Elektrik Akımının İnsan Vücudu Üzerindeki Etkileri

Hacı KUYU
Maden Mühendisi
İş Güvenliği Uzmanı (A)
İşyeri Hekimi ve İş Güvenliği Uzmanlığı Eğitici
Elektrik Nedir?
• Elektrik enerjisini oluşturan, akımı
sağlayan elektronlardır.
• Elektrik akımı iletkenin atom
yapısındaki elektronların hareketiyle
meydana gelmektedir.
• Bir maddeye elektrik uygulandığında
elektronlar negatif (-) 'den pozitif (+)
yönüne doğru hareket etmeye başlar.
• Bu harekete "Elektrik Akımı" denir.
Birimi ise "Amper" 'dir.
Elektrik Nedir?
• Amper (sembolü A), elektrikte akım
şiddeti birimidir.
• Bir iletkenden birim zamanda geçen
elektrik yükü miktarına, elektrik akımının
şiddeti denir.
• Bir iletkenin belli bir kesitinden saniyede
bir Coulomb elektrik yükü geçerse, akım
şiddeti 1 A olur.
Akım Şiddeti
Akım, iki nokta arasındaki potansiyeli farkı nedeniyle oluşur ve
şiddeti
şeklinde hesaplanır;
V : Potansiyel farkı (Volt),
R : Direnç (Ohm),
I
: Akım şiddeti (Amper).
ELEKTRİKLE İLGİLİ TANIMLAR
 Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri:
Elektrik enerjisinin üretilmesini özelliğinin değiştirilmesini,
biriktirilmesini, iletilmesini, dağıtılmasını ve mekanik enerjiye, ışığa,
kimyasal enerjiye vb. enerjilere dönüştürülerek kullanılmasını sağlayan
tesislerdir.
 Elektrik iç tesisleri:
Yapıların içinde veya bu yapılara ek olarak kurulmuş tesisler dışındaki
her türlü alçak gerilim tesisleri, evlere ait, bağ, bahçe tesisleri, sürekli
tesislerin işletmeye açılmasına kadar kurulmuş geçici tesisler.
ELEKTRİKLE İLGİLİ TANIMLAR
 Santral: Elektrik enerjisinin üretildiği tesislerdir.
 Ağ (Enterkonnekte) şebeke: Santrallerin birbiri ile bağlantısını
sağlayan gözlü şebekedir.
 İletim şebekesi: Yerel koşullar nedeniyle belli yerlerde üretilebilen
ve ağ şebeke ile en üst düzeyde toplanan enerjiyi tüketicinin
yakınına ileten kablo ve/veya hava hattı şebekeleridir.
 Dağıtım şebekesi: İletilerek tüketilecek bölgeye taşınmış olan
enerjiyi, tüketiciye kadar götüren şebekedir.
ELEKTRİKLE İLGİLİ TANIMLAR
 Ana indirici merkez: Enerjiyi seçilmiş dağıtım gerilimi seviyesine
dönüştüren transformatör merkezleridir.
 Ara indirici merkez: İki veya daha fazla yüksek gerilim seviyesi
kullanılan şebekelerde enerjiyi bir yüksek gerilim seviyesinden
diğerine dönüştüren transformatör merkezleridir.
 Dağıtım transformatör merkezi: Yüksek gerilimli elektrik enerjisini
alçak gerilimli elektrik enerjisine dönüştüren transformatör
merkezleridir.
ELEKTRİKLE İLGİLİ TANIMLAR
 Hava hattı: Kuvvetli akım iletimini sağlayan mesnet noktaları,
direkler ve bunların temelleri, yer üstünde çekilmiş iletkenler, iletken
donanımları, izolatörler, izolatör bağlantı elemanları ve
topraklamalardan oluşan tesisin tümüdür.
 İletkenler: Gerilim altında olup olmamasına bağlı olmaksızın bir
hava hattının mesnet noktaları arasındaki çıplak ya da yalıtılmış
örgülü ya da tek tellerdir.
ELEKTRİKLE İLGİLİ TANIMLAR
 Yalıtılmış hava hattı kabloları: Yalıtılmış hava hattı kabloları,
yalıtılmış faz iletkenleri ile yalıtılmış ya da yalıtılmamış nötr iletkeni
birbirine yada taşıyıcı bir tele bükülerek sarılmış tek telli, sıkıştırılarak
yuvarlatılmış çok telli ya da örgülü iletkenlerden oluşan kablolardır.
 Demet iletkenler: Bir faz iletkeni yerine, iki ya da daha çok iletken
kullanılan ve iletkenler arasında hat boyunca yaklaşık olarak aynı
uzaklık bulunan düzendir.
 Anma kesiti (Nominal kesit): İletkenlerin standartlarda belirtilen
kesit değeridir.
 Gerçek kesit: Örgülü iletkenlerin, yapım toleransları dikkate
alınmaksızın, net kesit değerleridir.
ELEKTRİKLE İLGİLİ TANIMLAR
• İletken kopma kuvveti: İletkenlerin hesapla bulunan teorik kopma
değerinin %95'i ya da kataloglarda "kopma yükü" olarak belirtilen
değerdir.
