iktisada giris

İktisada Giriş I
Yrd. Doç Dr. Dilek Seymen
DEÜ.İİBF
İktisat Bölümü
[email protected]
htpp://kisi.deu.edu.tr/dilek.seymen
1
Giriş Dersinin İçeriği
• Bilim, bilimsel yaklaşım ve sosyal bilim
olarak İktisat Bilimi
• İktisat biliminde temel kavramlar
• İktisat biliminin konusu ve kapsamı
• İktisat biliminin dalları
2
İKTİSADİ SORUN
İKTİSADİ SORUN
KAYNAKLARIN KITLIĞI
İHTİYAÇLARIN SONSUZLUĞU
SEÇİM YAPMAK
FIRSAT MALİYET
BİREYSEL FIRS. MALY.
TOPLUMASAL FIRS. MALY
3
İktisat=Ekonomi
İktisat;Arapça kökenli
“kasıtlı, bilinçli, ılımlı haraket”
Günlük dilde türkçeye “tutumluluk” olarak
geçmiş
Ekonomi; eski yunan kökenli
(oikonomos/oikos-nomos)
Aristonun öğrencisi Critobule “ev ve çiftlik
idaresi” anlamında kullanmış
4
İktisadı Anlamak için Temel
Kavramlar
•
•
•
•
•
•
•
•
İhtiyaç
Kaynak
Kıtlık
Seçim (tercih)
Fayda
Mal
Değer
Alternatif (Fırsat) Maliyeti
5
İhtiyaç;
• ihtiyaçlar sayıca sonsuzdur
• ihtiyaçlar tatmin edilince doyuma ulaşır.
• ihtiyaçların şiddet dereceleri farklıdır.
• ihtiyaçlar rakiptir.
• ihtiyaçlar birbirlerini tamamlar
• İhtiyaçlar zamanla alışkanlık halini alabilir
6
Mal;
• İhtiyaçları karşılayan araçlara mal denir
tüketim malları
üretim-sermaye malları
dayanıksız-dayanıklı mallar
kıt-ekonomik mallar-serbest mallar
zaruri mallar-lüx mallar
ikame malları-tamamlayıcı mallar
Maddi olmayan mallar-hizmetler
7
Fayda;
• Malların ve hizmetlerin insan ihtiyaçlarını
karşılama özelliği…
• İnsan ihtiyaçlarını karşılayan bütün mallar
faydalıdır….
• Faydayı açıklarken…iktisat bilimi la
ahlakidir…
8
Değer (kıymet)
• Bir malı elde etmek için karşılığında bedel
ödeniyorsa bu mal değerlidir.
• Değer=fayda+nedret
• İktisada göre değer göreli (izafi-relatif) bir
kavramdır…
“güzelliğin on para etmez su bendeki aşk
olmasa…” Aşık Veysel
9
Tercih;
• Kaynaklar kıttır, ama kıt kaynakların alternatif kullanım
•
alanları vardır.
İhtiyaçlarda alternatif kaynaklarla karşılanabilir…
• Bu nedenle tercih yapılır..
• Hangi ihtiyacın karşılanacağına ve hangi kaynağın
•
•
kullanılacağına karar verilir.
Kıt kaynakların alternatif kullanım alanları arasında bir
öncelik sıralaması yapılır.
Bu tercihlerin sonucu iktisadidir ve malların nisbi değerini
etkiler.
10
Alternatif Maliyet,
• Alternatifler arasında tercih yapmak,
seçilmeyen alternatiflerden mahrum
kalmak demektir.
• Bir ihtiyacın tatmini diğer alternatiflerin
tatmini pahasına gerçekleştirilir.
• Kaçırılan fırsatlara alternatif maliyeti adı
verilir.
11
Ekonomik Karar Birimleri
• Hane halkı
• Firma
• Hükümet
12
İktisat (Ekonomi) Bilimi
• İnsan ihtiyaçlarını ve bunların tatminine
yönelik çabaları inceler,
• Kıt kaynaklarla, sonsuz ihtiyaçlar
arasındaki dengesizlikten doğan insan
faaliyetlerini inceler,
• kıt kaynaklar ve sınırsız ihtiyaçlar
dengesizliğinde; ne , nasıl ve kimin için
üretilecek sorusunun cevabını arar.
13
İktisatta üç temel sorun:
• Hangi mal ve hizmetler ne miktarda
üretilmelidir?
• Mal ve hizmetler hangi yöntemlerle
üretilmelidir?
• Mallar toplum üyeleri arasında nasıl
dağıtılmalıdır?
14
İktisadi Sistemler Arasındaki Fark
Nereden Doğar?
• Farklılık sorulara cevap verip vermemek
veya seçim yapıp yapmamak
serbestliğinden kaynaklanmaz.
• Soruların cevaplanması veya seçim
yapılması her iktisadi sistem için
zorunludur.
• İktisadi sistemler arasındaki fark soruların
nasıl cevaplanmaya çalışıldığı yani
çözümüne yönelik yaklaşımdır. Yöntem
farklılığı vardır.
