Arnavutluk Ülke Raporu
advertisement
ARNAVUTLUK ÜLKE RAPORU Dış Ticaret Servisi Aralık 2013 ARNAVUTLUK ÜLKE RAPORU İÇİNDEKİLER BİRİNCİ BÖLÜM GENEL BİLGİLER 1. Ülke Kimliği ........................................................................................................................... 3 1.1. Genel Bilgiler ...................................................................................................................... 4 1.1.1. Coğrafi Konum.......................................................................................................... 4 1.1.2. Siyasi ve İdari Yapı ................................................................................................... 4 1.1.3. Nüfus ve İşgücü Yapısı ............................................................................................. 5 1.2. Genel Ekonomik Durum ..................................................................................................... 6 1.2.1. Ekonomik Yapı ......................................................................................................... 6 1.2.2. Ekonomide Geleceğe Yönelik Beklentiler ................................................................ 8 İKİNCİ BÖLÜM SEKTÖRLER 2.1. Sektörler .............................................................................................................................. 9 2.1.1. Tarım ve Hayvancılık ................................................................................................ 9 2.1.2. Sanayi ........................................................................................................................ 9 2.1.3. Madencilik............................................................................................................... 10 2.1.4. Müteahhitlik ve İnşaat Hizmetleri ........................................................................... 10 2.1.5. Turizm ..................................................................................................................... 12 2.1.6. Ulaştırma ve Telekomünikasyon Altyapısı ............................................................. 12 2.1.7. Enerji ....................................................................................................................... 13 ÜÇÜNÇÜ BÖLÜM DOĞRUDAN YABANCI YATIRIMLAR 3.1. Doğrudan Yabancı Yatırımlar ........................................................................................... 15 3.1.1. Doğrudan Yabancı Yatırımların Görünümü ........................................................... 15 3.1.2. Ülkedeki Serbest Bölgeler ....................................................................................... 16 KTO Dış Ticaret Servisi 1 ARNAVUTLUK ÜLKE RAPORU DÖRDÜNCÜ BÖLÜM DIŞ TİCARET 4.1. Dış Ticaret ......................................................................................................................... 17 4.1.1. Genel Durum ........................................................................................................... 17 4.1.2. Ülkenin Dış Ticareti ................................................................................................ 18 4.1.3. İhracatında Başlıca Ürünler ..................................................................................... 18 4.1.4. İthalatında Başlıca Ürünler ..................................................................................... 19 4.1.5. Başlıca Ülkeler İtibari İle İhracatı ........................................................................... 20 4.1.6. Başlıca Ülkeler İtibari İle İthalatı ............................................................................ 20 BEŞİNCİ BÖLÜM TÜRKİYE İLE TİCARET 5.1. Türkiye İle Ticaret ............................................................................................................. 21 5.1.1. Genel Durum ........................................................................................................... 21 5.1.2. Türkiye – Arnavutluk’a Dış Ticaret Değerleri ........................................................ 21 5.1.3. Türkiye’nin Fasıllar Bazında Arnavutluk’a İthalatı ................................................ 22 5.1.4. İki Ülke Arasındaki Anlaşma ve Protokoller .......................................................... 23 ALTINCI BÖLÜM KONYA İLE TİCARET 6.1. Konya İle Ticaret ............................................................................................................... 26 6.1.1. Konya’nın 2010 Yılında Arnavutluk’a Yapmış Olduğu İhracat Kalemleri ............ 27 6.1.2. Konya’nın 2010 Yılında Arnavutluk’a Yapmış Olduğu İthalat Kalemleri ............. 27 6.1.3.Türkiye’nin Arnavutluk’a ve Konya’nın Arnavutluk’a Yıllara Göre İthalat/İhracat Rakamları ................................................................................................................. 27 KTO Dış Ticaret Servisi 2 ARNAVUTLUK ÜLKE RAPORU BİRİNCİ BÖLÜM ARNAVUTLUK HAKKINDA GENEL BİLGİLER 1.ÜLKE KİMLİĞİ Resmi Adı: Arnavutluk Cumhuriyeti Yönetim Biçimi: Parlementer Devlet Cumhurbaşkanı: Bujar Nishani Başbakan: Edi Rama Başkent: Tiran İdari Yapı: 36 şehir Berat, Bulqize, Delvine, Devoll (Bilisht), Diber (Peshkopi), Durres, Elbasan, Fier, Gjirokaster, Gramsh, Has (Krume), Kavaje, Kolonje (Erseke), Korce, Kruje, Kucove, Kukes, Kurbin, Lezhe, Librazhd, Lushnje, Malesi e Madhe (Koplik), Mallakaster (Ballsh), Mat (Burrel), Mirdite (Rreshen), Peqin, Permet, Pogradec, Puke, Sarande, Shkoder (İşkodra), Skrapar (Corovode), Tepelene, Tiran (Tirana), Tropoje (Bajram Curri), Vlore Bağımsızlık Günü: 28 Kasım 1912 (Osmanlı İmparatorluğundan) Milli Bayram: Kurtuluş günü, 28 Kasım 1912 Nüfusu: 2,970,048 (2009 verileri) Yüzölçümü: 28,748 km² Diller: Resmi dil Arnavutçadır, ayrıca Yunanca konuşulmaktadır. Din: %70 Müslüman, %20 Arnavut Ortodoksu, %10 Katolik Etnik Yapı: %95 Arnavut, %3 Yunan, diğerleri %2 2 (Roman, Sırp, Bulgar) Zaman Farkı: 1 Saat Para Birimi: Lek (ALL) KTO Dış Ticaret Servisi 3 ARNAVUTLUK ÜLKE RAPORU 1.1. GENEL BİLGİLER 1.1.1. Coğrafi Konum: Avrupa’nın güneydoğusunda, Balkan yarımadasının batısında yer alan Arnavutluk, kuzey ve kuzeydoğuda Karadağ (172 km), Kosova (115 km), doğuda Makedonya (151 km), güney ve güneybatıda Yunanistan (282 km) ile komşudur. 28.748 km2’lik yüzölçümü ile Avrupa’nın en küçük ülkelerinden biri olan Arnavutluk’un kara sınırları uzunluğu 720 km’dir. Adriyatik Denizi ve İyon Denizi'ne 362 kilometre sahil şeridi olan ülkenin %70'i dağlıktır ve yerleşime açık değildir. En yüksek dağı 2,753 metre yüksekliğe sahip Makedonya Cumhuriyeti sınırında bulunan Korab Dağı'dır. Güneybatıda İyonya Denizi'ne kıyısı bulunan ülkenin İyon Denizi ile Adriyatik Denizi arasında yer alan Otranto Boğazı'nın karşısındaki İtalya'ya uzaklığı 72 km'den (45 mil) daha azdır.. 