AB SÜRECİNİN TÜRKİYE EKONOMİSİNE ETKİLERİ

AB SÜRECİNİN TÜRKİYE
EKONOMİSİNE ETKİLERİ
Yrd. Doç. Dr. İsmet GÖÇER
Aydın İktisat Fakültesi
EKONOMİK ENTEGRASYON
NEDİR?
Video
EKONOMİK ENTEGRASYON TÜRLERİ
1. Serbest Ticaret Bölgeleri: Üye ülkelerin
aralarındaki ticaret engellerini yani tarife ve
miktar kısıtlamalarını ortadan kaldırarak, malların
serbestçe dolaşımını sağlarken, üçüncü ülkelere
karşı da her ülkenin kendi özel dış ticaret
politikalarını uygulamaya devam etmesini
öngörür.
Serbest Ticaret Bölgelerine üye ülkeler,
anlaşmaya taraf ülkelerle dış ticaret ilişkilerinde
bağımlı; dış ekonomik ilişkilerde ise, serbest
hareket etme imkanına sahiptirler. Video
EKONOMİK ENTEGRASYON TÜRLERİ
2. Gümrük Birlikleri: Gümrük Birliği’nde üye
ülkeler arasında her türlü ticaret yasakları
ortadan kaldırılırken, üçüncü ülkelere ortak
bir gümrük tarifesi uygulanmaktadır.
EKONOMİK ENTEGRASYON TÜRLERİ
3. Ortak Pazar: Gümrük Birliği’nde olduğu
gibi
üye
ülkeler
arasındaki
ticaret
serbestleştirilmekte ve üçüncü ülkelere karşı
ortak bir tarife uygulanmaktadır. Bunun yanı
sıra emek ve sermaye gibi üretim
faktörlerinin de bölge içinde serbest hareketi
sağlanmaktadır.
EKONOMİK ENTEGRASYON TÜRLERİ
4. Ekonomik Birlik: Bu aşamada daha
önce belirlenen şartlara ek olarak
ekonomik, mali ve sosyal politika ve
kurumların da birleştirilmesi hedeflenir.
Yani tek Pazar sistemi, tek bir Merkez
Bankası ve ortak bir dış ticaret politikası
öngörülür.
EKONOMİK ENTEGRASYON TÜRLERİ
5. Siyasal Birlik: Ülkelerin bütün ekonomik ve
siyasi kararlarını birlikte alıp uyguladıkları
sistemdir. Bunun gönüllü bir uygulaması
olmayıp, SSCB kısmen buna bir örnek
oluşturabilir.
EKONOMİK ENTEGRASYON TÜRLERİ AÇISINDAN AB
Temelleri 1951 yılında altı ülkenin katılımıyla
oluşturulan Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu'na
dayanan Avrupa Birliği, 1957 yılında
gümrük
birliği işlevini gören Avrupa Ekonomik Topluluğu,
1991’de Avrupa Ekonomik Topluluğu (AET), 1992’de
Avrupa Birliği (AB) adını almıştır. 1999 yılı başında
Parasal Birliği de gerçekleştirerek tek para birimi ECU’ya
geçen AB, 2002’de Euro ortak para birimine geçmiştir.
AB ülkeleri, ekonomik işbirliği ile sağladığı
yakınlaşmayı ileride “Birleşik Avrupa Devletleri”
şeklinde siyasal birliğe de çevirmeyi istemektedir
GÜMRÜK BİRLİĞİNİN ETKİLERİ
1-Statik Etkileri
2-Dinamik Etkileri
i-Ticaret Yaratıcı
Etkileri
Entegrasyon dahilindeki ülkenin,
ortaklık içindeki diğer bir
ülkeden daha ucuza ithalat
yapabilmesiyle ortaya çıkar.
ii-Ticaret Saptırıcı
Etkileri
Entegrasyon dışındaki ülkeden
daha yüksek maliyetle ithalat
yapmak yerine, birlik üyesi bir
ülkeden daha düşük maliyetli
ithalat yapma durumunda
ortaya çıkar.