15
İktisat Biliminin Amacı
• Bilimin Amacı: Gerçek hayatta gözlemlenen
olayları ve davranışları açıklamaktır.
• İktisat Biliminin Amacı: İktisadi olaylar arasındaki
neden- sonuç ilişkilerini araştırmak ve bu ilişkileri
bilimsel kurallara bağlamaya çalışmaktır. İktisadi
gerçeği bulmak; iktisadi gerçek olaylar arasındaki
değişmez ilişki..
16
İKTİSAT BİLİMİNİN YÖNTEMİ
•
•
•
•
Bilimsel Yöntem:
Gerçek hayatta gözlemlenen olayları ve davranışları
açıklamak için takip edilecek yol ve uygulanacak
kurallardır.
Bilimsel yöntem 3 aşamadan oluşur:
Sorunun Tanımlanması
Model Oluşturulması
Modelin Testi
17
İKTİSAT BİLİMİ DE BİLİMSEL YÖNTEMİ İZLER.
1.AŞAMA
SORUNUN TANIMLANMASI AŞAMASI
(Bir malın talebinde meydana gelen değişimlerin nedeni nedir?)
2.AŞAMA
MODEL OLUŞTURMA AŞAMASI
(Talep değişimine neden olabilecek faktörler akıl yürütme yoluyla
bulunmaya çalışılır, MODEL oluşturulur. Modelin, istenen olayın nasıl
ortaya çıktığına ilişkin sonucuna da HİPOTEZ denir.
3.AŞAMA
MODELİN TEST AŞAMASI
(Hipotez testleri yapılır. Testlerden geçen modeller kabul,
geçmeyenler ise red edilir.
18
MODEL VE İKTİSADİ MODEL NEDİR?
• Model; Günlük hayatta karşılaştığımız ve
yaşadığımız olayların basitleştirilmiş halidir.
• İktisadi Model; iktisadi olayları ve davranışları
basitleştirmeyi amaçlayan, bir çok basitleştirici
varsayımın kullanıldığı ve böylece iktisadi
olayların ve davranışların basitleştirildiği bir
soyutlamadır.
19
BİR İKTİSADİ MODEL ÖRNEĞİ
BAĞIMLI DEĞİŞKEN
Ax ( X Malının Arzı)
BAĞIMSIZ
DEĞİŞKENLER
Fx: X Malının Fiyatı
Fd: Diğer Mal Fiyatları
M: Maliyetler
R: Rakip Firmaların Pazar
Payı
D: Döviz Kurları
P: Psikolojik Faktörler
ARZ MODELİ
Ax = f ( Fx, Fd, M, R, D,P )
Hipotez Testi Sonrası
EN İYİ MODEL
Ax = f (Fx)
20
İKTİSADİ MODELİN TEMEL AMAÇLARI
• Öngörü (Tahmin): Bir iktisadi modeldeki veri
(Bağımsız) değişkenlerdeki değişmenin, modeldeki
bağımlı değişken üzerindeki etkisinin saptanması.
• Çözümleme (Analiz): Tüketici, üretici veya devlet
gibi iktisadi birimlerin davranışlarının çözümlemesi.
21
İKTİSAT BİLİMİNDE KULLANILAN
BİLİMSEL ARŞTIRMA YÖNTEMLERİ
• TÜMDEN GELİM YÖNTEMİ
• TÜME VARIM YÖNTEMİ
• SENTEZCİ YÖNTEM
22
• TÜMDEN GELİM: Deney ve araştırmaya
başvurmadan, akıl yürütme yolu ve insanların
rasyonel hareket ettikleri varsayımı ile gerçeklere
ulaşıp; yasaları, ilkeleri, kuralları ortaya koymaktır.
• TÜME VARIM: Gözlemlenen olaylardan, temel
etkenler dikkate alınıp ihmal edilemeyecek bir takım
neden-sonuç ilişkileri ortaya koymaktır.
• SENTEZCİ YÖNTEM:Tümden gelim ve tüme varım
yöntemlerinin her ikisinden birden yararlanılır. Önce
olaylar gözlenir, gözlem sonuçlarına genel ilke
niteliğindeki varsayımlar eklenir. Sonra da bunlardan
mantığa dayalı sonuçlar çıkartılır.
23
TÜMDEN GELİM YÖNTEMİNDE ÇALIŞMA
AŞAMALARI
VARSAYIMLARIN BELİRLENMESİ
MANTIKSAL AKIL YÜRÜTME
YASA, İLKE VEYA KURALIN SAPTANMASI
TEORİNİN TEST EDİLEREK,
KABUL VEYA RED EDİLMESİ
24
TÜME VARIM YÖNTEMİNDE ÇALIŞMA
AŞAMALARI
GÖZLEM
YASA, İLKE VEYA KURALIN SAPTANMASI
MANTIKSAL AKIL YÜRÜTME
25
SENTEZCİ YÖNTEMDEN YARARLANMAK İÇİN
İKTİSADİ MODEL KURULUR
İktisadi Modelde üç unsur yer alır:
• Veriler
• Varsayımlar
• Değişkenler
26
İKTİSADİ ANALİZDE YARARLANILAN
TEKNİKLER
• İktisadi varsayımların ve modellerin
fonksiyonel ilişki şeklinde ifadesi: NedenSonuç ilişkileri fonksiyonel ifade ile açıklanır.