• En büyük çekme gerilmesi: -5ø C'da hesap için esas olan ek yükte
ya da en küçük ortam sıcaklığında ek yüksüz yahut +5ø C'da rüzgar
yükünde oluşan iletken gerilmelerinin en büyük yatay bileşenidir.
• Yıllık ortalama çekme gerilmesi : Yıllık ortalama sıcaklıkta (genellikle
+ 15øC'da) rüzgarsız durumda oluşan, iletken çekme gerilmesinin
yatay bileşenidir.
• Salgı (sehim): İletken ile iletkenin iki askı noktasını birleştiren doğru
arasındaki en büyük düşey uzaklıktır.
ELEKTRİKLE İLGİLİ TANIMLAR
• İletken donanımı: İletkenle doğrudan doğruya temasta olan ve
iletkenlerin bağlanması, gerilmesi ve taşınmasına yarayan
parçalardır.
• İzolatör bağlantı elemanları: İzolatörleri mesnet noktalarına ve
iletken donanımlarına, izolatör elemanlarını birbirine bağlamaya
yarayan parçalardır.
• Direğin yararlı tepe kuvveti: Direğe gelen rüzgar yükü dışında,
tepeye indirgenmiş öteki kuvvetlerin izin verilen yatay bileşenidir.
ELEKTRİKLE İLGİLİ TANIMLAR
• Direk açıklığı (menzil): İki komşu direk arasındaki yatay uzaklıktır.
• Rüzgar açıklığı:
ortalamasıdır.
Direğin
iki
yanındaki
açıklıkların
aritmetik
• Ağırlık açıklığı: Direğin iki yanındaki iletkenlerin yatay teğetli
noktaları arasındaki yatay açıklıktır.
• Küçük aralıklı hatlar: Birbirini izleyen iki direk arasındaki açıklık,
çıplak iletkenler için 50 m'yi, yalıtılmış iletkenler için 60 m'yi aşmayan
hatlardır.
• Büyük aralıklı hatlar: Birbirini izleyen iki direk arasındaki açıklık,
çıplak iletkenler için 50 m'yi, yalıtılmış iletkenler için 60 m'yi aşan
hatlardır.
FAZ DEĞERLERİ
 Tek fazlı sistemler:
− Bir faz ve bir nötr (220 volt).
− Günlük yaşamda evimizde kullandığımız tüm alıcıların voltaj
değeridir.
 Üç fazlı sistemler:
− Nötr hattı ayrı kullanılır.
− Faz-faz arası 380 volt ve buna bağlı olarak faz toprak arası
220 volttur.
13
Gerilim Ölçmek
 Gerilim ölçmek için voltmetre
kullanılır.
 Voltmetre, gerilimi ölçülmek
istenen elemana paralel
bağlanır.
Gerilim Sınıfları
Gerilim kademeleri aşağıdaki şekilde kabul edilmiştir.
 Alçak Gerilim
: 1.000 Volt ve altına olan gerilim
 Yüksek Gerilim
: 1.000 Volt üzerinde olan gerilim
 Tehlikeli gerilim
: Alternatif akımda 50 Volt üzerinde olan gerilim
Doğru akımda 120 Volt üzerinde olan gerilim.
 Küçük gerilim
: 50 Volt altında olan gerilim (İşçi Sağlığı ve İş
Güvenliği Tüzüğü ve Maden Tüzüğünde 42 Volttur)
15
Akım Ölçmek
 Akım ölçmek için ampermetre
kullanılır.
 Ampermetre ise devre kesilerek
akımı
ölçülmek
istenen
elemana seri olarak bağlanır.
Direnç Ölçümü
 Direnç ölçümü için ohmmetre
kullanılır.
 Direnç ölçümü için elemanın
devre ile bağlantısının
kesilmesi gerekir.
İletken
• Atomların dış (valans) yörüngelerindeki
elektron sayısı dörtten az (1-2-3) olan
elementlere iletken denir. Bu elementler
elektrik akımını iyi iletirler.
• Tüm metaller iletkendir. İnsan vücudu iyi bir
iletkendir. İyonlara sahip sıvılar iyi bir
iletkendir ve bunlara elektrolit adı
verilmektedir.
• Saf
su
yalıtkan,
günlük
hayatta
kullandığımız içme suyu iletkendir. Toprak
içerisinde su olduğu için iletkendir.
• Gazlar
genelde
yalıtkandırlar;
fakat
iyonlarına
ayrılmış
gazlar
iletkenlik
kazanırlar.
Yarı İletken
• Atomların dış yörüngelerindeki
elektron sayısı 4 olan elementlere
yarı iletken denir.
• Silisyum,
germanyum
gibi
maddeler örnek olarak verilebilir.
Yalıtkan
• Atomların dış yörüngelerindeki elektron
sayısı 8 olan tüm elementlere yalıtkan
denir.
• Yalıtkan gereçler elektriği iletmezler. Son
yörüngelerindeki elektron sayısı 5,6,7
olan elementler ise bir noktaya kadar
yalıtkandırlar.
• Yalıtkan cisimlerde serbest elektronlar
yok denecek kadar azdır. Cam, kauçuk,
pamuk, yağ ve hava yalıtkan maddelere
örnek olarak verilebilir.
