Slayt 1

İŞYERLERİNDE
ELEKTRİK KAZALARI
ve
ALINMASI GEREKLİ
GÜVENLİK TEDBİRLERİ
İş Sağlığı ve Güvenliği Uzmanı
Salih Latif GÜLTEKİN
ELEKTRİĞİN
İNSAN VUCÜDUNA
ETKİLERİ
 İnsan vücudunun direnci, temas yerindeki
derinin direnci ile vücudun iç direncinden
oluşur. Derinin direnç değeri, temas
yerindeki derinin durumuna göre bir kaç yüz
ohm ile bir kaç milyon ohm arasında değişir.
 Kuru ve nasırlı derinin direnci çok büyüktür.
 İnce, rutubetli, sıyrılmış derinin direnci
düşüktür.
 Temas yerindeki derinin delinmesi halinde
geçiş direnci birdenbire düşer, geriye
vücudun iç direnci kalır.
 Kalbin hata akım devresi üzerinde
bulunması halinde yabancı hata akımının bir
kısmı kalp üzerinden geçerse kalp adaleleri
kasılır ve kalbin kumanda sistemi bozulur.
Kalp her ne kadar atmaya devam ederse de
bu artık düzenli değildir.
 Kalbin hata akım devresi üzerinde bulunması
halinde yabancı hata akımının bir kısmı kalp
üzerinden geçerse kalp adaleleri kasılır ve kalbin
kumanda sistemi bozulur. Kalp her ne kadar
atmaya devam ederse de bu artık düzenli değildir.
 İnsan vücudu içindeki akım yolunun önemi çok
büyüktür. Zira insan vücudunun direnci bu akım
yoluna bağlıdır.
 En tehlikeli durum, akımın sol elden girip göğüsten
çıkmasıdır. Akımın tesir süresi 1 sn. dir.
Tesir tarzı bakımından akım,
4 akım şiddeti
bölgesine ayrılmıştır.
 1. BÖLGE
 Akım sadece hissedilir. Ölüm tehlikesi
yoktur.
 Yaklaşık 1,2 mA parmak uçları ile
dokunulduğunda hissedilir.
 0,01 mA akımın hissedilme sınırı, elde
gıdıklama, karıncalanma olur.
 1-5 mA elde uyuşma hissi, elin ve kolun
hareketi zorlaşır.
 Kadınlarda 6 mA, erkeklerde 9 mA el
adalelerinde kasılmaya sebep olur
 5-15 mA tutulan cisim henüz bırakılabilir.
Elde ve kolda kramp başlar. Tansiyon
yükselir.
 15-25 mA Tutulan cisim kendiliğinden
bırakma mümkün değildir. Kalbin
çalışmasının etkilenmesi az olur.
 II. BÖLGE
 Tansiyon yükselir, teneffüs zorlaşır. Kalp
düzensiz çalışır. Kısa süreli çarpmalar,
korku ve şok tesiri yapar, fakat zararlı
değildir. Kalp durması olabilir. Kısa sürede
ortadan kalkarsa ve gerekirse suni teneffüs
yapılarak, normal durum sağlanır.
 Eğer elektrik çarpmasının süresi uzun olursa
mesela 30 sn. den sonra hasta şuurunu
kaybeder. Bundan sonra ölüm baş gösterir.
Eğer suni teneffüs yaptırılmazsa, akım tesiri
kalmasa bile, 4 dakika gibi bir zamanda
beyinde hayat merkezleri felç olur; ya
vücutta kısmi felç veya bitkisel hayat baş
gösterir. Ya da hasta ölür. Buna beyin ölümü
denir. Bazı kimselerde 50 mA’ den sonra
bayılma meydana gelir.
 III. BÖLGE
 En tehlikeli bölgedir. Akımın belirli bir süre
tesir etmesi halinde kalp bundan zarar
görür. Ölüm baş gösterir. Buna kalp ölümü
denir.
 Kazazedeyi suni teneffüsle kurtarmak
mümkün olmaz. Bununla beraber, bu
bölgelerin sınırları kesin olmadığından ve
akımın tesir tarzı şahıslara göre büyük
farklar gösterdiğinden, daima kurtarma
tedbirleri uygulanmalıdır.
