MESLEKİ DEĞERLER VE ETİK TESMER DERS NOTU
advertisement
MESLEK ETİĞİ Kaynak http://gokcebey.beun.edu.tr/wpcontent/uploads/2012/12/Mesleki-Etik.ppt Selimoğlu Tesmer Ders Notu 2009 2 MESLEK KAVRAMI Meslek “belli bir eğitim ile kazanılan sistemli bilgi ve becerilere dayalı, insanlara yararlı mal üretmek, hizmet vermek ve karşılığında para kazanmak için yapılan, kuralları belirlenmiş iş olarak tanımlanmaktadır.” Meslek, insanın yaşamını sürdürebilmek için yaptığı ve genellikle yoğun bir eğitim, çalışmayı gerektiren sürecin sonunda kişilerin kazandığı ünvanın adıdır. 3 • Her meslek o mesleğin değerlerini, gelişimini, lisanslanmasını ve diğer insanlar açısından tanınmasını sağlayan kuruluşlara sahiptir. • Yeryüzünde binlerce meslek bulunmaktadır. • Türkiye'de resmi olarak tanımı yapılmış 600 civarında meslek vardır. 4 Her meslek için ; • • • • • • • • • • tanım, görev alanları, genel olarak kullandığı araç ve gereçler, mesleğin gerektirdiği özellikler, çalışma ortamı ve koşulları, çalışma alanı ve iş bulma olanakları, meslek eğitiminin verildiği yerler, meslek eğitimine giriş koşulları, eğitimin süresi ve içeriği, meslekte ilerleyebilme ve yeni meslekleri seçebilme olanakları, • destekleyici meslek kuruluşları farklı özellikler gösterir. 5 Mesleğin tanımı için gerekenler Bir uğraşın, bir faaliyetin, bir meslek olarak kabul görmesi; –diploma, lisans, ruhsat,sertifika gibi bir belgenin, –uygulama standartlarının, –mesleki değerlerinin ve etik kurallarının bulunmasını gerektirmektedir. 6 Belgelenme ve kuralların belirlenmesi ; Eğitim, Gelişim, Uyum disiplinin sağlanması, gibi bu üç temel şartın bütünleştirilmesi ile sağlanabilir. Bir işi meslek yapan üç önemli vazgeçilmez unsur vardır; • Belge, • Uygulama standartları ve etik kuralları • Mesleki örgütünün bulunması Bu unsurlar işe mesleki değer kazandırmaktadır. 7 Meslek mensupları için mesleki değerler, tutumlar, ve davranış • Mesleğin temelini oluşturan etik ilkeleri ve yasal sorumlulukları bilmek, benimsemek ve uygulamak, • Meslek ile ilgili gerekli yasal düzenlemelere bağlı kalmak, • Her meslek mensubunun- mesleki değerleri ve etik ilkeleri müşterilerin, diğer meslek mensuplarının ve toplumun yararına korumak ve güçlendirmek zorunluluğunda olduğunu kavramalı, • İyi bir mesleki uygulamanın -müşteri, diğer meslek mensupları ve meslek örgütü arasındaki karşılıklı anlayış ve ilişkiye bağlı olduğunu kavramak, • Müşterilerin kültür, inanç ve özerkliğine saygı duymak, 8 Meslek mensupları için mesleki değerler, tutumlar, ve davranış -2 •Müşterinin gizliliğine ve kişisel haklarına saygı göstermek •Diğer Meslek mensuplarına ve yanında çalışanlarına (stajyerler gibi) saygılı olmak, çalışanlar arasında işbirliğini teşvik etmek •Meslek etiği ilkelerine uymada/gözetmede ve mesleki sorumluğu taşımada kararlı olabilmek; bu ilkelerin ve değerlerin yaşatılması için sorumluluk taşımak •Meslek Birliği ve meslekle ilgi diğer kuruluşlarla işbirliğine açık olmak, •Kişisel ve mesleki sınırlılıklarının farkında olmak, gerektiğinde yardım isteyebilmek, 9 Meslek mensupları için mesleki değerler, tutumlar, ve davranış -3 •Kendi kendini denetleyebilmek, kendisini sürekli olarak geliştirmenin gereğini bilmek, •Kendi kendini denetleyebilmek, kendisini sürekli olarak geliştirmenin gereğini bilmek, •Zamanını etkin biçimde