Adrenal Gland Anatomi ve Fizyolojisi

Adrenal Gland Anatomi ve Fizyolojisi
Doç. Dr. Türkay Kırdak
Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi
Genel Cerrahi A.D
Endokrin Cerrahi Birimi
Nisan 2011, Antalya
Adrenal gland embriyolojisi‐1
Adrenal gland embriyolojisi‐2
Adrenal gland embriyolojisi‐3
Adrenal Gland, Histoloji
Sempatik trunkus/ganglionlar
Adrenal medulla/paraganglia
Sempatik pleksus
Gelişim anomalisi
• Agenezis: aynı taraf böbrek yokluğu ile
• Füzyon: atnalı böbrek ile
• Hipoplazi: yaşamla bağdaşmaz
• Aksesuar bez: korteks ± medulla
* Korteks: epididim, spermatik kord, round ligaman
Ekstraadrenal yerleşimler
zuckerkandle
organı
Medüller artıklar
Kortikal artıklar
Maskülinizan tümör
Aksesuar glandların en sık yerleşim yeri
(aorta üzerinde Çöliak ve SMA arası)
Adrenal Gland Histoloji
Ağırlık: 4-8 g
ön yüz
Sağ
Sol
arka yüz
Sağ
Sol
SAĞ
SOL
Mikrovasküler yapı
Lenfatik akım
skandalakis
Adrenal gland, sinirler
Adrenal gland, sinirler
(Postganglionik)
skandalakis
Adrenal Fizyoloji
Korteks
Medulla
Glomerulosa
Mineralokortikoidler (aldosteron)
Fasciculata
Glukokortikoidler (kortizol)
Reticularis
Seks steroidleri (androjenler)
Katekolaminler (epinefrin, norepinefrin)
Hormon Sentezi
• Adrenokortikal hormonlar kolesterol’den sentez edilirler. LDL Kolesterol kolesterol
• Kolesterol mitokondrilerde pregnolonon’a dönüşür.
• Diğer sentez basamakları Endoplazmik retikulumda geçer
Steroid yapısı
Cyclopentanoperhydrophenanthrene çekirdeği
Kolesterol yan zincir ayrıştırıcı
desmolaz (ACTH)
ADRENOKORTİKAL Hormon Sentezi
17‐
Hidroksilaz
21‐
Hidroksilaz
21‐
Hidroksilaz
17‐
Hidroksilaz
•ACTH salgısı pulsatildir
Hipotalamus
Periyodik çalışır
ACTH ACTH sal
salgısı
Sabah Akşam
(20 µg/dl)
(5 µg/dl)
ACTH
CUSHING
kortizol
ACTH
NORMAL
kortizol
Travm
a
Hipoglisemi
Stres
Hipoksi
Ağrı
Mental stres
ACTH salgısı
ACTH Etki Mekanizması
ACTH
Adenil siklaz
cAMP
Hücre içi enzim
aktivasyonu /
hormon sentezi
ADRENAL HÜCRE
Hipotalamik‐pituiter‐adrenal axis
‐
Sentetik glikokortikoid
Mineralokortikoidler
Glikokortikoidler
Aldosteron (Mineralokortikoid aktivitenin %90’ı, çok güçlü)
Kortizol (Glikokortikoid aktivitenin %95’i, çok güçlü) Dezoksikortikosteron (aldosteronun1/30’ kadar güçlü)
Kortikosteron (kortizolden daha az güçlü, aktivitenin%4’ü)
Kortikosteron (hafif mineralokortikoid aktivitesi var)
Kortizon (Sentetik, kortizol kadar güçlü)
9‐Fulorokortizol (sentetik, aldosterondan daha güçlü)
Prednizon (sentetik, kortizolden 4 kat güçlü)
Kortizol (mineralokortikoid aktivitesi az (1/400), ama aldosterona göre çok (1000 kat) salgılanır)
Kortizon (sentetik, hafif mineralokortikoid aktivite)
Metilprednizon (sentetik, kortizolden 5 kat güçlü)
Deksametazon (Sentetik, kortizolden 30 kat güçlü)
Adrenokortikal hormon salgılanma miktarı
Hormon Salgılanma hızı
Mineralokortikoid 150‐200 µg/gün Glikokortikoid 15‐20 mg/gün
Androjenler 20 mg/gün
Steroid hormonların kanda taşınması
Mineralokortikoidler
• Transkortin (%20), albumin (%40)
• Plazma yarı ömrü 15 dk. (proteine az bağlı)
Glikokortikoidler
• Proteine % 95 bağlanır. Transkortin’e (%75) • Plazma yarı ömrü 90 dk.
