gıda ve tüketici ürünlerinde helal sertifikalama

GIDA VE TÜKETİCİ ÜRÜNLERİNDE
HELAL SERTİFİKALAMA
Türkiye’nin de üyesi olduğu Birleşmiş Milletler organlarından Codex Alimentarus
Komitesi helal gıdayı ‘İslami kurallara göre yasak olan herhangi bir unsuru içermeyen,
bu unsurlardan arındırılmış yerlerde ve cihazlarda hazırlanan, işlenen, taşınan ve
depolanan; bu durumların dışında üretilen herhangi bir gıda ile hazırlama, işleme,
taşıma ve depolama aşamasında direkt temasta olmayan ürün’ olarak tanımlanmaktadır.
Helal sertifikalama, muteber, ehil ve tarafsız bir kurumun, söz konusu üretimi
denetlemesini, helal standartlara uygunluk içerisinde üretimin yapıldığını teyit etmesini
ve buna bağlı olarak, onaylanmış bir belge vermesini kapsayan bir işlemdir. Helal
sertifikalama sadece gıdalar için değil ilaç, kozmetik, katkı maddeleri, temizlik ürünleri
ve deterjan gibi ürünler için de geçerlidir.
Dünya gıda ve tüketici ürünleri ticaretinde helal sertifikasyonun önemi gitgide
artmaktadır. İslam dinine mensup tüketicilerin helal gıda ve ürün konusunda
farkındalığının artmasıyla helal sertifikası sahibi gıda ürünleri dünya pazarlarında
sertifika sahibi olmayan ürünlere nazaran avantaj kazanmaktadır. Helal gıdalara talep
Orta Doğu, Güneydoğu Asya, Kuzey Afrika, Amerika, Avrupa, Kanada ve Avustralya başta
olmak üzere dünyanın her yerinde artmaktadır. Helal ürünler pazarı dünyada en hızlı
büyüyen pazarlarından biridir. Dünya nüfusunun %23’ünü teşkil eden 1.62 milyar
tüketici İslam dini mensubudur. Bunların %60’ı Asya’da ve %20’si Orta Doğu ve Kuzey
Afrika’da yaşamaktadır. Buna ek olarak 300 milyon Müslüman çeşitli ülkelerde azınlık
statüsünde yaşamaktadır. Avrupa’da 38, Amerika’da 8, Kanada’da 1 milyon civarında
Müslüman yaşamaktadır. Küresel helal gıda pazarının değeri 635 milyar dolar civarında
tahmin edilmektedir. Gıda ve tüketici ürünleri üreten firmalar için helal ürünler
pazarında önemli fırsatlar mevcuttur.
Türkiye’de Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Gıda Maddelerinin Genel
Etiketleme ve Beslenme Yönünden Etiketleme Kuralları Tebliği’ne göre gıda maddesinin
etiketinde ‘Helal Gıda’ ibaresinin bulunması uygun değildir. Bu yasağın gerekçesi haksız
rekabeti önlemek şeklinde açıklanmaktadır. Helal sertifikası alan ürünlerde helal ibaresi
ya da logosu ihraç edilen ürünlerinin paketleri üzerinde kullanılabilir. Her sertifika
veren kuruluşun logosu farklıdır. İhracatta önemli olan helal sertifika sahibi olmak değil,
bu konuda kabul gören bir kuruluştan sertifika almaktır.
