yazi211.pps

TÜRK EKONOMİSİ
SANAL MI? REEL Mİ?
TURHAN ÇÖMEZ
www.ankaraenstitusu.org
GERÇEK DURUM NE?
Türkiye’de her gece 1 milyon kişi aç
yatıyor.
 18 milyon insan yeterince beslenemiyor.
Fakirlik sınırının altında yaşıyor.

www.ankaraenstitusu.org
2
CARİ AÇIK







2002 YILINDA: 1.5 MİLYAR DOLAR
2006 YILINDA: 31.8 MİLYAR DOLAR
NEYLE KAPATILDI?
SICAK PARA
KARA PARA
BANKA SATIŞLARI, KİT SATIŞLARI, HİZMET
SEKTÖRÜNDEKİ İŞLETMELERİN
SATIŞLARINDAN ELDE EDİLEN GELİRLERLE
KAPATILDI…
YA SONRASI???
www.ankaraenstitusu.org
3
1923–2002 yıllarını kapsayan 79 yılda 57 milyar dolar olan cari
işlemler açığı geçtiğimiz beş yılda toplam 112 milyar doları buldu.
BEŞ YILDA YILDA 112 MİLYAR DOLAR CARİ AÇIK VEREN BİR EKONOMİ
Cari İşlemler Dengesi ( Milyar dolar)
0,0
-5,0
-10,0
-15,0
-20,0
2002
-1,5
2003
2004
2006
2007 (T)
-8,0
-15,6
-25,0
-22,6
-30,0
-31,8
-35,0
-40,0
2005
www.ankaraenstitusu.org
-34,0
4
Yabancıların Türkiye’deki sıcak para stoku 2002 yılından sonra tam 12 kat arttı.
2002 yılı sonunda 6,6 milyar dolar olan Türkiye’deki sıcak para bu yıl mayıs ayı sonu
itibariyle 88,1 milyar dolara ulaştı.
Sıcak para kaçmasın diye Türkiye ,dünyanın en yüksek faizini ödeyen ülke
durumuna geldi.
88 MİLYAR DOLARLIK SICAK PARA
Türkiye'deki Sıcak Para (Milyar Dolar)
88,1
80,0
65,4
70,0
58,1
60,0
50,0
31,6
40,0
30,0
20,0
15,7
6,6
10,0
0,0
2002
2003
www.ankaraenstitusu.org
2004
2005
2006
2007 May.
5
GSMH’nin yüzde 8’i düzeyinde cari işlemler açığı veren Türkiye, bu yüksek faiz oranıyla
hem ülkeye sıcak para çekmeye hem de ülkedeki 83 milyar dolarlık sıcak paranın
çıkışını önleye çalışıyor. Bu nedenle de ülkenin en değerli kaynakları faiz ödemelerine
gidiyor.
TÜRKİYE DÜNYANIN EN YÜKSEK FAİZİNİ ÖDÜYOR
Faiz Oranları (%; 3 ay vadeli)
20,0
19,3
16,0
12,0
8,0
12,4 10,5
10,1 9,8 9,7 9,5
8,5
7,8 7,6 7,2
6,9
5,7 5,2
5,0 5,0
4,0
4,4 4,4 4,1 4,0 3,8
3,6 3,3 3,0 2,8
0,6
www.ankaraenstitusu.org
Ç
Çe
k Ç in
um
h.
Ja
po
ny
a
Gü
Şi
ne
li
yK
or
Po e
l
Ho ony
a
ng
K
Eu
on
ro
g
Bö
lge
Ta s i
yl a
nd
İs r
ai l
Ma
l ez
ya
İs v
eç
Mı
s
İng ır
i lte
re
AB
D
Tü
rki
ye
Br
ez
il y
a
Ru
Ve s ya
ne
zü
e
Pa l a
k is
t
G. an
Af
rik
Ar a
ja n
En
t
d o in
ne
zy
Ma
ca a
ris
tan
Hi
nd
is t
a
Me n
ks
i ka
0,0
6
Türkiye özellikle 2005 ve 2006 yıllarında yoğun bir doğrudan yabancı sermaye yatırımı
aldı. Ancak söz konusu sermaye sektörel olarak daha çok bankacılık, haberleşme,
ticaret ve diğer hizmet sektörlerine geldi. Üretime ve ihracata ek bir katkı sağlamayacak
olan bu sektörlerdeki yabancı sermayenin ek istihdam yaratma kapasitesi de düşük
gözüküyor.
YABANCI SERMAYE ÜRETKEN VE İHRACATÇI OLMAYAN SEKTÖRLERE GELDİ
2003-2006 yıllarında gelen toplam yabancı sermayenin sektörel dağılımı (Milyon dolar)
Tarım; 18
DiğerHizmetler ; 891
Madencilik ; 260
İmalat Sanayii ; 4.855
Elektrik, Gaz; 271
İnşaat ; 613
Ticaret ; 1.423
Bankacılık, sigortacılık; 17.329
Turizm; 83
Haberleşme ; 10.703
www.ankaraenstitusu.org
7
TÜKETİM EKONOMİSİ