• Steroid hormonlar stoplazmadaki özgün reseptörlere bağlanarak etkilerini gösterir
Etkileşim; ‐ glikokortikoid yanıt elemanları
‐ transkripsiyon faktörleri
Metabolizma
• Adrenokortikal hormonlar kc.’de metabolize olur
• Konjugasyon ile inaktivasyon
• Kc. hastalıklarında inaktivasyon bozulur
• Atılım: %25 safra, %75 idrar
MİNERALOKORTİKOİDLER
• Ekstraselüler sıvıların elektrolitlerini etkiledikleri için bu ismi alırlar
Aldosteron Salgısı
Fizyolojik koşullarda aldosteron salgısının iki düzenleyicisi vardır; 1) Ekstraselüler potasyum konsantrasyonu
2) Renin‐anjiotensin sistemi (Anjiyotensin‐2)
*ACTH ve Na+ konsantrasyonu çok az etkilidir
RENİN‐ANJİYOTENSİN‐ALDOSTERON
Renal arter basıncı
Anjiyotensinojen
Renal Tubuler Na
RENİN
Renal sempatik
sinir aktivitesi
• Kanama
• Hipovolemi
• Kalp yetmezliği
• Renal arter stenozu
• Ayakta durma
(SEKONDER
ALDOSTERONİZM)
Anjiyotensin 1
ACE
(Akciğer)
Anjiyotensin 2
ALDOSTERON ÜRETİMİ
Aldosteronun etkileri
• Böbreklerden (toplayıcı tubuluslardan)
‐ Na+ geri emilimi artar
‐ K + (ve H + ) atılımı artar ‐ Su geri emilir (Na + ile) Aldosteronun etkileri
• Aldosteron artışı
‐ Hipernatremi
‐ Hipokalemi
‐ Sıvı tutulması
*Ekstraselüler sıvıda Na+ konsantrasyonu fazla artmaz
Aldosteronun etkileri
• Aldosteron yüksekliği uzarsa (1‐2 gün);
‐ vücutta tutulan sıvı artar
‐ Arteriyel tansiyon yükselir
‐ Böbrekten su‐tuz atılımı artar (Basınç natriürezi)
‐ Fazla aldosterona rağmen su‐tuz atılımı normale döner, HT devam eder
Aldosteronun etkileri
• Aldosteron yüksekliği
‐ Hipokalemi  kas zayıflığı
• Aldosteron yetersizliği
‐ hiperkalemi  kardiyak toksisite
Aldosteronun etkileri
• Aldosteron yüksekliği ‐ hipernatremi K + ve H + atılımı artar
• Metabolik alkoloz (hafif derecede) Aldosteronun etkileri
• Aldosteron barsaklardan Na+ emilimini arttırır
• Aldosteron yokluğunda Na+ ile birlikte suyun emilimi de azalır (Diyare).
• Mineralokortikoid yetersizliği; Şok benzeri tablo
GLiKOKORTİKOİDLER
• Kan glikoz düzeylerini arttırmada önemli etkileri olduğu için bu adı alırlar
Glikokortikoid Etkileri
Karbonhidrat metabolizmasına etkileri
• Glikoneogenez artar (5‐6 kat)
• Hücrelerde glikoz kullanımı azalır
• Kan glikozu artar • İnsüline dirençli adrenal diyabet (insülin )
Glikokortikoid Etkileri
Protein metabolizmasına etkileri
• Hücresel proteinlerde azalma (proteoliz)
• Karaciğere a.a. transportu artar
• Karaciğer (ve plazma) proteinleri artar
• Kan a.a artışı/dokuya a.a transportu azalır
*Kortizol yüksekliğikas güçsüzlüğü
Glikokortikoid Etkileri
Yağ metabolizmasına etkileri
• Yağ asitlerinin mobilizasyonu (lipoliz)
• Plazma yağ asidi konsantrasyonu artar
• Hücreler enerji için yağ asidi kullanır
Glikokortikoid Etkileri
Stres ve inflamasyonda etkisi
• İnflamasyon başlamadan; erken evrelerini bloke eder
• İnflamasyon başladıktan sonra; hızla geriletir. 1. Lizozomal membranları stabilize eder
2. Kapiller geçirgenliği azaltır 3. Lökositlerin inflamasyon alanına göçünü azaltır
4. İmmün sistemi baskılar (lenfosit ve Ab. yapımı azalır)
5. İnterlökin‐1 salınımını baskılar, ateş düşer
Glikokortikoid Etkileri
Allerjik ve immün yanıta etkisi
• Allerjik reaksiyonlara karşı oluşan inflamatuvar yanıtı ve ürünlerinin açığa çıkmasını
engelleyerek baskılar
• Eozinopeni • Lenfoid atrofi / Lenfopeni
Glikokortikoid Etkileri
Yara iyileşmesi
• Fibroblast, Kollojen Kemiklere etkisi
• Osteoblastik aktivite azalır (osteopeni)
• Ca + emilimini azaltırhipokalsemi
• İkincil PTH artışı
Adrenal Seks Steroidleri
• Seks steroidlerinin ana kaynağı gonadlardır
• Adrenal seks steroidlerinin etkisi gonadal seks steroidlerinin etkisine göre daha azdır Adrenal Seks Steroidleri
• ACTH • 17‐hidroksipregnolonon Dehidroepiandrosteron . (DHEA) ‐ DHEA
‐ DHEA‐S
‐ Androstenodion (en az miktarda)
‐ Testosteron (periferde oluşur, aktif androjenik hormon)
‐ Progesteron/östrojen (az miktarda)
Adrenal Seks Steroidleri
•
•
•
•
Erkek: sekonder seks karakteristikleri Puberte öncesi artış: puberte prekoks
Kadın: virilizim Prenatal yaşamda erkek genital organlarının gelişimini sağlar. • Prenatal yokluğu kadın genital gelişimini uyarır.