DİNAMİK ETKİLER
Gümrük birliğinin dinamik etkileri sürekli
olduğundan ve orta ve uzun vadede
ekonominin yapısında önemli değişmeler
meydana getirebildiği için statik etkilerden
daha önemli kabul edilmektedir.
Bu etkilerin başlıcaları:
GÜMRÜK BİRLİĞİNİN DİNAMİK ETKİLERİ
1. Rekabetin Artışı: Ekonomik entegrasyon,
birlik içindeki üreticileri, birbirinin
rekabetiyle karşı karşıya getirir. Yoğun
rekabet ortamı, bir yandan en iyi üretim
tekniklerinin
kullanılmasını
zorunlu
kılarken, diğer yandan yeni teknolojilere
geçilmesi için itici bir güç oluşturur.
GÜMRÜK BİRLİĞİNİN DİNAMİK ETKİLERİ
2. Verimlilik Artışı: Birlik öncesinde koruma
duvarlarının arkasında yüksek maliyet, geri
teknoloji ve düşük kalite ile üretim yapan
firmalar, ya verimli çalışacak şekilde
kendilerini yenileyecekler ya da piyasadan
çekilmek zorunda kalacaklardır. Bu süreç,
firmaları daha verimli olmaya zorlayacaktır.
Birlik içinde verimlilikte meydana gelen
artışlar, üretim maliyetlerinin düşmesine yol
açar.
GÜMRÜK BİRLİĞİNİN DİNAMİK ETKİLERİ
3. Teknolojik Gelişme Etkisi: Ekonomik
Entegrasyonlar, üye ülkelerin teknolojik ilerleme
hızlarını yükseltir. Entegrasyon ile sağlanan geniş
piyasa yapısı, büyük işletmelerin kurulmasına yol
açar. Bu ise bir yandan yurt dışından ileri
teknolojilerin
aktarılmasına,
işletmelerin
büyümesine, araştırma ve geliştirme (Ar&Ge)
faaliyetlerine daha büyük fonlar ayrılmasına olanak
verir.
Teknolojik gelişme, üretim teknolojisini
iyileştirerek, daha az maliyetle daha çok ürün elde
edilmesine yardımcı olur, ekonomik büyümeyi
olumlu yönde etkiler.
GÜMRÜK BİRLİĞİNİN DİNAMİK ETKİLERİ
4. Pazarın Genişlemesi: Pazarın genişlemesi,
firmalara ölçek ekonomilerinden faydalanma
imkânı sağlar. Firmaların üretim ölçeğinin
büyümesi; iş bölümü, uzmanlaşma, makine ve
donanım bolluğu, yeni satış teknikleri ve kazanılan
yeni pazarlar, maliyetlerin düşürülmesine ve
kârlılığın artmasına imkân sağlar.
ATC
A
Q
A noktasında
ortalama maliyet
minimum, kar
maksimum
olacaktır.
Gümrük Birliğine girişle birlikte Türkiye’deki
üreticilerin gümrüksüz mal satabilecekleri
alan bu kadar genişlemiştir.
GÜMRÜK BİRLİĞİNİN DİNAMİK ETKİLERİ
5. Yatırım Artışı: Rekabet ve genişleyen pazar
imkanları, yatırımcıları yeni yatırımlar yapmaya
teşvik
eder.
Ölçek
ekonomilerinden
yararlanılması,
yoğunlaşan
rekabet
ve
belirsizliklerin azalması, yatırımları arttırıcı etki
yapacaktır.
Ekonomik entegrasyon, gümrük tarifelerinin
yeniden yükselmeyeceği konusunda iş adamlarına
güven sağlayarak, yatırımların riskini azaltıp
kârlılığı
yükseltirken;
piyasa
hacminin
genişlemesine yardım eder.
>> Diğer yandan, ekonomik bütünleşmenin sağlayacağı
gelir artışları tasarrufları çoğaltacak; böylece toplam
yatırımlar artacağı gibi yatırımların gelir içindeki payı da
büyüyecektir. Milli gelirdeki büyüme de tasarruf ve
yatırımları
arttırır.