2006 YILINDA İNCİ-KIYMETLİ TAŞ
İTHALATI 4.4 MİLYAR DOLAR
AYNI DÖNEMDE YAPILAN İHRACAT İSE,
1.8 MİLYAR DOLAR.
PIRLANTANIN KDV’Sİ, % 0!
KİMLER İTHAL EDİYOR?
İTHAL İZİN YETKİSİNİ KİM VERİYOR?
TÜRKİYE’DE SON ZAMANLARDA ARTAN
PIRLANTA REKLAMLARININ
BEDELLERİNİ KİM ÖDÜYOR?
www.ankaraenstitusu.org
8
Türkiye’nin 2002 yılında 15,5 milyar dolar olan dış ticaret açığı, 2006 yılında 53 milyar
dolara ulaştı.
Bu yıl ise 55 milyar doları bulacağı tahmin ediliyor.
Türkiye son beş yılda toplam 207 milyar dolarlık dış ticaret açığı verdi. Önceki 79 yılda
verilen dış ticaret açığı 231 milyar dolardı. 5 yılda bu rakama yaklaşıldı.
DÖRT YILDA 133 MİLYAR DOLAR DIŞ TİCARET AÇIĞI
Dış Ticaret Açığı (Milyar Dolar)
0,0
-10,0
-20,0
-15,5
-22,1
-30,0
-34,4
-40,0
-50,0
-60,0
-43,3
-52,8
2002
2003
2004
2005
www.ankaraenstitusu.org
2006
-55,0
2007(T)
9
İHRACATIN İTHALATI
KARŞILAMA ORANI
 2002
YILINDA: % 70
 2006 YILINDA: % 62
72
70
70
68
66
64
62
62
60
58
2002
www.ankaraenstitusu.org
2006
10
Türkiye’nin yıllık ithalatı 2002–2006 arasında yüzde 168 oranında artarken
ihracattaki artış ise yüzde 137’de kaldı.
Sıcak para çekebilmek için uygulanan düşük kur politikası Türkiye ekonomisini
ithalata yöneltti.
UCUZ KURUN İTHALATÇI YAPTIĞI BİR TÜRKİYE
İthalat ve İhracat (Milyar Dolar)
138,3
140,0
116,8
120,0
97,5
100,0
85,5
69,3
80,0
51,6
60,0
40,0
73,5
63,2
47,3
36,1
20,0
0,0
2002
2003
2004
2005
www.ankaraenstitusu.org
İhracat
İthalat
2006
11
STRATEJİK SEKTÖRLERDE
İYİLEŞME YOK



