Elektrikle Çalışmalarda İSG - Erciyes Üniversitesi Akademik Bilgi

ELEKTRİKLE ÇALIŞMALARDA İSG
1
A) ELEKTRİK İLE İLGİLİ
TEMEL KAVRAMLAR
• ELEKTRİK ÇEŞİTLERİ
1) Statik Elektrik: Cam çubuk gibi yalıtkan bir madde ipek bir yün
parçasına sürüldüğü zaman, cam çubuk ile kumaş yüzeylerin her
ikisinde de elektrik yüklenmeye başlar, birinde pozitif diğerinde ise
negatif yükler meydana gelir. Her ikisi birbirinden ayrıldığı zaman
bu yükler üzerinde kalır. Bu yüke hareket halinde olmadığından
dolayı statik elektrik adı verilir. Günlük yaşantımızda saçlarınızı
tararken veya yünlü kazağınızı çıkarırken çıtırtı sesi çıkar. Evinizde
en çok tozlanan yerlerden birinin televizyon camı olduğunu biliriz.
2) Dinamik Elektrik: Serbest elektronların aktığı duruma, bir başka
deyişle kendi atomlarından kopan elektronların iletken bir nesne
içinde hareket ettikleri duruma dinamik elektrik denir. Dinamik
elektrik doğru ve alternatif akım olmak üzere ikiye ayrılır.
2

Elektrik Akımı: İletkenden (ya da alıcıdan) birim zamanda geçen
elektrik yükü (elektron) miktarına akım denir. Elektrik akımı, (-)
negatif yük sahibi elektronların hareketi sonucu oluşur. Birimi
Amper olup, Ampermetre ile ölçülür. Ampermetre devreye seri
bağlanır.
Elektrik akımı gözle görülemez. Bu enerji kendisini çeşitli etkilerle belli
eder. Elektrik akımının etkileri;
1. Isı etkisi,
3. Manyetik etki,
5. Kimyasal etki,
2. Işık etkisi,
4. Mekanik etki,
6. Fizyolojik (bedensel) etki
Elektrik enerjisi ampul ile ışığa, ütü ile ısıya, bobin ile manyetik
enerjiye ve akümülatör ile kimyasal enerjiye dönüşebilmektedir.
3
Akımlar Doğru akım ve Alternatif akım olmak üzere ikiye ayrılır.
a) Doğru akım (Direct Current):
• Zamana bağlı olarak yönü ve şiddeti değişmeyen akıma doğru akım
denir.
• Doğru akım genelde elektronik devrelerde kullanılır.
• En ideal doğru akım en sabit olanıdır. En sabit doğru akım
kaynakları da pillerdir.
• Alternatif akımı doğru akıma dönüştüren doğrultmaçlar vardır.
b) Alternatif (değişken) Akım (AA):
• Zamana bağlı olarak yönü ve şiddeti değişen akıma alternatif akım
denir. Alternatif akım büyük elektrik devrelerinde ve yüksek güçlü
elektrik motorlarında kullanılır.
• Evlerimizdeki elektrik alternatif akım sınıfına girer. Buzdolabı,
çamaşır makinesi, bulaşık makinesi, aspiratör ve vantilatörler direk
alternatif akımla çalışırlar. Televizyon, müzik seti ve video gibi
cihazlar ise bu alternatif akımı doğru akıma çevirerek kullanırlar. 4
• GERİLİM VEYA POTANSİYEL FARK
Bir E elektrik alanı içerisinde bulunan X ve Y gibi iki farklı
noktadan X noktasındaki elektron sayısı, Y noktasındaki elektron
sayısından fazla olduğu farz edilirse, bu durumda X noktasındaki
yükler, Y noktasına göre bir potansiyel enerjiye sahiptirler. Birimi
volt olup, voltmetre ile ölçülür. Voltmetre devreye paralel
bağlanır.
Örneğin; Bir pilin (+) ve (–) kutuplarının
potansiyelleri farklıdır. Dolayısıyla pilin
iki ucu arasında bir potansiyel farkı
vardır.
5
Gerilim Türleri

Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliğine göre:
Alçak gerilim: Etkin değeri 1000 volt ya da 1000 voltun altında
olan fazlar arası gerilimdir.
Yüksek gerilim: Etkin değeri 1000 voltun üstünde olan fazlar
arası gerilimdir.
Tehlikeli gerilim: Etkin değeri, alçak gerilimde 50 voltun
üstünde olan, yüksek gerilimde hata süresine bağlı olarak
değişen gerilimdir.
Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliğine göre
Küçük Gerilim: Bir yalıtım hatasında yüksek dokunma gerilimi baş
göstermemesi için, anma gerilimleri 42 volta kadar olan akım
devrelerinin topraklanmadan çalıştığı bir korunma tedbiridir.