 İnsan vücudunun direnci mesela 1000 ohm
olduğu kabul edilirse, normal 220 V şebeke
geriliminde insan vücudundan 220 mA gibi
bir akım geçer ki, bu da III. bölgeye isabet
eder. 0,3 Sn.den sonra daha uzun bir süre
tesir ettiği takdirde bu akım, ölümle
sonuçlanan kalp fibrilasyonuna yol açar.
 IV. BÖLGE
 Daha çok yüksek gerilim kazalarına söz
konusu olarak yapılan deneyler sonucunda
tehlikeli fibrilasyonlar III. bölgede baş
gösterdikleri halde IV. bölgede
rastlanmamıştır.
- Tansiyon yükselir.
- Akciğer şişer,
- Şuur kaybolur.
- Kalp üzerinden geçmeyen büyük akımlar,
vücutta yanmalara sebep olur.
 - Ark yüzünden meydana gelen elektrik
yanıkları çok tehlikeli olur.
 Yanık yaraları hem çok zor iyileşir, Hem de
böbreklerin normal çalışmasını engeller.
 Beynin ölüm süresi maksimum 4 ile 5
dakikadır.




 ELEKTRİKTİK KAZALARINI ÖNLEME






1-Yalıtma
- Koruyucu yalıtma,
- Üzerinde durulan yerin yalıtılması,
2-Küçük Gerilim Kullanma,
3- Çift Yalıtma
4- Koruyucu Ayırma
 5- Sıfırlama,
 6- Koruma (Gövde) Topraklaması,
 7- İşletme Topraklaması,
 8- Kaçak akım rölesi montajı.
 İZOLASYON:
 Amaç, dokunma geriliminin insan
vücudundan geçmesini önlemektir. Bu
nedenle dokunulması gereken anahtarlar,
prizler, sigortalar, şalterler, buat ve besleme
kabloları vb. gibi gereçler yalıtkan olan fiber
porselen, PVC, plesiglas, kauçuk gibi
malzemelerden oluşur ve yapılırlar.
 Koruyucu yalıtma: Normalde gerilim altında
olmayan ancak yalıtım hatası sonucu
elektriklenebilen parçaların izoleli
yapılmasıdır.
 Elektrik işlerinde kullanılan penseler,
kargaburunlar, tornavidalar ve benzer el
aletleri, uygun şekilde yalıtılmış ve
yağdanlıkların, süpürgelerin, fırçaların ve
diğer temizlik araçlarının sapları, akım
geçirmeyen malzemeden yapılmış olmalıdır.
 Üzerinde durulan yerin yalıtılması:
 Yerleri değişmeyen sabit elektrikli makina ve
araçlarla, elektrik panolarının taban alanına
tahta ızgara, lastik paspas vb. konulmak
suretiyle yapılan bir korunma önlemidir.
 Bu korunma önlemi, herhangi bir elektrik
kaçağında insanı toprağa karşı yalıttığı için
elektik çarpılması gerçekleşmez.
 KÜÇÜK GERİLİM KULLANMA:
 Burada amaç, normal şebeke gerilimini
insan vücuduna zarar vermeyecek gerilim
değerlerine düşürerek kullanmaktır. Bir
yalıtım hatasında elektrik çarpmasının etkili
olmaması için, elektrikli araçların 42 volt ve
daha düşük gerilimle çalıştırılmasıdır.
 Bu işlem çalışma yerinin dışında yerleştirilen
girişi 220 volt , çıkışı 16-24-42 volt olan bir
transformatör yardımıyla elde edilir. Bu
yöntem özellikle seyyar lambaların dar ve
iletken yeri bulunan kazan gibi yerlerle, ıslak
ve nemli yerlerde kullanılması halinde
başvurulan bir korunma yöntemidir.
 Bu devredeki fişler aynı yerde
bulunabilecek daha yüksek gerilimli prizlere
uymayacak türden seçilmelidir.
 ÇİFT YALITMA:
 Bu yöntem özellikle seyyar el aletlerinde
kullanılmakta olan bir güvenlik önlemidir.
