OPİOİD ANALJEZİKLER

OPİOİD ANALJEZİKLER






Bu ilaçlara narkotik analjezikler de denilir.
Güçlü analjezik etki yaparlar.
Hepsinde az veya çok, ilaç bağımlılığı yapma
potansiyeli vardır.
Yaygın depresif etkileri nedeniyle verilen dozun
büyüklüğüne göre narkoz hali oluştururlar.
Narkotik analjeziklerin antipiretik veya
antiinflamatuvar etkileri yoktur.
Analjezik tesirleri tamamiyle santral sinir sistemi
üzerindeki etkilerinin bir sonucudur.
Ağrı ile ilgili Kavramlar
Ağrı genellikle doku zedelenmesine bağlı yani
nosiseptif nitelikte bir duygudur.
 Akut ağrı
 Kronik ağrı
 Deaferentasyon ağrısı
 Psikojenik ağrı
Ağrının elektrofizyolojik niteliği:
 Spesifisite teorisi
 İmpuls kalıbı teorisi


Substantia gelatinosa'da sonlanan, ağrı ile
ilgili sinir liflerinin uçlarından ikinci ağrı
nöronuna impul aşırımı, P maddesi ve
benzeri taşikininler ile glutamat tarafından
yapıldığına inanılmaktadır. S. gelatinosa'da
birinci nöron ucu ve ikinci nörondan başka,
ağrı ile ilgili olan üçüncü bir yapı vardır; bu,
enkefalinerjik ara-nöronlardır.
Morfin hem mü ve hem de delta agonisti
olması nedeniyle ağrı yolaklarını hem spinal
ve hem de supraspinal düzeyde etkiler.
Endojen Opioid Peptidler ve Opioid
Reseptörleri
Narkotik analjezikler, SSS'deki nöronlarda
nöromediyatör olarak görev yapan endojen
opioid peptidlerin etkilediği opioid
reseptörlerini aktive ederler. Böylece endojen
opioid peptidlerin etkilerini taklit ederek
farmakolojik etkilerini oluştururlar.
Çeşitli opioid ilaçların mü, kappa ve delta
reseptörler üzerindeki etkileri reseptörün
türüne göre agonistik veya parsiyel agonistik
etki olabilir
Opioid peptidlerin nöron düzeyindeki inhibitör
etkilerine aracılık eden transmembranal
transdükleme mekanizmaları :
 i) Adenilil siklazın inhibisyonu
 ii) Nöron membranındaki voltaja-bağımlı
kalsiyum kanallarından hücreye Ca2+girişinin
azaltılması
 iii) Gi proteini aracılığı ile nöron
membranındaki K+ kanallarının açılması (K+
konduktansının artırılması).
1. MORFİN, KODEİN VE YARI
SENTETİK TÜREVLERİ





MORFİN
Morfin genellikle 10-15 mg dozunda intramüsküler
veya ciltaltından injeksiyon suretiyle uygulanır.
Terapötik bakımdan en önemli etkisi analjezidir.
Morfin öfori, hareketlerde azalma ve sedasyon
yapar.
En önemli yan tesiri solunumu deprese etmesidir.
Güçlü bir antitusif etkiye sahiptir, bulantı ve kusma
yapar, miyozis oluşturur.




Hipotansif etki ve hipotermi yapar.
Periferik etkilerinden en önemlileri konstipasyon,
safra koliği, işeme güçlüğü ve idrar retansiyonu’dur.
Türkiye'de kırmızı reçeteye yazılır.
Kontrindikasyonları: i) Kafa travması, ii) Bilyer
kanal ameliyatları ve safra kolikleri, iii) Bronşiyal
astma, iv) Solunum rezervi düşük olan hastalar, v)
Konvülsif hastalıklar, vi) Deliryum tremens, vii) MAO
inhibitörleri ile tedavi edilenler, viii) Hipovolemi, ix)
Prostat hipertirofisi.
Akut morfin zehirlenmesi:
3 ana belirti vardır:
 i) Koma, ii) İleri derecede solunum depresyonu ve iii)
Pupillalarda simetrik ve ileri derecede büzülme
 Ölüm solunum durması sonucu olur.
 Tedavi için narkotik antagonistleri ve destekleyici
yöntemlere başvurulur.
 Günde 3-4 kez morfin injekte edilen hastalarda 1-2
haftada hafif bir fiziksel bağımlılık ve tolerans
meydana gelişir. Morfine bağımlılık kazanmış bir
kimsede morfin'in birden kesilmesi son dozdan 8-12
saat sonra başlayan yoksunluk sendromuna
neden olur.