6
Gerilim Altındaki Bölümler

Gerilim altındaki kısımların dokunmaya karşı gerilimi
50 Volt’tan yukarı olan alternatif veya 120 Volt’ tan
yukarı olan doğru akımlı bölümleri devreleri yalıtılmış
olmalı ya da doğrudan doğruya dokunmaya karşı
korunmuş olmalıdır.
7
•
DİRENÇ ve OHM KANUNU
Direnç: Elektrik akımına karşı gösterilen zorluğa direnç adı verilir. R
ile gösterilir. Birimi Ohm olup, Ohmmetre ile ölçülür.
Ohm Kanunu: Elektirikte; akım şiddeti, gerilim farkı ve direnç
arasındaki V = iR bağıntısına Ohm kanunu denir.
Gerilim: Su Deposunun Yüksekliği veya
Su deposunun yerden yüksekliği olarak
düşünülebilir.
V
i
R
Akım: Bir borudan akan su miktarı olarak
düşünülebilir.
Direnç: Suyun akışını azaltan bir engel
olarak düşünülebilir.
8
•
ELEKTRİK GÜCÜ
P = V x I = I2x R = V2 / R
(WATT = VOLT x AMPER)
•
ELEKTRİK ENERJİSİ
E = P x t = I2 x R x t (KWh)
9
B) ELEKTRİĞE MARUZ KALMA
(ELEKTRİĞİN ZARARLI ETKİLERİ):
Akım kendisine
en düşük direnç
gösteren yolu
tercih eder.
Ancak Akım akışı için
gerekli olan devrenin
tamamlanması
durumunda elektrik
çarpması meydana gelir.
Devrenin tamamlanması
faz-nötr veya faz-toprak
ile devreyi tamamlama
şeklinde olur.
10
Elektriğin zararlı etkilerini;
1) ELKETRİK ŞOKU
2) YANIKLAR
3) YANGINLAR
4) DÜŞMELER
1) ELEKTRİK ŞOKU-FİBRİLASYON: Vücuttan geçen akımın şiddeti ve etkileri;
AKIM ŞİDDETİ
FİZYOLOJİK BELİRTİSİ
0.01 mA
Akımın hissedilme sınırı, elde gıdıklanma
1-5 mA
Elde uyuşma, el ve kol hareketinin zorlaşması
5-15 mA
Elde, kolda kramp başlaması, tansiyon yükselmesi
15-25 mA
Kasılmalar artar, ancak kalp etkilenmez
25-80 mA
Tahammül edilebilir akım şiddetidir
80-100 mA
Kalpte fibrilasyon meydana gelir, şuur kaybolur
11
Alçak gerilim değerlerinde iletim yolu dolaşım
sistemi yani kalp üzerinden meydana gelir. Bu
nedenle alçak gerilimlerin öldürücü etkisi kalp
fibrilasyonundan (şok) kaynaklanmaktadır.
Yüksek gerilimlerde vücuda uygulanan elektriksel
alan şiddetinin daha fazla olması nedeniyle dolaşım
sistemi dışındaki bir çok organ da iletken hale gelir.
Özellikle iletim yolunda bulunan deri dokusunun
direnç etkisi nedeniyle oluşan aşırı ısı doku
yanmasına neden olur.
12
Elektrik kazalarında etkili faktörler










Elektrik akımından kaynaklı en ciddi zararlar elektrik çarpmalarıdır.
Elektrik kazalarında etkili faktörler özetle şunlardır:
1- Akımın cinsi (doğru akım-alternatif akım)
2- Gerilimin büyüklüğü,
3- Akım büyüklüğü ve şiddeti
4- Akımın etki yaptığı süre,
5- Devre topraktan tamamlanmış ise; toprağın kuru ve ıslak durumu,
6- Vücuttan akan akımın izlediği yol,
7- Vücudun gösterdiği elektriksel direnç,
8- Ellerin kuru, ıslak, terli veya nasırlı olması
13
Vücudun gösterdiği elektriksel direnç




Elektrik akımına karşı dokular direnç gösterirler.
En az direnci sinir dokusu gösterir. Dolayısı ile en kolay
hasar sinir dokusunda oluşur.
Dokuların elektrik akımına gösterdiği direnç sinir
dokusundan sonra kan damarları, kas, cilt, tendon,
yağ tabakası ve en son olarak da kemik doku olarak
sıralanır.
Dolayısı ile kemik dokudaki hasar ciddi bir elektrik
akımını işaret etmektedir.
14
2) YANIKLAR: Elektrik yanıklarının sebepleri




