimetik:
– 1 reseptörleri uyaranlar
–Fenilefrin
–Metoksamin
– 2 reseptörleri uyaranlar
–Klonidin
–  reseptörleri uyaranlar
–İsoproterenol
– Sinir uçlarından adrenalin serbestleten droglar
–Efedrin
–Amfetamin
–Tiramin
dr. sefa gültürk
62
Otonomik Farmakoloji
Sempatolitik (adrenerjik bloker, adrenolitik):
–  reseptör blokerleri
–Fentolamin
–Fenoksibenzamin
–Prazosin (1 blokeri)
–Yohimbin (2 blokeri)
–  reseptör blokerleri
–Propranolol (1 ve 2 blokeri)
–Atenolol (1 blokeri)
–Butoksamin (2 blokeri)
dr. sefa gültürk
63
The Distribution of Parasympathetic Innervation
dr. sefa gültürk
Figure 16.8
64
The Autonomic Plexuses
dr. sefa gültürk
Figure 16.9
65
Summary: The Anatomical Differences
between the Sympathetic and Parasympathetic
Divisions
dr. sefa gültürk
Figure 16.10
66
Visceral reflexes

Visceral reflex arcs are the simplest function of
the ANS
– Long reflexes (interneurons)
– Short reflexes (bypassing CNS)

Parasympathetic reflexes govern respiration,
cardiovascular function and other visceral
activities
dr. sefa gültürk
67
Visceral Reflexes
dr. sefa gültürk
68
A Comparison of Somatic and
Autonomic Function
dr. sefa gültürk
69
Asetilkolin (ACh)
Reseptörleri
Reseptör çeşidi
Agonistleri
Antagonistleri
Bulunduğu yerler
Muskarinik
Muskarin
Atropin
Parasempatik
Pilokarpin
Skopolamin
Efektör sistemler
Karbamilkolin
Nikotinik
Nikotin
Kürar
Karbamilkolin
Tetraetilamonyum
iyonları
Metakolin
Hekzametonyum
İskelet kası son plağı ve
otonomik
gangliyon
hücreleri
Pentolinyum
Adrenerjik
Reseptörler
Alfa
Norepinefrin
Fenoksibenzamin
Uyarılan sempatik
Fenilefrin
Fentolamin
efektörlerin çoğu
(kalp hariç)
Metoksamin
Beta
İzoproterenol
Propranolol
Metoksifenamin
Diklorizoproterenol
Duraklatılan
sempatik
efektörlerin çoğu ve kalp
Otonom sinir sisteminde bulunan önemli reseptör çeşitleri
dr. sefa gültürk
70
ÖZET

Sempatik, parasempatik ve enterik sistemlerden meydana
gelen otonom sinir sistemi, somatik-motor sisteme paralel
olarak çalışıp iç dengenin korunmasını sağlayan
düzenleyici bir motor sistemdir.

İç organlardan merkeze akan bilgi, otonom sinir sisteminde
motor çıkışın hazırlanmasına katkıda bulunur.

Otonom sinir sistemi çevrede meydana gelecek
değişikliklere anında cevap verebilecek bir organizasyona
sahiptir.
dr. sefa gültürk
71
ÖZET

Özellikle sempatik sinir ağı, çok yoğun ve yaygın bir
yapıya sahiptir. Bu sayede vücut, olağan dışı uyaranlara
karşı hızlı bir şekilde uygun cevaplar oluşturabilir.

Otonom sinir sisteminde, ACh, adrenalin, noradrenalin gibi
klasik transmitterlerin yanında çok sayıda biyoaktif peptit,
nitrik oksit ve diğer transmitter maddeler rol alır.

Bu maddelerden bazısı düzenleyici olarak görev yapar ve
kolinerjik-adrenerjik sistemlerin etkilerini değiştirir.

Böylece, hedef organ ve dokuların, amaca uygun fizyolojik
aktiviteyi göstermeleri sağlanır.
dr. sefa gültürk
72
dr. sefa gültürk
73