1.1.2. Siyasi ve İdari Yapı: Arnavutlar, batıda Adriyatik ve İyon denizi, kuzeyde Tuna ve Sava nehirleri, doğuda Morava ve Vardar, Güneyde ise Pindi dağlarının oluşturduğu bölgede yaşamış, İlir’lerin soyundan gelmektedir. 14. yüzyılda Osmanlıların bu bölgeye gelmelerinden sonra, 28 Kasım 1912’ye kadar Türklerin yönetiminde kalmışlardır. Ülke, Birinci Dünya Savaşı sırasında İtalya, Sırbistan, Karadağ, Yunanistan, Fransa ve Avusturya-Macaristan’ın işgallerine uğramıştır. 21 Ocak 1925 tarihinde Ahmet Zogu Cumhurbaşkanlığında Arnavutluk Cumhuriyeti ilan edilerek, parlamento oluşturulmuş, 1 Eylül 1928’de ise Ahmet Zogu’nun kendisini kral ilan etmesiyle, Arnavutluk Demokratik Parlamenter Krallığı kurulmuştur. 7 Nisan 1939 yılında İtalya tarafından işgal edilen Arnavutluk, bu ülkeye bağlı olarak 1944 yılına kadar yönetilmiştir. 29 Kasım 1944’te Enver Hoca yönetiminde bağımsız Halk Cumhuriyeti kurulmuş, 29 Nisan 1991’e kadar bu komünist rejim işbaşında kalmıştır. 1991 yılında ülkede ilk çok partili seçim gerçekleştirilmiş ve böylece 46 yıllık Komünist rejime son verilerek, çok partili demokratik sisteme geçilmiştir. Ülkenin 28 Kasım 1998 yılında yürürlüğe giren mevcut Anayasasına göre, meclis 140 üyeden oluşur. Bu üyelerin 100 tanesi doğrudan 40 tanesi ise parti listelerinden nisbi temsil yöntemi ile seçilmektedir. Bu kapsamda 28 Haziran 2009 tarihinde yapılan genel seçimlerde Demokratik Parti, Sosyalist Parti, İnsan Hakları Birliği Partisi, Birleşik Sosyalist Hareket Cumhuriyet Partisi milletvekilleri temsil hakkı kazanmıştır. Başbakan Demokratik Parti Başkanı Sali Berisha’dır. Bir sonraki seçimin 2013 yılı ortalarında gerçekleştirilmesi beklenmektedir. KTO Dış Ticaret Servisi 4 ARNAVUTLUK ÜLKE RAPORU Ülkenin Devlet Başkanı ise 11 Haziran 2012’de Parlamento tarafından seçilerek 5 yıllık süre için işbaşına gelen Bujar Nishani’dir.. Yaklaşık 50 yıl süren bir baskı rejimi ve kapalı ekonomi döneminin ardından Arnavutluk, dış politikasını, esas itibarıyla ABD ve AB üyesi ülkeler ile her alandaki ilişki ve işbirliğini geliştirmek ve Avrupa ile bütünleşmek hedefleri üzerine kurmuştur. Öte yandan, bölgenin birçok ülkesinde yaşayan Arnavutların siyasi ve ulusal haklarının korunması ve geliştirilmesi Arnavutluk’un bölgesel politikasının belli başlı hedeflerinden birini teşkil etmektedir. 1.1.3. Nüfus ve İşgücü Yapısı Arnavutluk, ortalama 76,3 olan yaşam süresi ile Balkanlarda Yunanistan’ın ardından gelmektedir. Nüfusun yaş ortalaması 32,5 olan (erkeklerde 32.1 – kadınlarda 33) Arnavutluk; Avrupa standartlarına göre genç bir nüfus yapısına sahiptir. 1980’lerde yıllık ortalama %2,1 gibi yüksek oranda artış gösteren Arnavutluk nüfusu, 1990’lı doğum oranlarında yaşanan şiddetli düşüş nedeniyle, yıllık ortalama %0,3 oranında azalmıştır. 1990’lı yılların ilk yarısında, özellikle genç erkek nüfusun ülke dışına geçici göçüne bağlı olarak yıllar boyunca nüfus 3,2 ve 3,3 milyon arasında değişkenlik göstermiştir. Geçmişteki yüksek doğum oranları sebebiyle, ülkede çalışma yaşındaki nüfus oranı % 67’nin üzerindedir. Nüfusun etnik açıdan büyük ölçüde homojen olduğu ülkedeki en büyük azınlık grubunu, Yunanlılar oluşturmaktadır. Halen Arnavutluk nüfusu 2,8 milyon kişi olup bunların %95’i Arnavut, %3’ü Yunan, %2’si ise Roman, Sırp ve Bulgarlardan oluşmaktadır. Arnavutluk'ta işsizlik oranı; 2000-2008 yılları arasında düşme eğilimi gösterirken, 2009 yılında artış göstermiştir. 2010 yılı son çeyreğinde %13,5 olan işsizlik oranı; 2011 yılı üçüncü çeyreğinde %13,3 olarak gerçekleşmiştir. NÜFUS İSTATİSTİKLERİ 2007 2008 2009 13,5 12,5 13,1 İşsizlik Oranı (%) 49,0 50,0 51,0 Kentsel Nüfus (%) 24,4 23,7 23,2 0-14 Yaş (%) 66,7 67,1 67,4 15- 64 Yaş (%) 8,9 9,2 9,4 65+ Yaş (%) KTO Dış Ticaret Servisi 2010 12,5 51,9 22,7 67,7 9,7 2011 11,5 52,9 22,1 68,1 9,8 5 ARNAVUTLUK ÜLKE RAPORU 1.2. GENEL EKONOMİK DURUM 1.2.1. Ekonomik Yapı: GSYİH'NİN SEKTÖRLERE GÖRE DAĞILIMI % Kaynak: World Bank 2007 2008 2009 2010 21 20 20 20 Tarım 20 19 19 19 Sanayi 59 61 60 61 Hizmetler Komünist dönemdeki kooperatif sisteminden eski teknoloji ve yetersiz tarım üretimi miras kalan Arnavutluk, demokratik rejimde var olan tarım topraklarının küçük küçük parsellere dağılmasıyla, üretim verimi daha da azalmıştır. Son yıllarda, özellikle uluslararası kuruluşların önderliğinde bir canlanma görüldüyse de tapu konusunda yaşanan sorunlar ve kırsal kesimin kente göç etmesiyle, Arnavutluk tarıma uygun bir ortam ve ucuz işgücü sunmasına rağmen, büyük yatırımcıların ilgisini çekmekte yetersiz kalmıştır. Sanayi sektörünün, madencilik ve imalat alt dallarındaki üretim kapasitelerinde son yıllarda bir canlanma görülmektedir. Bu sektörde yabancı yatırımlar çimento, gıda, alüminyum profil gibi imalat sanayinde, son iki yıldır da madencilikte yoğunlaşmış, ihracatta önemli artış kaydedilmiştir. Son yıllarda hizmetler sektöründeki gelişmeler, bu sektörü GSMH’ye en fazla katkıda bulunan sektör haline getirmiştir. Son hesaplamalara göre GSMH’ye olan katkısı yarısından fazladır. Ticaret alanındaki en önemli artış toptan/perakende satışlar ve otomobil alışverişlerinden (servisleri dahil) kaynaklanmaktadır. Turizm alanında da büyük gelişmeler görülmektedir. 2011 yılında ekonomik büyümenin %1.6 olarak gerçekleştiği tahmin edilmektedir. 2010 yılının üçüncü çeyreğinde Arnavutluk’un sanayi üretimi, bir önceki yılın aynı dönemine göre %12, ulaşım sektörü ise %13 oranında büyüme göstermiştir. İnşaat sektörü, % 5 oranında büyüme göstermiş, posta ve iletişim hizmetlerinde yine %5 oranında büyüme görülmektedir. Tarım sektöründe büyüme oranı ise %2.8 olarak gerçekleşmiştir. 2009 yılında %12.8 olan işsizlik oranı; 2010 yılının son çeyreğinde %13.5 ve 2011 yılının üçüncü çeyreğinde %13.3 olarak gerçekleşmiştir. Ortalama enflasyon oranı 2010 yılında %3.5 seviyesinde olup, 2011 yılında da aynı oranda seyretmiştir. 2010 yılında dış ticaret açığı %3 oranında azalarak 3.1 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. İhracatta %56 oranında artış görülürken ithalat %11 oranında artmıştır. 2010 yılı üçüncü çeyreğinde; hizmet ve gelir hesaplarındaki artıştan dolayı cari açık önceki yılın aynı dönemine göre %45 azalmıştır. KTO Dış Ticaret Servisi 6 ARNAVUTLUK ÜLKE RAPORU 2011 yılında ve özellikle 2012 yılında cari açığın sıkı bir mali disiplinle aşağı çekilebileceği, bununda ithal talebini azaltacağı tahmin edilmektedir. Lek’in dolar karşısındaki değer kaybetmesinin ihracatı artırması ve büyük bölümü yurtdışında çalışanlardan olmak üzere döviz transferlerindeki artışın da cari açığa olumlu etkileri olacağı beklenmektedir. Kamuya ait 1280 işletmenin özelleştirileceği açıklanmış ve özelleştirilmesi planlanan Albpetrol (petrol üretimi), SIGMA (sigorta) ve Albtelecom (sabit telefon) vasıtasıyla 100-150 milyon euro tutarında gelir sağlanması beklenmektedir.AB; Arnavutluk’un kamu ihale sisteminin geliştirilmesini teminen 1 milyon Euro yardımda bulunacağını açıklamıştır. 