kullanabilmek, belirsizliklerle başa çıkabilmek ve değişimlere uyum gösterebilmek, •Kişisel değer yargılarını (dünya görüşü, manevi ve sosyo-kültürel değerleri) kontrol ederek, tüm bireysel ve toplumsal değer yargılarına eşit uzaklıkta durarak mesleğini yürütebilmek, •Müşteriler ile ilgili olarak etik yükümlülüklerini bilmek 10 ETİK KAVRAMI • Etik kavramı yerine iş etiği, meslek etiği gibi kavramlar da kullanılmaktadır. Genel anlamda ; “ Etik, bireyin diğer bireyler, kurumlar ve devlet ile olan ilişkilerinde toplumun deneyimlerinden, gelenek ve göreneklerinden kaynaklanan, akıl ürünü olan toplumsal uyuşum, birliktelik ve dayanışmayı arttırıcı, dolayısıyla toplumun ekonomik, sosyal ve politik yapılarına istikrar sağlayıcı prensiplerin, standartların ve değerlerin bütünüdür.” 11 Etik, çeşitli soru ve sorunları sorar ve bunları inceler; – birisinin belirli bir durumda nasıl davranması ("uygulamalı etik"), – birisinin etik bir durum veya görüşü nasıl kanıtlayacağı ("normatif etik") , – birisinin etik veya etkin kökten yapısını nasıl anlayacağı ("meta-etik") 12 Meslek Etiği Tanımı; “Mesleki davranışla ilgili neyin doğru, neyin yanlış, neyin haklı, neyin haksız olduğu hakkında inançlara dayalı ilkeler ve kurallar topluluğudur”. 13 Meslek Etiğine Uygun davranışları Etkileyen Faktörler SOSYAL ÇEVRE KİŞİSEL AHLAK İş Ahlakına Uygun ya da Uygun Olmayan Davranış İŞLETME ÖZELLİKLERİ 14 ETİK SORUNLAR Ahlaki ikilem - bir konunun birbiriyle çatışan ancak iki tarafın da tartışabilir doğru yanları olması durumunda ortaya çıkar . Ahlaki sapma ise, bir kişi ahlaki olmayan bir karar aldığı zaman ortaya çıkar . Ahlaki sapmayı ortaya çıkaran iki önemli neden: a.Kişilerin bencil davranmayı seçmesi b.Toplumun ahlaki değerlerinden farklı kişisel ahlaki standartlara sahip olması 15 Ahlaki iklemleri ve sapmaları haklı gösterebilecek savunmalar şöyle belirlenmektedir : • Herkes bu davranışı yapıyorsa o halde kabul edilebilir bir davranıştır. • Eğer bu davranış yasal ise etik olduğu da kabul edilebilir. • Herhangi bir şekilde meydana gelme ve sonuçlanma olasılığı varsa kabul edilebilir. 16 Etik ikilemlerin çözümünde izlenecek olan süreç şu altı aşamadan oluşmaktadır: 1. 2. 3. 4. 5. 6. İlgili olayın tespit edilmesi, Olaylarda etik konularının tanımlanması, İkilemin sonucundan kimin etkilendiğinin ve her kişinin ya da grubun nasıl etkilendiğinin belirlenmesi, İkilemi çözmesi gereken kişinin uygun çözüm seçeneklerini tanımlaması, Her seçeneğin geçerli sonucunun tanımlanması, Uygun davranışa karar verilmesi. 17 ETİK VE MESLEKİ DEĞERLER ARASINDAKİ İLİŞKİ Mesleki değerler, etik ve tutumların içeriğinde meslek mensubuna aşağıdaki konular verilerek yönlendirilmelidirler; • “etik sisteminin doğası”, • yerel ve evrensel etik anlayışları temelinde etiksel bakışların farklılıkları • “doğruluk, nesnellik, mesleki yetkinliğe uyum, gizlilik, özenlilik (gerekli özen) gibi temel etik prensiplerine uyma”, • “mesleki davranış ve teknik standartlara uyma”, • “bağımsızlık, şüphecilik, sorumluluk ve kamu beklentileri kavramları”, • “etik, meslek ve sosyal sorumluluk”, • “yasalar, düzenlemeler ve kamusal çıkarlar arasındaki ilişkileri kapsayan etik ve yasalar”, • “etik dışı davranışların, bireysel, mesleki ve geniş kapsamda toplumsal sonuçları”, • “işletme ve yönetim bağlamında