Elektrik Devresi
• Elektrik
akımını
meydana
getiren
elektronlar, elektrik devresinden geçerek
alıcıda başka bir enerjiye dönüşür.
• Elektrik alıcılarının çalışması için sürekli
elektrik akımı geçmelidir.
• Bu akım alıcının devresine bağlanan
elektrik enerji kaynağı ile temin edilir.
• Enerji kaynağının bir ucundan çıkan
elektronlar iletken - alıcı - iletken yolunu
takip ederek diğer ucuna ulaşır.
Açık Devre
• Elektrik devresindeki anahtarın
açık durumda olduğu, devreden
akımın geçmediği ve alıcının
çalışmadığı devredir.
• İletkenlerin kopması, sigortanın
atması, ek yerlerinin temas
etmemesi de açık devreyi
oluşturur.
Kapalı Devre
• Elektrik devresinde, anahtar
kapalı ve devre akımının
normal olarak geçtiği,
alıcının çalıştığı devredir.
Alternatif Akım
• Zamana bağlı olarak periyodik bir
şekilde yön ve şiddet değiştiren
akıma “Alternatif Akım (AC)”
denir. Alternatif akımın şiddeti
kaynağın gücüne bağlıdır.
• Alternatif akım büyük elektrik
devrelerinde ve yüksek güçlü
elektrik motorlarında kullanılır.
Evlerimizdeki elektrik alternatif
akım sınıfına girer.
Doğru Akım
• Zamanla
yönü
ve
şiddeti
değişmeyen akıma doğru akım
denir. İngilizce “Direct Current”
kelimelerinin kısaltılması “DC” ile
gösterilir.
• Doğru akım genelde elektronik
devrelerde kullanılır. En sabit doğru
akım kaynakları da pillerdir.
Kısa Devre
• Elektrik
devresinde,
devre akımının alıcıdan
geçmeden kısa yoldan
devresini
tamamlamasıdır.
Bu
istenmeyen bir devre
şekli olup üretece ve
elektrik tesislerine zarar
verebilir.
• Elektrik akımı devresini
direnci en küçük olan
yerden tamamladığından,
kısa devre durumunda
devreden büyük değerde
akım geçerek sigortanın
açmasına neden olur.
Kısa Devreye Yol Açan Etkenler
İÇ ETKENLER
İletkeni saran yalıtkanın delinmesine neden olan aşağıdaki
elektriksel nedenlerdir.
• İletkenin aşırı yüklenmesi (fazla akım çekmesi) sonucu aşırı
ısınmaya başlaması yalıtkanın bozulmasına ve dolayısı ile ark
meydana gelmesine neden olur.
• Yıldırım düşmesi ve açma kapama sırasında meydana gelen iç
aşırı yada dış aşırı gerilimlerde yalıtkanın delinmesine neden olur.
• Yalıtkan malzemenin eskimesi ve kusurlu olması da kısa devreye
neden olur.
Kısa devreye yol açan etkenler
DIŞ ETKENLER
Genelde gerek dağıtım hatları gerekse de şalt merkezlerimiz
dışarıda olduğundan hava hattına;
• Ağaçların düşmesi,
• Uzun kanatlı kuşların iletken aralarına girmesi,
• Çok sayıda kuş sürüsünün faz iletkenleri arasına girerek uçması,
• İletkenlerin buz yüküne girip traverslerin bükülmesi, kopması,
devrilmesine neden olmaları,
• İletkenlerde oluşan buzun düşmesi sonucu meydana gelen
çırpmalar,
• Kamçılamalar vs gibi etkenler iletkenleri ya birbirlerine yada
toprakla temas ettirerek kısa devreye neden olurlar.
Kısa devreye yol açan etkenler
DIŞ ETKENLER
Yer altı kablolarında ise;
• Kazma darbesi,
• Ağır iş makinelerinin yaptıkları çalışmalar yalıtkan kılıfın
zedelenmesine,
• Hava hatlarında avcıların, çocukların, çobanların bilerek yada
bilemeyerek izolatörleri kırmasından meydana gelen delinme ile baş
gösteren atlamalar,
Yetkili yada yetkisiz kişilerin yapmış olduğu yanlış manevralar sonucu
örneğin yük altında ayırıcı açılıp kapatılması, yanlış bağlama ile fazlar
birbirleriyle karşılaşır bu da kısa devreye neden olur.
Kısa Devre
• Bu durumda kısa devre akımı, sigortadan geçmediği
için, sigorta atmaz ve batarya zarar görür.
Kısa Devre
• Bu durumda alıcı kısa devre olmuştur ve sigorta
devreyi açar.
Kısa Devre
• Bu durumda kısa devre, sigortadan sonra oluştuğu için
sigorta devreyi açar ve batarya zarar görmez.
Elektrik Akımının İnsan Vücudu
Üzerindeki Etkileri
“Elektrik Çarpması” nedir?


Elektrik akımının vücuttan geçecek şekilde kişinin bir elektrik
kaynağı ile teması sonucu yaralanması veya ölümüdür.
Etkileyen faktörler
 Elektrik devresinin tamamlanıp tamamlanmadığı
 Akımın gerilimi (Voltaj)
 Akımın cinsi (AC, DC)
 Akımın şiddeti (Amper)
 Akımın geçtiği yol
 Akımın dokulardan geçtiği süre
 Vücut dokularının direnci
Elektrik Akımının İnsan Vücudu
Üzerindeki Etkileri
Elektrik akımı insan üzerinden
yolunu
tamamlar.