2011-2012’de Arnavutluk ekonomisinin ortalama %4.3 büyüyeceği, enflasyonun ortalama %3.7 olacağı, cari açığın ortalama %9.2’ye çekileceği tahmin edilmektedir.Dünya Ekonomik Forumu’nun 2011-2012 “Küresel Rekabet Endeksi”nde; Arnavutluk 142 ülke arasında 78. sırada yer almıştır. Arnavutluk; 2009-2010 “Küresel Rekabet Endeksi”nde 133 ülke arasında 96. sırada iken, 2010-2011 yıllarında 139 ülke arasında 88. sırada yer almıştır. Arnavutluk’un en kötü performans gösterdiği bileşenler; 107. sıradaki pazar büyüklüğü ve 123. sıradaki inovasyondur. En iyi performans gösterdiği bileşenler ise; , 43. sıradaki ürün piyasalarının etkinliği, 49. sıradaki işgücü piyasasının etkinliği ile 57. sıradaki kurumlardır. Makroekonomik istikrarda 86. sırada yer alan Arnavutluk; enflasyonda 67., bütçe dengesinde 73., yerel pazar büyüklüğü endeksinde 99., dış pazar büyüklüğü endeksinde 107. sırada, finansal piyasaların gelişmişliği endeksinde 107., iş kurma prosedürleri endeksinde 23. sırada yer almıştır. Arnavutluk’ta iş yapmadaki en önemli sorunlar; %19.2 ile finansman sağlama, %12 ile vergi oranları, %10.9 ile yolsuzluk, %10.2 ile vergi düzenlemeleri,%8.7 ile iyi çalışmayan devlet bürokrasisi, %7.7 ile yetersiz altyapı desteği, %7.5 ile siyasi istikrarsızlık olarak tanımlanmıştır. .Arnavutluk İstatistik Enstitüsü (INSTAT) 2012’nin ilk çeyreğinde açıkladığı rakamlara göre Arnavutluk ekonomisi yıllık olarak %0,2 oranında küçülürken bir önceki çeyreğe göre küçülme oranı %1,2 olarak gerçekleşmiştir. İlk çeyrek sonunda ortaya çıkan rakamlara göre 2009’un son çeyreğinden beri ekonomi ilk defa küçülmüş ve bu küçülme tahmin edilenden daha çok olmuştur. Avrupa’da devam etmekte olan krizden komşularına göre daha iyi korunan (2009 yılındaki resesyondan etkilenmemişti) Arnavutluk’ta büyüme son yıldır düşük gerçekleşmektedir. Büyüme hızı 2011 yılında %2’ye gerilemiştir ve Avro Bölgesi’nde devam etmekte olan resesyondan da etkilenmektedir. Arnavutluk ihraç mallarına karşı olan talep ülkenin başlıca ticaret partnerlerinin içinde bulunduğu sıkıntılı duruma bağlı olarak azalma gösterdiyse de bu ülkelerde 2013 yılından itibaren beklenen ekonomik iyileşme Arnavutluk ihraç mallarına olan talebi de artıracaktır. Ülkenin Resmi Para Birimi Lek’in değer kaybı yaşaması ihracat üzerinde olumlu bir etki yaratacaktır. Yurtdışındaki Arnavutluk vatandaşlarından gelen işçi dövizlerinin 2012 yılında azalacağı tahmin edilmekte, ancak Avrupa’daki ekonomik iyileşme ile birlikte artacağı da beklenmektedir. KTO Dış Ticaret Servisi 7 ARNAVUTLUK ÜLKE RAPORU 1.2.2. Ekonomide Geleceğe Yönelik Beklentiler Arnavutluk İstatistik Enstitüsü (INSTAT) 2012’nin ilk çeyreğinde açıkladığı rakamlara göre Arnavutluk ekonomisi yıllık olarak %0,2 oranında küçülürken bir önceki çeyreğe göre küçülme oranı %1,2 olarak gerçekleşmiştir. İlk çeyrek sonunda ortaya çıkan rakamlara göre 2009’un son çeyreğinden beri ekonomi ilk defa küçülmüş ve bu küçülme tahmin edilenden daha çok olmuştur. Avrupa’da devam etmekte olan krizden komşularına göre daha iyi korunan (2009 yılındaki resesyondan etkilenmemişti) Arnavutluk’ta büyüme son yıldır düşük gerçekleşmektedir. Büyüme hızı 2011 yılında %2’ye gerilemiştir ve Avro Bölgesi’nde devam etmekte olan resesyondan da etkilenmektedir. Arnavutluk ihraç mallarına karşı olan talep ülkenin başlıca ticaret partnerlerinin içinde bulunduğu sıkıntılı duruma bağlı olarak azalma gösterdiyse de bu ülkelerde 2013 yılından itibaren beklenen ekonomik iyileşme Arnavutluk ihraç mallarına olan talebi de artıracaktır. Ülkenin Resmi Para Birimi Lek’in değer kaybı yaşaması ihracat üzerinde olumlu bir etki yaratacaktır. Yurtdışındaki Arnavutluk vatandaşlarından gelen işçi dövizlerinin 2012 yılında azalacağı tahmin edilmekte, ancak Avrupa’daki ekonomik iyileşme ile birlikte artacağı da beklenmektedir. İKİNCİ BÖLÜM SEKTÖRLER 2.1. SEKTÖRLER 2.1.1. Tarım ve Hayvancılık: Arnavutluk, Doğu Bloku’nun yıkılmasından sonra geçiş dönemine giren ülkeler içinde GSYİH’si halen büyük ölçüde tarımsal faaliyete bağlı olan tek ülkedir. 1990’lı yıllar boyunca, tarımsal üretimin GSYİH’nin %50’sinden fazlasını oluşturmuş olduğu ülkede, halen tarımın GSYİH içindeki payı %20’lerde seyretmektedir. 1990’lı yılların başında, komünist yönetimin gücünü kaybetmesi ile toprakların ve hayvanların kontrolü köylülere geçmiş, kollektif çiftlikler kapanmıştır. Tarımsal üretim halen ortalama büyüklüğü yaklaşık 1 hektar olan bu küçük, özel işletmelerin faaliyetlerine dayanmaktadır.Tarımsal toprakların ülke toprakları içindeki payı %24’tür. Toplam tarımsal alanın %43’ü yüksek verimliliğe sahip ovalardan oluşmaktadır. Sektör, sadece küçük çiftliklerden dolayı değil, ülkenin altyapısının zayıflığı sebebiyle de arzu edilen gelişmeyi gösterememektedir. Özellikle üretilen ürünlerin nakliyesi bakımından ulaştırma altyapısının yetersizliği sorun yaratmaktadır. Halen ülkedeki istihdamın %58'ini karşılayan tarım sektöründe, gayrimenkul sorununun çözümü devlet politikasının en önemli unsurlarından birini oluşturmaktadır. Ülkede tahıl üretimi baskın olmakla birlikte hayvan KTO Dış Ticaret Servisi 8 ARNAVUTLUK ÜLKE RAPORU gıdası üretimine yönelik tarım ürünlerinin tarımsal üretim içindeki ağırlığı gün geçtikçe artmaktadır. Arnavutluk, organik gıda alanında önemli bir ihraç potansiyeline sahiptir. Ancak, paketleme ve ambalajlama ile ilgili sorunlar ve zeytinyağı, meyve, şarap ve brendi gibi katma değeri yüksek ürünlere yeterli önemin verilmemesi sebebiyle sektörde istenilen gelişme sağlanamamaktadır. Bununla beraber ülkede banka kredilerinin artmasına paralel olarak üzüm bağları, meyve üretim alanları ve gıda işleme sektörlerine yeni yatırımlar yapılmaktadır. Aşırı istihdama bağlı olarak tarım sektörünün uluslararası standartlar çerçevesinde verimsiz olması sebebiyle ülkenin tarımsal üreticileri komşu Yunanistan ile rekabet edememektedir. Ayrıca ülkenin Avrupa Birliği’nin hayvansal ve bitkisel sağlık kurallarına uygun üretim yapma konusunda gelişme kaydedememesi de sektörün ihracat imkanlarını kısıtlamaktadır. 2.1.2. Sanayi: 1980’li yılların sonunda GSYİH’nin yaklaşık %45’lik kısmını oluşturan sanayinin payı 2011 yılına gelindiğinde %19’lara kadar gerilemiştir. Bu durum, esas olarak, Komünist dönemde uygulanan yoğun sanayileşme politikalarının terk edilmesi sonucunda madencilik ve imalat sektörlerinin küçülmesinden kaynaklanmıştır. 