Dünyada helal standartları belirleyen ya da helal sertifika veren pek çok kuruluş
bulunmaktadır (Tablo 1). Helal sertifikası veren hemen her kuruluş kendi belirlediği
standartları uygulamaktadır. Dolayısıyla standartların harmonizasyonu büyük önem arz
etmektedir. Bu amaçla İslam Konferansı Teşkilatı (OIC) altında Türkiye’nin öncülüğünde
İslam Ülkeleri Standardizasyon ve Metroloji Enstitüsü (Standardization and Metrology
Institute for Islamic Countries, SMIIC) kurulmuştur. SMIIC’e 13 OIC ülkesi üyedir:
Cezayir, Kamerun, Gine, Ürdün, Libya, Mali, Fas, Pakistan, Somali, Sudan, Tunus, Türkiye
ve Birleşik Arap Emirlikleri. Merkezi İstanbul’dadır ve 3 yıllık harcamaları Türk
Standartları Enstitüsünce karşılanmaktadır. Kuruluş 2007 yılında helal standartları
geliştirme faaliyetlerine başlamıştır. 17 Mayıs 2011 tarihinde bu faaliyetler meyvelerini
vermiş ve üç standart oluşturulmuştur: 1) Helal Gıda konusunda Talimatlar, 2) Helal
Sertifika Veren Kuruluşlar konusunda Talimatlar ve 3) Helal Sertifika Veren Kuruluşları
Akredite Eden Kuruluşlar hakkında Talimatlar. Takibinde Türk Standartları Enstitüsü
(TSE) kırmızı ve beyaz et ve benzeri ürünlerin ihracatında da aranacak olan Helal Gıda
Belgesi konusunda ihracatçı firmalarımızın sorunlarına çözüm bulmak amacıyla Diyanet
İşleri Başkanlığı ile işbirliği içerisinde Helal Gıda Belgelendirmesi faaliyetlerine 4
Temmuz 2011 günü başlamıştır. Yine OIC’ye bağlı İslam Ülkeleri Sanayi ve Ticaret
Odaları (Islamic Chamber of Commerce and Industry, ICCI) öncülüğünde helal
sertifikasyon standartlarında harmonizasyon üzerine gayretler sarf edilmektedir.
Toplam 10 standart üretmeyi hedefleyen kurum henüz 6 tanesinin taslak dokümanını
hazırlayabilmiştir: 1) Laboratuvar testleri ve analiz, 2) Hayvan yemi, 3) Gıda işleme, 4)
Kozmetikler, 5) Finans ve 6) İlaçlar.
Ülkemizde helal sertifikalama konusunda Türk Standartları Enstitüsü’ne ek
olarak Gıda ve İhtiyaç Maddeleri Denetleme ve Sertifikalandırma Araştırmaları
Derneği’nin (GİMDES) faaliyetlerinden de bahsedilmelidir. GİMDES 2009’dan beri 150
firmanın ürünlerine helal sertifika vermiş olup helal sertifika konusuyla ilgili dünya
çapında tüm kuruluşların üst kuruluşu olan Dünya Helal Konseyi (World Halal Council)
üyesidir. Ayrıca GİMDES Avrupa’daki helal sertifika kuruluşları için bir birlik
kurulmasına öncülük etmiş ve bu yıl için bu birliğin de başkanlığını yapmaktadır.
Müslüman tüketicilerin ağırlıklı olarak yaşadığı pazarlara girmek isteyen
ihracatçılar için helal sertifikası yeni kapılar açabilir. Tüketicilerin bilinçlenmesiyle helal
sertifikası sahibi olmanın öneminin daha da artması beklenmektedir.
TSE’nin helal ürün logosu
GİMDES’in helal ürün logosu
HELALİN TANIMI
Helalin ne olduğundan ziyade ne olmadığını açıklamak kavramın anlaşılması açısından
daha yerinde olacaktır.
En genel anlamıyla beş şey dışında her şey helaldir:
1) leş, 2)kan, 3) domuz, 4)alkol ve 5) Allah’ın adı anılmadan kesilen hayvanlar.
O zaman sertifikaya ne gerek var diye düşünülebilir.
Ancak gıda üretiminde kullanılan bazı hammaddeler yukarda adı geçenlerden birini ya
da türevlerini içeriyor olabilir. Satın aldığımız gıdaların paketlerinde yer alan
‘içindekiler’ kısmını okuduğumuzda varlığından haberdar olduğumuz amino asitler,
emülsifiyerler, enzimler, aroma maddeleri, jelatin, hidrolize proteinler ve vitaminler
bunlardan sadece bazıları. Helal gıda üretiminde yukarıda bahsedilenlerin hiçbiri helal
olmayan kaynaklardan gelmemelidir.