Çarpmanın
ciddiyeti;
• Akımın vücut içinde geçtiği yola,
• Akımın büyüklüğüne,
• Geçen süreye bağlıdır.
Düşük gerilim tehlikenin az olması
anlamına gelmez.
TEMAS GERİLİMİ
 İnsan vücudunun direnci ortalama 1200 ohm,
 Tehlike akım sınırı 55 mA.
 Temas gerilimi, U = 1.200 x 0,055 = 65 Volt tur.
Uluslar arası kabul edilen IEC 364.4.41 ve VDE 0100.410 da
50 V.
İş Sağlığı ve Güvenliği Tüzüğü Madde : 311
42 V.
Elektrik Akımının İnsan Vücudu
Üzerindeki Etkileri
Elektriğin yol açabileceği 3 tür
yaralanma vardır:
 Çarpılma,
 Yanıklar,
 Düşmeden doğan kırılma ve
burkulmalar.
Elektrik Akımının İnsan Vücudu Üzerindeki
Etkileri
Elektrik Akımının İnsan Vücudu
Üzerindeki Etkileri
Aralarında gerilim farkı olan iki
tele dokunulursa akım yüksek
gerilimden
düşük
gerilime
gitmek isteyeceğinden insan
çarpılır. O halde çarpılmanın
gerçekleşmesi için;
• Dokunulan iki nokta arasında
gerilim farkı olması ve
• Akımın devreyi insan üzerinden
tamamlaması gerekir.
ELEKTRİK AKIMININ İNSAN ÜZERİNE ETKİSİ
Kalbin, çarpma akımının yolu üzerinde bulunması halinde, vücudun
diğer adaleleri gibi, kalp adaleleri de kasılırlar ve kalbin kumanda
sistemi bozulur.
Kalp her ne kadar yine atmaya devam etse de bu artık düzenli
değildir. Kalbin bu şartlar altındaki anlamsız atışlarına “fibrilasyon”
denir.
Fibrilasyon halinde kalp artık normal çalışamaz ve kan
pompalama görevini yapamaz.
En tehlikeli durum, akımın sol elden girip göğüsten çıkmasıdır.
40
Elektrik Akımının İnsan Vücudu
Üzerindeki Etkileri
 Yüksek gerilimlerde vücuda uygulanan
elektriksel alan şiddetinin daha fazla
olması nedeniyle dolaşım sistemi
dışındaki bir çok organ da iletken hale
gelir.
 Özellikle iletim yolunda bulunan deri
dokusunun direnç etkisi nedeniyle
oluşan aşırı ısı doku yanmasına neden
olur.
Elektrik Akımının İnsan Vücudu
Üzerindeki Etkileri
Yanıklar; En yaygın yaralanmalardır.
 İyi yalıtılmamış tel veya cihazlara
dokunma sonucu oluşur.
 Genellikle ellerde olur.
 Hemen müdahale gerektiren ciddi
yaralanmalardır.
Elektrik Akımının İnsan Vücudu
Üzerindeki Etkileri
Genellikle alçak gerilime maruz kalan
vücutta şok, yüksek gerilime maruz kalan
vücutta ise ağır yanıklar meydana gelir.
Elektrik Akımının İnsan Vücudu
Üzerindeki Etkileri
Düşmeler; Elektrik çarpmasının ikincil bir
sonucu olan yaralanmalardır.
Merdiven üstünde ya da yüksek elektrik
direklerinde vs. çalışan işçilerin çok
karşılaştığı ve ciddi sonuçlar doğurabilen
bir durumdur.
Elektrik Çarpması Durumunda Ne
Yapılmalıdır?
 Ana sigortayı kapatılmalıdır. Eğer bu mümkün değilse elektrik
çarpmasına neden olan cihaz fişten çıkartılmalıdır.
 Eğer elektrik kesilemiyorsa çarpılan kişiye dokunmadan elektrik
akımından uzaklaştırılmalıdır.
 Kişinin nefes alıp almadığı ve nabzı kontrol edilmelidir.
Gerekiyorsa ve eğer bu konuda bilgili iseniz suni teneffüs ve/veya
kalp masajı uygulayın.
 Yardım çağırılmalıdır.
 Elektrik çarpması sırasında oluşmuş olabilecek kırılma ya da
yaralanma durumları ile ilgilenilmelidir.
 Çarpılmadan dolayı bilinç kaybı olabilir, çapılan kişiyi gözlem
altında tutulmalı ve her durumda doktora başvurulmalıdır.
TEHLİKELİ DURUMLAR
Elektrik Tesisatının Yetersizliği
 Kabloların taşıma kapasitesinden
yüksek akımlar taşıması
 Örneğin uzatma kablosu ile elektrik
sobası veya anlık su ısıtıcılarının
çalıştırılması,
 Genellikle
kullanılan
sigortalar
uzatma
kablolarının
dayanma
sınırının üstünde akımlara izin verir.
 Kabloların aşınmış ve ekli olması da
tehlikeli durumlara yol açar.