Kesiciler Açılmadan Sigorta Değiştirme Sonucu,
Bıçaklı Sigortaların Uygun Aparat Olmadan Değiştirilmesi Sonucu
Yüksek Gerilim Çarpılmaları Sonucu,
Yüksek Akım Kapasitesine Sahip Yerlerde Çalışılırken Takım
veya Malzemelerin Kısa Devre Yapması Sonucu,
3) YANGINLAR: Elektrik yangınlarının sebepleri
Tesisatın Uygun Olmaması
 Tesisatta Değişiklikler
 Kolay Tutuşan Malzemeler
 Parlayıcı Patlayıcı Malzemeler
 Yıldırım Nedeniyle Yangın
 Statik Elektrik Atlaması Nedeniyle
Yangın

MÜCADELE:
 Elektrik Sistemlerine Enerji
Varken Su İle Müdahale Yapılmaz
 Asal Gazlı Veya Co2 Gazlı
Söndürücüler Kullanılır
 Mümkünse Enerjinin Kesilmesi
Sağlanır
15
4) ELEKTRİK KAZALARINDA DÜŞMELER: Elektrik yanıklarının sebepleri


Statik Elektrik Sonucu
Elektrik Şoku Sonucu
KORUNMA :
STATİK ELEKTRİK OLUŞUMUNU ÖNLEMEK
DÜŞMEYE KARŞI ÖNLEMLER ALMAK
C) ELEKTRİK KAZALARININ ÖNLENMESİ :


Alçak gerilimde alınması gereken önlemler ve
Yüksek gerilimde alınması gereken önlemler olarak ikiye ayırırız.
Alçak gerilim: Etkin değeri 1000 volt ya da 1000 voltun altında olan fazlar arası
gerilimdir.
Yüksek gerilim: Etkin değeri 1000 voltun üstünde olan fazlar arası gerilimdir.
16

ALÇAK GERİLİMDE ALINMASI GEREKLİ ÖNLEMLER
 ENERJİ KESİLMESİ VE KONTROLÜ
 NÖTR DAHİL BÜTÜN HATLARDAN İZOLE ÇALIŞMAK
 TOPRAKLAMA VE KISA DEVRE
 YALITKAN ÜZERİNDE DURULMASI
 BARET, ÇİZME, GÖZLÜK, EMNİYET KEMERİ KULLANMAK
 YALITKAN SAPLI EL ALETLERİ KULLANMAK
 SEYYAR EL ALETLERİ UYGUN ÖZELLİKTE OLACAK VE
AMACINA UYGUN KULLANILIP BAKIMLI TUTULACAK
 ISLAK VEYA METAL AKSAMLI BÖLÜMLERDE KÜÇÜK
GERİLİM KULLANILACAK
 PARLAYICI PATLAYICI MADDE BULUNAN ORTAMLARA
DİKKAT
17
Alçak Gerilimde Genel Güvenlik:
a-Platformu olmayan bir direğe çıkılmasını icap
ettiren bir işlem bahis konusu olmadıkça yalıtkan bir
eşya üzerinde durulmalı,
b-İyi durumda bulunan yalıtkan eldivenler ve sapı
yalıtkan aletler kullanılmalı,
c-Çıplak iletkenler civarında çalışırken baret,
yalıtkan altlıklı iş ayakkabısı ve iş elbisesi giyilmeli,
d- Çalışanın kendisini, işyerine yakın olan gerilim
altındaki iletkenlerden (Nötr dahil) önceden izole
etmesi sağlanmalıdır.
18
Alçak Gerilimde Genel Güvenlik:
• Elektrik tesislerinin tesis, işletme bakım işinde
görevlendirilen kimselere işletme sorumluları
tarafından işin süresi, yeri, cinsi ve önemi ve
uyulacak kurallara ilişkin yazılı görev talimatı
verilmelidir.
• Sözlü olarak telefon veya telsizle verilen
talimatlar tekrar ettirilmeli, yanlış anlamalara ve
hatalı manevra yapılmasına meydan
verilmemelidir.
19

YÜKSEK GERİLİMDE ALINMASI GEREKLİ ÖNLEMLER

GENEL KURAL OLARAK; ÇALIŞMA YAPILACAK TESİSTE
ELEKTRİK KESİLMELİDİR
ELEKTRİK KESİLEN MAHAL, KORUMA ALTINA ALINMALI,
KİLİTLENMELİ VE UYARI LEVHASI ASILMALIDIR
GERİLİM YOKLUĞU NEON LAMBALI ISTANKA İLE KONTROL
EDİLMELİ
TOPRAKLAMA VE KISA DEVRE İŞLEMLERİ TAM OLARAK
YAPILMALI
ÇALIŞMA YERİ SINIRLANDIRILMALI
ÇALIŞMA İZNİ YAZILI OLARAK ALINMALI
YÜKSEK GERİLİMDE, EHİL VE TECRÜBELİ KİŞİLER
ÇALIŞTIRILMALI
YÜKSEK GERİLİMDEKİ ÇALIŞMALAR, YETKİLİ TEKNİK BİR
KİŞİNİN GÖZETİMİNDE YAPILMALI