2002 DE İNŞAAT SEKTÖRÜNDE 832
MİLYON DOLARLIK KAZANIM VARDI.
BU RAKAM CARİ AÇIĞIN % 54 Ü.
2006 DA, İNŞAAT ESKTÖRÜNDEN
ELDE EDİLEN GELİR 860 MİLYON
DOLAR. CARİ AÇIĞIN % 2.64 Ü.
YABANCI BANKALAR ARTIK YETLİ
İNŞAAT FİRMALERİNA TEMİNAT
VERMEMEYE BAŞLADI.
www.ankaraenstitusu.org
12
TOPLAM BORÇ
2002 YILINDA: 221 MİLYAR DOLAR
 BUGÜN: 400 MİLYAR DOLARI AŞTI
 İÇ BORÇTA % 114
 DIŞ BORÇTA % 64 ARTIŞ VAR
 ÖZEL SEKTÖRÜN DIŞARIYA OLAN
BORCU 2002 DE 44 MİLYAR DOLAR
 BUGÜN: ÖZEL SEKTÖRÜN DIŞARIYA
OLAN BORCU:126 MİLYAR DOLAR

www.ankaraenstitusu.org
13
TÜRKİYE'NİN TOPLAM BORCU 188 MİLYAR DOLAR ARTT I
Türkiye'nin (İç+Dış) Borç Stoku (Milyar Dolar)
408,8
450
385,4
351,3
400
310,9
350
300
282,8
220,9
250
200
150
100
50
0
2002
2003
www.ankaraenstitusu.org
2004
2005
2006
May.07
14
AKP DÖNEMİNDE TÜRKİYE'NİN DIŞ BORCU 84 MİLYAR DOLAR BÜYÜDÜ
Dış Borç Stoku (Milyar Dolar)
207,4
250,0
200,0
144,3
160,8
213,4
168,8
129,7
150,0
100,0
50,0
0,0
2002
2003
2004
2005
www.ankaraenstitusu.org
2006
2007 Mart
15
Geçtiğimiz dönemde, Türkiye’nin toplam iç borçları 109 milyar
YTL artarak 149,9 milyar YTL’den 259 milyar YTL’ ye kadar çıktı.
İÇ BORÇ STOKU DÖRT YILDA 109 MİLYAR YTL BÜYÜDÜ
İç Borç Stoku (Milyar YTL)
300
250
224,5
251,5
259,0
2005
2006
2007 Mayıs
194,4
200
150
244,8
149,9
100
50
0
2002
2003
2004
www.ankaraenstitusu.org
16
2003’ten itibaren ortaya çıkan küresel likidite bolluğu ortamında özel
sektör rahatça borçlanabildiği için, son yıllarda devlet yurt içinde de
döviz cinsinden borçlanmaya başlamış, özel sektörden aldığı döviz
borcuyla dış borç stokunu azaltmaya çalışmıştır…
ÖZEL SEKTÖR DÖRT YILDA DIŞARDAN 82,3 MİLYAR DOLAR BORÇLANDI
Özel Sektörün Dış Borçları (Milyar Dolar)
122,0
126,4
120,0
100,0
85,1
80,0
60,0
65,6
44,1
50,4
40,0
20,0
0,0
www.ankaraenstitusu.org
2002
2003
2004
2005
17
2006
2007 Mart
KİŞİ BAŞINA DÜŞEN BORÇ
MİKTARI
2002 YILINDA: 3187 DOLAR
 BUGÜN: 5534 DOLAR
 Kişi başına düşen borç miktarında kritik
oran 10 000 dolar.
 Bu orana gelindiği takdirde, Türkiye geri
dönüşsüz taviz vermek zorunda kalacak…