TEHLİKELİ DURUMLAR
Aşırı Yüklenme
 Aynı prizden çok fazla elektrikli
aletin
beslenmesi
tellerin
ısınmasına, erimesine ve yangına
sebep olabilir.
 Duvarların içinden geçen teller
bile aşırı yüklenme durumunda
yanabilir.
ELEKTRİK TESİSLERİNDE GÜVENLİK
Genel Güvenlik
 Elektrik Tesisatı cins ve büyüklüğüne
göre ehliyetli elektrikçiler tarafından
tesis edilerek bakım ve işletmesi
sağlanmalıdır.
 Bu hususta «Elektrik ile ilgili Fen
Adamlarının Yetki ve Sorumlulukları
Hakkında Yönetmelik» hükümlerine
uyulmalıdır.
Bu Yönetmelik;
 1. inci Grup: En az 3 veya 4 yıl yüksek teknik öğrenim görenler.
 2. inci Grup: En az 2 yıllık yüksek teknik öğrenim görenler ile
ortaokuldan sonra en az 4 veya 5 yıl mesleki ve teknik öğrenim
görenler.
 3. üncü Grup: En az lise dengi mesleki ve teknik öğrenim
görenler, lise mezunu olup bir öğrenim yılı süreyle Bakanlıkların
açmış olduğu kursları başarı ile tamamlamış olanlar ile 3308 sayılı
Çıraklık ve Mesleki Eğitimi Kanunu’ nun öngördüğü eğitim
sonucu ustalık belgesi alanlar.
(Elektrik İle İlgili Fen Adamlarının Yetki, Görev Ve
Sorumlulukları Hak. Yönetmelik Madde:3)
Yetkiler
Elektrik İç tesisi
plan, proje
hazırlanması ve
imzalanması işleri
1.
50 KW
Elektrik iç tesisi
yapım işleri
İşletme ve
bakım işleri
150 KW
1500 KW
400 V
35KV
125 KW
1000 KW
400 V
35 KV
75 KW
500 KW
400 V
400 V
Grup
2.
30 KW
Grup
3.
16 KW
Grup
Muayene ve kabul
işleri
Kendileri tarafından
yapılan tesislerin
bakım, muayene,
bağlantı ve kabulü için
gerekli işlerin
tamamlanması.
Güvenlik mesafeleri
Hava hattı iletkenlerinin en büyük salgı durumunda
üzerinden geçtikleri yerlere olan en küçük düşey uzaklıklar
Hattın izin verilen en yüksek sürekli işletme
gerilimi (kV)
İletkenlerin üzerinden
geçtiği yer
0-1 (1 dahil)
1-17,5
36
72,5
170
420
En küçük düşey uzaklıklar (m)
Üzerinde trafik olmayan sular (suların en kabarık yüzeyine
göre)
Araç geçmesine elverişli çayır, tarla, otlak vb.
4,5*
5
5
5
6
8,5
5*
6
6
6
7
9,5
Araç geçmesine elverişli köy ve şehir içi yolları
5,5*
7
7
7
8
12
Şehirlerarası karayolları
7
7
7
7
9
12
Ağaçlar
1,5
2,5
2,5
3
3
5
Üzerine herkes tarafından çıkılabilen düz damlı yapılar
2,5
3,5
3,5
4
5
8,7
Üzerine herkes tarafından çıkılmayan eğik damlı yapılar
2
3
3
3,5
5
8,7
Elektrik hatları
2
2
2
2
2,5
4,5
Petrol ve doğal gaz boru hatları
9
9
9
9
9
9
Üzerinde trafik olan sular ve kanallar (bu uzaklıklar suların en 4,5
kabarık düzeyinden geçebilmeli taşıtların en yüksek
noktasından ölçülmelidir.)
4,5
5
5
6
9
İletişim (haberleşme) hatları
1
2,5
2,5
2,5
3,5
4,5
Elektriksiz demiryolları (ray demirinden ölçülmelidir)
7
7
7
7
8
10,5
Otoyollar
14
14
14
14
14
14
Hava hattı iletkenlerinin ağaçlara olan
en küçük yatay uzaklıkları
Hattın izin verilen en
yüksek sürekli işletme
gerilimi
KV
0-1
(1 dahil)
1 - 170
(170 hariç)
170
170 - 420
Yatay uzaklık
m
1
2,5
3,0
(420 dahil)
4,5
Hava hattı iletkenlerinin en büyük salınımlı
durumda yapılara olan en küçük yatay
uzaklıkları
Hattın izin verilen en yüksek
sürekli işletme gerilimi
KV
Yatay uzaklık
m
0-1
(1 dahil)
1
1-36
(36 dahil)
2
36-72,5
(72,5 dahil)
3
72,5-170
(170 dahil)
4
170-420
(420 dahil)
5
Gerilim altındaki iletkenlere
mutlak yaklaşma mesafesi;
Volt
Volt
Santimetre (cm.)
650
1.500
30
1.500
50.000
50
50.000
150.000
120
150.000
250.000
200
250.000
420.000
350
Genel Güvenlik Önlemleri
• Yeterli elektrik bilgisi
olmayan kişiler elektrikle
ilgili
işlem
yapmaya
çalışmamalıdır.