20
Yüksek Gerilimde Genel Güvenlik:
İşletmenin sorumlu kişileri veya iş güvenliği
görevlisi, iş süresince çalışanların tehlike ile
karşılaşabilecekleri hiçbir devre kapama işlemi
yapılmamasını sağlamalıdırlar. Topraklama ve
kısa devre tedbiri, ancak bütün çalışmalar
bittikten ve bunları yapanların hepsine haber
verildikten sonra kaldırılmalıdır.
21
Yüksek Gerilimde Genel Güvenlik:
Hat montaj ve demontaj işlerinde kullanılan
palanga, makara gibi alet ve edevatın periyodik
kontrolleri yapılmalı, arızalı olanlar
kullandırılmamalıdır.
Bu malzeme ve kişisel koruyucular periyodik olarak
kontrol edilmeli, her zaman sağlam ve kullanmaya
hazır halde bulundurulmalıdır.
22
Yüksek Gerilimde Genel Güvenlik:
Elektrik tesislerinin demontaj ve montaj işlerinde iş
kazalarına karşı gerekli tedbirler alınmalıdır. Gerilim
altındaki başka hat tellerine temas tehlikesine ve
indüksiyon akımı oluşmasına karşı her türle
önlemler alınmalıdır.
Bu işlerde çalışanlara elektriğin özellikleri,
tehlikeleri ve kazalardan korunma tedbirleri
konusunda gerekli bilgiler verilmeli, ikazlar
yapılmalıdır.
23
D)
ELEKTRİK ÇARPMALARINA KARŞI ALINACAK
GENEL TEDBİRLER :
a) KÜÇÜK GERİLİM KULLANMAK
b) KORUMA İZALASYONU YAPMAK
c) GÜVENLİK TRASFORMATÖRÜ KULLANMAK
ç) KORUMA TOPRAKLAMASI VEYA SIFIRLAMA YAPMAK
d) KAÇAK AKIM RÖLESİ KULLANMAK
e) EĞİTİM ÇALIŞMASI
24
a) KÜÇÜK GERİLİM KULLANMAK:


Bir yalıtım hatasında elektrik çarpmasının etkili olmaması için, elektrikli
araçların 42 voltluk gerilimle çalıştırılmasıdır.
Bu korunma önlemi yapılan elektrikli araçları ayrıca topraklamaya gerek
yoktur.
Özellikle, metal malzemelerin çoğunlukta olduğu yerlerde, 42 volt gerilim
kullanilmalidir
b) KORUMA İZOLASYONU YAPMAK:
Çift izalasyonlu malzemeler kullanmaya özen göstermek.
25
c) GÜVENLİK TRASFORMATÖRÜ KULLANMAK,
Kazan içinde veya buna benzer dar ve iletken
kısımları bulunan yerlerle ıslak yerlerde alternatif
akımla çalışan lambalar kullanıldığı taktirde,
küçük gerilim veya koruyucu ayırma sağlayan
aygıtlar (güvenlik transformatörü) çalışma yerinin
dışında tutulmalıdır.
42/220V
ç) KORUMA TOPRAKLAMASI VEYA SIFIRLAMA YAPMAK
• TOPRAKLAMA: Gerilim altında olmayan bütün tesisat kısımlarının,
uygun iletkenlerle toprak içerisine yerleştirilmiş bir iletken cisme
(elektrot) bağlanmasıdır.
Elektrik şebekelerinde topraklama tesisleri, bir arıza halinde oluşacak
akımlarının insan hayatını tehlikeye sokmayacak yoldan geçmelerini sağlar.
26
Topraklamanın amacı,
• Elektrikli alıcıları kullananların can güvenliğini sağlamak,
• Cihazların zarar görmesini önlemektir.
Bütün elektrik makinelerinin gövdeleri, boruların madeni kısımları,
kurşunlu kabloların kurşun kılıfları, tablo ve benzerlerinin metal
kısımları topraklanmalıdır.
• Topraklama devresi, düşük dirençli iletkenden yapılmış olmalıdır.
• Topraklama devresi meydana gelebilecek en küçük hata akımı
dikkate alınarak ölçülendirilmelidir.
27
Topraklama nasıl korur?
28
29
Topraklama

Çeşitli topraklama tesislerinin işletme dönemi içindeki muayene, ölçme
ve denetlemelere ilişkin önerilen periyotlar :

Elektrik üretim iletim ve dağıtım tesisleri (enerji nakil ve dağıtım
hatları hariç) için : 2 yıl
Enerji nakil ve dağıtım hatları için : 5 yıl







