Evet X hayır

FEN VE TEKNOLOJİ
IŞIK VE SES
A) IŞIK
1. KARANLIKTA GÖREBİLİR MİYİZ ?
2. ÇEVREMİZDE IŞIK KAYNAKLARI
3. GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE AYDINLANMA
4. YAŞAMIMIZI ETKİLEYEN AYDINLATMA
5. IŞIK DA ÇEVREYİ KİRLETEBİLİR Mİ?
B) SES
1. HER SESİN BİR KAYNAĞI VARDIR
2. SES TİTREŞİMDİR.
3. SESİN İŞİTMEDEKİ ÖNEMİ
4. SESTE ÇEVREYİ KİRLETİR.
1. KARANLIKTA GÖREBİLİR MİYİZ?
Gündüz gözlerimizi kapadığımızda gördüğümüz yalnızca karanlıktır.
Gözlerimizi açtığımızda ışığı ve çevremizdeki cisimleri görürüz.
Çevremizdeki cisimleri görmemizi sağlayan ışıktır. Varlıkları daha iyi
görebilmemiz için bulunduğumuz ortam yeterince aydınlatılmalı. Cisimleri
görebilmemiz için; cisim ışık yaymalı yada cisim, üzerine düşen ışığı bize
yansıtır.
Sayfa -1
www.mehmetyucedag.net
4.ünite
FEN VE TEKNOLOJİ
4.ünite
IŞIĞIN CİSİMLER ÜZERİNDEKİ OLUMLU VE OLUMSUZ ETKİLERİ
Işık canlıların hayat kaynağıdır. Güneş ışığı insan vücudunda bulunan “d”
vitamini aktif hale geçirir. Bitkilerin gelişimi için önemlidir. Bitkiler, besin yapmak
için oksijen üretebilmek içi n güneş ışığını kullanırlar. Meyvelerin olgunlaşması
ve tatlanması için ışığa ihtiyaç duyar. Güneş ışığının altında çok kalan cisimlerin
rengi değişir. Güneşin altında çok kalan besinlerin tadı da değişir. Güneş ışığı
altında çok kalmak güneş çarpmasına neden olur.
2. ÇEVREMİZDE IŞIK KAYNAKLARI
Işık yayarak çevresini aydınlatan cisimlere ışık kaynağı denir. Işık kaynakları
doğal ve yapay olmak üzere ikiye ayrılır
a) DOĞAL IŞIK KAYNAKLARI:
Başta güneş olmak üzere diğer yıldızlar şimşek, canlılardan ateş böceği doğal
ışık kaynaklarındandır. Doğal ışık kaynakları kendiliğinden ışık yayarlar.
ışığı kendileri üretirler. En büyük ışık kaynağı güneştir. Cisimleri güneşi yaydığı
ışık sayesinde görürüz.
b) YAPAY IŞIK KAYNAKLARI:
Ampul,mum,el feneri,trafik ışıkları gibi cisimler insanlar tarafından yapıldığı için
yapay ışık kaynağı olarak adlandırılır.
IŞIK KAYNAKLARI YALNICA GÖRMEMİZİ SAĞLAMAZ,
ISINMAMIZI DA SAĞLAR
1. SICAK IŞIK KAYNAKLARI:
Çevresine hem ışık hem de ısı yayan kaynaklara denir. En büyük ısı ve ışık
kaynağı güneştir. Güneş hem ısıtır hem de aydınlatır. Elektrik ampulü,
mum,ateş,gaz lambası sıcak ışık kaynaklarıdırlar.
Sayfa -2
www.mehmetyucedag.net
FEN VE TEKNOLOJİ
4.ünite
2. SOĞUK IŞIK KAYNAKLARI:
Bazı ışık kaynakları çevreye ışık yayar ama ısı vermezler. Bunlar florasan, ateş
böceği… gibi. Bir ışık kaynağı tarafından aydınlatılan cisimler aydınlık cisimler
denir. Buna en güzel örnek ay dır.güneşten aldığı ışığı bize yansıtır.
Işığı yaymayan cisimler ise karanlık cisimlerdir. Defter, kitap masa gibi.
Yıldızlar kendi ışığını üretir, gezegenler ise sadece yansıtıcı görevi görürler.
3. GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE AYDINLANMA
İlk insanlar ateşi bulduktan sonra yaşadıkları mağaraları hem aydınlatıp hem de
ısıtmışlar. Daha sonra çıra ve meşaleleri uzun yıllar aydınlanma aracı olarak
kullanmışlar. Daha sonraları gaz yağını bulmuşlar ve petrol delikleri üzerine
yakarak aydınlanmışlardır.