• SONUÇ; ÖLÜM olabilir!
İnsanın elektrik akımından
korunmasında temel prensip
Elektrik akımının insan
vücudundan geçişini
önlemekte iki temel ilke
vardır.
 İnsan üzerinde önlem
 Sistem üzerinde önlem
59
İnsan Üzerinde Önlem
 İstenmeyen elektrik akımının insan vücudu
üzerinden devresini tamamlamaması için,
insan vücudunun olası elektrik akımı
girebilecek kısımlarının yalıtkan hale
getirilmesi prensibine dayanmaktadır.
 Elektrik akımı ihtimali bulunan iletken
cisimlerle temas etmesi söz konusu olan
kişilerin ellerine gerilim gücüne uygun
yalıtkan eldiven giymeleri, akımın vücuda
girişini engelleyecektir.
60
İnsan Üzerinde Önlem
 Vücudun kontrol dışı elektrik tertibatlarına
temas riski bulunduğunda, izole önlük veya
elbise giyilmelidir.
 Başın elektrik hatlarına veya tertibatlarına
temas etme riskine karşı İzole baret
giyilmelidir.
 İnsan vücuduna giren akımın devreyi
tamamlamasına engel olan başka bir yöntem
de izole çizme veya izole ayakkabı
uygulamasıdır
61
Sistem Üzerinden Önlem
 Küçük gerilim kullanma
 İzole etme
 Koruyucu hat iletkeni ile koruma (Topraklama, Sıfırlama)
 Kaçak akım ile önleme
 Mesafeyi arttırma
 Çift izolasyon
KÜÇÜK GERİLİM KULLANMAK
50 Voltun altındaki gerilimler emniyetli gerilimlerdir.
Elektriğe temas ihtimalinin çok olduğu veya çok iletken
ortamlarda küçük gerilim kullanmak uygun bir emniyet
tedbiridir.
Örnek:
 Seyyar lambalarda
 Kazan içi gibi çok iletken ortamlarda
KORUYUCU YALITMA (İZOLASYON)
 Elektrik bulunan yüzeylerin üzerinin yalıtkan malzeme
ile kaplanmasıdır.
Veya
 Üzerinde durulan yerin yalıtkan ile kaplanmasıdır.
Veya
 Temas noktasında
kullanılmasıdır.
yalıtkan
malzeme
(Eldiven)
AŞIRI AKIMLARDAN KORUNMAK
Tesislerdeki elektrik donanımlarının aşırı
akımlara karşı korunması
SİGORTALAR
VEYA
RÖLELERİ ile yapılır.
genel olarak
KAÇAK
AKIM
SİGORTALAR
Sigorta aşırı akım geçmesi durumunda devreyi keser.
• Sigorta telinin erimesi veya
• Devre kesicinin mekanik olarak devreyi açması ile akım kesilir.
• Devre kesiciler cihazları korur.
KAÇAK AKIM RÖLESİ
Kaçak
Akım
Rölesi
insanları korumak için
geliştirilmiştir.
• Devreye giren akımla
çıkan
arasında
fark
olması
durumunda
devreyi keser.
• Akımların farklı olması
herhangi bir elemanda bir
kaçağın olması demektir
ve toprak hatası adını alır.
Kaçak Akım Rölesi
• Elektrikli el aletleri üzerinde meydana
gelebilecek kaçakların tehlikeli gerilim
seviyesine gelmeden önce alete gelen
elektrik devresini keser
• İnsanları kaçak akıma karşı korur.
• Hata Açması: 30 mili amper ve 0,2 sn.
• Aylık test yapılmalı.
Topraklama
• Elektrik akımının “direnci en düşük olan yolu tercih etmesi”
özelliğinden faydalanarak, insan vücudunun direncinden daha
düşük bir hat oluşturarak bu hattı toprakla irtibatlandırmak
topraklamadır.
• Elektrikli cihazların iletken kısımlarına bazen kaçak akım
ulaşabilir. Bu cihaza dokunan kişinin vücut direncinden daha
düşük bir dirence sahip toprak hattı yoksa, elektrik akımı bu
kişinin üzerinden devresini tamamlayarak toprağa geçtiğinde
elektrik kazası meydana gelir.
• Toprak hattı bu kaçak akımı kendi üzerinden toprağa ileterek
insanı korur.
71
Topraklama
• Elektrikle çalışan tüm iş ekipmanlarının teorik olarak metal
aksamlarında kaçak akım riski bulunmaktadır.
• Hatalı bağlantı,
• İzolasyon hatası,
• Yanlış temas, gibi nedenlerle iş ekipmanlarının metal
aksamında kaçak elektrik akımı bulunabilir
• Bu durumun her zaman kontrol altına alınması çok zordur.
• İş ekipmanlarında kaçak akıma karşı güvenilir önlemlerden bir tanesi
topraklamadır.
• Metal aksamı bulunan iş ekipmanlarında yapılması gereken
topraklama, metal gövde üzerinden ayrı bir topraklama hattının
çekilmesidir.
72
Topraklamanın amaca göre
sınıflandırılması
Topraklama başlıca üç maksatla yapılmaktadır.
1. Koruma topraklaması
İnsanları tehlikeli dokunma gerilimlerine karşı korumak için işletme
araçlarının aktif olmayan kısımlarının topraklanması.