Cihazlar dıştan içe iki defa ı yalıtılmıştır.
Bu tür seyyar el aletlerinde uluslararası
kodlara göre UL veya iç içe iki kare işareti
mevcuttur. Seyyar elektrikli el aletleri
alındığında özellikle bu işaretlerin
bulunup bulunmadığına bakılmalıdır.
 KORUYUCU AYIRMA:
 Bu güvenlik önlemi de özellikle seyyar el
aletlerinde başvurulan bir yöntemdir. 500
volta kadar olan çalışmalarda rahatlıkla
kullanılabilen birebir tabir edilen bir
transformatör yardımıyla elde edilen küçük
gerilim veya akımda çalışma şeklindeki bir
önlemdir. Özellikle şantiyelerdeki
çalışmalarda bu yöntemle çalışmaya
başvurmalıdır.
 SIFIRLAMA:
 Elektrikli makina ve araçların gövde
kısımlarının (yani şaselerinin) nötr iletkenine
bağlanmasıdır.
 KORUMA (GÖVDE) TOPRAKLAMASI:
 Koruyucu hat iletkeni kullanılarak
başvurulan en önemli yöntem koruma
topraklaması veya gövde topraklamasıdır.
 Gerilim altında bulunmayan veya gerilimi
tehlikeli olmayan tesisat kısımlarına,
geçebilecek herhangi bir kaçak elektrik akımı
nedeniyle bu kısımlarda iletken hale gelen ve
el, ayak gibi kısımların dokunabileceği
yakınlıkta bulunan kısımlarda tehlikeli bir
gerilim oluşmasını engellemek için alınan
güvenlik önlemidir. Böylelikle oluşan zararlı ve
tehlikeli akımın büyük bir kısmı toprak
üzerinden, çok az ve zararlı olmayan kısmı da
dokunan kişi üzerinden toprağa geçer ve
tehlike durumu ortadan kalkar.
 Yapılacak olan topraklama açık ve gözle
görülebilir,kontrol edilebilir şekilde yapılmış
olmalıdır. Topraklama elemanlarının niteliği
ve boyutları oluşabilecek en büyük kaçak
elektrik akımını toprağa iletebilecek şekilde
seçilmiş ve hesaplanmış olmalıdır.
 KAÇAK AKIM RÖLESİ:
 Tüketici devrede, gelen ve giden akımların
birbirlerine eşit olmadığı durumlarda,
devreyi otomatik olarak kesen bir koruma
cihazıdır. Yani insan vücudundan bir akım
geçmesi halinde dönen akım, gelen akıma
eşit olmayacak ve elektrik devresi
kesilecektir.
 -Dağıtım tablolarında işletme sırasında
meydana gelebilecek her türlü zorlamalara
dayanıklı yalıtkan ve madeni malzeme
kullanılacaktır.
 -Dağıtım tabloları mekanik zorlanmalara,
rutubete, ısınma ve ateş almaya karşı yeter
derecede dayanıklı olacaktır.
 -Dağıtım tablolarının etrafı yabancı cisimlerin
girmemesi için ve akım taşıyan noktaların
dokunmaya karşı örtünmüş olacaktır.
 -Dağıtım tablolarında, gerek ön ve gerekse
arka taraflarda gerilim altında bulunan
kısımlara dokunmaya engel olacak gerekli
önlemler alınmış olacaktır.
 -Yalıtkan maddelerden yapılmış olsalar bile,
dağıtım tablolarında ve bağlantı kutularında
güvenlik hattının bağlanması ve dağıtımı için
tertibat olacaktır.
TAŞINABİLİR
ELEKTRİKLİ EL ALETLERİNDE
ALINACAK GÜVENLİK ÖNLEMLERİ
 Taşınabilir (Seyyar) elektrikli el
aletleri,işletmelerde her aşamada kullanılan
el matkapları seyyar lambalar, elektrikli
testereler, bileme, taşlama ve yüzey
temizleme vs. gibi elektrikli el aletleridirler.