Adrenal Seks Steroidleri
• Adrenal korteksten androjen ve östrojen salgısının mekanizması iyi anlaşılamamıştır.
• Adrenal gland androjen üretiminde artış;
‐ puberte (adrenarş)
‐ konjenital adrenal hiperplazi (21‐hidroksilaz ) • Adrenal gland androjen üretiminde artış; ‐ konjenital adrenal hiperplazi (21‐hidroksilaz )
21‐hidroksilaz eksikliği
Kortizol sentezi azalma
ACTH salgısı
artar
androjenik seks karakteri
Biriken aşırı steroid prokürsörlerinin androjen yapımında kullanılması
Adrenal Medulla, Fizyoloji
• Sempatik sinir sistemi ile ilişkilidir.
• Kromafin hücreler (feokromasit) rudimenter postganlionik sinir lifleri gibi kabul edilir.
Adrenal Medulla, Fizyoloji
• Normal şartlarda medulladan fazla katekolamin salınmaz
• Korku, kızgınlık, stressempatik uyarı
Adrenal Medulla
Sempatik uyarı
(Asetilkolin)
dopamin
Kromaffin hücre
norepinefrin
epinefrin
ACTH
Sempatik uyarı
Biolojik amin sentezi
Tirozin hidroksilaz
Amino‐acid decarboxilase
Kortizol
dopamine‐ beta‐ hydroxilase
*Fentolamin ‐N‐ metil transferaz (PNMT)
Katekolamin reseptörleri
Alfa‐1
vazokonstriksiyon, pupiller dilatasyon, uterin kontraksiyon, insülin ve glukagon salgısı baskılanır, glikojenoliz
Alfa‐2
presnaptik norepinefrin salınımı, trombosit aggregasyon
Beta‐1
kalp kası, yağ dokusu (lipoliz), ince barsak (motilite azalır)
Beta‐2
vazodilatasyon, bronşial, uterin düz kas, iskelet kası, karaciğer
Dopamin
kalp kasında (+) inotrop ve kronotrop etki, hafif periferik vazokonstriksiyon, renal arteriol dilatasyonu
KATEKOLAMİN METABOLİZMASI
Epinefrin
Norepinefrin
MAO
MAO
COMT
COMT
Dihidroksimandaleik
asit
Metanefrin
Normetanefrin
COMT
MAO
MAO
Vanilmandeleik asit (VMA)
COMT:Cathecol-o-metil transferaz, MAO:monoaminooksidaz
DOPAMİN
MAO
COMT
Dihidrofenil asetik asit
metoksitiramin
COMT
MAO
Homovanilik asit
COMT:Cathecol-o-metil transferaz, MAO:monoaminooksidaz
Organ/doku
Reseptör
Etki
Kalp
Beta‐1
Kronotrop/inotrop
Damar
Böbrek
Alfa
Beta‐2
Beta
Barsak
Alfa,beta
Vazokonstriksiyon
Vazodilatasyon
Artmış Renin
salınımı
Azalmış motilite
Pankreas
Azalır insülin/glukagon
Artar insülin/glukagon
Karaciğer
Alfa
Beta
Alfa, Beta
Cilt (apokrin bezler)
Alfa
Terleme
Bronşiol
Beta‐2
Dilatasyon
Uterus
Alfa
Beta
Kontraksiyon
Relaksasyon
Artmış glikojenoliz
Adrenerjik reseptör agonistlerinin
karşılaştırmalı etki güçleri
Reseptör
Agonist
Alfa
Epinefrin>norepinefrin>>izoprotorenol
Beta‐1
İzoprotorenol>epinefrin=norepinefrin
Beta‐2
İzoprotorenol>epinefrin>>norepinefrin