2. İşletme topraklaması
İşletme akım devresinin, tesisin normal işletilmesi için topraklanması.
3. Fonksiyon topraklaması
Bir iletişim tesisinin veya bir işletme elemanının istenen fonksiyonu
yerine getirmesi için yapılan topraklama.
Yıldırım etkilerine karşı koruma, raylı sistem topraklaması, zayıf akım
cihazlarının topraklanması.
73
KORUMA TOPRAKLAMASI
 Bu açıklamadan sonra topraklama; gerilim altında olmayan bütün
tesisat kısımlarının, uygun iletkenlerle toprak kitlesi içerisine
yerleştirilmiş bir iletken cisme bağlanmasıdır şeklinde tanımlanır.
 Canlıların emniyetini sağlamak amacı ile tesisatın akım devresine
ait olmayan kısımlarının (elektrikli cihazların metal gövdeleri gibi)
topraklanmasına Koruma Topraklaması denir.
 İşletme akım devresine ait bir noktanın (trafoların veya
alternatörlerin yıldız noktaları gibi) topraklanmasına ise İşletme
Topraklaması denir.
TOPRAKLAMA
Pratik nedenlerle, insanlar ve hayvanlar için tehlike bulunan
yerlerde her bir toprak elektrodu sisteminin toprağa geçiş direncinin
en çok 10 ohm değerinde olması istenir. Ancak bu değerin ne
kadar altına inile bilinirse o kadar avantaj sağlanır.
Bu değerin altına inilemeyen zeminlerde (kum, çakıl, kuruluk vs)
iletkenliği artırıcı tedbirler alınabilir. (tuz kullanımı, nemlendirme vs)
76
TOPRAKLAMA
Binanın toprak tesisatı ile paratoner topraklamasının eş potansiyelde
olması sağlanmalı ve her ikisi birbirine irtibatlandırılmalıdır.
Eğer binanın genel topraklama tesisatına bilgisayar gibi hassas
cihazlar bağlanmış ise; bu takdirde iki topraklamanın bağımsız olması
düşünülebilir.
İki topraklama tesisatının birbirinden tam anlamıyla izole edilmesi için
aralarındaki uzaklık en az 10 m olmalıdır.
77
Topraklama kontrolü
 Elektrik üretim, iletim ve dağıtım
tesislerinin topraklama tesisatı, hatlar
hariç 2 yılda bir,
 Enerji nakil ve dağıtım hatlarının
topraklamaları ise en geç 5 yılda bir
muayene, ölçme ve denetlemeye tabi
tutulmalı, ölçüm sonuçları
kaydedilmelidir.
 İşletmelerde topraklamalar en geç yılda
bir sefer ölçüm ve test edilmelidir.
 Seyyar iletkenler 6 ayda bir kontrol
edilmelidir.
TOPRAKLAMALAR
• Topraklama direnci uygun olmalı,
• En büyük kaçağı iletecek
kapasitede olmalı,
• Topraklama iletkeni kimyasal ve
mekanik etkilerden korunmalıdır,
• Kolay kontrol edilebilir olmalıdır.
SIFIRLAMA
• Elektrikli aygıtların metal bölümleriyle
nötr iletkeninin birbirine bağlanmasına
sıfırlama denir.
• Topraklamaya göre daha kolay ve ucuz
olan sıfırlama yönteminde, elektrikli
aygıtta herhangi bir kaçak olduğunda
kısa devre oluşur ve sigorta atarak
cihazın enerjisini keser.
SIFIRLAMA
Sıfırlamanın sakıncaları şunlardır:
 I. Binayı besleyen ana kolon hattının kopması sonucu yeniden
bağlantı yapılırken nötr ve faz uçları yer değiştirebilir. Bu durumda
sıfırlamayla korunan aygıtın gövdesine faz gider, sigorta atmaz.
 II. Sıfırlamayla korunan aygıtın besleme kablosunda nötr hattı
koptuğunda faz alıcının gövdesine gider, sigorta atmaz.
EMNİYET MESAFELERİ KOYMAK
Yüksek gerilim taşıyan elektrik
hatlarında, temas olmazsa
bile, belli bir mesafeye kadar
yaklaşıldığı durumda elektrik
atlaması
ve
çarpılmalar
meydana gelebilmektedir.
ENERJİ NAKİL HATTINA DİKKAT !..
Bu tür kazaların önüne
geçilebilmesi için EMNİYET
MESAFELERİ
bırakılmaktadır.
ENERJİ NAKİL HATTINA DİKKAT !..
83
84
ÇİFT İZOLASYON YAPMAK
Bazı seyyar makinelerin veya ev eşyalarının
topraklama
yapılmasındaki zorluklar nedeniyle ve daha emniyetli olması için
ÇİFT İZOLASYON YAPILMAKTADIR.
Bu tür makinelerin gövde topraklaması yapılmadan emniyetli
şekilde kullanılması mümkün olmaktadır.
Özellikle seyyar elektrikli el aletlerinde aktif bölümlerin
yalıtımından başka pasif bölümlerin de koruyucu bir kılıfla
kapatılarak tamamen yalıtımıdır.
