akciğer kanseri epidemiyolojisi

AKCİĞER KANSERİ
EPİDEMİYOLOJİSİ
Prof.Dr.İsmail Savaş
TORAKS ONKOLOJİSİNDE
MULTİDİSİPLİNER YAKLAŞIM
İzmir
20-21/Şubat/2006
ABD Mortalite, 2002
Ölüm nedeni
sayı
%
1.
Kalb hastalıkları
696,947
28.5
2.
Kanser
557,271
22.8
3.
Serebrovasküler hastalıklar
162,672
6.7
4.
Kronik alt solunum sistemi infeksiyonları 24,816
5.1
5.
Kazalar
106,742
4.4
6.
Diabetes mellitus
73,249
3.0
7.
Influenza ve pnömoni
65,681
2.7
8.
Alzheimer hastalığı
58,866
2.4
9.
Nefrit
40,974
1.7
33,865
1.4
10. Sepsis
Ölüm nedenlerinde 1950 & 2002
arasında değişim , ABD
100,000
600
586,8
1950
500
2002
400
300
240,1
200
193,9
180,7
193,4
100
56,0
48,1
22,5
0
Kalb hastalıkları
Serebrovasküler
Hastalıklar
Pnömoni/
Influenza
Kanser
Beklenen kanser ölüm oranları , 2005, ABD
Akciğer ve bronş
31%
Prostat
10%
Kolon ve rektum
10%
Erkek
295,280
Kadın
275,000
27%
Akciğer ve bronş
15% Meme
10% Kolon ve rektum
Pankreas
5%
 6% Over
Lösemi
4%
 6% Pankreas
Özofagus
4%
 4% Lösemi
Karaciğer ve
safra yolları
3%
 3% Non-Hodgkin
lenfoma
Non-Hodgkin
Lenfoma
3%
 3% Uterus
Mesane
3%
Böbrek
3%
Diğer bölümler
24%
 2% Multiple myeloma
 2% Beyin
 22% Diğer bölümler
Erkeklerde kanser ölümleri, ABD
1930-2001
100,000
100
Akciğer&bronş
80
60
Mide
Prostat
40
Kolon ve rektum
20
Pankreas
2000
1995
1990
1980
1975
1970
1965
1960
1955
1950
1945
1940
1935
1930
0
1985
Karaciğer
Lösemi
Kadınlarda kanser ölümleri, ABD
1930-2001
100,000
100
80
60
Akciğer & bronş
Uterus
40
Meme
Kolon & rektum
Mide
20
Over
2000
1995
1990
1985
1980
1975
1970
1965
1960
1955
1950
1945
1940
1935
0
1930
Pankreas
Yaşam boyu kanser gelişme riski,Erkek
Bölge
Risk
Prostat
1/6
Akciğer ve bronş
1 / 13
Kolon ve rektum
1 / 17
Mesane
1 / 28
Non-Hodgkin lymphoma
1 / 46
Melanom
1 / 53
Böbrek
1 / 67
Leukemia
1 / 68
Oral Kavite
1 / 73
Mide
1 / 81
Yaşam boyu kanser gelişme riski ,Kadın
Bölge
Risk
Meme
1/ 7
Akciğer & bronş
1 /18
Kolon & rektum
1/ 18
Uterus
1 /38
Non-Hodgkin lymphoma
1 / 56
Over
1 / 68
Melanom
1 / 78
Pankreas
1 / 81
Mesane
1 / 88
Serviks
1 / 130
Değişik zaman peryodlarında Sağkalım yüzdeleri
1974-1976
1983-1985
1995-2000
Genel
50
53
64
Meme (kadın)
75
78
88
Kolon
50
58
63
Lösemi
34
41
46
Akciğer ve bronş
13
14
15
Melanom
80
85
91
Non-Hodgkin lenfoma
47
54
59
Over
37
41
44
3
3
4
Prostat
67
75
99
Rektum
49
55
64
Mesane
73
78
82
Pankreas
100 yıl önce akciğer kanseri sıralamada
kaçıncı sıradaydı ?
