İttifakların Sürdürülmesi
advertisement
Yıldırım TURAN Saü Dersin sonunda öğrencilerin aşağıdaki yeterlilikleri geliştirmeleri hedeflenmektedir: İttifakları Tanımlamak İttifakların Kökeni İttifakların Sürdürülmesi İttifakların Sonuçları Sorular 2 Dersin Haftalık İçeriği * İttifakları Tanımlamak * İttifakların Kökeni * İttifakların Sürdürülmesi * İttifakların Sonuçları Sorular İttifaklar Uluslararası ilişkiler disiplininin bir tarafı çatışma ve savaş ise diğer tarafı da işbirliği ve diplomasidir. İşbirliği ve diplomasi türü olarak görülebilecek ittifaklar olmadan uluslararası ilişkilerin işleyiş ve dinamikleri önemli ölçüde eksik kalacaktır. İttifaklar Realist bir anlatıya göre yeryüzünde, tek insan varken huzur ve barış vardı. İkinci insanla birlikte savaş, üçüncüsüyle de ittifaklar ortaya çıkmıştır. İttifakları Tanımlamak Uluslararası ittifaklar; Devletlerin herhangi bir tehdit karşısında birlik oluşturmak adına resmi ya da gayri resmi biçimlerde bir araya gelmeleri ve ortak tehdide karşı mücadele taahhüdü vermeleridir. İttifakları Tanımlamak Uluslararası ittifaklar; Resmi ya da gayri resmi, Savunmacı ya da saldırgan Simetrik ya da asimetrik ve benzeri biçimlerde sınıflandırılırlar. İttifakları Tanımlamak İttifaklar da birinci unsur olan aktörler açısından bakıldığında, Realist yaklaşımlara göre ittifaklar arasında teşekkül etmektedir. ulus-devletler İnşacı yaklaşımlara göre devletlerin temel aktör olduğu ön kabulünden hareket edilmekte ve hangi devletin hangi şartlar altında hangi devletle ittifaka gideceği konusu ele alınmaktadır. İttifakları Tanımlamak İttifakların ikinci önemli ve ayırt edici unsuru ise, mevcut bir tehdit algısına dayanmasıdır. Buna göre ittifaklar geçici olgulardır, çünkü varlığını ortak bir tehdit algısına ve bunun devamına borçludurlar. Tehdit ortadan kalktığında ittifakı mecbur kılan gerekçe de ortadan kalkmış olacağından devletlerin normal olana yani bağımsız hareket etme tavırlarına geri dönüş yapmaları beklenir. İttifakları Tanımlamak İttifakların üçüncü unsuru ise, mevcut ya da muhtemel tehdide karşı birleşme eylemi ve bir dereceye kadar ortak hareket etme taahhüdüdür. İttifakları Tanımlamak Bir devlet herhangi bir başkasıyla ittifak kurarken kendi bağımsız hareket etme yeteneğinin bir kısmını müttefikiyle paylaşma sözü vermiş demektir. Egemenlik hakları konusunda oldukça kıskanç oldukları kabul edilen devletlerin böylesi bir egemenlik paylaşımına gitmeleri ancak ittifakla elde edilecek hedefin daha acil ya da ehemmiyetli olduğu durumlarda mümkündür. İttifakların Kökeni Klasik güç dengesi teorisyenlerinin çalışmaları ittifaklar üzerine gelişen literatürün kökenini oluşturur. Buna göre uluslararası sistem içerisinde devletlerden herhangi birisi daha fazla güçlendikçe diğer devletler bu yeni güçlenen devletin gücünü kendilerine yönelik bir tehdit olarak algılayacağından bu yeni güce karşı bir araya gelirler. İttifakların Kökeni Güç peşinde koşan devletler başka devletlerin güçlenmesi durumunda onu dengeleme ve sınırlandırma yoluna giderler. Dolayısıyla klasik anlayışa göre iki farklı müttefik grup ortaya çıkacaktır. Bir yanda yeni yükselen ve sistemi değiştirmek isteyen revizyonist devletler, diğer yanda ise yeni yükselenlerin güçlerini sınırlandırmak isteyen statükocu güçler. İttifakların Kökeni Bu durumun en güzel örneklerinden birisi, Birinci ve İkinci Dünya Savaşları öncesinde ortaya çıkan güç dengelerine dayalı kamplaşmadır. Bu örneklerde, Avrupa’nın ortasında yükselen revizyonist Almanya’ya karşı statükocu İngiltere ve Fransa bir araya gelmişlerdir. Dolayısıyla bu anlayışa göre devletler müttefiklerini seçerken diğerlerinin gücüne bakarak kendi çıkarlarım belirleme yoluna giderler. İttifakların Kökeni Klasik güç dengesi teorisi ve onun ittifaklara dair anlayışı neo-realizmin ortaya çıkışıyla büyük bir yeniden yorumlamaya tabi tutulmuştur. Waltz’a göre devletler güç değil güvenlik aradığından kuvvetliyle değil zayıf olanla birleşmek mecburiyetinde olduğunu savunur. İttifakların Kökeni Realist paradigma; tehdit dengesi teorisinde ittifakların güce karşı değil tehdide karşı kurulduğunu savunmaktadır. Waltz tehdidi şu dört unsurla tanımlamaktadır: Güç Coğrafi yakınlık Saldırgan