>> Ayrıca söz konusu ülkeye önemli ölçüde doğrudan
yabancı yatırımı (DYY) gelmesine neden olur. Çünkü
GB’nin oluşması, üçüncü ülke üreticilerinin, birlik içine
gümrüksüz mal satabilmek amacıyla bölge içindeki
yatırımlarının artmasına neden olur.
GÜMRÜK BİRLİĞİNİN DİNAMİK ETKİLERİ
6. Kaynak Dağılım Etkinliği: Birlik içinde
rekabetin artması ve üretim faktörlerinin
serbest dolaşım imkanına kavuşması, üretim
faktörlerinin en etkin biçimde kullanılmasına
yardım ederek, kaynak dağılım etkinliğini
sağlar.
ULUSLARARASI TİCARET TÜRLERİ
Endüstriler-Arası
Ticaret (EAT)
Farklı nitelikteki
endüstrilere giren
malların ithal ve
ihracına dayanan
ticaret şeklidir.
Örneğin; ülkenin
tekstil ihraç edip,
bilgisayar ithal etmesi.
Endüstri-İçi Ticaret
(EİT)
Faktör girdileri ve
tüketim açısından
birbirlerine yakın ikame
mallarının eşanlı ithalat
ve ihracatıdır.
Örneğin; Otomobil
ihraç edip, otomobil
ithal etmesi.
VE TÜRKİYE GÜMRÜK BİRLİĞİNDE
• Türkiye ile AB arasındaki Gümrük Birliği
anlaşması 5 Mart 1995’te imzalanmış, 1 Ocak
1996 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Böylece,
Türkiye-AB Ortaklık İlişkisinin "Son Dönem"ine
geçilmiştir.
• Gümrük Birliği, Türkiye'nin Avrupa Birliği ile
bütünleşme
hedefine
yönelik
ortaklık
ilişkisinin en önemli aşamalarından biridir ve
Türkiye-Avrupa Birliği ilişkilerine ayrı bir boyut
kazandırmıştır.
Video
VE TÜRKİYE GÜMRÜK BİRLİĞİNDE
• Gümrük Birliği kapsamında; Türkiye’nin AB ile aynı
uygulamalara geçmesi açısından birtakım ortak
kural ve uygulamalar öngörülmüştür.
• Bunlar arasında fikri ve sınaî mülkiyet haklarına
(patent, telif hakları, ticari markalar, endüstriyel
tasarımlar) AB ile eşdeğer korumalar getirilmesi,
• AB normlarına uygun bir Rekabet Kanununun
yürürlüğe girmesi, bağımsız bir Rekabet Otoritesi
kurulması,
• Gümrüklerin standardizasyonu ve otomasyonu,
• Devlet yardımlarının (sübvansiyonların) kaldırılması
hükme bağlanmıştır. Video
GB’NİN TÜRKİYE EKONOMİSİNE ETKİLERİ
• Bu süreç, Türkiye ekonomisinin dış alemle
gümrük duvarları olmaksızın karşı karşıya
gelmesini beraberinde getirmiştir.
• İlk etapta dış rekabete hazırlıksız yakalanan
yerli üreticiler, AB ülkelerine ihracatta istenen
başarıyı gösteremezken, ithalat hızla artmış ve
bu dönemde Türkiye ekonomisi önemli
miktarda cari açık sorunuyla karşılaşmıştır.
GB’NİN TÜRKİYE EKONOMİSİNE ETKİLERİ
• 1996 yılında Türkiye’nin AB’ye ihracatı %4.3
artarken, ithalatı %37.2 artış göstermiştir.
• 1997’de ilk şok atlatılmaya başlanmış, AB’ye
ihracat %6.1, AB’den ithalat ise %7.5 oranında
artmıştır.
• 1999’a gelindiğinde AB’ye ihracat %6.3
oranında artarken, buradan yapılan ithalat
%11.1 oranında azalmıştır.