A) 1.sırada
B) 3. sırada
C) sıralamada değildi
D) fikrim yok
AKCİĞER KANSERİ
1912 yılında Adler “primary malignant
growths of the lungs and bronchi “ adlı
bir kitap yayınlamıştır.
Bu kitapta literatürde bulduğu 374 vakayı
değerlendirdi.
Akciğer kanseri, 20. yüzyılın başlarında
nadir görülen bir hastalıktır.
 74 yaşında nefes darlığı, iştahsızlık, ateş, kilo
kaybı olan erkek hasta
 5 yıl önce sigarayı bırakmış.55 yıl içmiş.
 FM: sağ supraklaviküler LAP
 Sağ HT bazalde matite var ve solunum
sesleri derinden geliyor.
 LAP aspirasyonu metastatik NSCLC
OLGU
Bronkoskopik biyopsi:
Yassı hücreli akciğer kanseri
AKCİĞER KANSERİ
 Yirminci yy başında ABD’de akciğer kanseri
yüzbinde 5‘den azdır.
 1999 yılına gelindiğinde gelişen ülkelerde
yüzbinde 14, gelişmiş ülkelerde yüzbinde 71
olmuştur.
 Kadınlarda sigara kullanımı alışkanlığındaki artış
nedeniyle Doğu Avrupa ülkeleri ve ülkemizde
akciğer kanseri sıklığı giderek artmaktadır .
 Dünyada her yıl 1 milyon kişi akciğer kanserinden
kaybedilmektedir.
AKCİĞER KANSERİ
 Avrupa birliğinde akciğer kanseri kaba sıklığı
52.5/100,000/yıl ve ölüm hızı 48.7/100,000/yıldır.
Erkeklerde (79.3 ve 78.3/100.000)
Kadınlarda (21.6 ve 20.5/100.000 )
 Ülkemizde ;
Erkeklerde 1.sırada (%32)
Kadınlarda 6. sıradadır (%4)
Sağlık Bakanlığının tüm sağlık kuruluşlarında
tanı alan kanser olgularının kaydedildiği verilere
göre akciğer kanseri insidensi 11.5/100.000’dir
AKCİĞER KANSERİ
İzmir Kanser İzlem Denetim Merkezi’ nin
1993-1994 yılları verileri;
Akciğer kanseri tüm kanserler içinde
erkeklerde %38.6’lık oranla en büyük
bölümü oluşturmaktadır. Kadınlarda 5.2’lik
oranla 7.sıradadır.
İzmir il sınırında yaşayan olgular baz
alınarak hesaplanan yaşa-standardize
insidens , erkeklerde 61.6/100000,
kadınlarda 5.1/100000’dir .
AKCİĞER KANSERİ
Sağlık Bakanlığı verilerine göre akciğer
kanseri sıklığı ;
Batı bölgelerimizde en yüksek
(Akdeniz 41.0/100.000, Ege ve İç Anadolu
39.5/100.000)
Güneydoğu ve Doğu bölgelerimizde en
düşük ( 17.7/100.000 , 11.7/100.000 )
AKCİĞER KANSERİ
Genç erişkinlerde (50 yaş altında %5-9
dolayında) sıklığı daha azdır.
Bu grupta aile öyküsü vardır ve
adenokanser en sık görülen kanser tipidir .
Ancak ülkemizde gençlerde adenokanser
yaşlılara göre daha fazla izlenmekle
birlikte en sık kanser tipi squamöz hücreli
kanserdir.
AKCİĞER KANSERİ
 Toraks Derneği Akciğer ve Plevra Maligniteleri
Çalışma Grubu (TAPMG) tarafından yapılan
ulusal, hastane bazlı retrospektif çalışmada;
 11849 akciğer kanserli olgu
 %90.4’ü erkek, %9.6’sı kadın,
 olgular büyük oranda (%56.7) 46-65 yaşları
arasında.
 Olguların yaklaşık %90’ ında sigara kullanma
öyküsü saptanmıştır (%77.9 aktif sigara içicisi,
%10.8 sigarayı bırakmış)
Akciğer kanserlerinde risk faktörleri
 Sigara içimi
 Pasif sigara maruziyeti
 Genetik faktörler (Aile hikayesi-6.kromozomda
anormallik )
 Mesleki nedenler ve hava kirliliği
 Cinsiyet
 Diyet (Sebze ve meyveden eksik beslenme)
 Kronik akciğer hastalıkları ( Tb. Fibrozis gibi )
 Marijuana ; tütünden daha fazla katran içerir.