Sanayi tesisleri ve ticaret merkezleri için :
→ Topraklamalara ilişkin dirençlerinin muayene ve ölçülmesi : 1 yıl
→ Topraklama tesisleri ile ilgili diğer muayene,ölçme ve kontroller :
2 yıl
Sabit olmayan tesisler için :
→ Sabit işletme elemanları için : 1 yıl
→ Yer değiştirebilen işletme elemanları için : 6 ay
30
• SIFIRLAMA: İnsanları tehlikeli temas gerilimlerine karşı korumak icin
tüketicilerin işletme akım devresine ait olmayan ve fakat bir izolasyon
hatası sonucunda gerilim altında kalabilen iletken kısımların, örneğin
madeni muhafazaların nötr hattı ile iletken olarak bağlanmasına sıfırlama
denir.
31
d) KAÇAK AKIM RÖLESİ KULLANMAK
Elektrik tesisatında küçük görülen ancak zararları bakımından hiç de
küçümsenmeyecek kaçak akımları fark ederek devreyi açan anahtarlara kaçak akım
koruma anahtarları (diferansiyel koruma cihazı) denilmektedir.
Tali Panolarda 30mA,
Ana Panolarda 300mA lik
kaçak akım röleleri kullanılır.



30 mA hassasiyetindeki kaçak akım koruma rölesi insan hayatını korumaya yönelik
kullanılır.
Yapılan deneyler sonucu 300 mA’lik bir toprak kaçak akımının kısa bir süre içerisinde
çevresindeki malzemeleri tutuşma sıcaklığına getirerek yangına sebebiyet verdiği
gözlenmiştir.
300 mA hassasiyetindeki kaçak akım koruma rölesi büyük ölçüdeki bir yalıtım
hatasının oluşturduğu yangın riskini engellemeye yönelik kullanılır.
32
E) ELEKTRİK ÇARPMA OLAYINDA NELER YAPILABİLİR









Acilen girişten elektrik akımı kesilmeli (sigorta, şalter vs)
Akım Kesilmemişse, Yalıtkan Bir Cisim Kullanarak, Çarpılan Kişinin
Elektrikle Teması Kesilmeli
Akım Kesilmemişse, Çarpılan Kişi, Elbisesinin Kuru Olan Kısmından
Tutularak, Gerilim Altındaki Tesis Kısmından Uzaklaştırılmalı
Çarpılan Kişinin Çıplak Vücuduna Değilmemeli,
Kalp Durmuş İse, Kalp Masajına Başlanmalı
Kalp Masajı İle Birlikte, Suni Solunum Uygulanmalı
Sıhhi Yardım İstenmeli Ve Ambulans Çağrılmalı
Nakil Sırasında, Suni Teneffüse Devam Edilmeli
Kazalı Bir Örtü İle Örtülerek Sıcak Tutulmalıdır
Bunların hiçbiri yapılamazsa kesinlikle kendinizi tehlikeye atmayınız
33
F) ELEKTRİK KAZALARINDA KİŞİSEL FAKTÖRLER







Unutkanlik
Daha Önce Yapilan Hareket Ve Alişkanliklarin Beklenenden Farkli
Sonuçlanmasi ( Bize Birşey Olmaz )
İşin Aksamamasi İçin Aceleci Davranmak
Kabadayilik, Gözüpeklik, Gösteriş
TİTREŞİM, NEM, GÜRÜLTÜ Ve IŞIK YETERSİZLİĞİ SONUCU
HATALAR
İş İşçi Uyumsuzluğu
Meslek Şakalari
34
35
Statik Elektrik
(veya durgun elektrik)
Statik Elektriğin Zarar Verebileceği Ortamlarda
Alınacak Önlemler
•
•
•
•
Nemlendirme :
Statik elektriği önlemenin veya şiddetini azaltmanın
yollarından biri, bulunulan ortamın nemlendirilmesidir.
Çünkü nemli havada bulunan iyonlar statik yükün bir
kısmını nötrler.
Nem oranını %60’a çıkartmak, deşarj olasılığını azaltır.
Fakat bu yöntemin bazı dezavantajları da mevcut.
Havadaki yüksek nem oranı, çalışanlar açısından
rahatsız bir ortam oluşturduğu gibi yüzeylerde ıslaklığa
ve donanımda daha hızlı paslanmaya yol açar.
Statik Elektriğin Zarar Verebileceği Ortamlarda Alınacak
Önlemler

İyonizasyon :

Hava, normal koşullarda iletken
değildir. Ancak, havayı yeterli
oranda iyonlaştırarak statik
elektriğin cisimlerde birikmesi
önlenebilir.
Havayı iyonlaştırmak için; statik
tarak, radyoaktivite ile iyonlaştırma
veya açık alev gibi yöntemler
kullanılmaktadır.