1961 yılına kadar Sovyetler Birliği, daha sonra da 1978 yılına kadar Çin’den sağlanan üretim tesisi ve fabrikaların çoğu eski olmanın yanı sıra 1991-1992 ve 1997 yıllarındaki kargaşa dönemlerinde hasar görmüş veya yağmalanmıştır. Halen çalışır durumda olan kamu işletmeleri ülkenin büyük bir kısmı ülkenin geçiş dönemine girmesiyle özelleştirilmiştir. Batılı ülkeler için gerçekleştirilen fason üretim, tekstil ve deri eşyalar sektörlerine canlılık kazandırmıştır. Ülkenin ihracat gelirlerinin %43’lük kısmını tekstil ve ayakkabı sektörleri oluşturmaktadır. Bunun yanı sıra, gıda işleme de imalat sanayinin önemli sektörlerinden biri olmayı sürdürmektedir. 2.1.3. Madencilik: Başta krom, bakır ve nikel olmak üzere mineral kaynakların oldukça zengin olduğu Arnavutluk’ta, 1990 yılından önce, madencilik sektörü ihracat gelirlerinin büyük kısmını oluşturmuş, ülke dünyanın üçüncü büyük krom üreticisi haline gelmiştir. Bununla beraber, gerek 1991-1992 gerekse 1997 yıllarındaki ayaklanma dönemlerinde üretimde büyük düşüşler yaşanmıştır. 2005-2008 yılları arasında başta Çin kaynaklı olmak üzere krom, demir, bakır ve diğer madencilik ürünlerine yönelik talebin yükselmesi çok artması ile bu ürünlerin ihracatında da tekrar artış yakalanmıştır. Petrol üretiminin merkezi ülkenin Berat ve Fier bölgeleridir. Ülkede petrol çıkarma alanında faaliyet gösteren çok sayıda yabancı şirket bulunmakla beraber bu firmaların büyük kısmı kara sondajı gerçekleştirmektedir. KTO Dış Ticaret Servisi 9 ARNAVUTLUK ÜLKE RAPORU 2.1.4. Müteahhitlik ve İnşaat Hizmetleri: Arnavutluk Güney Doğu Avrupa ülkeleri arasında en hızlı büyümeye sahip olan ülkedir. Gelişmekte ve hızlı büyümekte olan her ülke gibi Arnavutluk'ta da inşaat sektörü önemini korumaya devam etmektedir. Müteahhitlik sektörü ülke ekonomisinin önemli bir itici gücü konumundadır. Ancak özellikle Tirana şehrindeki inşaat izinleri sıkıntıları nedeniyle konut inşaatının gelişiminde 2007 yılından bu yana yavaşlama gözlenmektedir. Yaşam şartlarının düzeltilmesine, üretim kapasitesinin arttırılmasına ve modern bir altyapının yaratılmasına olan ihtiyacı karşılamak için yapılan reformlar, inşaat sektöründe sürekli ve etkili bir yükselmenin görünmesine sebep olmuştur. Yaklaşık 450 civarında küçük, orta ve büyük ölçekli hidroelektrik santral inşaatının lisans verilme çalışmaları, termik santral inşaatları, altyapıya yönelik projeler ülkenin bu sektördeki en önemli büyüme etkenlerinden biridir. Müteahhitler, inşaat işlerine başlanması ya da başlamış olanların bitirilebilmesi için gerekli mali kaynakların bulunmasında yaşanan zorlukları; sektördeki yavaşlama ve düşüşün nedenleri olarak görmektedirler. Bunların yanı sıra, küresel mali krizden etkilenen tüketicilerin düşen talepleri ve sıkılaştırılan borç verme kuralları sektörü daha da zorlamaktadır. Bu sektördeki yatırımları engelleyen en büyük faktör toprak mülkiyeti konusundaki anlaşmazlık ve belirsizliklerdir. Bunların yansıra, küresel mali krizden etkilenen tüketicilerin düşen talepleri ve sıkılaştırılan borç verme kuralları sektörü daha da zorlamaktadır. Müteahhitlik sektöründe konut dışında, yol, kanalizasyon ve içme suyu projeleri başta olmak üzere, altyapıya yönelik çalışmaların yoğunluğu dikkat çekmektedir. Özellikle bu tür projelerde yabancı sermayeli, teknik müşavirlik firmalarının kendi Ülkeleri ve Büyükelçilikleriyle bağlantılı olarak faaliyet gösterdikleri ve projelendirme faaliyetlerinde bulundukları bilinmektedir. Yol projelerinde ana üstlenici olarak da taşeron olarak da çok sayıda Arnavut firma çalışmaktadır. Açıklamada her gün 12 bin kişi ve 3 binden fazla aracın bu otoyolu kullandığı belirtilirken otoyolun Kosova’da da inşa edilip Sırbistan’a bağlanması ile bu sayının daha da artacağı tahmin edilmektedir. Sadece 6 kilometrelik Kallimash tünelinde tek taraflı ulaşım sağlandığını belirten yetkililer Amerikan-Türk konsorsiyumu Bechtel-Enka’nın tünelin yapımına devam ettiğini belirtmektedirler. Yol projelerinin dışında, var olan limanların iyileştirilmesi ve yeni limanların hem yolcu hem de kargo hizmetleri için inşaa edilmesi diğer projelerden sadece birkaçıdır.Bu sektörün gelişmesi, diğer ekonomik sektörlerin de gelişmesi için önemli adımlardan biridir. KTO Dış Ticaret Servisi 10 ARNAVUTLUK ÜLKE RAPORU Teknik Müşavirlik Sektörü Arnavutluk’ta teknik müşavirlik firmalarının faaliyetlerinin kredi kuruluşları ve Hükümetlerin desteğiyle yürütüldüğü gözlenmektedir. Ayrıca Arnavutluk hükümeti zaman zaman teknik müşavirlik ihaleleri açmaktadır. Söz konusu ihalelerin duyurulmasında ve bilgi temininde yeterli açıklık sağlanmamaktadır. Bu nedenle, ihale koşullarının hazırlanmasında ve duyurulmasında bilgiye ulaşmak oldukça sıkıntılıdır. • İnşaat Teknolojik açıdan geri kalmış olmasına rağmen Arnavutluk inşaat sektörü 1990’lı yılların ikinci yarısında hızlı bir büyüme göstermiştir. Kollektif çiftliklerin şahsi mülke dönüşmesi, küçük ve orta ölçekli işletmelerin ortaya çıkması, çeşitli mağazaların açılması, konut sıkıntısı, büyük altyapı projeleri, turizm sektörünün gelişmesi ve 1999 yılında ülkeye yönelen insani ve askeri fonlar, bu büyümenin sebepleri arasındadır. Kırsal alanlardan kentlere göçün yaygın olması, özellikle kentlerde konut yapımı ihtiyacını artırmaktadır. Halen inşaat faaliyetlerinin %80’lik kısmı özel sektör tarafından gerçekleştirilmektedir. Bununla beraber, 2007 yılının başında inşaat izinlerine kısıtlama getirilmiştir. 1990 yılından bu yana gerçekleştirilen inşaatların 2/3’lük kısmının kayıt dışı olduğu tahmin edilmektedir. Bu nedenle 2006 yılından itibaren bu yapılaşmayı kayıt altına alma ve yasallaştırma çalışmaları yapılmaktadır. Ülkede yapılaşma açısından en çarpıcı değişim binaların çeşitli canlı renklere boyandığı başkent Tiran’da görülmektedir. Arnavutluk inşaat sektörü de küresel mali kriz ve onun yarattığı ekonomideki durgunluktan nasibini almıştır. INSTAT'a göre inşaat sektörü, kamu yatırımlardaki düşüşe bağlı olarak % 22 oranında daralma göstermiştir. 