 Hodgkin hastalığı, meme kanseri nedeniyle toraksa
radyoterapi alınması akciğer kanseri riski ??
AKCİĞER KANSERİ
 Akciğer kanseri gelişiminde etkili olduğu
belirtilen yaş, ırk, cinsiyet, meslek, hava kirliliği,
radyasyon, geçirilmiş akciğer hastalığı sekeli,
diyet, viral enfeksiyonlar, genetik ve immünolojik
faktörlerin tümü %6-10 oranında etkilidir .
 Akciğer kanseri insidensi yaşla artmakta, 6.-7.
dekadlarda pik yapmaktadır. Hücre tipleriyle yaş
ilişkisi yoktur,
 İleri yaş hastalığı olduğu için hastaların 2/3’ünde
eşlik eden başka bir hastalık vardır.
Akciğer Kanserli Hastalarda Görülen Diğer
Hastalıklar
Hastalık yok
Kardiyovasküler
KOAH
Serebrovasküler
Diğer kanser
Hipertansiyon
Diabetes mellitus
Diğer
Bilinmeyen
<70 yaş
>70 yaş
Total
37
19
19
3
12
10
6
7
9
23
29
27
7
17
14
9
10
7
31
23
22
5
14
12
7
8
8
SİGARA VE AKCİĞER KANSERİ
 Richard Doll ve Austin Hill’in 1950 yılında
BMJ’da yayınladığı makalede sigara içimiyle
akciğer kanseri gelişimi arasındaki ilişkiden
bahsedilmiştir.
 Bunu takiben 1964 yılında US Surgeon General
sigaranın sağlığa zararından bahseden bir yayın
yapmıştır.
 Bunlardan sonra sigara içimi biraz azalsa da
rakamlar daha sonra ciddi boyutlara ulaşmıştır.
SİGARA VE AKCİĞER KANSERİ
 Akciğer kanserlerinin
büyük bölümünden
sigara içimi sorumludur.
 Ne kadar uzun süre ve
çok sayıda sigara içilirse
akciğer kanseri gelişme
riski o kadar fazladır.
 Tüm dünyada olduğu gibi
ülkemizde de sigara
tüketimi artmaktadır.
Sigara-Akciğer Kanseri
SİGARA VE AKCİĞER KANSERİ
Sigaraya başlama yaşı, sigara içme
süresi, içilen sigara sayısı ile tütün ve
sigara tipi (filtreli, filtresiz, puro, düşük tar
ve nikotin içeriği vb.) akciğer kanseri
gelişme riskini etkiler.
Gelişmiş ülkelerde sigara içimi prevalansı
kadınlarda %20-40, erkeklerde %30-40
iken gelişmekte olan ülkelerde bu oranlar
sırasıyla %2-10 ve %40-60’tır .
SİGARA VE AKCİĞER KANSERİ
Dünya genelinde ise erkeklerde %47-52,
kadınlarda %10-12 sıklıkta sigara
kullanımı olduğu tahmin edilmektedir.
Erkekler kadınlara göre sigara içmeye
daha küçük yaşlarda başlamaktadırlar.
Erkekler daha uzun süreli, yüksek katran
içerikli ve derin inhalasyonlu sigara
alışkanlığına sahiptirler.
SİGARA VE AKCİĞER KANSERİ
ABD ve Batı Avrupa’da kadınlarda sigara
alışkanlığı II. Dünya savaşı sonrası
başlamıştır.
Son zamanlarda yapılan olgu-kontrol
çalışmaları, sigara içen kadınlarda akciğer
kanseri gelişme riskinin erkeklere göre
daha yüksek olduğunu göstermiştir.