 Bu aletlerin kendilerine kablo fiş ve
çalıştırma düğmeleri ile tutuş ve duruş
biçimleri ile çalışma yapılan yerlerde gerekli
önlemler alınmadıkça cihazlar seyyar
olduğundan ve devamlı olarak elle
tutulduğundan çeşitli iş kazaları oluşabilir.
İstatistiksel olarak en fazla elektrik kazaları
bu tür cihazlardan kaynaklanmaktadır.
Çünkü; cihazlar çalışan elektrik kaçağı
devresini hemen tamamlamaktadır.
Yüksek Gerilimde
Güvenlik Önlemleri
 Yüksek gerilim tesisatı üzerinde herhangi bir
çalışmaya girişmeden önce,tesisat gerilimsiz
durumu getirilmelidir. Daha sonra gerilim
yokluğunu kontrol etmek ve topraklama-kısa
devre etme tedbirlerine başvurmak
gereklidir.
 Topraklama-kısa devre etme işlemi,
çalışılacak yerde, burası ile akım kaynağı
arasında yapılmalıdır. Çalışılan tesisatın
birden çok kaynaktan ring hatlarla
beslenmesi halinde iki taraftan da
topraklama ve kısa devre uygulanmalıdır.
 DEVRENİN KESİLMESİ:
 Üzerinde çalışılacak hattın devresinin
kesilmesi,hat üzerinde bulunan güç
şalterlerinin ve ayırıcıların açılmasıyla
sağlanır. Bu iş yapılırken bu cihazların
sonradan kapatılma ihtimaline karşı kilitleme
tertibatı bulunmalı, ayrıca kartlama
yapılmalıdır.
 GERİLİM KONTROLU:
 Bir tesisat kısmında çalışmaya
başlamadan evvel, devresi kesilmiş hatta
gerilim olmadığına kanaat getirmek
şarttır.
 Hattın gerilim altında bulunup
bulunmadığını tespit etmek için çeşitli
usuller vardır. Devrenin açık olup
olmadığını gerilim kontrol aletleriyle neon
lambalı ıstanka,ve faz kalemi ile gerilim
yokluğu tespit edilmelidir.
 TOPRAKLAMA-KISA DEVRE ETME:
 Gerilim yokluğu kesin olarak tespit edildikten
sonra,sıra topraklama ve kısa devre etme
işlemine gelir.Devre dışı edilmiş tesisat
kısımları üzerinde topraklama ve kısa devre
etmede kullanılan iletkenler ve klemeslerin
kısa devre akımlarının dinamik ve termik
etkilerine dayanabilecek şekilde olması
şarttır.
 Topraklama kısa devre etme işlemleri
çalışma yerinin mümkün olduğunca
yakınında ve bu yeri besleyecek bütün kollar
üzerinde olmalıdır.Daima ilk önce
topraklama,sonra kısa devre etme işlemi
yapılmalıdır. Her iki işlem için iyi yetişmiş
elemanlar istihdam edilmeli,bu elemanlar
yalıtkan eldiven kullanmalıdır.
 İki taraftan beslenen ring hatlarında
çalışıldığında hattın iki ucundaki istasyonda
devreyi açmak, topraklamak, ve kısa devre
etmek lazımdır. Ring hatlarda önce hattın bir
ucundaki kesici ve ayırıcı açılır. Kilitlenir,
kartlanır. Diğer yönden hat beslenmeye
devam ettiğinden kısa devre topraklama
yapılmaz. Sonra ikinci taraftaki kesici
açılır,topraklama, kısa devre işlemleri
yapılır.
 Eğer üzerinde çalışma yapılacak hat bir yer
altı kablosu ise,akımın kesilmesini müteakip
kablonun bütün iletkenleri kısa devre edilip
topraklanır. Bu şekilde kapasitif boşaltma
yapılır. Aksi halde gerilim kesilse bile kablo
tehlikeli olmaya devam eder.
 Özetlemek gerekirse, yüksek gerilimli
tesisatta yapılacak çalışmalarda insan
hayatının tehlikelerden korunması için
alınacak güvenlik tedbirlerinin başında,
tesisatın geriliminin kesilmesi, bu durumun
çalışma süresince emniyetle devam
ettirilmesi gereklidir.