2.1.5. Turizm: Henüz yeterince yararlanılmamakla beraber, turizm sektörü, ülkenin kalkınması açısından önemli fırsatlar sunmaktadır. Bir kısmı deniz turizmine elverişli olan ve büyük ölçüde bozulmadan kalmış sahil şeridi, dağlık bölgeleri ve tarihi yapılarına rağmen turizm altyapısının yetersizliği ve güvenlik sorunları, ülkeye turist gelişini engellemiştir. Yabancı ziyaretçilerin en büyük grubunu Kosova, Makedonya, ve Karadağ’lılar oluşturmaktadır. Bu üç ülkede büyük oranda etnik Arnavutların varlığı bilinmekte ve yerli uzmanlar bu pazarı vatansever/milliyetçi turizm pazarı olarak tanımlamaktadır.Kosova’yı Arnavutluk’a bağlayan Enka’nın ABD’li Bechtel ile inşa ettiği Durres-Kukes otoyolunun; iki ülke arasındaki turizm ve ticaretin gelişmesinde önemli yansımaları olmuştur. Dünya Ekonomi Forumu’nun on üç veri grubundan yararlanılarak ulaşılan üç alt endeksin bir araya getirilmesiyle hesaplanan 2011 Dünya Seyahat ve Turizm Rekabet Endeksi sıralamasında , Arnavutluk 139 ülke içinde 71. sırada yer almaktadır. Arnavutluk söz konusu endeksin “Düzenleyici Çerçeve” alt endeksi; “Politik Kural ve Düzenlemeler”de 46., “Çevre Koruma Düzenlemeler”inde 72., “Kamu Düzeni ve Güvenlik” 44., “Sağlık ve Hijyen”de 66., “Seyahat ve Turizme Verilen Öncelik”te 55. sıradadır. KTO Dış Ticaret Servisi 11 ARNAVUTLUK ÜLKE RAPORU 2.1.6. Ulaştırma ve Telekomünikasyon Altyapısı: Arnavutluk’un ulaştırma ağı, diğer Avrupa ülkeleri standartlarının çok altındadır. 18.000 km uzunluğundaki karayolları, 1930’lu yılların teknolojisi ile inşa edilmiş ve bu yolların bazı bölümleri Kosova’daki karışıklıklar sırasında NATO kuvvetlerinin yoğun kullanımı sonucunda büyük zarar görmüştür. Komünist dönemde yasak olan özel araba sahipliğinin serbest bırakılmış olması da ülke karayollarının üzerindeki yükü artıran bir faktör olarak ortaya çıkmıştır. 2010 yılında araç sahibi sayısında %4.7 artış gözlenmektedir. 2010 yılı itibarı ile Arnavutluk demiryolu hattı 399 km.’dir. Demiryolu taşımacılığında 2010 yılında önceki yıla göre %17.5 artış görülmekle birlikte yolcu taşıma sayısında %33.3 düşüş gerçekleşmiştir. Deniz yolu ile taşımacılıkta; Durres, Vlora, Saranda, Shengini olmak üzere 4 liman hizmet vermektedir. Limanlarda yükleme ve boşaltma hacmi 2010 yılında önceki yıla göre %0.5 düşüş göstermiştir. En önemli ve en büyük liman Durres olup 2010 yılında yükleme ve boşaltma hacminin %81.8’i söz konusu limanda gerçekleşmiştir. Durres Limanı’ndan yüklemesi yapılan ürünler 2010 yılında 3.4 milyon ton civarındadır.2010 yılında uluslararası deniz yolu ile yolcu taşımacılığında önceki yıla göre %3.5 düşüş gerçekleşmiştir. Ülkedeki tek ticari havaalanı olan Tiran yakınlarındaki Rinas Havaalanı’nın bir kısmı NATO tarafından yeniden inşa edilmiştir. 2010 yılında Rinas havaalanı 1.536.822 yolcuya hizmet vermiştir.2010 yılında önceki yıla göre uçuş sayısı %2.8, yolcu sayısı ise %10.2 artış göstermiştir. 2010 yılı itibarı ile 16’sı yabancı ve 2’si yabancı ortaklı olmak üzere 18 firma hizmet vermektedir. 2010 yılında yaklaşık 1.940 ton mal taşınmıştır. Komünist dönemde, Arnavutluk’un telekomünikasyon ağı, komünist blok ülkeleri içinde en kötü durumda olanı haline gelmiştir. Bu dönemde, ülkenin her bölgesinde mevcut bulunmakla beraber, telefon hatları genellikle resmi ve kamu kurumlarına tesis edilmişken, halka açık telefonlar sadece postanelerde hizmet vermiştir. Son yıllarda mobil telefonların hızla yaygınlaşmış olmasına rağmen ülkenin Komünist dönemde dahi kötü sayılan sabit telefon altyapısı fazla gelişememiştir. 2009 yılında 234.571 olan sabit telefon hattı aboneliği sayısı, 2010 yılında 277.763’e çıkmıştır. Ülkede hizmet vermekte olan tek sabit telefon operatörü, hisselerinin çoğunluğu Türk Telekom ve Çalık Enerji konsorsiyumunda bulunan Albtelecom’dur. Ülkede faaliyet gösteren 4 adet mobil telefon şirketinin toplam abone sayısı 2009 yılı itibarı ile 4.161.615’dir. Dünya Ekonomi Forumu’nun rekabet raporunda, Arnavutluk 139 ülke arasında sabit telefon hattı itibarı ile 88. sırada, mobil telefon hattı itibarı ile 22. sırada yer almaktadır. Ülkede internet kullanımı da diğer Avrupa ülkelerine nispeten azdır. Geniş bant da dahil olmak üzere internet kullanımı ülkede çok büyük bir hızla artmaktadır. Bireysel abonelik için henüz pahalı olan internet kullanımı, başta Tiran olmak üzere internet kafeler yoluyla giderek popülerleşmektedir. KTO Dış Ticaret Servisi 12 ARNAVUTLUK ÜLKE RAPORU 2.1.7. Enerji: 1980’li yıllarda ihracat için de fazla yaratabilen hidroelektrik tesisleri, halen ülke elektriğinin %98’ini üretmektedir. Sektörün 1.668 mega wattlık kapasitesi, 30 yıl önce Çin teknolojisi ile kurulmuştur. Yeni kapasite yaratacak yatırımların yapılmaması, talepteki ani artışlar, kurak dönemler ve faturaların tahsilinde yaşanan güçlükler gibi sebeplerden dolayı ülke sık sık enerji krizi yaşamaktadır. Elektrik dağıtım şirketi olan KESh firmasının Çek Cumhuriyeti’nden bir firmaya satılarak özelleştirilmesinin hizmet kalitesinde iyileşmeye yol açması beklenmektedir. Ülkede 1918 yılından bu yana petrol çıkarılmaktadır. Ancak yurtiçinde üretilen ve iç talebin sadece küçük bir bölümünü karşılayabilen dizel yakıtın kalitesi düşüktür. Ülkede arama ve çıkarma yapan yabancı şirketler de faaliyet göstermektedir. Son yıllarda sektördeki en önemli gelişmelerden biri Kosova ve Yunanistan’a 9 ay boyunca elektrik enerjisi ihraç edilmesidir. Bu enerjiyi ihraç etmek, çok eskimiş üretim ve iletim sisteminden dolayı iç talebi karşılamak için uzun yıllardır enerji ithal etmek zorunda kalan Arnavutluk için bir ilktir. Arnavutluk, yakın bir gelecekte net elektrik enerjisi ihracatçısı olmayı planlamaktadır. Önümüzdeki 4 yıl içinde, elektrik üretiminin % 50 artması beklenirken, iç talebin de her yıl % 5 artması beklenmektedir. Bu Avrupa’nın en yüksek büyüme oranıdır. Arnavutluk’un yine de enerji nakil sistemini geliştirmeye ihtiyacı vardır. Üretilen enerjinin teknik hata/nedenlerden dolayı yaklaşık % 35’i kaybolmaktadır ÜÇÜNCÜ BÖLÜM DOĞRUDAN YABANCI YATIRIMLAR 3.1. DOĞRUDAN YABANCI YATIRIMLAR 3.1.1. Doğrudan Yabancı Yatırımların Görünümü: Hızlı ekonomik kalkınma ve AB üyeliği Arnavutluk’un en önemli hedefleri olarak öne çıkmaktadır. Son yıllarda gerçekleştirilen reformlarla birlikte ülke daha liberal hale gelmiş ve Doğrudan Yabancı Yatırımlar (DYY) açısından da daha çekici olmuştur. Ekonomik dönüşümde sağlanan ilerleme ve bunu destekleyen dış ortam sayesinde 2000 ve 2009 yılları arasında ekonomi önemli şekilde büyümüştür. Arnavutluk bu dönemde yıllık ortalama %6’lık bir büyüme oranı yakalamıştır. Ülkedeki siyasi ve ekonomik istikrar, Dünya Bankası ve NATO üyeliği, AB tam üyelik sürecindeki gelişmeler, Kosova’nın bağımsızlığıyla beraber Arnavutluk’un bölgedeki gücünün artması ve önemli özelleştirmelerin gerçekleştirilmesiyle, KTO Dış Ticaret Servisi 13 ARNAVUTLUK ÜLKE RAPORU ülkeye özellikle 2007 ve 2008 yıllarında oldukça önemli doğrudan yabancı sermaye girişi sağlanmış ve rekor düzeyde artışlar kaydedilmiştir. 2010 ve 2011 yıllarında ülke ekonomisi yavaşlamış olsa da bu yavaşlama bölgede yer alan diğer ekonomiler gibi ciddi olmamıştır. Son yıllarda gerçekleşen ekonomik atlıma rağmen Arnavutluk’ta satın alma gücü paritesine göre hesaplanan kişi başına düşen GSYİH, AB ortalamasının %25’i kadardır. Güneydoğu Avrupa’da birçok ülke 2010 yılında Doğrudan Yabancı Yatırım (DYY) girişlerinde keskin düşüşler yaşarken Arnavutluk’ta DYY girişlerinde bunun aksine artış olmuştur. 