KODEİN
Hafif ve orta şiddetteki ağrılara karşı ağızdan tek
başına veya narkotik-olmayan analjezikle kombine
kullanılabilir. Düşük dozlarda antitusif’tir.
Hidromorfon ve oksimorfon: Morfinden
gravimetrik bakımdan daha güçlü analjezikler.
Pantapon (Papaveretum): Opyum alkaloidlerinin
konsantre bir şekilde içeren bir alkaloid mikstürüdür.
Heroin: Bağımlılık yapma potansiyeli morfininkinden
daha fazladır.
2. SENTETİK AGONİSTLER




MEPERİDİN (Petidin)
Cilt altından verilen 75-100 mg meperidin, aynı
yoldan verilen 10 mg morfinin yaptığına eşit
derecede analjezi yapar (eki-analjezik = eşitanaljezik etki).
Doğum ağrılarını, uterusun kontraksiyon kuvvetini
düşürmeden geçirmesi, doğum süresinde uzama
yapmaması, oksitosik ilaçların etkisini azaltmaması
nedeniyle obstetrikte tercih edilir.
Fentanil, sufentanil ve alfentanil: Gravimetrik etki
güçleri en yüksek olan opioid analjeziklerdir




Difenoksilat ve Loperamid, sadece antidiyareik
olarak kullanılırlar.
Tilidin (tilidat) hidroklorür, Anileridin ve
piminodin
METADON
Morfinden en önemli farkı tesirinin daha geç
başlaması, uzun sürmesi, oral ve parenteral
dozlarının biribirine daha yakın olmasıdır. 15-20 mg
oral metadon, 10 mg parenteral morfin ile ekianaljeziktir.
Opioid bağımlılarında bu ilaçların kesilmesine
(detoksifikasyona) hazırlama amacıyla uygulanan
"ikame’’ için ve "metadonla idame programı'nda
kullanılır.




Dekstromoramid: Narkotik analjeziktir.
Levometadil asetat (LAAM): Metadonun etkisi
daha geç başlayan ve daha uzun süren türevidir. Bir
tek dozunun etkisi ortalama 72 saat sürer.
Dekstropropoksifen (Propoksifen): Analjezik etki
gücü bakımından kodein’den yarı yarıya daha
zayıftır.
3. AGONİST-ANTAGONİST OPİOİDLER (KARMA
ETKİLİ OPİOİDLER)
Bu gruptaki ilaçlar opioid reseptörleri üzerinde
parsiyel agonist ve/ veya bazılarında agonist,
diğerlerinde antagonist etkinlik gösteren ilaçlardır.







Agonist tipteki ilaçlarla aralarında aşağıdaki farklar
bulunur:
i) Agonist ilaçlarınki kadar güçlü analjezik etki yapmazlar,
ii) Yüksek doz düzeyinde, agonist ilaçlardan daha az
solunum depresyonu yaparlar,
iii) Analjezik etkileri genellikle spinal düzeyde oluşur,
iv) Tek başlarına verildiklerinde analjezik etki ve
morfıninkine benzeyen diğer santral etkileri oluştururlar.
Morfin uygulanmış kimselerde ise onun etkilerini ortadan
kaldırırlar,
v) Sık olarak öfori yapmazlar, oldukça sık disfori ve
psikotomimetik yan tesirler yaparlar,
vi) Psişik ve fiziksel bağımlılık yapma potansiyelleri daha
zayıftır.