1879 da Thomas Edison ark lambasını bularak ucuz ve kullanışlı elektrikli
ampulü buldu.

ampul:

Elektrik enerjisini ışık enerjisine dönüştüren araçtır.

1927 yılında daha ucuz ve kullanışlı florasan lamba bulunmuştur.

1980’li yıllarda halojen lambalar icat edildi.Bu lambalar çok ışık verip çok
elektrik tüketmektedirler.
MEŞALE - MUM - AMPÜL- FLÜORESAN - NEON LAMBAN
Sayfa -3
www.mehmetyucedag.net
FEN VE TEKNOLOJİ
4.ünite
4. YAŞAMIMIZI ETKİLEYEN AYDINLATMA
Günümüzde yapay ışık kaynakları kullanılıyor. Bunlar ampul, flüoresan, halojen
lambalardır. Bu lambalar elektrik enerjisini tüketerek bizi aydınlatır.
5. IŞIK DA ÇEVREYİ KİRLETEBİLİR Mİ?
Işığı gereğinden fazla kullanmak ışık kirliliğine neden olur. İşyerlerinde,reklam
panolarında ki ışıklar ışık kirliliğine neden oluyor.
IŞIK KİRLİLİĞİNE KARŞI
Evler, işyerleri, güneş ışığından fazla yararlanacak şekilde yapılmalı gereksiz ışık
kullanımından kaçınılmalıdır. Trafik ışıkları hayatımızda önemli yere sahip
olduğundan ışık kirliliğine neden olmaz. İyi aydınlatılmış bir iş yerinde verimlilik
artacağından kirliliğe neden olmaz.
IŞIĞIN DOĞRU KULLANIMI
Ilık kullanımına dikkat etmemiz göz sağlığı için önemlidir. Bulunduğumuz oda
yeterince aydınlatılmalıdır. Işık doğrudan gözümüze gelmemelidir.Gece ders
çalışırken masa lambası kullanılmalıdır. Kullanırken ışığın sol üstten gelmesine
dikkat edilmelidir. Gereksiz yanan lambalar söndürülmelidir. Elektrikle çalışan
araçlar gerekmiyorsa çalıştırılmamalı . Bozuk fazla akım çeken araçların onarımı
yapılmalı. Işığın az gerekli olduğu yerlere güçlü ampul takılmamalı. Park ve sokak
aydınlatmalarında kullanılan ışık kaynakları aydınlatılacak ortama
yönlendirilmelidir.
Sayfa -4
www.mehmetyucedag.net
FEN VE TEKNOLOJİ
4.ünite
C) SES
1. HER SESİN BİR KAYNAĞI VARDIR

canlılar çevreleriyle iletişim kurabilmesi için görmeleri ve duymaları
gerekir.

bazen cisimleri görmeden seslerinden ne olduklarını tanıyabiliriz.

hayvan seslerinden, müzikal aletlerden, taşıtların çıkardığı sesten ne
olduğunu bilir ve de tanırız.

çevremizde ses veren ve ses oluşturan cisimlere ses kaynağı denir.

kulağımıza gelen bazı sesler doğal bazı sesler ise yapaydır.

rüzgâr uğultusu, gök gürlemesi, dalga sesi, yüksek bir yerden akan su
şırıltısı, kuş ve böceklerin sesi doğal sestir. bu sesleri üreten kaynağa da
doğal ses kaynağı denir.

müzik aletlerinden, ulaşım ve taşıma araçlarından çıkan, sesler de yapay
sestir. bu sesleri üreten kaynaklara da yapay ses kaynağı denir.

ses kaynağından çıktıktan sonra ışık gibi her yöne yayılır.

sesin yayılma özelliği olmasaydı kaynağından çıkan sesler kulağımıza
kadar gelmezdi.

ses dalgalar halinde yayılır. ses dalgalarını bizler göremeyiz.

dalgalar halinde yayılan ses uzaklaştıkça dalgalar zayıflaşır.

bu nedenle ses kaynağına yakın sesler güçlü duyulur, ses kaynağından
uzaklaştıkça sesin duyulması güçleşir.

ses dalgaları havada hareket ettiği gibi suda da dalgalar halinde yayılır.

ses suda havadan daha hızlı yayılır.