2009 yılında ülkeye yönelen DYY miktarı 717 milyon Avro iken 2010 yılında %10,6 artışla 793 milyon Avro’ya yükselmiştir. 2010 yılında Arnavutluk DYY girişlerinde Güneydoğu Avrupa’da Sırbistan’ın ardından ikinci ülke olmuştur. 2011 yılında Arnavutluk’a gelen DYY miktarı bir önceki seneye göre %6,4 azalışla 742 milyon Avro’ya gerilemiştir. Bu düşüşün ardında sadece Avrupa’da yaşanan ekonomik sıkıntılar değil aynı zamanda bölgeye yönelen DYY’lerin daha çok Sırbistan ve Hırvatistan’a gitmesi gibi sebepler yatmaktadır. Arnavutluk’a DYY girişleri 2010 yılından bu yana 10 kat artmış olsa da dünyada payı %0,1’dir. Ülkeye DYY girişleri az olsa da ülkenin küçük ekonomisine bağlı olarak ekonomi açısından önemi çok büyüktür. Ülkenin sanayi kapasitesi, 1991-1992 ve 1997 yıllarında yaşanan karışıklıklar arasında, kamu mülkiyetinde olduğu ve ithalatla rekabet edemediği için atıl kalmıştır. Uygun bir özelleştirme programı ile bu işletmelerin rekabetçi bir yapıya kavuşturularak yabancı yatırımcılar için cazip hale getirilmesinin bu durumu düzeltebileceği düşüncesiyle ülkede ulaşım, perakende ticaret ve konut yapımı alanındaki kamu mülkiyeti hızla büyük ölçüde özel sektöre devredilmiştir. Bununla beraber, 1995 yılında başlayan geniş kapsamlı özelleştirme programı, 1997 yılında yaşanan karışıklıklar sırasında sekteye uğramıştır. 2009 yılının ilk yarısında yabancı yatırımlar yaklaşık olarak 2 katına çıkmış ve yıl sonunda 717 milyon Avro’ya çıkmıştır. Fakat mali kaynaklarının çoğu, bu yatırımların 2008 yılında küresel kriz öncesinde müzakere edilen özelleştirme anlaşmalarından geldiğini açıklamıştır. Arnavutluk’un tek elektrik dağıtım şirketi olan OSSH’yi satın almak için, Güneydoğu Avrupa’da önemli bir gelişme gösteren Çek enerji şirketi CEZ 102 milyon Avro ödemiştir. Devlete ait olan petrol rafineri şirketi Armo’nun ve mobil telefon operatörlerinden olan AMC’nin hisselerinin, çoğunluk hissedarı olan Yunan Cosmote’a satılması yapılan önemli anlaşmalardan bazılarıdır. Ülkede en yüksek miktarda yatırımı Avrupa ülkeleri gerçekleştirmektedir. Yatırımlar, hazır giyim ve ayakkabı olmak üzere tekstil sektöründe yoğunlaşmaktadır.Şehir olarak yabancı yatırımların çoğu Tiran ve Durres şehirlerinde yoğunlaşmıştır. Bu iki şehir yabancı yatırımların % 67’sini çekmektedir. Yabancı Yatırımlar Doğrudan Yabancı Yatırımlar (DYY) DYY’nin Gayri Safi Sabit Sermaye Stokuna Oranı (%) DYY Girişlerinin GSYİH’ye Oranı DYY Çıkışlarının GSYİH’ye Oranı DYY Dengesinin Cari Hesaba Göre Yüzdesi (%) KTO Dış Ticaret Servisi 2006 2007 2008 2009 2010 2011 259 481 665 717 793 742 9 16 21 25 33 3,6 -0,1 -53 6,1 -0,2 -56 7,5 -0,6 -44 8,1 -0,3 -51 9,0 -0,1 -77 8,1 -0,3 -62 14 ARNAVUTLUK ÜLKE RAPORU 3.1.2. Ülkedeki Serbest Bölgeler (Özel Ekonomik Bölgeler) Arnavutluk’ta Ekonomik Bölgeler, Ekonomi, Ticaret ve Enerji Bakanlığı tarafından, diğer kurumlarla işbirliğiyle ya da ekonomik bölgeyi geliştirme statüsünü alan yerli ya da yabancı tüzel kişiler tarafından yerel çalışmalar ve ülkenin ekonomik gelişim stratejisi çerçevesinde yapılmaktadır. Ülkede “Sanayi Parkı” statüsünde olan 6 bölge bulunmaktadır. Bunların üç tanesinde seçici rekabet işlemleri tamamlanmış, bölgeyi geliştirecek olan firma ve kuruluşlar seçilmiş, Bakanlık ve bu kuruluşlar arasında sözleşmeler yapılmıştır. Bunlar: Shëngjin, Lezhë’da bulunan, 3.2 ha alanla, “Sanayi Parkı” statüsü olan ekonomik bölge Koplik’te bulunan, 61 ha alanla, “Sanayi Parkı” statüsü olan ekonomik bölge Vlorë’da bulunan, 125 ha alanla, “Sanayi Parkı” statüsü olan ekonomik bölge. Spitallë’da bulunan, 850 ha alanla “Sanayi Parkı” statüsü olan ekonomik bölge ve Elbasan’da bulunan,255 ha alanla “Sanayi Parkı” statüsü olan ekonomik bölge için geliştirme işlemini yapacak yatırımcının seçilmesi işlemleri başlamıştır. Lezhë’da bulunan, 54 ha alanlı ekonomik bölgenin “Sanayi Parkı” statüsü altında yatırımcı seçimi başlamıştır. DÖRDÜNCÜ BÖLÜM DIŞ TİCARET 4.1. DIŞ TİCARET 4.1.1. Genel Durum: Komünist dönemde ülkenin kendi kendine yetme politikası gereği az miktarlarda hammadde ihracatı yoluyla temel ithalat kalemlerinin karşılanması için gereken dövizin kazanılması yoluna gidilmiş, bunun sonucu olarak da dış ticaret hacmi çok düşük düzeyde seyretmiştir. 1990’lı yılların başında, gerek ülke ihracatının başlıca pazarlarını oluşturan COMECON’un dağılması gerekse ülkede yaşanan karışıklıklar, ihracat hacminin daha da azalmasına sebep olurken, Batı’dan sağlanan yüksek miktardaki insani yardımlar ve ticaret üzerindeki engellerin kalkması ile yabancı tüketim mallarına yönelik talebin serbest kalması sonucu, ithalat yükselmiştir. Bu gelişmelere bağlı olarak 1990’lı yılların ilk yarısında, ülkenin dış ticaret açığı yüksek düzeylerde seyretmiştir. Ülkedeki karışıklıkların sona ermesi ve ülkenin Batı Avrupa’da yeni ihracat pazarları elde etmesine bağlı olarak, ihracat gelirlerinin artmasına rağmen ithalatın daha fazla artması, dış ticaret açığının sürmesine neden olmuştur. KTO Dış Ticaret Servisi 15 ARNAVUTLUK ÜLKE RAPORU 1990’lı yılların ikinci yarısında, komşu ülke olan Yugoslavya’daki savaş ve 1997 yılında ülkede yaşanan karışıklıklar sebebiyle dış ticaretin yapısı daha da fazla bozulmuştur. 2000’li yıllar itibariyle ülke içi düzenin kısmen sağlanmasına bağlı olarak ithalat ve ihracat performansında iyileşme görülmüş, ancak dış ticaret açığı yüksek rakamlarda seyretmeye devam etmiştir. Arnavutluk iç pazarında tüketim ve sanayi ürünlerine yönelik yoğun talebin sürmesi, Arnavutluk’un dış ticaret açığını kronik hale getirmiştir. Komünist dönemde dünyanın en büyük beş krom üreticisinden biri olan Arnavutluk’un, ihracatı içinde en büyük payı krom almaktayken, gerek madencilik faaliyetlerinin sürdürüldüğü yerlerde yaşanan karışıklıklar, gerekse en iyi rezervlerin tüketilmesinden dolayı, ülkenin krom ihracatında zaman içinde düşüş yaşanmıştır. Düşük birim işgücü maliyetleri sayesinde ülkenin sahip olduğu karşılaştırmalı üstünlüğe bağlı olarak tekstil ve ayakkabı gibi emek yoğun ürünler, ülkenin mamul mal ihracatın içinde önemli yer tutmaktadır. Bu tür sektörlerde faaliyet gösteren Arnavutluk firmaları, çoğunlukla Batılı şirketlerden hammadde temin edip, bunun karşılığında üretim sürecinin emek yoğun bölümünü gerçekleştirmek suretiyle fason üretim yapmaktadır. Doğu Avrupa pazarlarının çökmesinin ardından, Arnavutluk ekonomisi dışa açılmış olup, ülke, dış ticarette AB ülkelerine yönelmiştir. Ülkenin AB ülkeleri ile ticareti, pek çok üründe AB pazarına gümrüksüz giriş imkanı sağlayan bir ticaret ve işbirliği anlaşması çerçevesinde yürütülmektedir. 