Piyasa Türleri
advertisement
Piyasa Türleri Nihai Mal Piyasaları ----- Reel Kesim Üretim Faktör Piyasaları ----- Reel Kesim • • • • Doğal Kaynaklar Emek Sermaye Girişim Para ve Sermaye Piyasaları ----- Finansal Kesim Rekabet Açısından Piyasa Türleri Tam rekabet Eksik Rekabet Monopol Tam Rekabet • Piyasada çok sayıda firmanın bulunduğu ve tek başına hiç bir alıcının ve satıcının, piyasada oluşan fiyatı etkileyemediği piyasa çeşididir. Eksik Rekabet • Oligopol Az sayıda firma vardır. Firmaların sattığı mallar birbirinin aynı ise saf oligopol, birbirinden farklı ise farklılaştırılmış oligopol denir. Malın üretim miktarı, kalitesi, fitaını belirleme ve satış miktarını arttırma piyasadaki firmalar etkiler. • Monopollü Rekabet İçinde farklılaştırılmış fakat birbirinin yerine kolayca alabilen malları üretip satan çok sayıda firmanın var olduğu piyasa çeşididir. Monopol • Yakın ikame imkanı bulunmayan bir malın tek satıcısının olduğu piyasa çeşididir. • Malın arz miktarı değiştirilerek malın fiyatını etkileme gücüne sahiptir. Tam Rekabet ve Monopol Piyasasında Firma Dengesi Tam rekabet ve Monopol piyasasındaki firmalar karı azami kılmaya çalışacaklardır. Tam rekabet veya monopol piyasasındaki bir firmanın kısa dönem dengesi karın azamileştirildiği noktada gerçekleştirilir. Tam Rekabet ve Monopol Piyasasında Firma Dengesi Tam Rekabet piyasasında uzun dönemde aşırı kar elde edemez. Monopol piyasasında ise endüstriye başka firmaların girişi engellendiği için aşırı karlar elde etmek her zaman mümkündür. Kamu Kesimi Genel Dengesi Kamu gelirleri = Kamu harcamaları kamu kesimi dengededir Kamu gelirleri > Kamu harcamaları Kamu fazlası Kamu gelirleri > Kamu harcamaları Kamu açığı Kamu kesiminin gelir kaynakları; • Vergi Gelirleri • Vergi Dışı Normal Gelirler • Özel Gelir ve Fonlar Kamu Kesiminin Gelir Kaynakları Vergi Gelirleri Vergi Dışı Normal Gelirler Özel Gelir ve Fonlar Katma Bütçeli İdarelerin Gelirleri (Devlet Üniversiteleri) Sosyal Güvenlik Sisteminin topladığı sosyal güvenlik primleri Kamu Harcamaları Kamu Harcamaları; • Cari Harcamalar (Personel ve Diğer Cari) • Yatırım Harcamaları • Transfer Harcamaları Kamu Kesimi Konsolide Bütçe İdareleri • Genel Bütçeli İdareler • Katma Bütçeli İdareler Kamu İktisadi Teşebbüsleri • İşletmeci Kit’ler • Tasarrufçu Kit’ler Özelleştirme Kapsamındaki Kuruluşlar Yerel Yönetimler Fonlar Sosyal Güvenlik Kuruluşları Döner Sermayeler Konsolide Bütçe İdareleri Genel Bütçeli İdareler • Cumhurbaşkanlığı • TBMM • Yüksek Yargı Organları • Başbakanlık • Bakanlıklar • Genel Kurmay Başkanlığı • Hazine Müsteşarlığı (En fazla ödeneğe sahip) • DPT, DİE, DTM vb. Konsolide Bütçe (Kasım 2002) Bütçe • Gelirler • Harcamalar Faiz Dışı Faiz • Bütçe Açığı • Faiz