www.ankaraenstitusu.org
18
HER TÜRK DÜNYAYA 5 BİN 534 DOLAR BORÇLA GELİYOR
Kişi Başına (İç+Dış) Borç (Dolar)
5.600
5.534
5.281
5.100
4.875
4.600
4.370
4.100
4.027
3.600
3.100
3.187
2002
2003
2004
www.ankaraenstitusu.org
2005
2006
May.0719
Şirketler kesiminin Türkiye’deki bankalar ve diğer finans
kuruluşlarıyla, bankalar aracılığıyla yurt dışından
kullandıkları krediler 2002 yılından sonra yüzde 238
oranında büyüdü.
ŞİRKETLERİN KREDİ BORÇLARI(*) 190,3 MİLYAR YTL'YLE ZİRVEDE
Şirketlerin kredi borcu (Milyar YTL)
179,3
200,0
150,0
100,0
190,3
119,9
56,2
62,6
83,3
50,0
0,0
2002
2003
www.ankaraenstitusu.org
2004
2005
2006
2007 Mayıs
20
AİLELERİN BANKALARA OLAN
BORCU
ARALIK 2002: 4.3 MİLYAR YTL
 MAYIS 2006: 24.4 MİLYAR YTL
 AİLELERİN BORÇLANMASINDA % 467
ARTIŞ VAR.

www.ankaraenstitusu.org
21
AİLELERİN BORCU GELİRLERİNİN YÜZDE 25'İNE ULAŞTI
Ailelerin Bankalara Olan Borcunun Gelirlerine Oranı(%)
25
24,4
20
19,6
15
11,7
10
6,8
5
0
4,3
2002
2003
2004
www.ankaraenstitusu.org
2005
2006
22
TÜKETİCİ KREDİLERİ
ARALIK 2002: 2.3 MİLYAR YTL
 ARALIK 2006: 45.5 MİLYAR YTL

www.ankaraenstitusu.org
23
KREDİ KARTI BORÇLARI
2002 DE: 4.3 MİLYAR YTL
 2006 DA: 21.2 MİLYAR YTL

ÖDENMEYEN KREDİ KARTI BORÇLARI:
 2002 de 278 milyon YTL idi. Bu rakam 207
de 2 milyar 637 milyon YTL ye çıktı. 9.5
kat artış söz konusu…

www.ankaraenstitusu.org
24
Tüketici Kredileri ve Kredi Kartı Borçları
(Milyar YTL)
84
90
80
70
60
50
40
30
6,605
20
10
0
2002
2007
Yıllara Göre Kredi Kart Borçları
(Milyar YTL)
24,6
22
25
17,1
20
13,8
15
10
7
5
0
2003
2004
2005
www.ankaraenstitusu.org
2006
2007
26
Ödenmeyen Kredi Kartı Borçları
(Milyar YTL)
2,637
3
2,5
2
1,5
0,278
1
0,5
0
2007
2002
www.ankaraenstitusu.org
27
PROTESTOLU SENET

2002 DE 500 BİN PROTESTOLU SENET
(816 MİLYON YTL)

2006 DA 1.178 BİN PROTESTOLU
SENET (3.750 MİLYAR YTL)
www.ankaraenstitusu.org
28
2003 yılından sonra protesto edilen senet sayısı hızla artmaya başladı. 2002
yılında 499 bin, 2003 yılında 480 bin olan protesto edilen senet sayısı yaklaşık
.
üç kat artarak 2006 yılında 1 milyon 200 bine yaklaştı
PROTESTO EDİLEN SENET SAYISI ÜÇE KATLANDI
Protesto Edilen Senet Sayısı (Adet)
1.177.910
920.641
1.200.000
1.000.000
800.000
600.000
589.892
498.748
480.231
400.000
200.000
0
2002
2003www.ankaraenstitusu.org
2004
2005
2006
29
Protesto edilen senetlerin tutarı da her yıl rekor üstüne rekor kırıyor. 2002
yılında 816 milyon YTL olan protesto edilen senetlerin tutarı, 2006 yılında 4,1
milyar YTL’ ye ulaştı.
PROTESTO EDİLEN SENETLERİN TUTARI DÖRT KAT ARTTI
Protesto Edilen Senetlerin Tutarı (Milyon YTL)
5.000
4.055
4.000
2.803
3.000
2.000
1.652
816
908
1.000
0
2002
2003
2004
www.ankaraenstitusu.org
2005
2006
30
Her yüz çekten 40'ı karşılıksız
çıktı…