etik”, • “itirazlar (ihbar), çıkar çatışmaları, etiksel ikilemler ve çözüm yolları” 18 Meslek mensuplarının davranışlarını biçimlendiren ana etkenler: –Yasal düzenlemeler –Özgür seçim hakları –Etik olgusu 19 Tüm meslek mensuplarının uyması gereken zorunlu temel etik ilkeler DÜRÜSTLÜK Meslek mensuplarının tüm meslekî ve iş ilişkilerinde doğru sözlü ve dürüst davranmalarıdır TARAFSIZLIK Yanlı veya önyargılı davranarak; üçüncü kişilerin haksız ve uygunsuz biçimde yaptıkları baskıların meslek mensuplarının meslekî kararlarını etkilememesi veya engellememesidir MESLEKÎ YETERLİLİK VE Meslek mensubunun meslekî faaliyetlerini yerine getirirken teknik ve ÖZEN meslekî standartlara uygun olarak, özen ve gayret içinde davranmasıdır. GİZLİLİK Meslek mensubunun meslekî ilişkileri sonucunda elde ettiği bilgileri açıklamasını gerektirecek bir hak veya görevi olmadıkça üçüncü kişi veya gruplara açıklamaması ve bu bilgilerin meslek mensubunun veya üçüncü kişilerin çıkarları için kullanılmamasıdır. MESLEKÎ DAVRANIŞ Meslek mensubunun mevcut yasa ve yönetmeliklere uymasını ve mesleğin itibarını zedeleyecek her türlü davranıştan kaçınmasını ifade etmektedir 20 Meslek ahlakı kurallarının kurumsallaştırılmasını amaçlayan meslek örgütünün nitelikleri • Mesleki faaliyet için örgüte başvuran kişilerin nitelikleri incelenmelidir Ahlak olgusuna paralel olarak önemli olduğunu ve uygun davranış beklendiğini gösteren duyurular hazırlanmalıdır Ahlak olgusuna paralel olarak hedefleri belirleyen, meslek ahlakına uygun olmayan davranışları tanımlayan resmi düzenlemeleri kapsayan meslek örgütü politikaları oluşturulmalıdır , Meslek örgütünün genel değerlerinin, amaçlarının ve nasıl ahlaki kararlar verilmesi gerektiğini tanımlayan yazılı meslek ahlaki kuralları geliştirilmelidir, Kararların alınabilmesi için örgüt bünyesinde meslek ahlakı komitesi kurulmalıdır 21 Meslek ahlakı kurallarının kurumsallaştırılmasını amaçlayan meslek örgütünün nitelikleri -devamı Kararları yazılı olarak duyurmalı ve daha önceki kuralları hatırlatmalıdır, En az altı ayda bir rapor hazırlamalı ve bunları meslek örgütü üst yönetimine sunmalıdır Meslek ahlakı politikalarında gerekli olduğu düşünülen değişikliklerden meslek örgütü üst yönetimini haberdar etmelidir, Meslek mensuplarının düşüncelerini açıkça ifade edecekleri örgüt içi mekanizmalar geliştirmeyi amaçlamalıdır Meslek ahlakına uygun meslek örgütü kültürü oluşturulurken ve bu olguya uygun davranışlar ödüllendirilmelidir 22 Meslek ahlakı kurallarının kurumsallaştırılmasını amaçlayan meslek örgütünün nitelikleri -devamı Meslek ahlakına uygun olmayan davranışlar ise cezalandırılırken meslek mensupları arasında eşit davranılmalıdır. Meslek mensuplarının rekabet nedeniyle ahlaka uygun olmayan davranışlarda bulunabilecekleri göz önüne alınarak engelleyici önlemler alınmalıdır. Örgüt içinde her düzeydeki meslek mensubu için sistematik eğitim programları geliştirilmelidir. Bu programlar çerçevesinde meslek mensuplarına neyin doğruneyin yanlış olduğu değil, bir davranışın diğer meslek mensupları ve ilgili taraflar üzerindeki yaratacağı etkiler de öğretilmelidir. Meslek mensupları tek başlarına verdikleri kararlarda ahlak olgusunu çok fazla olarak göz önünde bulundurmazlarken, grup halinde karar verirken ahlak olgusuna çok daha fazla dikkat etmektedirler. 23