ses katılarda da dalgalar halinde yayılır.
Sayfa -5
www.mehmetyucedag.net
FEN VE TEKNOLOJİ
4.ünite
SESİN KATI, SIVI VE GAZ ORTAMDA YAILMA HIZLARI ŞU
ŞEKİLDEDİR
Sesin 1 sn de aldığı yola sesin hızı denir.
Ses havada 1 sn de -----------340m yol alır.
Ses suda 1 sn ---------------1500m yol alır.
Ses katılarda 1 sn de 5000m yol alır.
NOT:
Katı sıvı ve gaz ortamda sıcaklık arttıkça sesin yayılma hızı artar.
NOT:
Gök gürültüsü olduğunda ışığı önce görüp sesi de sonra duymamızın Sebebi
ışık sesten daha hızlı yayılmasıdır.
Ses katı sıvı ve gaz maddelerde dalgalar halinde yayılır.
Ses bir engele çarptığı zaman yön değiştir. yön değiştirme olayına yankı adı
verilir.
Yankı olayının gerçekleşmesi için sesin kaynağından sonra engele çarpıp Geri
dönmesi olayı arsında 1/10 sn geçmesi gerekir.yoksa sesler bir birine karışır
yankı olmaz.
Mimaride ses düzenini ayarlamak için kullanılan yönteme de akustik denir.
NOT:
Sesin yankısından uzaktaki cisimlerin yeri saptanabilir.
Hava ve deniz araçlarının emniyetli şekilde yol almasını sağlar.
Denizlerin derinliği ölçülebilir, deniz haritaları çizilebilir.
Sayfa -6
www.mehmetyucedag.net
FEN VE TEKNOLOJİ
4.ünite
Sesin yankılanma özelliği yalnız insanlar için kullanılmaz.
Yunuslar yiyeceklerini ararken ses çıkarırlar.
Bu sesler balık sürüsüne çarpınca geri döner ve yunuslar bu sayede balıkların
yerini öğrenirler.
2. SES TİTREŞİMDİR.

ses titreşimler sonucu oluşur.
Diyapozon: bir cisme dokunulduğunda sesin diğer cisimde de hissedilmesi
olayıdır.

Müzik aletlerinde ses titreşimler sayesinde oluşur.

Davulun sesi derinin titreşmesi ile, flütün sesi içerideki havanın
titreşmesiyle, keman ve mandolinin sesi tellerin titreşmesi ile oluşur.

Elimizi konuşma halinde gırtlağımıza dokundurduğumuzda titreşimleri
hissederiz. Akciğerden gelen hava titreşimler sonucunda ses olarak dışarı
çıkar.

Sonuç olarak ses maddelerin titreşmesi ve ileri geri hareket etmesi ile
ortaya çıkıyor.

Havanın az olduğu ortamda ses daha ince çıkar. Çünkü titreşimler daha
hızlı hareket eder. Havanın çok olduğu ortamda ses daha kalın çıkar
titreşimler daha yavaş hareket eder.

Sesler tellerin kalınlığına göre de değişir. İnce telden ses ince, kalın olan
telden ses kalın çıkar.

İnce tel daha çok titreşir ve ince ses çıkar, kalın tel daha az titreşir ses
kalın çıkar.

Sesler cisimlerin gerginliklerine göre de farklılık arz eder. En ince ses
Sayfa -7
www.mehmetyucedag.net
FEN VE TEKNOLOJİ
4.ünite
gergin telden çıkar, en kalın ses gevşek olan telden çıkar.

Tellerin gerginliği arttıkça titreşim sayısı da atar ve ses incelir.
SES KAYNAĞININ TİTREŞİMİ ŞU ÖZELLİKLERE BAĞLI OLARAK
GERÇEKLEŞİR:

Boyuna ,

Kalınlığına,

Gerginliğine bağlı olarak değişir.

Kısa, ince ve gergin telden ince ses çıkar,

Uzun, kalın ve gergin olmayan telden kalın ses çıkar.
İNCE SESLERİ KALIN SESLERDEN AYIRAN ÖZELLİĞE SESİN
YÜKSEKLİĞİ DENİR.
Sesin yüksekliği ses kaynağının titreşimine bağlıdır. Erkek sesleri uzun ve
kalındır, kadınların sesleri kısa ve incedir. İnce sese tiz; kalın sese de pes
denir.
HER SESİ DUYABİLİR MİYİZ?
Ses havada yayılırken tanecikleri titreştir. Titreşen tanecikler su dalgaları
gibi yayılır ve birbirine enerji aktarır. Ancak ses kaynağından uzaklaştıkça bu
enerjide azalma olur. Bu nedenle ses kaynağından uzaklaştıkça ses
zayıflamaya ve duyulmamaya başlar. Zayıf sesi şiddetli sesten ayıran özelliğe
ses eşiği denir. Aynı şiddet ve yükseklikteki sesler birbirinden farklıdır.Sesin
bu özelliğine sesin tınısı denir.
örnek: “do” sesi her müzik aletinde farklıdır.
Sayfa -8
www.mehmetyucedag.net
FEN VE TEKNOLOJİ
 SESLERİN BİRBİRİNDEN FARKLI OLMASININ NEDENİ:

Yüksekliği (titreşim sayısı)

şiddeti
 Tınısı
3. SESİN İŞİTMEDEKİ ÖNEMİ

Sesi kulağımızla işitmemiz şu şekilde gerçekleşir.