İyonlaşmış Hava Püskürten Tabanca
İyonize Hava Üfleyici
ELEKTRİK İÇ TESİSLERİNDE GÜVENLİK
Fiş-Priz Sistemleri
 Fişler, aynı tesiste kullanılan farklı gerilimler
için kullanılan prizlere sokulmayacak yapı ve
özellikte olmalıdır.
 Ara fiş-priz düzenlerinin yalıtkan düzenekleri uygun
şekilde korunmalıdır. Kırık ve çatlak fiş-prizler
kullanılmamalıdır.
 Fiş ve priz sisteminde topraklama kontak elemanları
akım kontak elemanlarından önce bağlantıyı
sağlamalıdır.
Çocuklar için önlemler
 Elektrik güvenliği söz konusu olduğunda daha çok çocuklar için
önlemler almak gerekir.
 Çocuklar elektriğin görülmez olması ve yalnız etkileriyle
kendini hissettirmesi sebebiyle çoğunlukla tehlikenin
farkında değillerdir.
40
Çoklu pirizlere aşırı yükleme yangına neden olabilir
41
Metal Merdiven vb uzun cisimler çarpılmaya neden olabili
42
Elektrikli aletler çalışırken catal çekiç vb.
metal aletler kullanmayın
43
Yıpranmış elektrik ekipmanları değiştirilmelidir.
44
Sigortalar:
Alternatif veya doğru akım devrelerinde kullanılan
sigortalar kapalı bir tablo içine monte edilmeli,
değeri 32 amper’ in üstünde olan sigortalar en az bir
şalter veya anahtarla kontrol altına alınmalıdır.
Bu şalter ve anahtarla akım
kesilmeden tablo kutusu
kapağı açılmayacak ve bu
kapak kapanmadan akım
verilmeyecek şekilde
olmalıdır.
45
Elektrik tesislerinde uygun yerlere:
a) Elektrik akımının neden olduğu kazalarda
yapılacak ilk yardım,
b) Tesisin bağlama şeması,
c)Tesisin işletilmesi sırasında alınması gereken
özel önlemler,
ile ilgili kısa talimatlar asılmalıdır.
46
ELEKTRİKSEL GÜVENLİK
GÜVENLİK SINIFLARI
Sınıf 0
Sınıf 1
Sınıf 2
Sınıf 3
Temel yalıtımlı
koruma
Topraklama Topraklama
Trafo veya 24
yapılması
yapılması
Volt’a kadar
(kullanımı çok
zorunlu zorunlu olmayan akü ile çalışan
sınırlıdır.
ürünler
ürünler
ürünler
İngiltere de
yasaktır.)
47
GÜVENLİK SINIFLARI



Sınıf 1 Cihaz:
Elektrik çarpmasına karşı koruma işleminde,
yalnızca temel yalıtım uygulaması ile
yetinilmediği, ancak bu yalıtımda bir arızanın
oluşması durumunda cihazın erişilebilir iletken
bölümlerinin, gerilim altında kalamayacakları
biçimde, sabit tesisatın koruma (topraklama)
iletkenine bağlı tutulmaları suretiyle bir ek
güvenlik önleminin uygulandığı bir cihaz.
Bu güvenlik önlemi, besleme kordonunda bir
koruma iletkeninin bulunması gereğini de
kapsar.
GÜVENLİK SINIFLARI
Sınıf 2 Cihaz:
 Elektrik çarpmasına karşı koruma
işleminde, yalnızca temel yalıtım
uygulaması ile yetinilmediği, ancak hiçbir
koruyucu topraklama düzenine yer
verilmeden veya sabit tesisat şartlarına
bağımlı kalınmadan, çift yalıtım ya da
takviyeli yalıtım biçiminde ek güvenlik
önlemlerinin uygulandığı bir cihaz.

GÜVENLİK SINIFLARI
Sınıf 3 cihaz:
 Elektrik çarpmasına karşı korunması çok
düşük güvenlik gerilimi ile sağlanan ve
içinde, çok düşük güvenlik geriliminden
daha yüksek bir gerilimin üretilmediği
cihaz.

ELEKTRİK TESİSLERİNDE
GÜVENLİK
Genel Güvenlik
Elektrik Tesisatı cins ve hacmine göre ehliyetli
elektrikçiler tarafından tesis edilerek bakım ve
işletmesi sağlanmalıdır. Bu hususta
 Elektrik ile ilgili Fen Adamlarının
Yetki ve Sorumlulukluları
Hakkında Yönetmelik
 hükümlerine uyulmalıdır.