Merkez Bankası tarafından bankalara
duyurulan toplam karşılıksız çek sayısı,
Haziran ayında, geçen yılın aynı
dönemine göre yüzde 40,2 artarak 114
bin 968'e çıktı.
www.ankaraenstitusu.org
31
2002 yılında 742 bin olan karşılıksız çek sayısı 2006
yılında 1 milyon 145 bine kadar ulaştı.
BİR MİLYONDAN FAZLA ÇEK KARŞILIKSIZ ÇIKTI
Karşılıksız Cek Sayısı (Adet)
1.200.000
1.000.000
972.990
742.968
893.939
1.006.557
1.144.740
800.000
600.000
400.000
200.000
0
2002
2003 www.ankaraenstitusu.org
2004
2005
2006
32
BANKAYA BORCUNU ÖDEYEMEYENLERİN LİSTESİ HER GEÇEN YIL
KABARIYOR
Bankaların Kara Listesine Giren İsim Sayısı
700.000
623.021
600.000
500.000
400.000
228.198
300.000
56.855
200.000
100.000
0
12.882
2002
160.225
131.145
33.716
2003
2004
2005
www.ankaraenstitusu.org
2006
2007 OcMay
TOPLAM
33
5 yıl önce Türk finans sektöründe
yabancı payı % 3 kadardı. Bugün borsa
payı dahil % 40 ları aştı.
BANKACILIK SEKTÖRÜNDE YABANCI
PAYI % 42 YE ÇIKTI.
 14 BANKA YABANCILARIN OLDU.
 SİGORTA ŞİRKETLERİNDE YABANCI
PAYI % 40 I GEÇTİ.

www.ankaraenstitusu.org
34
YABANCI BANKALARIN RİSKİ..





ARJANTİN: Özelleştirmeler ve krizler sonrasında,
bankalardaki yabancı payı artmaya başladı. Yabancı
payı %18 lerden % 50.5 a yükseldi.
2001 yılındaki ekonomik krizde, HSBC, CITIBANK,
SANTANDER gibi bankalar, kapılarına kilit vurdu ve
ödeme yapmadı.
Krizlerde, uluslar arası zincirden kaynak temin edeceğini
sanarak parasını yatıran mudiler perişan oldu.
HALK BANKASI, kritik eşik. Yabancıya satıldığı takdirde,
oran %50 yi bulacak.(OAYAKBANK VE
ALTERNATİFBANK İLE BİRLİKTE)
ZİRAAT BANKASI ise final…
www.ankaraenstitusu.org
35
BORSADA İŞLEM GÖREN HİSSE
SENETLERİNİN % 70 İ YABANCILARIN
OLDU.
 HİSSE VE BONO TAHVİLLERİNİN % 23
Ü YABANCILARIN ELİNDE.

www.ankaraenstitusu.org
36
TOPLAM İHRACATIN % 49 UNU
YABANCI SERMAYELİ ŞİRKETLER
YAPIYOR.
 TÜRKİYE’DE Kİ İLK 500 BÜYÜK SANAYİ
KURULUŞUNUN TOPLAM SATIŞININ %
42.5 UNU YABANCI SERMAYELİ
ŞİRKETLER YAPIYOR.

www.ankaraenstitusu.org
37
AÇIKLARI SICAK PARA VE KARA
PARA İLE KAPATIYORUZ. MALİYETİ?