100
4500
90
4000
80
3500
70
Per capita cigarette consumption
3000
60
2500
50
Male lung cancer death rate
2000
40
1500
30
1000
20
500
10
Female lung cancer death rate
Year
2000
1995
1990
1985
1980
1975
1970
1965
1960
1955
1950
1945
1940
1935
1930
1925
1920
1915
1910
0
1905
0
Age-Adjusted Lung Cancer Death
Rates*
5000
1900
Per Capita Cigarette Consumption
Sigara tüketimi, 1900-2000, ABD
Year
2002
2001
2000
1999
1998
1997
1995
20
1994
30
1992
1990
1985
1983
1979
1974
1965
Prevalence (%)
Sigara tüketimi, ABD, 1965-2002
60
50
40
Erkek
Kadın
10
0
SİGARA VE AKCİĞER KANSERİ
Çin Halk Cumhuriyeti en önemli üretici ve
tüketicidir.
320 milyon Çinli sigara içmektedir.
Bu tüm dünya rakamlarının 1/3’üdür.
Son zamanlarda konuya duyarlılık artsa da
Çin uzun süre bu konuyla başetmeye
çalışacak gibi görünmektedir.
SİGARA VE AKCİĞER KANSERİ
Türkiye’ de ise sigara içme prevalansı
kadınlarda %24, erkeklerde %63’tür.
Toplumumuzun büyük kısmını kapsayan
yüksek sigara tüketimi gözönüne
alındığında, günümüzde ve gerekli
önlemler alınmazsa yakın gelecekte bir
akciğer kanseri epidemisi ile karşı karşıya
olduğumuzu söylemek yanlış olmaz .
SİGARA VE AKCİĞER KANSERİ
 Adenokanserlerde tütün maruziyetiyle ilişkili
olaraka K-ras mutasyonu saptanmıştır.
 Sigarada bulunan PAH‘lar DNA bağlarını
parçalar, DNA tamir, apopitoz ve hücre
döngüsünü ayarlayan p53 geninde
mutasyona neden olur.
 P53 gen mutasyonu akciğer kanserlerinin
%50-70’inde görülür.
ÇEVRESEL ETKENLER/MESLEKİ MARUZİYET VE
AKCİĞER KANSERİ
 Asbest, kadmiyum, nikel, krom gibi mesleksel
etkenler ve radyasyon akciğer kanseri riskini
artırır.
 Asbest maruziyetinde risk 5 kat artarken,
 Sigara ile birlikte olduğunda risk 50 kat artar.
 Uranyum parçalanırken oluşan Radon
(Bazı madenler ve evlerde kullanılan yapı
malzemeleri) ciddi bir problemdir.
ÇEVRESEL ETKENLER/MESLEKİ
MARUZİYET VE AKCİĞER KANSERİ
 Mesleki radon maruziyeti riski 20 kat artmaktadır.
 Ev içi radon maruziyetinin akciğer kanserlerinin
%10’unun nedeni olduğu tahmin edilmektedir .
 Radon nedeniyle ABD’de yılda 15-20 bin akciğer kanseri
geliştiği düşünülmektedir.
 Tütün kullanımıyla beraber bu artış daha fazladır.
 Hava kirliliğinin kansere %1-2 katkısı ???
 Çalışma ortamındaki kanserojen maddeler
(uranyum, inhale edilen arsenik, berilyum , vinil klorid, nikel krom,
kömür, mustard gazı, klorometil eter, gazlar, dizel ürünleri )
 Radyoterapi (Meme kanseri ve lenfoma nedeniyle).
Latent peryod 5-10 yıl…..
KRONİK AKCİĞER HASTALIKLARI VE
AKCİĞER KANSERİ
 Skar dokusunun kanser gelişimine zemin
oluşturduğu ve akciğer tüberkülozu geçiren
olgularda,ankilozan spondilitli hastalarda akciğer
kanseri gelişme riskinin 8 kat fazla olduğuna dair
çalışmalar vardır.
 Toraks Derneği-Akciğer ve Plevra Maligniteleri
Çalışma Grubu çalışmasında olguların %0.3’
ünde idyopatik pulmoner fibrozis ve %2.9’unda
akciğer tüberkülozuna ikincil gelişen fibrotik skar
dokusu saptanmıştır .
BESLENME/DİYET VE AKCİĞER KANSERİ
Akciğer kanserinde diyetin bu konuda %5
oranında etkili olduğu ileri sürülmektedir.