KOŞER SERTİFİKASI
Koşer Musevilik dini mensupları için tüketilmesinde sakınca
olmayan gıda demektir. Amerika Birleşik Devletlerinin 310
milyon nüfusunun sadece 1milyonu yedikleri gıdanın koşer
olmasına özen gösteren Musevilerden oluşmasına rağmen, süpermarketlerde satılan on
binlerce gıda ürününün yaklaşık yarısı koşer sertifikası sahibidir. Gıdaların koşer
sertifikalaması özel şirket ya da STK’lar tarafından yapılmaktadır. Dünyada koşer
sertifikası veren ve 1900’lerden beri faaliyet gösteren 921 kurum bulunmaktadır. Bu
sayede Musevilik dini mensubu bir kişi dünyanın neresine giderse gitsin gönül
rahatlığıyla dini kurallarına göre hazırlanmış gıdaları rahatça bulup, tüketebilir. Gıdanın
koşer olduğu paketin üzerine basılan küçük bir logo sayesinde kolayca
anlaşılabilmektedir. Sadece gıdalar değil, deterjan ve temizlik malzemesi gibi tüketici
ürünleri için de koşer sertifikası alınabilmektedir.
Tablo 1. Helal standartları oluşturan ya da helal sertifikası veren kuruluşların kısmi bir
listesi.
Uluslararası
İslam Konferansı Teşkilatı
www.oic-oci.org
(OIC)
İslam Ülkeleri
Merkezi İstanbul’da bulunmakta olup henüz internet sitesi mevcut
Standardizasyon ve Metroloji
değildir.
Enstitüsü (OIC bünyesi
altında)
Codex Alimentarius Komitesi
www.codexalimentarius.net/download/standards/352/CXG_024e.pdf
(FAO ve WHO)
International Halal Integrity
www.ihialliance.org/home.php
Alliance (IHI) ve Islamic
Chamber of Commerce and
Industry (ICCI)
Amerika
World Halal Council
www.mysitemalixi.com/approval/worldhalal
IFANCA (İslamic Food and
www.ifanca.org
Nutrition Council of America)
AHA (American Halal
www.americanhalalassociation.org
Association)
American Halal Foundation
www.halalfoundation.org
Avrupa
Halal Control
www.halalcontrol.eu
İngiltere
Halal Monitoring Committee
www.halalmc.net
Halal Food Authority
www.halalfoodauthority.com
Muslim Food Board
www.tmfb.net/home
İsviçre
Halal Certification Services
www.swisshalal.ch
Kanada
Islamic Society of North
www.isnahalal.ca
America (Canada)
Güney Afrika South Africa National Halaal
www.sanha.co.za
Authority (SANHA)
Avustralya
Western Australia Halal
www.waha-service.com
Authority
Malezya
Halal Australia
www.halal-australia.com.au
Malaysian Department of
www.islam.gov.my/en/about-jakim
Islamic Development (JAKIM)
Endonezya
Majelis Ulama Indonesia
www.mui.or.id
(MUI)
Tayland
Halal Standard Institute of
www.halal.or.th/en/main/index.php
Thailand
Singapur
Majlis Ugama Islam
www.muis.gov.sg/cms/index.aspx
Singapura (MUIS)
Çin
Halal China
www.halalchina.com
Filipinler
İslamic Dawah Council of the
www.idcphalal.com/certification.html
Philippines
Hindistan
Halal İndia
www.halalindia.co.in
Turkiye
Gıda ve İhtiyaç Maddeleri
www.gimdes.org
Denetleme ve
Sertifikalandırma
Araştırmaları Derneği
(GİMDES )
Türk Standartları Enstitüsü
www.tse.org.tr/docs/%C3%BCr%C3%BCn-
(TSE)
belgelendirme/helalgidabasvuru.pdf