ELEKTRİK TESİSLERİNDE GÜVENLİK
Genel Güvenlik
Yetkiler Eski Durum
Elk. İç tesisi plan,
proje
hazırlanması
veimzalanması
işleri
Elk. iç tesisi
yapım işleri
İşletme ve
bakım
işleri
Muayene ve kabul
işleri
1.
Gru
p
50 KW
150 KW
400 V
1500 KW
35KV
2.
2.
Gru
Grup
p
30 KW
125 KW
400 V
1000 KW
35 KV
Kendileri tarafından
yapılan tesislerin
bakım, muayene,
bağlantı ve kabulü
için gerekli işlerin
tamamlanması,
3.
Gru
p
16 KW
75 KW
400 V
500 KW
400 V
ELEKTRİK TESİSLERİNDE GÜVENLİK
Güvenlik mesafeleri:
Hava hattı iletkenlerinin en büyük salgı durumunda üzerinden geçtikleri yerlere olan en
küçük düşey uzaklıkları:
İletkenlerin üzerinden geçtiği yer
Hattın izin verilen en yüksek sürekli işletme
gerilimi (kV)
En küçük düşey uzaklıklar (m)
0-1 (1 dahil) 1-17,5 36 72,5 170
420
Üzerinde trafik olmayan sular (suların en
kabarık yüzeyine göre)
4,5*
5
5
5
6
8,5
Araç geçmesine elverişli çayır, tarla, otlak
vb.
5*
6
6
6
7
9,5
Araç geçmesine elverişli köy ve şehir içi
yolları
5,5*
7
7
7
8
12
ELEKTRİK TESİSLERİNDE GÜVENLİK
Güvenlik mesafeleri:
Hava hattı iletkenlerinin en büyük salgı durumunda üzerinden geçtikleri yerlere olan en küçük
düşey uzaklıkları:
Şehirlerarası karayolları
7
7
7
7
9
12
Ağaçlar
1,5
2,5
2,5
3
3
5
Üzerine herkes tarafından çıkılabilen düz damlı
yapılar
2,5
3,5
3,5
4
5
8,7
Üzerine herkes tarafından çıkılmayan eğik damlı
yapılar
2
3
3
3,5
5
8,7
Elektrik hatları
2
2
2
2
2,5
4,5
Petrol ve doğal gaz boru hatları
9
9
9
9
9
9
Üzerinde trafik olan sular ve kanallar (bu uzaklıklar
suların en kabarık düzeyinden geçebilmeli taşıtların en
yüksek noktasından ölçülmelidir.)
4,5
4,5
5
5
6
9
İletişim (haberleşme) hatları
1
2,5
2,5
2,5
3,5
4,5
7
7
7
7
8
10,5
14
14
14
14
14
14
Elektriksiz
ölçülmelidir)
Otoyollar
demiryolları
(ray
demirinden
ELEKTRİK TESİSLERİNDE GÜVENLİK
Güvenlik mesafeleri:
Hava hattı iletkenlerinin ağaçlara olan en küçük yatay uzaklıkları
Hattın izin verilen en yüksek
sürekli işletme gerilimi
KV
0-1
(1 dahil)
1-170
(170 hariç)
170
170-420
Yatay uzaklık
m
1
2,5
3,0
(420 dahil)
4,5
ELEKTRİK TESİSLERİNDE GÜVENLİK
Güvenlik mesafeleri:
Hava hattı iletkenlerinin en büyük salınımlı durumda yapılara olan en küçük yatay uzaklıkları
Hattın izin verilen en yüksek
sürekli
işletme
gerilimi
(KiloVolt-KV)
Yatay uzaklık
(metre)
0-1
(1 dahil)
1
1-36
(36 dahil)
2
(72,5 dahil)
3
72,5-170
(170 dahil)
4
170-420
(420 dahil)
5
36-72,5
ELEKTRİK TESİSLERİNDE GÜVENLİK
Güvenlik mesafeleri:
Gerilim altındaki iletkenlere mutlak yaklaşma mesafesi;
Gerilim altındaki iletkenler için kabul edilen azami yaklaşma
mesafesi
50 - 3.500 volt arası
3.500 - 10.000 volt arası
10.000 - 50.000 volt arası
50.000 - 100.000 volt arası
100.000 - 250.000 volt arası
250.000 - 450.000 volt arası
30 cm
60 cm
90 cm
150 cm
300 cm
450 cm
Elektrik Tesislerinde Güvenlik
Boyutlandırması


Elektrik tesislerinin bütün bölümleri, işletme koşulları
nasıl olursa olsun, kısa devre akımının kesilmesine ve bu
kesilme anı dahil olmak üzere, en büyük kısa devre
akımının etkisiyle insanlar için herhangi bir tehlike
oluşturmasına, yangın çıkmasına, ya da tesislerin zarar
uğramasına engel olacak biçimde düzenlenmeli ve
boyutlandırılmalıdır.
Elektrik tesisleri gerek işletme, gerekse onarım ve bakım
için kısa sürede, çabuk ve güvenle izlenebilecek biçimde
açık olarak düzenlenmelidir. Bütün önemli tesis
bölümlerine ve aygıtlara yetkililerce kolayca
ulaşılabilmeli, zorluk çekilmeden yerlerine konulabilmeli
ya da yerlerinden çıkarılabilmelidir.
Elektrik Tesislerinde Güvenlik
Boyutlandırması