Vitamin A ve β-karotenden fakir diyet
akciğer kanseri riskini artırır.
Diyetinde β-karoten/retinol miktarı yüksek
olan olgularda akciğer kanserinin göreceli
riski 0.59’a düşmektedir.
Vitamin E ve selenyum benzer şekilde
antioksidan etkiyle risk azaltmaktadır.
BESLENME/DİYET VE AKCİĞER KANSERİ
Yüksek yağlı diyetle beslenen sigara
tiryakilerinde akciğer kanseri riskinin arttığı
gösterilmiştir.
Çay (özellikle yeşil çay) tüketimi de
koruyucu etki göstermektedir.
Beyaz şarap ile riskin arttığı, kırmızı
şarabın koruyucu olduğuna dair yayınlar ?
Aspirin kullananlarda riskin azaldığı ??
GENETİK FAKTÖRLER VE
AKCİĞER KANSERİ
Kanserli hastaların birinci derece
yakınlarında akciğer kanseri riski 2.4 kat
artmaktadır .
Suçlanan genetik faktörlerden biri olan P450 enzim sisteminde yer alan aril
hidrokarbon hidroksilaz enziminin artmış
aktivitesi akciğer kanseri riskini 8 kat
artırır.
GENETİK FAKTÖRLER VE
AKCİĞER KANSERİ
Tütün karsinojenlerini metabolize eden
enzim aktivitelerini düzenleyen genlerin
aktiviteleri önemlidir.
Bir çok prekarsinojen faz 1 enzimlerle
karsinojenlere çevrilirler ve daha sonra faz
2 enzimlerle zararsız metabolitlere
dönüştürülürler.
Yüksek düzeyde faz 1 enzimlere ve zayıf
faz 2 enzimlere sahip bireyler tahmin
edileceği gibi akciğer kanseri gelişimi riski
taşımaktadır.
GENETİK FAKTÖRLER VE
AKCİĞER KANSERİ
CYP1A1, CYP2A6, GSTM1 ve GSTT1
Ülkelere göre polimorfizmde değişiklikler
mevcuttur.
GSTM1 genotipine sahip olanlarda akciğer
kanseri riski artmıştır.
Bazı çalışmalarda COX-2,IL-6 genlerinde
polimorfizm gösterenlerde risk artmış, IL-8
gen polimorfizminde risk azalmaktadır.
Akciğer kanseri önlenebilir mi?
Akciğer kanseri önlenebilir bir hastalıktır.
Bilinen risk faktörleri elimine edildiğinde
%85-100 oranında gelişiminin
engellenebileceği tahmin edilmektedir .
Bu konuda en önemli basamak, sigara
kullanımını en aza indirecek hatta tümüyle
ortadan kaldırabilecek önlemlerin
öncelikle alınmasıdır.
Akciğer kanseri önlenebilir mi?
Büyük oranda neden sigara olduğuna göre
sigara ortadan kaldırılırsa önlenebilir bir
hastalıktır.
Çalışma ortamında kanserojen
kimyasalların elimine edilmesi ,
Sebze ve meyvelerden bol beslenme,
Temiz havada yaşamak.
Akciğer kanseri erken dönemde
yakalanabilir mi?
Akciğer kanserlerinde semptom ortaya
çıktığında hastalık ileri bir evrede
olmaktadır.
Bazen başka nedenlerle ( pnömoni, kalb
yetmezliği vb..) çekilen grafi, bronkoskopi
ile erken dönemde saptanmaktadırlar.
Tarama testleri fayda sağlayabilir mi?
Akciğer kanseri erken dönemde
yakalanabilir mi?
 Direkt akciğer grafisine dayanan taramalar
1970’li yıllarda yapılmıştır. Ancak mortalitede
düşüş olmakla beraber, sonuçta değişiklik
olmamıştır.
 Son yıllarda düşük doz spiral CT ile çalışmalar
devam etmektedir.
 Sonuçlar umut verici olmakla beraber henüz
tamamlanmamıştır.
 Bu testlerdeki en önemli problem kanserle ilgisi
olmayan birçok anormalliğn saptanması ve
gereksiz incelemelerin ve cerrahi girişimin
artmasıdır.