kabiliyetler Saldırgan niyetler Örneğin Amerika çok daha güçlü olmasına karşın Avrupa kıtasına olan uzaklığı ve Avrupalı devletlere yönelik iyi niyetli tavırları nedeniyle Batı Avrupa için tehdit oluşturmamış ve dolayısıyla dengelenmemiştir. Diğer tarafta Sovyetler Birliği hem coğrafi yakınlığı, hem de saldırgan niyetlerini Doğu Avrupa’yı işgal ederek gösterdiğinden Batı Avrupalı devletlerce bir tehdit olarak algılanmış ve dolayısıyla dengelemeye uğramıştır İttifakların Kökeni Yine Realist paradigma; çıkar dengesi teorisi ile devletlerin sadece güvenlik peşinde olmadığını aynı zamanda güç artırımı peşinde de olabileceklerini dile getirerek, devletlerin güçlüyü dengelemekten ziyade güçlünün peşine takılmayı tercih edeceklerini iddia etmiştir. Çünkü devletler sadece güvenliklerini korumakla yetinmezler aynı zamanda savaş ganimetlerinden faydalanmak için (savaş sonrası çıkarları paylaşmak) kazanacak tarafla olmak isterler. İttifakların Kökeni İnşacı paradigma, ittifak seçimlerinde devletlerin kimliklerinin etkili olacağını dile getirerek, devletlerin yalnızca güce karşı ve güç için ittifak kurmayacağını, ideolojik benzerlikleri gibi materyal-olmayan kurucu faktörler nedeniyle ittifak kuracaklarını düşünmektedir. Örneğin liberal demokratik bir Amerika'nın 1990’lı ve 2000’li yıllardaki karşı konulmaz gücü İngiltere için bir tehdit oluşturmadığından İngiltere ve diğer Avrupa ülkeleri kendilerini Amerika’yı dengelemek zorunda hissetmemektedir. İttifakların Sürdürülmesi İttifakların sürdürülmesi esas itibariyle bir pazarlık sürecidir. Taraflar mevcut ittifakı sürdürürken hem ittifakın genelinin çıkarını hem de kendi çıkarlarını gözetmektedirler. İttifakların Sürdürülmesi İttifakların sürdürülmesi üç faklı eksen üzerinden devam etmektedir. Kurulu ittifakların içerisindeki taahhütlerden doğan sonuçlar İttifakların yönlendirilmesi İttifaklarda maliyet paylaşımı İttifakların Sürdürülmesi İlk olarak, ittifakların oluşumunda girilen taahhütlerin doğurduğu sonuçlar tartışma konusudur. İttifaklar, içinde herhangi bir zorlayıcı mekanizmanın bulunmadığı anarşik uluslararası sistemde ancak ‘ahde vefa’ üzere yürüdüğünden, müttefikleri iki farklı aşırı uca sürükleyebilir. Birinci ihtimal, bir devletin kendisi için çok da gerekli olmayan bir savaşa sürüklenmesi ihtimalidir. İkincisi ise, tam da ittifaka ihtiyaç duyulan bir aciliyet durumunda gerekli desteğin sağlanmadığı terk edilme durumudur İttifakların Sürdürülmesi İkinci olarak, İttifakların yönlendirilmesi meselesi vardır. Müttefikler arasındaki güç yönlendirilmesine etki yapabilir. farklılaşması ittifakın Mesela, Paul Schroeder İttifakların aslen bir yönetme aracı olduğu iddiasını dile getirmiştir. Güçlü taraf zayıf tarafı kontrolü altında tutmak adına ittifaka alabilir. İttifakların Sürdürülmesi Üçüncü olarak, ittifak-içi ilişkilerde ittifakın maliyetlerinin paylaşılması meselesi gündeme gelmiştir. Özellikle NATO gibi geniş katılımlı ittifaklarda maliyet paylaşımı üzerine odaklanan bu çalışmalarda istismar konusu işlenmektedir . Sonuç İttifaklar, Savaş Barış İstikrar Demokratikleşme katkı sağlarlar. -Bu derste olmaması gerekenler 25 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Kavramsal anlamda ittifakları işbirliğinden ayıran en temel özellik nedir? Klasik realizm ile neo-realizmin güç dengesi kavramsallaştırmasını mukayese ediniz? Stephen Walt tehdidi nasıl tanımlamaktadır? Devletler sadece güvenlik arayışında değilse ne tür ittifak davranışları sergileyebilirler? Liberal ve inşacı yazarlar ittifakların kökenlerine dair realistlerin göz ardı ettiği ne tür faktörlere odaklanmaktadır? Güçlüyü dengeleme veya güçlünün peşine takılma stratejilerine ek olarak ne tür ittifak stratejileri düşünebilirsiniz? Kurulu bir ittifak güçlü katılımcının mı yoksa zayıf tarafın mı egemenliğini daha fazla sınırlandırmaktadır? İttifakların büyük savaşlar üzerine muhtemel etkisini değerlendiriniz? Ek Okuma Önerileri Glenn H. Snyder, Alliance Politics, Ihaca, Cornell: Cornell University Press, 1997 Stephen VValt, The Origins of Alliances, Ithaca: Cornell University Press, 1987 Kaynakça Şaban Kardaş, Ali Balcı, (Editörler), Uluslararası İlişkilere Giriş, Küre Yayınları, İstanbul, 2014 Ders Bitti…