Tesisler, arıza, bakım ve onarım nedeniyle çeşitli
bölümlerin devre dışı olması durumunda, işletmenin
olabildiğince kesintisiz sürebileceği biçimde bölümlere
ayrılarak düzenlenmelidir. Devre dışı edilen tesis
bölümleri ya da aygıtlar uygun ve kolayca görülebilecek
ayırma düzenleri ile gerilimsiz duruma getirilmelidir.
Elektrik tesislerindeki kesiciler ve ayırıcılar her türlü hava
şartlarında devreyi tam ve güvenli bir biçimde ayırmış
olmalıdır. Bu aygıtların açık ve kapalı konumları güvenli
bir düzen ve konum göstergesiyle fark edilecek şekilde
olmalıdır.
Elektrik bakım onarım işlerinde güvenlik
tedbirleri:



Elektrik tesisatının, cihazlarının veya çıplak iletkenlerinin
daima gerilim altında bulunduğu kabul edilmeli ve teknik
bir zorunluluk olmadıkça gerilim altında elektrik onarımı
yapılmamalıdır.
Elektrik tesisatı veya teçhizatının bakım ve onarımında
bunları devreden çıkaracak bir devre kesme tertibatı
bulunmalı, devreden çıkarıldıktan sonra bunların topraklı
olması hali devam etmelidir.
Yüksek gerilimli tesislerde gerilim kaldırılmadan, akım kesilmeden
hiçbir çalışma yapılmamalıdır.
Elektrik bakım onarım işlerinde güvenlik
tedbirleri:





Alçak gerilimli tesislerde yapılacak işlere girişilmeden önce gerilim
kesilmelidir. Ancak zorunluluk hallerinde, çalışma müsaadesi veya
hizmet talimatında sayılan şartlar dahilinde ve aşağıdaki hususlara
uyularak çalışma yapılması gerekir.
a-Platformu olmayan bir direğe çıkılmasını icap ettiren bir işlem bahis
konusu olmadıkça yalıtkan bir eşya üzerinde durulmalı,
b-İyi durumda bulunan yalıtkan eldivenler ve sapı yalıtkan aletler
kullanılmalı,
c-Çıplak iletkenler civarında çalışırken baret, yalıtkan altlıklı iş
ayakkabısı ve iş elbisesi giyilmeli,
d-Nötr teli dahil işyerine yakın olan gerilim altındaki diğer
iletkenlerden çalışanın kendisini önceden izole etmesi sağlanmalıdır.
Elektrik bakım onarım işlerinde güvenlik
tedbirleri:



Yer altı kablolarında yapılacak bir işlemde, elektrik
kesilmesinden hemen sonra kapasitif boşalmayı temin
için, üzerinde çalışılması gereken kabloların bütün
iletkenleri kısa devre edilmeli ve topraklanmalıdır.
Kısa devre ve topraklama işlemi çalışma yerinin en yakın
kısımları üzerinde ve bu yerin her iki ucunda
yapılmalıdır.
Yeniden gerilim altına girme tehlikesini önlemek için,
fazların tayini, deney vs. için topraklama kaldırıldığı
taktirde gerilim vermeye elverişli bulunan bütün ayırıcılar
açık durumda kilitlenmiş olmalıdır.
Elektrik bakım onarım işlerinde güvenlik
tedbirleri:



Açık hava elektrik tesisleri en az 180 santimetre
yükseklikteki duvar veya tel kafes çitle çevrilmiş olmalı,
ikaz levhaları takılmalı, giriş kapıları kilitli olmalıdır.
Tesislerin içi ve etrafı kuru ottan arındırılmış olmalıdır.
Kesicilerle kendi ayırıcıları arasında kilitleme düzeni
bulunmalı, kesici açılmadan ayırıcı açılıp
kapatılamayacak şekilde olmalıdır. Ayrıca hücrede,
gerilim olduğunda kapısı açılmayacak şekilde otomatik
kilitleme tertibatı bulunmalıdır.
Yüksek gerilim tesislerinde ve havai hatlardaki
çalışmalar, biri iş güvenliği tedbirlerini aldırmak ve
izlemekle görevli olan, en az iki kişiden oluşan ekip
tarafından yapılmalıdır.
Elektrik bakım onarım işlerinde güvenlik
tedbirleri:

Onarılacak hava hatlarının her iki tarafı devreden
çıkarıldıktan sonra çalışma yerinde gerilim yokluğu tespit
edilmeli, gerilim yokluğu tespit edildikten sonra çalışma
yerinin yakınında ve çalışma yerini besleyebilen bütün
kollar üzerinde topraklama ve kısa devre işlemleri
yapılmalıdır. Çalışma süresince kısa devre ve
topraklama tedbiri kaldırılmamalıdır.

Topraklama ve kısa devre işlerinde yalıtkan eldiven,
baret, yalıtkan ayakkabı, yalıtkan halı veya tabure ile
yalıtkan ıstankalar kullanılmalıdır.