Dışı Fazla • Bütçe Açığı/GSMH • Faiz Dışı Fazla/GSMH Trilyon TL 76,000 114,000 64,000 50,000 38,000 12,000 Yüzde 13.5 4.3 Faiz Dışı Fazla • Aldığımız borçlarımızın faizini ödeme gücümüzü belirler. • Gelir arttırılmalı, faiz dışı gider azalmalıdır. Kamu Geliri ve Giderleri Gelirler • Vergiler • Kurumlar hasılatı ve devlet mülk gelirleri • İç borç gelirleri • Özel gelirler ve fonlar Giderler • Cari Harcamalar (personel, kırtasiye, vb.) • Yatırım Harcamaları (Okul, hastane, vb.) • Transfer Harcamaları (KİT’lere yapılan transferler, Sosyal Güvenlik Sistemi’ni yapılan transferler, iç ve dış borç ödemeleri) Bütçe Açığı Konsolide Bütçe Harcamaları > Konsolide Bütçe Gelirleri İç ve Dış Borçlanma yoluyla kaynak bulunur. Hazine Müsteşarlığı sorumludur. İç ve Dış Borçlanma Kısa Vadeli İç Borçlanma • 1997’ye kadar Kısa Vadeli Avans (Merkez Bankası’ndan) Hazine Bonosu • 1997’de Kısa Vadeli Avans kapatılmıştır. Uzun Vadeli İç Borçlanma • Devlet Tahvili Dış Borçlanma • Tahvil Diğer: Konversiyon Bütçe Açığı Finansmanı Bütçe açığının finansmanında iç borç döndürülemezse, • Konversiyon İç borcun faiz, vade ve itfa şeklinde değişiklik yapılır. Borç miktarı değişmez, borç yükü hafifler. • Konsolidasyon Vadesi yakın olan veya kısa vadeli kamu borçlarının uzun süreli veya süresiz bir borç şekline dönüştürülmesi. Nakit Açığı • Bütçe açığı+emanete alına ödemeler-avans ödemeleri • Borçlanma ile finanse edilir İÇ BORÇLAR (Kasım 2002) Toplam • Piyasa • TCMB • TMSF • Kamu İç Borçlar / GSMH Trilyon 145,296 66,650 27,907 10,908 39,831 Yüzde 51,6 Bütçe Gelirleri Genel Bütçe Gelirleri I- Vergi Gelirleri • Gelirden alınan vergiler • Servetten alınan vergiler • Mal ve Hizmetlerden Alınan Vergiler • Dış Ticaretten Alınan Vergiler • Kaldırılan Vergi Artıkları Bütçe Gelirleri II- Vergi Dışı Normal Gelirler • Devletçe Yön. Kurumlar Has. • Devlet Patrimuvanı Gelirleri • Taşınmaz Mallar Satış ve İdari (Lojmanvb.) Gelirleri • Taşınır Mallar Gelirleri • Döner Sermaye Gelirleri • Hazine Portföyü ve İştirak Gelirleri • KIT’lerden Sağlanan Gelirler • Faizler, İkraz ve Taviz. Geri Al. • Cezalar • Çeşitli gelirler • Rek. Kur. RTÜK, İMKB ve SPK’dan Sağ. Gel. III- Özel Gelirler ve Fonlar • Hibe ve Yardımlar • Fonlar • Eğitim özel gelirleri • Bedelli askerlik özel gelirleri • Madeni para baskı avansı • İh. Faz. Mal ve Hiz.Sat. Gel. • Kurum ve müesseselerden • Diğer özel gelirler Bütçe Gelirleri Katma Bütçe Öz Gelirleri I- Vergi Gelirleri II- Vergi Dışı Normal Gelirleri III- Özel Gelirler ve Fonlar PARA ve MALİYE POLİTİKALARI Ekonomi Politikaları Ekonomi Politikası: Ekonomide belli hedefleri gerçekleştirmek veya belirli sorunları çözmek amacıyla belirli ekonomik araç ve yöntemlerin biraraya sürecidir. Ekonomi