vii) Agonist tipteki opioidlere fiziksel bağımlılık
kazanmış kimselere uygulandıklarında, yoksunluk
sendromu oluştururlar,
viii) Bazıları sigma reseptörler üzerindeki agonist
etkinlikleri nedeniyle, özellikle yüksek dozda
psikotomimetik yan tesirler oluşturabilirler.
BUPRENORFİN
Mü parsiyel agonisti olduğu için morfinin etkilerini
antagonize eder. Morfin ve heroin'in pozitif pekiştirici
(keyif verici) etkisini azaltır
Metadon idame uygulamasında metadon yerine
alternatif ilaç olarak sublingual yoldan
kullanılmaktadır.


TRAMADOL
Mü, kappa ve delta reseptörlere eşit derecede ve
morfine oranla daha düşük afinite gösterdiği
saptanmıştır. Morfin bağımlılarına injekte edildiğinde
hafif bir yoksunluk sendromuna neden olur.
Solunumu deprese etmez.
PENTAZOSİN
Kappa reseptörler üzerine parsiyel agonist ve mü
reseptörler üzerinde antagonist etki yapar.
BUTORFANOL NALBUFİN ve NALORFİN
OPİOİD ANTAGONİSTLERİ






NALOKSON
Tam bir antagonisttir. Mü, kappa ve delta reseptörlerin
hepsini bloke eder.
Morfin ve benzeri analjeziklerin yaptığı etkileri
antagonize eder.
Azot protoksidin yaptığı analjeziyi ve klonidinin yaptığı
hipotansiyonu da antagonize ettiği gösterilmiştir.
Etki süresi kısa olduğu için dozları 20-60 dakikada bir
tekrarlanır.
Mutad dozda (2 mg) kullanıldığında belirgin bir yan tesir
yapmaz. Bağımlılık ve tolerans oluşturmaz. Uluslararası
kontrola tabi değildir.


NALTREKSON
Etki süresi naloksona göre çok daha uzun (24-48
saat) olan diğer bir tam antagonisttir.
Detoksifikasyon yapılmış opioid bağımlılarında,
naltrekson idame programı için kullanılır.
OPİOİD ANALJEZİKLERİN KULLANILIŞ YERLERİ
i) Doku zedelenmesine veya koliklere bağlı akut
ağrı
ii) Kronik Ağrı
iii) Obstetrik analjezi: En tercih edilen ilaç
meperidin'dir.
iv) Akut myokard infarktusu: morfin ve
meperidin.
v) Preanestezik medikasyon:
vi) Dengeli anestezi, nörolept anestezi ve
nörolept analjezi: Morfin, meperidin ve
fentanil, sufentanil ve alfentanil.
vii) Akut sol kalp yetmezliği: Morfin
viii) Epidural morfin analjezisi:
ix) Diyare: Suistimal potansiyeli düşük olan
kodein, difenoksilat ve loperamid.
x) Şiddetli öksürük: Kodein
Opioid analjezik ilaç bağımlılarının
tıbbi bakımı
i) Detoksifikasyon:
 Hızlı detoksifikasyon amaçıyla sıklıkla kullanılan bir ilaç
klonidin’dir. Klonidin yerine kullanılabilecek olan ve aynı
mekanizma ile etki yapan bir ilaç lofeksidin'dir.
 ikameli detoksifikasyon için metadon kullanılır veya
yerine buprenorfin, kodein veya dekstropropoksifen
kullanmayı öngören ikameli detoksifikasyon rejimleri de
vardır.
ii) Metadonla idame: Detoksifikasyondan sonra tekrar
ilaca başlama olasılığı fazla olan bağımlılarda uygulanır.
Son zamanlarda buprenorfin, naltrekson ve
levometadil asetat (LAAM) ile idame yöntemi
denenmektedir.