TÜRKİYE’DE EKONOMİK BÜYÜME ORANLARI
Yıl
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
Ekonomik
Büyüme
9.3
0.7
5.0
7.7
-4.7
7.9
7.4
7.6
3.2
-3.4
6.8
-5.7
Yıl
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
Ekonomik
Büyüme
6.2
5.3
9.4
8.4
6.9
4.7
0.7
-4.8
9.2
8.8
2.2
3.9
TÜRKİYE’YE YÖNELİK DYY
YIL
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
DYY
0.7
0.8
0.8
0.6
0.6
0.9
0.7
0.8
0.9
0.8
1.0
3.4
YIL
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
DYY
1.1
1.7
2.8
10.0
20.2
22.0
19.8
8.7
9.0
16.0
12.4
9.5
• 1990 yılında Adapazarı'nda kurulmuş olan Toyota,
üretimin büyük bir kısmını, çoğunluğu Avrupa'da
olmak üzere 30'dan fazla ülkeye ihraç edilmektedir.
• Toplamda 700 milyon Euro'nun üzerinde bir
yatırıma sahip olan Toyota Türkiye, 3.000 kişinin
üzerinde bir istihdama da sahiptir.
• Toyota Türkiye, bugün, yıllık 170.000 araçlık üretim
kapasitesiyle, Toyota'nın Japonya dışındaki en
büyük 10 fabrikasından biridir. Şirket aynı
zamanda,
Türkiye'nin
en
büyük
üretim
firmalarından biridir.
• Kibar Holding'in 1997 yılında Hyundai firması
ile %50-%50 eşit ortaklık kurması ile Hyundai
Assan Otomotiv Sanayi ve Ticaret A.Ş.
kurulmuştur. 1997 Temmuz ayında faaliyete
geçen 125.000 araç/yıl üretim kapasiteli Ali
Kahya tesisleriyle grup, Türk otomotiv
sanayinde öncü kuruluşlar arasında yerini
almaktadır.
GB’NİN TÜRKİYE EKONOMİSİNE ETKİLERİ
• İlk dönemlerde Türkiye’nin dış ticaretinde
AB’nin payı hızla artmıştır. AB’de iç ekonomik
sorunların başladığı ve dış talebin düştüğü
2005 sonrası dönemde ise bu pay düşüşe
geçmiştir. Özellikle 2008 küresel ekonomi
krizinden sonra Türkiye ihracatta yeni Pazar
arayışlarına girmiş, yönünü Afrika, Orta ve
Uzak Doğu ülkelerine doğru dönmüştür.
GB’NİN TÜRKİYE EKONOMİSİNE ETKİLERİ
 Türkiye ekonomisi GB’den ilk dönemde olumsuz
etkilenmiş olsa da ilerleyen dönemde yerli
sanayinin dış piyasayla rekabet edebilmek için
teknoloji, verimlilik, Ar&Ge ve inovasyona
yönelmesiyle birlikte, Türkiye’nin hem AB
bölgesine, hem de dünya geneline olan ihracatı
hızla artmıştır.
 İthalat içinde AB’nin payının düşmesinde, 2001
yılında Dünya Ticaret Örgütü’ne giren Çin’den
yapılan ucuz mal ithalatı önemli bir yer
tutmaktadır.
I. Dönem:
Adaptasyon
Devresi
II. Dönem:
Verimlilik ve
Teknolojik
Artış
Devresi
GB’NİN TÜRKİYE EKONOMİSİNE ETKİLERİ
Gümrük birliklerinin dinamik etkileri ilk beş yılın
sonu da ortaya çıkmaya başlamaktadır. Bu durumun
Türkiye için de geçerli olduğu grafikten
görülebilmektedir.
2001’e kadar endüstriler arası ticaret şeklinde olan
Türkiye-AB dış ticareti, bu tarihten sonra endüstri
için ticaret (EİT) halini almaya başlamıştır.
Bu durum; Grubel -Lloyd endeksi yardımıyla
ölçülebilmektedir. Bu endeksin değeri 1’e
yaklaştığında EİT artmaktadır.