 ELEKTRİK İŞLERİNDE KİŞİSEL
KORUNMA ARAÇLARI
 Kişisel korunma araçları öncelikle, iyi
yalıtılmış olmalı ve yalıtma işlemi, kullanılan
gerilim değerine uygun olmalıdır. Alçak
gerilimde kullanılan yalıtkan koruyucu
yüksek gerilimde kullanılamaz.
 1) Yalıtkan Baret (Kask veya güvenlik
şapkası)
 Başlıca kullanma yerleri
 - Elektrik santralleri
 - Trafo bakım ekipleri
 - Hat bakım ekipleri
 2) Yalıtkan eldiven
 AG ve YG yalıtkan eldivenleri üzerinde bulunan
kullanma gerilim değerleri ile yalıtkanlık
özelliklerine dikkat edilmelidir.
 - Çatlama,
 - Yırtılma,
 - Delik olmamalı,
 - Eldivenler kutular veya koruma torbalarında
muhafaza edilmelidir.
 - Keskin, sivri eşya ile temas etmesi önlenmelidir.
 3) Hat ve trafo bakım ekiplerinde ayrıca
mekanik çalışmalarda kullanılmak üzere deri
eldiven,
 - Trafo ve santrallerde akü tesislerinde akü
işlerinde lastik eldiven kullanılmalıdır.
 4) Emniyet kemeri
 Emniyet kemerleri, kromlu kösele
kayışlardan, veya keten pamuk veya uygun
diğer malzemelerden yapılmış olmalıdır.
 - En az 12 cm genişliğinde ve 6 mm
kalınlığında, taşıma yükü 1150 kg. olacak
şekilde imal edilmelidir.
 - Kesik kusurlu olmamalı, perçin ve dikişleri
sağlam olmalı
 5) Yalıtkan ayakkabı
 6) Tozluk
 Elektrik direklerindeki gibi tırmanılan
yerlere
 7) Önlük
 Trafo istasyonları ve santral
merkezlerindeki akü tesislerinde, asit
işlerinde çalışan işçilere dayanıklı önlük
verilmelidir.
 8) Gözlük
 a) Santrallar ve trafo merkezlerindeki akü
tesislerinde asit doldurma ve boşaltma işlerinde
çalışan işçilere verilecek gözlüğün yan
taraflarının da kapalı olmasında fayda vardır.
 b) Hat bakım ekiplerinde çalışan işçilere kışın
karlı yerlerde çalışmaları halinde verilmesi
gereken kar gözlüğü verilmeli
 9) Kulak Tıkacı
 -Elektrik santrallerinde gaz, buhar ve su
türbünlerinin bulunduğu yerlerde
kullanılmalıdır.
 -Yada bu kısımda çalışan işçiler, gürültüden
belli oranda izole edilmiş çift kapı ve
pencereli odalarda bulundurulmalıdır.
 10) Koruyucu giyim eşyası
 İş elbisesi, Gerilimli hücrelere girmede,
gerilim altında yapılan çalışmalarda
elbiselerin ıslak ve yağlı olmamalarına
dikkat edilmelidir.
 11) Neon Lambalı Istanka:
 Her kullanmadan önce, kontrol edilmelidir.
 Kusursuz olmalı.
 Rutubetli ve kirli olmamalı,
 Istanka izolatörü temiz ve çatlaksız
olmalıdır.
 12) Yalıtılmış Tabure
 Dahili ve harici tip olmak üzere iki kısımdır.
Kullanmadan evvel;
 -Tabure ayaklarının yere aynı zamanda
bastıklarından,
 -İzolatörlerinin temiz ve iyi durumda
bulunduğundan,
 -Tabure üst kısmının, topraktan yeteri kadar
uzak bulunduğundan
emin olunmalıdır.
 13) Tırmanma Mahmuzu
 Kayış ve tokaları sık sık kontrol edilmelidir.
 14-Çalışma Alanı Yasaklama işaretleri
 15-Uygun Yangın Söndürme Cihazları
 16-Suni Solunum Cihazı (Büyük Tesislerde)