MESLEKİ DEĞERLER VE ETİK TESMER DERS NOTU

MESLEKİ ETİK VE KURALLARI
MESLEK KAVRAMI
“Belli bir eğitim ile kazanılan sistemli
bilgi ve becerilere dayalı, insanlara
yararlı mal üretmek, hizmet vermek ve
karşılığında para kazanmak için yapılan,
kuralları belirlenmiş iş olarak
tanımlanmaktadır.”
2
• Her meslek o mesleğin değerlerini,
gelişimini, lisanslanmasını ve diğer insanlar
açısından tanınmasını sağlayan kuruluşlara
sahiptir.
• Yeryüzünde binlerce meslek bulunmaktadır.
• Türkiye'de resmi olarak tanımı yapılmış 600
civarında meslek vardır.
3
Her meslek için ;
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
tanım,
görev alanları,
genel olarak kullandığı araç ve gereçler,
mesleğin gerektirdiği özellikler,
çalışma ortamı ve koşulları,
çalışma alanı ve iş bulma olanakları,
meslek eğitiminin verildiği yerler,
meslek eğitimine giriş koşulları,
eğitimin süresi ve içeriği,
meslekte ilerleyebilme ve yeni meslekleri seçebilme
olanakları,
• destekleyici meslek kuruluşları farklı özellikler gösterir.
4
Etik kavramının günümüzde çözüm
oluşturmaya çalıştığı sorunların ilk tartışılmaya
başlandığı zamandan çok da farklı olmadığını
ancak, günümüzde etiğe olan ilginin, işin
felsefi boyutundan çok, çeşitli mesleklerde ve
alanlarda etik normların oluşturulmasına
yöneldiğini yinelemek gerekir.
5
• Bu tespit işin felsefesiyle artık ilgilenilmediği
anlamına gelmemekte, ancak, uygulamaya
yönelik fikir üretiminin daha ağırlıklı olmaya
başladığına işaret etmektedir
6
• Günümüzde meslek etiklerine yaklaşımda iki
önemli akım belirleyici niteliktedir. Ödevci
olarak da ifade edebileceğimiz deontolojik
yaklaşımlar, özünde ne yapmamız gerektiğini
sorguladığımız yaklaşımlardır.
7
• Buna karşılık sonuçsalcı yaklaşımlar ise
temelde kararın, eyleme geçirilmesi ile
doğacak sonuçların değerlendirilmesine
yönelik yaklaşımlardır. Sonuçsalcı yaklaşım bir
eylemin etik olup olmamasını sonuçlarına göre
değerlendirirken, deontolojik yaklaşım
eylemin kendisi üzerinde yoğunlaşmaktadır.
8
• Sonuçsalcı yaklaşımda iyi ya da kötü olan
eylemlerin sonuçlarıdır ve toplam fayda, yani,
en çok sayıdaki kişi için en çok iyiliğin
sağlanması esastır (TÜSİAD Raporu, 2009, s.
35). Deontolojik yaklaşımlarda ise yaşama
hakkı, güvenlik, özel yaşama saygı, özel
mülkiyet gibi hakların gözetilmesi , toplumsal
yaşamda veya iş yaşamında bunların zarar
görmemesi esastır (TÜSİAD Raporu, 2009, s.
35).
9
• Meslek Etiklerinin en eskisi tıbbi etiktir. Son
yıllarda ise her bir meslek ve hizmet alanında etik
kuralların oluşturulması yönünde bir çaba var.
Bunlara bazı örnekler aşağıdaki listede verilmiştir.
• Akademik etik
• Araştırma etiği
• Bilimsel etik
• Basın etiği
• Biyoetik
10
Belgelenme ve kuralların belirlenmesi ;
Eğitim,
Gelişim,
Uyum disiplinin sağlanması,
gibi bu üç temel şartın bütünleştirilmesi ile sağlanabilir.
11
Bir işi meslek yapan üç önemli vazgeçilmez unsur
vardır ki bunlar;
• Belge,
• Uygulama standartları ve etik kuralları ile
• Mesleki örgütünün bulunması
bir işe mesleki değer kazandırmaktadır.
12
Genel anlamda etik ve meslek alanlarıyla ilişkisi;
“ Etik, bireyin diğer bireyler, kurumlar ve devlet ile
olan ilişkilerinde toplumun deneyimlerinden, gelenek
ve göreneklerinden kaynaklanan, akıl ürünü olan
toplumsal uyuşum, birliktelik ve dayanışmayı arttırıcı,
dolayısıyla toplumun ekonomik, sosyal ve politik
yapılarına istikrar sağlayıcı prensiplerin, standartların
ve değerlerin bütünüdür.”
13
Etik, çeşitli soru ve sorunları sorar ve bunları inceler;
– birisinin belirli (spesifik) bir durumda nasıl davranması
("uygulamalı etik"),
– birisinin etik bir durum veya görüşü nasıl kanıtlayacağı
("normatif etik") ,
– Birisinin etiğin kökten yapısını nasıl anlayacağı ("metaetik")
14
Meslek Etiği Tanımı;
“Mesleki davranışla ilgili neyin doğru, neyin
yanlış, neyin haklı, neyin haksız olduğu
hakkında inançlara dayalı ilkeler ve kurallar