NEDENLER
Fx: X Malının Fiyatı
Fd: Diğer mal fiyatları
G : Gelir
Z : Zevk ve tercihler
SONUÇ
Tx ( X Malının Talebi)
FONKSİYONEL
İFADE
Tx = f (Fx)
27
MODELİN (Fonksiyonel İfadenin) FARKLI
ANLATIM YOLLARI
• 1- Sözel Anlatım
Talep Miktarı Malın Fiyatının bir Fonksiyonudur
• 2- Geometrik Anlatım
Fx
Tx
Qx
•
3- Matematiksel Anlatım
Tx = f(Fx)
28
İktisadi analiz çeşitleri
• Boyut–Kapsam Yönünden
Mikro İktisat
Makro İktisat
• Amaç-Yöntem Yönünden
Pozitif İktisat
Normatif İktisat
• Değişken Sayısı Yönünden
Kısmi Denge Analizi
Genel Denge Analizi
• Zaman Yönünden
Statik Analiz
Dinamik Analiz
Karşılaştırmalı Statik Analiz
• İktisadi Olayların Sektörlere Göre İncelenmesi
Uygulamalı İktisat- işletme ekonomisi-uluslararası İktisat- para
ekonomisi
29
Üretim
• Üretim Kavramı
• Üretim Sırasında Yaratılan Fayda Çeşitler
•
•
•
•
•
Maddi Fayda (şekil faydası)
Yer Faydası
Zaman Faydası
Hizmet Faydası
Mülkiyet Faydası
30
Üretim Faktörleri
• Tabiat (Toprak)
• Emek
• Sermaye
• Girişimci(Müteşebbis)
31
Tabiat
• Tabiat sınırlı, ancak devamlıdır….
• Tabiat taşınamaz..
• Toprak sadece tarım alanı anlamına
gelmez; iklim şartları, dağlar, ormanlar,
ırmaklar, denizler, tarihi kalıntılar…
• Doğal kaynak-doğal faktör-ilk yatırım
32
Emek
İnsanın,
• gelir sağlamak amacıyla,
• hür iradesiyle,
• bilinçli,
• başkalarına tabi olarak harcamış olduğu
her türlü çabadır.
33
• emek ücret adı altında gelir kazanır.
• ülke nüfusunun tamamı emek değildir.
• çalışabilecek nitelikte olanlar potansiyel emektir;
•
•
•
işgücü...
işgücü çalıştığı zaman emek niteliğini kazanır.
vasıflı emek-vasıfsız emek
objektif emek/bedeni emek-sübjektif emek/fikri
emek
34
Sermaye (Kapital)
• Sermaye…baş maya
• Emeğin verimliliğini artıran ve önceden
üretilmiş olan üretim araçlarıdır.
• Sermaye malı
• Nakdi sermaye
• Sermayenin üretimden aldığı pay …faiz
35
Girişimci (Müteşebbis)
• Üretim faktörlerini sağlayan,
• organize eden,
• riski göze alan,
• ve iktisadi hayata yenilikleri uygulayan
kişidir.
36
Teknoloji
• Aynı miktar faktör kullanarak daha fazla
üretim
• Aynı miktar üretimi daha az faktörle
üretmek
• Teknik bilgi ekonominin üretim gücünü
belirler.
37
İktisadı anlamak için….. diğer kavramlar;
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
tüketim
yatırım
tasarruf
gelir
büyüme
bölüşüm
talep
arz
fiyat
piyasa
38
Tüketim
• İnsan ihtiyaçlarının giderilmesi amacıyla
mal ve hizmetlerin kullanılması
• Dayanıklı-dayanıksız tüketim malları
• Nihai-ara tüketim
• Ekonomik faaliyetlerin son basamağı-temel
amaç
39
Tasarruf
• Tüketimden feragat etme
• Gelirin tüketilmeyen kısmı
• Tasarruflar faydalı yatırımlara yönelirse
ekonomik büyüme sağlanır..kalkınma
40
Yatırım
• Bir ferdin veya ülkenin sermaye mallarında
ve techizat stokunda meydana gelen net
artıştır.
• Kurulan yeni fabrika
• Yeni yol
• Köprü
• Yatırım yeni üretim kapasitesi yaratır.
41
Gelir
• Üretim faktörlerinin üretime katkıları
ölçüsünde üretilen şeyden aldıkları pay..
• Ferdin belli bir dönem içinde, dönem başı
ve dönem sonu serveti değişmemek
koşulu ile tüketebileceği mal ve hizmet
toplamı..
• Gelir/servet
42
Büyüme
• Ekonomide üretilen mal ve hizmet
miktarındaki artış
• Üretim olanakları eğrisi
• Ülke üretim kapasitesi
43
Bölüşüm
• Üretime katılan faktörlerin üretimden aldığı
pay…
• Fonksiyonel bölüşüm/gelir dağılımı
• Kişisel bölüşüm/gelir dağılımı KBDG
44