4.1.2. Ülkenin Dış Ticareti: DIŞ TİCARET GÖSTERGELERİ (MİLYON DOLAR) Kaynak: EIU İhracat İthalat Hacim 1.077,7 4.200,9 5.278,6 2007 1.354,9 5.250,5 6.605,4 2008 1.087,9 4.548,3 5.636,2 2009 1.550,0 4.602,8 6.152,8 2010 1.948,2 5.395,9 7.344,1 2011 1.967,9 4.879,8 6.847,7 2012 KTO Dış Ticaret Servisi Denge -3.123,2 -3.895,6 -3.460,4 -3.052,8 -3.447,7 -2.911,9 16 ARNAVUTLUK ÜLKE RAPORU 4.1.3. İhracatında Başlıca Ürünler: İHRAÇ ETTİĞİ BAŞLICA ÜRÜNLER (MİLYON DOLAR) 2009 2010 2011 GTİP Üürünler Toplam 1.087,9 1.550,0 1.948,2 83,2 162,7 314,1 2709 Ham Petrol (Petrol Yağları Ve Bitümenli Minerallerden Elde Edilen Yağlar) 54,4 95,8 138,5 6403 Ayakkabı; Yüzü Deri, Tabanı Kauçuk, Plastik, Tabii, Suni Vb. Kösele 86,2 93,9 118,9 6406 Ayakkabı Aksamı, İç Taban, Topuk Rampası, Getr, Tozluk, Dolak Vb. 0,0 71,4 98,2 7207 Demir/ Alaşımsız Çelikten Yarı Mamuller 65,5 66,1 78,6 6203 Erkek/Erkek Çocuk İçin Takım, Takım Elbise, Ceket Vs. 40,9 51,6 75,2 7214 Demir/Çelik Çubuklar (Sıcak Haddeli, Dövülmüş, Burulmuş, Çekilmiş) 30,3 101,5 66,1 2716 Elektrik Enerjisi 42,5 78,3 52,0 2610 Krom Cevherleri Ve Konsantreleri 19,0 39,1 51,9 2523 Çimento 39,4 43,2 45,0 8301 Adi Metallerden Kilitler, Sürgüler, Kilidi Olan Fermuarlar Vb. 37,3 38,3 44,4 6205 Erkek/Erkek Çocuk İçin Gömlek 0,8 33,9 44,3 7202 Ferro Alyajlar 16,1 22,4 41,4 2603 Bakır Cevherleri Ve Konsantreleri 3,6 22,4 39,9 7204 Demir/Çelik Döküntü Ve Hurdaları, Bunların Külçeleri 11,7 28,8 38,5 7404 Bakır Hurda Ve Döküntüler 66,0 48,2 33,7 6405 Ayakkabı; Diğer 29,4 29,1 33,2 6109 Tişört, Fanila, Diğer İç Giyim Eşyası (Örme) 23,7 24,7 27,2 1604 Hazırlanmış/Konserve Edilmiş Balıklar; Balık Yumurtası Ve Havyar 19,6 20,2 23,9 6107 Erkek/Erkek Çocuk İçin İç Ve Gece Giyim Eşyası (Örme) 0,7 0,7 23,4 2710 Petrol Yağları Ve Bitümenli Minerallerden Elde Edilen Yağlar KTO Dış Ticaret Servisi 17 ARNAVUTLUK ÜLKE RAPORU 4.1.4. İthalatında Başlıca Ürünler: İTHAL ETTİĞİ BAŞLICA ÜRÜNLER (MİLYON DOLAR) 2009 2010 2011 GTİP Ürünler TOPLAM 4.548,3 4.602,8 5.395,9 __ 274,1 404,9 568,7 2710 Petrol Yağları Ve Bitümenli Minerallerden Elde Edilen Yağlar 152,6 113,9 223,9 2716 Elektrik Enerjisi 159,0 132,9 202,2 8703 Otomobil, Steyşın Vagonlar, Yarış Arabaları 40,3 102,3 142,2 7204 Demir/çelik Döküntü Ve Hurdaları, Bunların Külçeleri 136,8 141,7 141,6 3004 Tedavide/Korunmada Kullanılmak Üzere Hazırlanan İlaçlar ( Dozlandırılmış ) 56,8 68,5 107,0 1001 Buğday ve Mahlut 108,8 92,9 105,4 7214 Demir/ Çelik Çubuklar (Sıcak Haddeli, Dövülmüş, Burulmuş, Çekilmiş) 84,8 99,3 80,6 2402 Tütün/ Tütün Yerine Geçen Maddelerden Purolar, Sigarillolar Ve Sigaralar 46,7 61,6 74,0 2711 Petrol Gazları Ve Diğer Gazlı Hidrokarbonlar 37,8 59,5 71,8 6406 Ayakkabı Aksamı, İç Taban, Topuk Rampası, Getr, Tozluk, Dolak Vb 62,0 66,0 71,4 4107 Sığır Ve Atların Dabaklanmış Ve Hazırlanmış Deri Ve Köselesi 53,7 72,8 57,6 7308 Demir/Çelikten İnşaat Ve Aksamı 51,9 50,0 57,1 8517 Telli Telefon-Telgraf İçin Elektrikli Cihazlar 56,7 53,5 55,8 6908 Sırlı Seramikten Döşeme, Kaldırım Taşları, Şömine, Duvar Karosu 46,8 46,6 52,7 3402 Yıkama, Temizleme Müstahzarları-Sabunlar Hariç 38,7 45,8 52,0 8523 Ses Ve Diğer Fenomenleri Kaydetmek İçin Disk, Bant, Katı Hal Kalıcı Depolama Aygıtlar 39,3 39,9 51,0 1512 Ayçiçeği, Aspir, Pamuk Tohumu Yağları ( Kimyasal Olarak Değiştirilmemiş ) 99,8 61,3 46,7 2523 Çimento KTO Dış Ticaret Servisi 18 ARNAVUTLUK ÜLKE RAPORU 4.1.5. Başlıca Ülkeler İtibari İle İhracatı: Başlıca Ülkeler İtibarı ile İhracat (Milyon Dolar) Ülkeler 2007 2008 2009 Toplam 1.077,7 1.354,9 1.087,9 İtalya 733,6 837,8 683,3 Sırbistan 72,5 113,1 23,5 Türkiye 24,3 26,0 6,0 Yunanistan 89,7 119,2 80,3 İspanya 2,1 2,1 13,2 Almanya 26,3 36,3 37,1 İsviçre 0,8 4,8 12,8 Çin 27,7 37,6 51,9 Malta 0,0 0,1 0,0 Makedonya 24,4 38,8 30,3 Bulgaristan 7,4 9,5 6,6 Avusturya 2,4 9,2 9,4 ABD 6,9 5,1 8,6 Karadağ 4,7 28,1 14,4 Hollanda 0,6 19,6 7,0 Çek Cumhuriyeti 0,2 0,7 0,9 Fransa 6,9 11,5 9,7 Belçika 0,4 0,5 2,6 2010 1.550,0 787,5 129,3 92,7 83,8 53,2 43,3 64,2 85,2 11,8 26,0 15,7 16,0 22,8 0,0 10,6 16,8 13,2 4,0 2011 1.948,2 1.039,9 180,7 143,5 98,9 69,5 56,4 52,3 48,6 46,4 41,1 24,1 23,0 19,9 16,3 14,2 10,3 10,1 7,0 4.1.6. Başlıca Ülkeler İtibari İle İthalatı BAŞLICA ÜLKELER İTİBARI İLE İTHALAT (MİLYON DOLAR) Ülkeler 2007 2008 2009 2010 2011 TOPLAM 4.200,9 5.250,5 4.548,3 4.602,8 5.395,9 İtalya 1.138,8 1.390,8 1.186,7 1.298,3 1.647,3 Yunanistan 612,5 768,1 705,1 602,6 573,2 Çin 278,7 390,8 329,3 290,7 344,5 Almanya 230,4 319,0 293,9 258,2 309,1 Türkiye 304,7 313,3 292,5 260,3 299,6 Sırbistan 146,0 244,9 121,3 215,6 239,2 İsviçre 204,9 158,3 102,5 71,3 140,7 Fransa 45,7 62,8 95,3 100,2 130,0 İspanya 56,0 73,1 72,1 71,9 113,5 Rusya 171,2 229,7 122,6 101,6 104,6 Avusturya 55,1 67,3 56,9 73,9 99,0 Makedonya 81,4 115,6 82,8 72,6 88,0 Çek Cumhuriyeti 32,7 43,7 61,2 64,9 80,1 ABD 47,8 67,0 66,6 72,6 77,6 Hırvatistan 40,8 52,3 44,9 88,4 69,3 Bulgaristan 74,8 100,3 85,7 81,8 68,6 Ukrayna 110,0 78,4 73,8 42,9 65,8 Polonya 33,5 44,4 54,0 65,0 65,4 KTO Dış Ticaret Servisi 19 ARNAVUTLUK ÜLKE RAPORU BEŞİNCİ BÖLÜM TÜRKİYE İLE TİCARET 5.1. TÜRKİYE İLE TİCARET 5.1.1. Genel Durum: Arnavutluk’ta demokratik rejime geçişle birlikte, Türkiye ile ikili ilişkilerin örnek düzeyde geliştiği, buna paralel olarak, iki ülkenin, bölgesel sorunlar konusunda da görüş birliği içinde olduğu ve uluslararası kuruluşlarda dayanışma içinde bulunduğu görülmektedir. Türkiye ile Arnavutluk arasındaki ticaretin hacmi izlendiğinde, mevcut dış ticaret hacminin, var olan potansiyele kıyasla oldukça düşük düzeyde seyretmekte olduğu gözlenmektedir. Bu durumun iki ülkeyi de ilgilendiren çeşitli sebepleri bulunmakla birlikte en önemli sebebi, 50 yıla yakın bir süre baskıcı bir rejimle yönetilen ve kapalı bir ekonomiye sahip olan Arnavutluk’un, batılı anlamda bir özel sektöre ve yabancı yatırımların güvenliği açısından sorunsuz bir sisteme henüz kavuşamamış olmasıdır. Türkiye- Arnavutluk ticareti son yıllarda giderek artarken en yüksek seviyesine 2011 yılında 396,6 milyon dolar ile ulaşmıştır. 2012 yılında ise hem ihracatımızın hem de ithalatımızın azalması nedeniyle iki ülke arasındaki ticaret hacmi bir önceki yıla göre %60 azalarak 158 milyon dolara gerilemiştir. 