topluluğudur”.
15
Meslek Etiğine Uygun davranışları Etkileyen Faktörler
SOSYAL ÇEVRE
KİŞİSEL AHLAK
İş Ahlakına Uygun ya
da Uygun Olmayan
Davranış
İŞLETME
ÖZELLİKLERİ
16
ETİKSEL SORUNLAR :
•
•
ETİKSEL İKİLEM
ETİKSEL SAPMA
olarak iki genel kategoride
toplanmaktadır.
17
 Etiksel
ikilem bir konunun birbiriyle çatışan ancak iki
tarafın da tartışabilir doğru yanları olması durumunda
ortaya çıkar .
 Etiksel
sapma ise, bir kişi ahlaki olmayan bir karar aldığı
zaman ortaya çıkar .
18
Etiksel sapmayı ortaya çıkaran iki önemli
neden :
a.Kişilerin bencil davranmayı seçmesi
b. Toplumun ahlaki değerlerinden farklı
kişisel ahlaki standartlara sahip olması
“İşletmeler etik ile ilgili olarak en çok ahlaki
ikilemlerle karşı karşıya gelmektedirler.”
19
Etik ikilemlerin çözümünde izlenecek olan süreç şu altı
aşamadan oluşmaktadır. Bunlar;
1.
2.
3.
4.
5.
6.
İlgili olayın tespit edilmesi,
Olaylarda etik konularının tanımlanması,
İkilemin sonucundan kimin etkilendiğinin ve her kişinin
ya da grubun nasıl etkilendiğinin belirlenmesi,
İkilemi çözmesi gereken kişinin uygun çözüm
seçeneklerini tanımlaması,
Her seçeneğin geçerli sonucunun tanımlanması,
Uygun davranışa karar verilmesi.
20
ETİK VE MESLEKİ DEĞERLER ARASINDAKİ İLİŞKİSİ
Mesleki değerleri, etik ve tutumların içeriğinde meslek
mensubuna aşağıdaki konular verilerek yönlendirilmelidirler;
• “etik sisteminin doğası”,
• yerel ve evrensel etik anlayışları temelinde etiksel bakışların
farklılıkları
• “doğruluk, objektiflik, mesleki yetkinliğe uyum, gizlilik, özenlilik
(gerekli özen) gibi temel etik prensiplerine uyma”,
• “mesleki davranış ve teknik standartlara uyma”,
21
• “bağımsızlık, şüphecilik, sorumluluk ve kamu
beklentileri kavramları”,
• “etik, meslek ve sosyal sorumluluk”,
• “yasalar, düzenlemeler ve kamusal çıkarlar arasındaki
ilişkileri kapsayan etik ve yasalar”,
• “etik dışı davranışların, bireysel, mesleki ve geniş
kapsamda toplumsal sonuçları”,
• “işletme ve yönetim bağlamında etik”,
• “itirazlar (ihbar), çıkar çatışmaları, etiksel ikilemler ve
çözüm yolları”
22
Meslek mensuplarının davranışlarını
biçimlendiren üç ana faktör vardır.
Bunlar;
–Yasal düzenlemeler,
–Özgür seçim hakları ve
–Etik olgusudur.
23
Meslek ahlakı ilkeleri uyulma zorunluluğu bulunmayan altı tane
temel ilkeden oluşmaktadır. Bu altı temel ilke şöyle
sıralanmaktadır:
• Sorumluluk: Meslek mensuplarının müşterilerine,
işverenlerine ve kamuya olan sorumluluklarıdır ki bu dış
denetçi için “bağımsız denetçi- müşteri ilişkisi”, işverenler için
“iç denetçi- işletme ilişkisi” olarak örneklendirilir.
• Kamu Yararı: Meslek mensupları kamu yararına uygun
davranmayı ilke edinmeli, kamunun güvenine önem vermeli
ve mesleğine yakışır bir uzman gibi davranmalıdır.
• Dürüstlük: Toplumun güvenini sağlamak ve korumak açısından
meslek mensupları mesleki yetki ve sorumluluklarını dürüstlük
bilincini özümsemiş kişiler olarak yerine getirmelidirler.
24
• Tarafsızlık ve Bağımsızlık: Meslek mensupları mesleklerini icra
ederken her türlü çıkar çatışmasından uzak kalarak
tarafsızlığını korumalıdır. Denetim ve tasdik işi sırasında
gerçekte ve görünürde bağımsızlıklarını koruma yönünde
davranmalıdır.
• Mesleki Özen Gösterme: Meslek mensupları gerekli teknik ve
ahlaki standartlara uyarak mesleklerini icra etmelidirler.
İhtiyaç duymaları halinde konusunda uzman kişilerden yardım
talep etmelidirler.
• Hizmetin Kapsamı ve Niteliği: Meslek mensupları yaptıkları
denetim ve tasdik işlemlerinin dışında üstlenecekleri diğer
hizmetlerde de nitelik ve kapsam belirlemede meslek ahlakına
uygun davranmalıdırlar.
25
• Özet olarak Temel mesleki etik ilkeler
olarak,
– ‘dürüstlük’,
– ‘tarafsızlık’,
– ‘mesleki yeterlilik ve bilgi’,
– ‘gizlilik’ ,
–‘mesleki davranış biçimi’ belirlenmiştir
26
Meslek ahlakı kurallarının kurumsallaştırılmasını amaçlayan
meslek örgütü şu 10 temel niteliği göz önünde
bulundurmalıdır:

Mesleki faaliyet için örgüte başvuran kişilerin niteliklerinin
incelenmesi

Ahlak olgusuna paralel olarak önemli olduğunu ve uygun
davranış beklendiğini gösteren duyuruların hazırlanması

Ahlak olgusuna paralel olarak hedefleri belirleyen, meslek
ahlakına uygun olmayan davranışları tanımlayan resim
düzenlemeleri kapsayan meslek örgütü politikalarının
oluşturulması
27

Meslek örgütünün genel değerlerinin, amaçlarının ve
nasıl ahlaki kararlar verilmesi gerektiğini tanımlayan
yazılı meslek ahlaki kurallarının geliştirilmesi,

Kararların alınabilmesi için örgüt bünyesinde meslek
ahlakı komitesi kurulması,

Bu komite ise,çelişkili durumlarda karar alma ve ilgili
konularda son söz sahibi olmalı,
28

Kararları yazılı olarak duyurma ve daha önceki kuralları
hatırlatmalı,

En az altı ayda bir rapor hazırlamalı ve bunları meslek örgütü üst
yönetimine sunmalı

Meslek ahlakı politikalarında gerekli olduğu düşünülen
değişikliklerden meslek örgütü üst yönetimini haberdar etmeli,
29

Meslek mensuplarının düşüncelerini açıkça ifade
edecekleri örgüt içi mekanizmalar geliştirmeyi
amaçlamalıdır

Meslek ahlakına uygun meslek örgütü kültürü
oluşturulurken ve bu olguya uygun davranışlar
ödüllendirilmeli,

Meslek ahlakına uygun olmayan davranışlar ise
cezalandırılırken meslek mensupları arasında eşit
davranılmalıdır.
30

Meslek mensuplarının rekabet nedeniyle ahlaka uygun olmayan
davranışlarda bulunabilecekleri göz önüne alınarak engelleyici
önlemler alınmalıdır.

Örgüt içinde her düzeydeki meslek mensubu için sistematik eğitim
programları geliştirilmelidir. Bu programlar çerçevesinde meslek
mensuplarına neyin doğru-neyin yanlış olduğu değil, bir davranışın
diğer meslek mensupları ve ilgili taraflar üzerindeki yaratacağı
etkiler de öğretilmelidir.
31

Meslek mensupları tek başlarına verdikleri kararlarda
ahlak olgusunu çok fazla olarak göz önünde
bulundurmazlarken, grup halinde karar verirken ahlak
olgusuna çok daha fazla dikkat etmektedirler.
32
Kaynaklar
1. Baumann, Z., (2011), Postmodern Etik, 2. Basım, Ayrıntı Yayınları, İstanbul
2. Gündüz, G., Sayık, F., Yedek, S., (2008) ‘Etik Açıdan Gebeliğin Sonlandırılması ve Fetüs Hakları,
Androloji Bülteni, Sayı 33 s. 174175, (http://www.androloji.org.tr/images/File/33.%20Say%C4%B1/K2.pdf) erişim: 17 Ağustos
2011
3. Gözlükçüler ve Optisyenler Konfederasyonu web sayfası http://www.gok.org.tr/haber-ayrintiETIK-AHLAK-VE-DEONTOLOJI--294.html, erişim: 20Ağustos 2011
4. Kuçuradi, İ., (2009), ‘Felsefi Etik ve “Meslek Etikleri” ’, Etik ve Meslek Etikleri, Yayına
Hazırlayan: Harun Tepe, s. 27-43, Türkiye Felsefe Kurumu Yayınları, Ankara.
5. Dünyada ve Türkiye’de İş Etiği ve Etik Yönetimi (2009) TÜSİAD/T-2009-06-492, İstanbul
33