7 HAZİRAN 2006 TARİHİNDE
1 DOLAR=1.555 YTL BOZDURARAK TAHVİL ALDI

13 HAZİRAN 2007 TARİHİNDE TAHVİLİN VADESİ DOLDU.

1.555 YTL TAHVİL, ANA PARA VE FAİZİ İLE,
1.854 YTL OLDU.

13 HAZİRAN 2007 TARİHİNDE 1 DOLAR=1.329 YTL
1.845 YTL=1.388 DOLAR

1 YILDA 1 DOLAR % 38.8 GETİRİ SAĞLADI
www.ankaraenstitusu.org
38
2002 yılı sonunda Türk parasına dönüştürülerek, bir yıl vadeli Devlet Tahvilinde tutulan sıcak para
yaklaşık 4,5 yıllık dönemde dolar bazında ortalama yüzde 265,5 oranında kazanç sağladı.
Hükümetin yabancı yatırımcıların faiz gelirlerini vergiden muaf
tutması da sıcak paranın kazancını daha da artırdı.
SICAK PARA 4.5 YILDA HAZİNE BONOSUNDA DOLAR BAZINDA
YÜZDE 265 KAZANDI
Sıcak Paranın Hazine Bonusundaki Kazancı (Dolar)
3500
3.265
3000
2.496
2.764
2500
2.153
2000
1.679
1500
1000
1000
2002
2003
www.ankaraenstitusu.org
2004
2005
2006
39
2007
TIMES:AKILLI PARA TÜRKİYE’YE
GİDİYOR…
VAHŞİ RANT DÜZENİ…


TEMMUZ 2006 DA YABANCILARIN DEVLET
TAHVİLİ, HAZİNE BONOSU VE BORSA
KARLARINNIN VERGİSİ % 15 TEN % 0 A
İNDİRİLDİ.
2001 krizi sırasında fiyatları dibe vuran
İMKB’deki hisse senetleri 2002 yılından sonra
Türkiye’ye gelen sıcak para için süper bir
kazanç kapısı oldu.
www.ankaraenstitusu.org
40
İMKB’deki hisse senetlerinin yüzde 70’inin sahibi haline gelen yabancı yatırımcılar, 2002 yılı sonundan bu yıl
Haziran sonuna kadar olan dönemde dolar bazında yüzde 469 oranında getiri sağladılar.
2002 sonunda Borsa’ya gelen 1000 dolar 5 bin 690 dolara yükseldi.
1000 DOLAR 4,5 YILDA BORSADA 5 BİN 690 DOLAR OLDU
Sıcak Paranın Borsadaki Kazancı (Dolar)
6.000
5.690
5.000
4.668
4.363
4.000
3.000
2.933
2.000
1.000
2.103
1.000
2002
2003
2004
www.ankaraenstitusu.org
2005
2006
200741
YABANCILARIN KAR
TRANSFERLERİ ARTIYOR
Türkiye'deki Yabancı - Kâr Transferleri
1.187 1.198
1.069 1.053
643
401
312
253
161
158
155
1990
1991
1992
207
203
1996
1997
328
313
1998
1999
309
279
112
1993
1994
1995
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
Kar Transferi (Milyon $)
Kaynak:TCMB
www.ankaraenstitusu.org
42



VAHŞİ RANT DÜZENİ, DOLARIN DÜZEYİNİN
BU SEVİYELERDE TUTULMASINI ÖZELLİKLE
İSTİYOR.
BU BİR YANDAN İTHALATI TEŞVİK EDERKEN,
BİR YANDAN DA SICAK PARAYI DAVET
EDİYOR.
ARTAN CARİ AÇIĞIN KAPATILMASI İÇİN
GERKEN SICAK PARANIN GELMESİ
KOLAYLAŞIYOR.
www.ankaraenstitusu.org
43
GARİP BİR PARADOKS VAR…
BANKALAR VE MERKEZ BANKASI
DAHİL DÖVİZ REZERVİMİZİN 112
MİLYAR DOLARLIK BÖLÜMÜ, % 4
FAZİZLE DIŞARIDA YATIYOR.
 TÜRKİYE SICAK PARAYA VAHŞİ
FAİZLER-RANTLAR ÖDÜYOR…

www.ankaraenstitusu.org
44
NEREYE KADAR?
Turhan ÇÖMEZ
[email protected]
www.ankaraenstitusu.org