5.1.2. Türkiye – Arnavutluk Dış Ticaret Değerleri (Milyar Dolar) TÜRKİYE- ARNAVUTLUK DIŞ TİCARET DEĞERLERİ (MİLYON DOLAR) YILLAR İHRACAT İTHALAT HACİM DENGE 2002 79,76 3,97 83,73 75,79 2003 114,43 4,58 119 109,85 2004 161,03 15,53 176,56 145,5 2005 191,14 16,24 207,38 174,9 2006 214,24 12,57 226,81 201,67 2007 294,51 23,84 318,35 270,67 2008 305,74 36,7 342,43 269,04 2009 273,31 4,69 278,01 268,62 2010 241,07 86,86 327,93 154,21 2011 270,63 125,92 396,55 144,71 2012 124 34 158 90 2012* 183,8 70,6 254,4 113,2 2013* 196,3 49,6 245,9 146,6 KTO Dış Ticaret Servisi 20 ARNAVUTLUK ÜLKE RAPORU 5.1.3. Türkiye’nin Fasıllar Bazında Arnavutluk’a İthalatı: TÜRKİYE'NİN ARNAVUTLUK'TAN İTHALATINDA BAŞLICA ÜRÜNLER (MİLYON DOLAR) GTİP Ürünler 2009 2010 2011 72,4 102,7 7207 Demir Veya Alaşımsız Çelikten Yarı Mamuller 0,3 0,6 6,1 7204 Dökme Demirin, Demirin Veya Çeliğin Döküntü Ve Hurdaları Veya Bunların Eritilmesi İle Elde Dilmiş Kü 2,5 3,4 7214 Demir Veya Alaşımsız Çelikten Çubuklar (Dövülmüş, Sıcak Haddelenmiş, Haddeleme İşleminden Sonra Buru 0,5 1,2 2,8 4102 Koyun Ve Kuzuların Ham Derileri 0,2 2,8 1,7 8908 Sökülecek Gemiler, Suda Yüzen Sökülecek Diğer Araçlar 0,0 0,6 1,5 3915 Plastikten Döküntü, Kalıntı Ve Hurdalar Bitki Ve Bitki Kısımları (Esas Olarak Parfümeride, 1,4 1,4 1,4 1211 Eczacılıkta Vs. Kullanılan) 0,4 0,5 1,0 6403 Dış Tabanı Kauçuktan, Plastik Maddeden, Tabii Veya Terkip Yoluyla Elde Edilen Köseleden Ve Yüzü Deri 0,1 0,2 0,9 4105 Koyun Ve Kuzuların Dabaklanmış Veya Crust (Ara Kurutmalı) Derileri 0,7 1005 Mısır Zencefil, Safran, Zerdeçal, Kekik, Defne Yaprakları, Köri Ve 0,2 0,3 0,5 910 Diğer Baharat 0,4 7314 Demir Veya Çelik Tellerden Mensucat, Izgara, Ağ Ve Kafeslikler; Demir Veya Çelikten Metal Depluvayye 0,0 0,2 0,4 4103 Diğer Ham Post Ve Deriler 0,3 0,3 0,4 6110 Kazak, Süveter, Hırka, Yelek Vb. Eşya (Örme) 0,0 0,2 0,3 4101 Sığır (Bufalo Dahil) Ve At Cinsi Hayvanların Ham Post Ve Derileri 0,0 0,1 0,2 6203 Erkekler Ve Erkek Çocuk İçin Takım Elbise, Takım, Ceket, Blazer, Pantolon, Tulum Ve Şort (Yüzme Kıy 0,0 0,0 0,2 6206 Kadınlar Ve Kız Çocuklar İçin Bluzlar, Gömlekler Ve Gömlek-Bluzlar 0,0 0,0 0,2 6205 Erkekler Ve Erkek Çocuklar İçin Gömlekler 0,0 0,0 0,1 5101 Yün Ve Yapağı (Kardesiz/Taranmamış) 0,3 0,5 0,1 7602 Aluminyum Döküntü Ve Hurdaları KTO Dış Ticaret Servisi 21 ARNAVUTLUK ÜLKE RAPORU 5.1.4. İki Ülke Arasındaki Anlaşma ve Protokoller: İKİ ÜLKE ARASINDAKİ TİCARETİN ALTYAPISINI DÜZENLEYEN ANLAŞMA VE PROTOKOLLER Anlaşma/Protokol İmza Tarihi Ticaret Anlaşması 12.02.1986 Ekonomik, Ticari, Sınai ve Teknik İşbirliği Anlaşması 02.08.1988 Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Anlaşması 01.06.1992 Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi Anlaşması 04.04.1994 Gümrük Konularında İşbirliği ve Karşılıklı İdari Yardım 12.02.1998 Kültürel, Eğitim ve Bilimsel Değişim Programı Anlaşması 16.06.1998 Sosyal Güvenlik Sözleşmesi 15.07.1998 Türkiye-Arnavutluk KEK V. Dönem Protokolu 02.08.1998 Türkiye-Arnavutluk Sağlık ve Tıp Alanında İşbirliğine Dair Anlaşma 13.10.1999 Türkiye-Arnavutluk KEK VI. Dönem Protokolu 16.06.2000 Uluslararası Karayolu Taşıma Anlaşması 28.02.2000 Türkiye-Arnavutluk KEK VII. Dönem Protokolu 23.05.2002 Türkiye-Arnavutluk KEK VIII. Dönem Protokolu 28.01.2005 Türkiye-Arnavutluk KEK IX. Dönem Protokolu 15.09.2006 Arnavutluk –Türkiye Serbest Ticaret Anlaşması 01.05.2008 Türkiye-Arnavutluk KEK X. Dönem Protokolu 28.01.2009 Turkiye – AB – Arnavutluk Çapraz kKümülasyon Uygulanması 01.08.2011 Türkiye-Arnavutluk KEK XI. Dönem Protokolu 30.11.2011 KTO Dış Ticaret Servisi 22 ARNAVUTLUK ÜLKE RAPORU ALTINCI BÖLÜM 6.1. KONYA İLE TİCARET 6.1.1. Konya’nın 2012 Yılında Arnavutluk’a Yapmış Olduğu İhracat Kalemleri: S.No Gtip Ürün Adı Dolar 3920 Plastikten diğer levha, plaka, şerit, film, folye (gözeneksiz) 122.866 1 8437 Tohum, hububat, kuru baklagilleri temizleme, tasnif etme ayıklama 97.517 2 ve öğütmeye mahsus makina ve cihazlar 7326 Demir veya çelikten diğer eşya: 93.782 3 4823 Diğer kağıt, karton, selüloz vatka ve selüloz lif tabakaları ve 66.570 4 bunlardan diğer eşya 4819 Kağıttan, kartondan, selüloz vatkadan veya selüloz lif tabakalarından 65.537 5 kutu, mafhaza, torba vb. 1704 Kakao içermeyen şeker mamulleri (beyaz çikolata dahil) 61.672 6 8423 Tartı alet ve cihazları (hassasiyeti 5 santigram veya daha iyi olan 53.100 7 teraziler hariç) ve bunlara mahsus ağırlıklar 7323 Demir veya çelikten sofra, mutfak veya diğer ev işlerinde kullanılan 51.759 8 eşya ve aksamı, yün, sünger, eldiven vb. 8433 Hasat ve harman, çim biçme makinaları ile yumurta ve tarım 39.730 9 ürünlerini büyüklüklerine göre ayıran ve temizleyen makinalar 6301 Battaniyeler, diz battaniyeleri 31.458 10 8470 Hesap, bilgi kaydeden ve bunları tekrar veren, muhasebe, damga 30.456 11 basan, bilet basma ve verme vb makinalar, yazar kasalar 8501 Elektrik motorları ve jeneratörler [elektrik enerjisi üretim (elektrojen) 26.204 12 grupları hariç] 9303 Diğer ateşli silahlar (spor için av tüfekleri ve diğer tüfekler, işaret 25.790 13 fişeği, ok silahları, hayvan için sürgülü silah) 8481 Borular, kazanlar, tanklar, depolar ve benzeri diğer kaplar için 25.736 14 musluklar, valfler (vanalar) ve benzeri cihazlar 8431 Özellikle 84.25 ila 84.30 pozisyonlarındaki makina ve cihazlar ile 19.134 15 birlikte kullanılmaya elverişli aksam ve parçalar 9304 Diğer silahlar ( yaylı, havalı veya gazlı tüfek ve tabancalar, vuruş 19.069 16 sopaları gibi) ( 93.07 pozisyonundakiler hariç) 2007 Reçel, jöle, marmelat, meyve püresi ve pastları (pişirilerek 18.355 17 hazırlanmış) 9401 Oturmaya mahsus mobilyalar ve bunların aksam ve parçaları 17.853 18 8422 Bulaşık, şişe vb yıkama ve kurutma makinaları, şişe, kutu çuval vb 14.691 19 doldurma, etiketleme makinaları, ambalaj vb makinalar 7311 Demir veya çelikten sıkıştırılmış veya sıvı hale getirilmiş gazlar için 14.096 20 kaplar 1806 Çikolata ve kakao içeren diğer gıda müstahzarları 9.312 21 6403 Dış tabanı kauçuktan, plastik maddeden, tabii veya terkip yoluyla 8.280 22 elde edilen köseleden ve yüzü deriden olan ayakkabılar 8474 Toprak, taş, metal cevheri vb. ayıklama, eleme, tasnif, ayırma, 8.200 23 yıkama, kırma, öğütme, yoğurma, kalıplama vb. Makinaları 8544 İzole edilmiş teller, kablolar ve diğer elektrik iletkenler; tek tek 7.492 24 kaplanmış liflerden oluşan fiber optik kablolar KTO Dış Ticaret Servisi 23 ARNAVUTLUK ÜLKE RAPORU 6.1.2. Konya’nın 2012 Yılında Tunus’tan Yapmış Olduğu İthalat Kalemleri: S.No Gtip Ürün Adı Tohum, hububat, kuru baklagilleri temizleme, tasnif etme ayıklama 8437 ve öğütmeye mahsus makina ve cihazlar 1 Dolar 94.948 6.1.3. Türkiye’nin Arnavutluk’a ve Konya’nın Arnavutluk’a Yıllara Göre İthalat / İhracat Rakamları Türkiye- Arnavutluk Rakamları Dolar 2011 2012 2013(geçici) İhracat 270.630.397 255.949.988 216.883.032 İthalat 125.915.724 98.989.366 53.415.714 Dolar 2011 2012 2013(geçici) İhracat 2.362.804 957.621 1.340.999 İthalat - 94.948 807 Konya-Arnavutluk Rakamları KTO Dış Ticaret Servisi 24