politikaları; • Para Politikası • Maliye Politikası • Direkt Kontrol Politikaları PARA ve MALİYE POLİTİKALARI Maliye Politikası Devletin makro ekonomik değişkenleri etkileyebilmek için kamu harcama ve gelirlerini kullanması maliye politikası olarak adlandırılır. Maliye politikalarının etkinliği iki temel faktöre bağlıdır; • Yatırım harcamalarının faiz hadlerine olan duyarlılığı • Talep edilen para miktarının faiz hadlerine olan duyarlılığı PARA ve MALİYE POLİTİKALARI Para Politikası Devletin makro sorunlara çözüm yaratmak amacıyla çeşitli parasal araçlar vasıtası ile uyguladığı politikaya denir. Para politikasının etkinliği iki etmene bağlıdır; • Reel para talebinin faiz oranına duyarlılığına • Yatırım talebinin faiz oranına duyarlılığına PARA ve MALİYE POLİTİKALARI Para Politikası • • • • • Merkez bankası temelde beş temel para politikası aracı kullanmaktadır; Zorunlu Karşılıklar Oranı Disponibilite Oranı Reeskont Oranı Açık Piyasa İşlemleri Bankacılık Sistemi’nin Yönlendirilmesi PARA ve MALİYE POLİTİKALARI Para Politikası Ekonomide bilinen en temel denge M.V=P.T’dir. P: Fiyatlar genel seviyesi T: Ticari işlem hacmi M: Para arzı V: Paranın dolaşım hızı P.T: Nominal GSMH Nominal GSMH=M.V’ dir. PARA ve MALİYE POLİTİKALARI Para Arzı M1 Para Arzı = Dolaşımdaki Para+Vadesiz Ticari Mevduat+Vadesiz Tasarruf Mevduatı+Vadesiz Diğer Mevduat+TCMB’deki Mevduat M2 Para Arzı = M1 Para Arzı+Vadeli Ticari Mevduat+Vadeli Tasarruf Mevduatı+Vadeli Diğer Mevduat M2Y Para Arzı = M2 Para Arzı+Döviz Tevdiat Hesapları M3A Para Arzı = M2 Para Arzı+Resmi Mevduat M3 Para Arzı = M3A Para Arzı+TCMB’deki Diğer Mevduat M3Y Para Arzı = M3 Para Arzı+Döviz Tevdiat Hesapları PARA ve MALİYE POLİTİKALARI Para Politikası Rezerv Para = Emisyon+Bankalar Zorunlu Karşılıkları+Bankalar Serbest Mevduatı+Fon Hesapları+TCMB Nezdinde Banka Dışı Kesim Mevduatı Merkez Bankası Parası = Rezerv Para+Açık Piyasa İşlemleri+TCMB Nezdindeki Kamu Mevduatı PARA ve MALİYE POLİTİKALARI Para Politikası Merkez Bankası bilançosu Analitik Bilanço’yla takip edilmektedir. Aktif Analitik Bilanço Pasif Dış Varlıklar Toptan Dış Yükümlülükler İç Varlıklar Merkez Bankası Parası Aktiflerin önemli bir kısmının Dış Varlıklar’dan oluşması, Pasifte ise ağırlığın Merkez Bankası Parası’nda olması arzu edilir. PARA ve MALİYE POLİTİKALARI Daraltıcı ve Genişletici Ekonomi Politikaları Para ve Maliye politikası araçları, ekonomi enflasyonist bir süreç içerisinde ise ekonomiyi daraltmak, eğer ekonomi deflasyonist bir süreçte ise ekonomiyi genişletmek amacıyla kullanılabilir. Para arzındaki artışın yatırımları ve tüketimi etkileyememesi durumuna Likidite Tuzağı denir. Ekonomi aktörlerinin çok düşük olan faiz seviyesine olan duyarlılıkları sıfırlanır.