• Uluslar arası sembolü iç içe geçmiş iki karede veya (UL) olarak
gösterilir.
YANGINA KARŞI TEDBİR
• Yangınların başlamasında en önemli sebeplerden bir tanesi
elektriktir.
• Bu sebeple elektrik tesisatı, aşırı ısınmaya sebep olmayacak,
• Hassas bölgelerde kıvılcıma sebep olmayacak şekilde tesis
edilmeli, emniyet tedbirleri alınmalı, periyodik kontrol ve bakımlar
yapılmalıdır.
Statik Elektrik
• Statik Elektrik Oluşumu ; İki farklı yükteki malzeme birbirine
değdiği zaman bir elektron transferi meydana gelir. Bunun sonucu
bir malzemede negatif yük fazlalığı öteki malzemede pozitif yük
fazlalığı gözlenir ve iki malzeme birbirinden ayrılırsa, her birinde
artık yükler kalır. Bu olaya elektrostatik yüklenme denir.
• Statik elektrik meydana geldikten sonra, uygun topraklama
yapılmadığı veya başka bir yöntemle boşaltılmadığı taktirde
biriktiği yalıtkan yüzeyde bekler.
• Karşıt yüklerin birbirini çekmesi ile statik elektrik birikimi atlama,
ark veya kıvılcım şeklinde boşalır.
Statik Elektriğe Karşı Önlemler
• Statik elektrik çıkardığı ark veya kıvılcım nedeniyle yangın ve
patlamaya neden olduğundan;
• Statik elektrik oluşumu ve birikimi ihtimali bulunan sistemler
belirlenerek, statik elektrik oluşturan işlemler gerekli değilse
önlenmelidir.
• Bu işlem gerekli ise statik elektriği boşaltacak önlemler
alınmalıdır.
Parlayıcı Sıvı Dolumunda Statik
Elektrik Önlemleri
Doğalgaz Tankında Statik Elektrik
Önlemleri
Doğalgaz Tankında Statik Elektrik
Önlemleri
Boya İmalatında Statik Elektrik
Önlemleri
Boya İmalatında Statik Elektrik
Önlemleri
Yıldırımlıklar (Paratönerler)
• Parlayıcı, patlayıcı, yanıcı, tehlikeli ve
zararlı maddelerin üretildiği, işlendiği
ve depolandığı yerler, yağ, boya veya
diğer parlayıcı sıvıların bulunduğu
binalar, yüksek bacalar, yüksek binalar
ile üzerinde direk veya sivri çıkıntılar
yahut su depoları gibi yüksek yerler
bulunan binalar, yıldırıma karşı
yürürlükteki mevzuatın öngördüğü
sistemlerle donatılmalıdır.
• Hava hatları ise uygun kapasitedeki
parafudrlar ile korunmalıdır.
Yıldırımlıklar (Paratönerler)
• Tamamen çelik konstrüksiyon binalarla
saç ve borulardan imal edilmiş tank ve
benzeri çelik depoların yeterli bir
topraklamaya tabi tutulması bu hususun
yetkili teknik eleman tarafından kontrol
edilerek yeterliliğinin belgelendirilmesi
zorunludur.
• Paratonerler ve yıldırıma karşı alınan
diğer koruyucu tertibat en az yılda 1 defa
ehliyetli elektrikçiye kontrol ettirilmeli,
düzenlenen belge işyerinde
bulundurulmalıdır.
PARLAYICI - PATLAYICI
ORTAMLAR
ALEVSIZDIRMAZ TEÇHİZAT
• Parlayıcı maddelerin bulunduğu işyerlerindeki
elektrik motorları alev sızdırmaz tam kapalı
tipten olmalıdır
• Parlayıcı gaz veya buharların havaya karışması
ile patlama tehlikesi bulunan yerlerdeki elektrik
alet ve teçhizatı tehlikeli alanın dışına kurulmalı
veya bu alet ve teçhizat alev sızdırmaz tipte
olmalıdır.
ALEVSIZDIRMAZ TEÇHİZAT
• Alev geçirmez cihazların kullanılmasından önce imalatçı ve
satıcı müesseselerden bu cihazların gerektiği gibi
olduklarına dair belgeler alınmalıdır. Alev geçirmez
cihazların üzerinde yapılacak herhangi bir onarım veya
değişiklik bu cihazların ilk güvenlik durumlarını
bozmayacak veya azaltmayacak şekilde yapılmalıdır.
• Alev geçirmez cihazlar için kullanılacak iletkenler eksiz
borular içinde bulunmalı veya madeni kılıflı, zırhlı yahut
mineral tecritli kablolar kullanılmalıdır. Bu gibi aletlere
iletkenlerin bağlantısı, tesisatın alev geçirmez özelliğini
bozmayacak şekilde yapılmalıdır.
• Tehlikeli bir ortama giren elektrik tesisat boruları tehlike
alanına girdikleri noktada alev sızdırmaz buatlarla
donatılmalıdır.
İLGİLİ MEVZUAT
• Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği
• Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliği
• Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeliği
• Elektrik ile ilgili Fen Adamlarının Yetki ve Sorumlulukları Hakkında
Yönetmelik
• İşyeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık ve Güvenlik
Önlemlerine İlişkin Yönetmelik
• İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları
Yönetmeliği