GB’NİN TÜRKİYE EKONOMİSİNE ETKİLERİ
Özellikle 2001 sonrası dönemde EİT’nin
önemli ölçüde artış gösterdiği dikkat
çekmektedir. Bu durum, GB’nin dinamik
etkilerinin bu dönemde daha net biçimde
ortaya çıktığını, yerli sanayiinin dış rekabete
uyum sağladığını ve AB’de üretilen benzer
mal gruplarında dış ticaretin arttığını
göstermektedir. Video Video2
Türkiye’nin AB’ye Olan Ana Mal Gruplarındaki
İhracatının % Değişimleri
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
Yatırım Malı Ara Malı Tüketim Malı
1
35
64
1
32
67
2
30
69
2
27
71
3
32
65
3
32
65
3
33
64
3
34
63
4
35
62
4
35
61
5
36
59
6
36
58
7
32
61
9
31
60
11
31
58
12
30
58
12
35
53
14
36
50
2007
2006
2005
2004
Ara Malı
2003
2002
2001
2000
Yatırım Malı
1999
1998
1997
1996
1995
1994
1993
1992
1991
1990
80
Tüketim Malı
70
60
50
40
30
20
10
0
• GB’nin neden olduğu yapısal değişime
sektörler itibariyle bakacak olursak;
Türkiye’nin genel ihracatının 1996’ya kadar
daha çok tarım ürünleri ve hammaddeye
dayalı iken, sonrasında işlenmiş demirçelik ve motorlu taşıt ihracatının ön plana
çıktığı görülmektedir.
Sıra
1
1980
Ürün
MeyveSebzeler
Sıra
1990
Ürün
Sıra
1996
Ürün
Sıra
2001
Ürün
2012
Sıra
Ürün
Motorlu Kara
Giyim eşyası 1
taşıtları
Teksitil
2 Giyim eşyası
ürünleri
Demir-çelik 3
Altın
Motorlu Kara
4 Demir-çelik
taşıtları
1
Giyim eşyası
1
Giyim eşyası
1
Dokuma elyafı
2
Meyve-sebzeler
2
Teksitil ürünleri
2
3 Tekstil ürünleri
Tütün ve
4
mamülleri
Hayvansal ve
5
bitkisel
gübreler
3
Demir-çelik
3
Meyve-sebzeler 3
4
Teksitil ürünleri
4
Demir-çelik
4
5
Tütün ve
mamülleri
5
Elektrik
makinaları
5
Meyve ve
sebzeler
5
6
Giyim eşyası
6
Taş, alçı,
çimento
6
Motorlu Kara
taşıtları
6
Elektrik
makinaları
6
7
Hububat
7
Dokuma elyafı
7
Taş, çimento
7
8 Canlı hayvanlar 8
Petrol ürünleri
Taş, alçı,
çimento,
amyant,
Hayvansal ve
bitkisel
gübreler,
Haberleşme
araçları
2
9
9
10 Petrol ürünleri 10
Taş, çimento 7
Teksitil
ürünleri
Elektrik
makinaları
Petrol
ürünleri
Haberleşme
8 Meyve- sebze
Cihazları
Demir, deniz,
Demir, çelik,
Hububat,
9
9
havayolu
9 vb.den imal
hububat ürünleri
taşıtları
edilen eşyalar
Çeşitli mamül
Çeşitli mamül
Çeşitli mamül
10
10
10
eşyalar
eşyalar
eşyalar
8 Tütün/mamülleri 8
Pekala, genel olarak
bakıldığında GB Türkiye için
yararlı olmuş mudur?
BU GÜNLERDE
YAŞANAN
BİR SIKINTI
AB’nin 3. Ülkelerle Yaptığı
Serbest Ticaret Anlaşmaları
• AB’nin, serbest ticaret anlaşması yaptığı ülkeler
Gümrük Birliği kapsamındaki ülkelerle gümrüksüz
ticaret yapabilirken, bunun tersi üçüncü ülkenin
takdirine bırakılıyor.
• Örneğin; AB ve ABD arasındaki serbest ticaret
anlaşması gerçekleşirse ABD malları, Türkiye’ye
gümrüksüz şekilde girebilecek, fakat Türk malları
ABD’de gümrüğe tabii olacaktır. Bu durum
Türkiye’deki
firmaların
rekabet
gücünü
azaltacaktır.
• Bu durumda Türkiye’nin, AB-ABD serbest ticaret
görüşmelerine katılması veya ABD ile benzer bir
anlaşma yapması gerekmektedir. Video1
BİR TÜRKİYE İLE AB KARŞILAŞTIRMASI