Dış ortamdan gelen ses havayı titreştirir.

Havada oluşan titreşimler kulak kepçesi tarafından toplanır.

Kulak kepçesine gelen sesler kulak zarına ulaşır ve titreşir.

Kulak zarı bu titreşimleri ortakulağa gönderir.

Orta kulakta kemikler titreşir.

Kemikler bu titreşimleri iç kulakta buluna sıvıya iletir

Bu sıvı içerisinde işitme görevlileri titreşimleri beyne ulaştırır ve işitme
gerçekleşmiş olur.
Sayfa -9
www.mehmetyucedag.net
4.ünite
FEN VE TEKNOLOJİ
4.ünite
dış kulakta; kulak kepçesi, kulak yolu
orta kulakta; kulak zarı, küçük kemikler
iç kulakta; östaki borusu, kulak sıvısı
HER SESİ DUYABİLİR MİYİZ?

Sağlıklı bir insanın kulağı saniyede titreşim sayısı 20 ile 20.000 arasındaki
sesleri duyar.

Titreşimleri 20 den az ve 20.000 den fazla sesleri duyamaz

İnsan kulağı şiddeti az olan sesleri de duyamaz,işitilebilen en hafif sese
işitme eşiği denir.

Hayvanların kulakları daha hassastır.yarsa iyi gözleri iyi görmez ama
kulakları çok hassastır.

Balinalarda bizim duyamadığımız sesleri duyar.

At, köpek ve kümes hayvanlarının da işitme duyuları iyi gelişmiştir.
KULAĞIMIZIN DUYAMADIĞI SESLERDEN BİR ÇOK ALANDA
YARARLANABİLİRİZ.

Yer kabuğunun yapısının incelenmesinde

Denizaltı araştırmalarında

Petrol arama çalışmalarında

Tıp alanında
Böbrek taşlarının çatlaması ve ultrasonografi denen insan vücudunun
dinlenmesinde.

Eski binaların yıkılması gibi çalışmalarda.
Sayfa
-
10
www.mehmetyucedag.net
FEN VE TEKNOLOJİ
4.ünite
SESİN ŞİDDETİ DEĞİŞEBİLİR Mİ?

Seslerin, ses kaynağından olan uzaklığa ve ses kaynağının denge
durumundan ayrılma miktarına bağlı olarak farklı şiddetleri vardır.

Ses şiddetine gürlük denir.

Sesin şiddetini artırmak ve uzaklara ulaşmasını sağlamak için; megafon,
hoperlör ve mikrofon kullanılır.

Ses her doğrultuda yayıldığından dağılır ve duyulması gereken yerlere
ulaşmaz.

Koni şeklinde olan megafon sesi topar ve uzaklara duyurur.
GÜRÜLTÜ NEDİR?

İnsanları rahatsız eden ve hoşa gitmeyen seslere gürültü denir.

Gürültülü ortamlarda şu olumsuzluklar görülür:

Dikkat dağılır verimlilik azalır

Ruhsal bozukluklar ve aşırı sinirlilik

Yüksek sesle konuşma alışkanlığı görülür.

Baş dönmesi baş ağrısı görülür.

İşitme bozuklukları ve işitme kaybı görülür.

Yüksek sesle müzik dinlenilmemelidir.
4. SESTE ÇEVREYİ KİRLETİR.

Gürültülü çevre sağlıklı çevre değildir.

Teknoloji ile birlikte şehirlerde gürültü arttı.

Sağlığımızı olumsuz yönde etkileyen bu duruma ses kirliliği denir.
Sayfa
-
11
www.mehmetyucedag.net
FEN VE TEKNOLOJİ
SES KİRLİLİĞİ İÇİN ALINACAK ÖNLEMLER ŞUNLARDIR

Ortak yaşam alanlarında gürültü yapılmamalı.

Yeni teknolojiler kullanılarak gürültüsü az aletler yapılmalı.

Gürültülü atölye ve fabrikalar şehir dışlarına yapılmalı.

Çevre ağaçlandırılmalı .

Gürültülü iş yerlerinde kulaklık kullanılmalı .

Pencerelerde çift cam kullanılmalı.

Apartmanlarda yalıtım malzemeleri kullanılmalı

Sinema ve tiyatrolarda ses yalıtım malzemeleri kullanılmalı.
Sayfa
-
12
www.mehmetyucedag.net
4.ünite