Slide 1
advertisement
Biyolojik Riskleri Yönetmek için Pratik Uygulamalar Süt sığırı yetiştiricileri için zoonotik bulaşmanın kontrolü Çeviren: Dr. İbrahim ÇETİN Veteriner Hekim Biyolojik Risk Yönetimi(BRY) • Farkındalık eğitimi, değerlendirmesi ve yönetiminin tüm aşamaları • Enfeksiyon/hastalıkların kontrolünü geliştirmek için tasarlanmıştır. – Yurtdışı ve yurtiçi hastalıklar • Riskleri asgariye indirmek için gerekli araçları sağlamak Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 Biyolojik Risk Yönetimi(BRY) • Hastalık riski tamamen ortadan kaldırılamaz. – Hayvan,onların çevresi – Maruz kalmayı azaltma – Enfeksiyon etken etkileşimleri • Hayvanlara ve insanlara olan tehdidi asgariye indirmek • Tüm soruları yanıtlayacak bir çözüm yolu yoktur. Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 Bulaşmanın Yolları • Hastalık etkenlerinin yayılması – Hayvan İnsan • Farklı bulaşma tarzları – Solunum(Aerosol) – Direk temas – Araç-gereç yoluyla(Fomite) – Ağız yoluyla(Oral) – Vektör kaynaklı Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 A.B.D.’de Sığırlarda Mevcut Zoonoz Hastalıklar • • • • • • • Anthrax Brucellosis Cryptosporidiosis Dermatophilosis E. coli Giardia Leptospirosis • • • • • • • Listeriosis Pseudocowpox Q Fever Ringworm Salmonella Tuberculosis Vesicular stomatitis Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 A.B.D.’de bulunmayan Sığır Zoonoz Hastalıkları • Bovine Spongiform Encephalopathy – Deli Dana Hastalığı • Melioidosis • Rift Valley Fever Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 Bulaşma Yolları • Bütün enfeksiyon etkenlerine uygula. • Hastalığın gelişmesi için insanlar maruz kalmalıdır. • Farklı bulaşma yollarını anla=Elde etmenin kontrolü • Risk alanları ayırd edilmelidir. – Maruz kalmayı asgariye indirmek için protokoller düzenle. Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 İnsan-Hayvan Etkileşimi İnsan-Hayvan Etkileşimi • Evcil hayvan yetiştiricileri hergün hayvanlarla çalışırlar. – Çoğu bazı hastalıklara karşı bağışıklığa sahiptir. – Yurtdışındaki hastalıklara karşı bağışıklığa sahip değillerdir. • Daha önce hayvanlara maruz kalmayan işçiler daha fazla risk altındadırlar. – Bağışıklıkları olmayabilir. Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 Risk Faktörleri • Değişen sağlık durumu,artan yaş – Çiftçiler zoonozlara daha savunmasızdırlar. • İmmun sistemi zayıf kişilerde risktedirler. – Genç ve yaşlı – Kemoterapi – Diabetli Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 Risk Faktörleri • Zayıf hayvan sağlığı • Zayıf hayvan sağlık önlemleri • Zayıf kişisel hijyen • Yoğun hayvan üretimi – Artan maruz kalma Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 Zoonotik Hastalığın Bulaşması • Hayvanlar,hastalığın açık belirtilerini göstermeyebilirler. • Hastalığın bütün bulaşma yolları konusunda farkındalık zorunludur. – Kendiniz ve işçileriniz için hastalık riskini asgariye indirmek için strateji geliştirin. Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 Genel önlem adımları Genel Bakış • Hayvan Sağlığı • Farkındalık eğitimi • Kişisel Hijyen • Kişisel Koruyucu Ekipman Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 Genel önlem adımları Hayvan Sağlığı • Sürüdeki hastalıkların kontrolü – Ekonomik anlamının olması – Eğer hastalık mevcut olmazsa,insanlar maruz kalmaz. Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 Genel önlem adımları Farkındalık eğitimi • Sürü veteriner hekimleri ve saha veteriner hekimleri ile çalışın. • Zoonotik hayvan riskleri hakkında hayvanlarla çalışan herkesi eğitin. • Herkesin anladığı dilde anlatın. Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 Genel önlem adımları Kişisel hijyen • Hayvanları elledikten sonra elleri yıkayın. – Enfeksiyon yapan etkenleri uzaklaştırır. Kişisel koruyucu ekipmanlar • Eldivenler,tulumlar, çizmeler • Maske, gözlükler Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 Aerosol(Damlacık) Kontrolü Zoonotik Bulaşma Damlacık Yoluyla Bulaşma • Enfekte damlacıklar hava yoluyla hayvandan insana geçer. – Hapşırık/öksürük – Doğum dokuları – Dışkı – İdrar – Bulaşık toprak Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 Damlacık yoluyla bulaşma • Anthrax • Listeriosis • Melioidosis* • Q Fever • Rift Valley Fever* • Tuberculosis * Denotes Foreign Animal Disease Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 Genel önlem adımları • Basit önlem adımları şunları içerir. – Tozun kontrolü – Belli durumlarda maske takmak. Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 Damlacık önlem uygulamaları • Kuru arazilerde tozun kontrolü – Bulaşık toprak, zoonotik hastalıkların kaynağı olabilir. – Sınırlı miktarlarda su kullanın. Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 Damlacık önlem uygulamaları • Şu zamanlarda N-95 maskesini takın: – Enfekte edici hayvanları veya dokularını ellerken – Doğuma yardım ederken – Basınçlı yıkama esnasında Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 Damlacık yoluyla bulaşma Özet • Damlacık yoluyla bulaşma çiftliğinizde meydana gelebilir. – Anthrax, listeriosis, Q Fever, tuberculosis • Yurtdışında görülen hayvan hastalıklarının bazıları da damlacık yoluyla bulaşabilir. – Melioidosis • Riskinizi asgariye indirmek için burada tarif edilen adımları size yardımcı olabilir. Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 Direk Temas ve Malzemelerin kontrolü Zoonotik Bulaşma Direk Temas Yoluyla Bulaşma • Hayvandaki Patojen (kan,salya,vücud sıvıları) veya çevre • Açık yaralar,müköz membranlar,deri ile temas Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 Malzemeler Yoluyla Bulaşma • Bulaşık Cansız nesneler • Patojenleri taşırlar. – Fırçalar,iğneler,giy siler,yataklık Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 Direk Temas veya Malzemeler yoluyla Bulaşma • • • • • • Anthrax Brucellosis Dermatophilosis Leptospirosis Melioidosis* Pseudocowpox F F • • • • • • • Q Fever Rabies Ringworm F Rift Valley Fever* Salmonella Tuberculosis Vesicular stomatitis * Denotes Foreign Animal Disease F Denotes fomite transmission Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 Direk Temas ve Malzemeler yoluyla bulaşmanın önlem uygulamaları • Basit önlem basamakları şunları içerir: – İyi kişisel hijyeni korumak. – Kişisel koruyucu ekipman(KKE) giymek – Ekipmanı temiz tutmak Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 Direk Temas ve Malzemeler yoluyla bulaşmanın önlem uygulamaları Kişisel hijyen – El yıkama olanaklarını sağlayın. • Akan sıcak su, sabun, temiz havlular • Hayvan temas alanlarına bitişik olarak bulunma. • Hayvanları elledikten sonra ellerin yıkanmasını hatırlatan işaretleri yapıştırmak. • Sabun ve havluları haftalık olarak kontrol etmek. Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 Direk Temas ve Malzemeler yoluyla bulaşmanın önlem uygulamaları KKE- Eldivenler • Hayvanlarla çalışırken latex/nitril eldivenler giyin. – Hasta veya bilinmeyen sağlık durumu, hastalıkla aranıza bariyerler koyun. – Özellikle aşınmış,çatlamış ve kesik eller için önemlidir. – Eldivenleri uzaklaştırdıktan sonra elleri yıkayın. Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 Direk Temas ve Malzemeler yoluyla bulaşmanın önlem uygulamaları KKE-Önlükler • Hayvan alanlarında temiz kıyafetlere ihtiyaç duyulur. • İşletme dışında giyilen ile işte/çiftlikte giyilen kıyafetleri ayırın. – Hastalık etkenlerinin uzaklaşmasını önleyin. – Çiftlikte çamaşırhane olanaklarını sağlayın. Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 Direk Temas ve Malzemeler yoluyla bulaşmanın önlem uygulamaları KKE- Çizmeler • Hayvan alanlarında temiz çizmelere ihtiyaç olur. • Temizliği ve atık toplamayı kolaylaştırma amacıyla,girişte/çıkışta çizme banyosu ve çöp tenekesi bulundurun. • Çizmeleri çıkardıktan sonra ellerinizi yıkayın. Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 Direk Temas ve Malzemeler yoluyla bulaşmanın önlem uygulamaları Ekipmanları temiz tutun. • Deri kaybı olan hayvanlarda kullanılır ise,tımar ekipmanlarını yıkayın ve dezenfekte edin. • İdrar ve dışkıyı yakalamak için sıçrama koruyucu • İdrar ve dışkı ile kirlenen salon ekipmanlarını bolsu ile yıkayın. Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 Direk Temas ve Malzemeler yoluyla bulaşmanın önlem uygulamaları • Bazı zoonotik hastalıklar buzağı doğumunda yayılır. – Suya dayanıklı dış giyim, önlük giyin. – Rektal muayene için kolluk ve eldivenler giyin. • Bütün doğum dokularını (plesanta,fötal zarlar) hemen uzaklaştırın ve yok edin. Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 Direk Temas ve Malzemeler yoluyla bulaşmanın önlem uygulamaları • Kirli altlığı uzaklaştırın. – Alanı tamamen temizleyin ve yıkayın. • Ekipmanı ve kişisel koruyucu donanımı temizleyin. • Doğum bölgesini ve ekipmanlarını dezenfekte edin. • Dış giysi ve eldivenleri uzaklaştırdıktan sonra elleri yıkayın. Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 Direk Temas ve Malzemeler yoluyla bulaşmanın önlem uygulamaları-Özet • Direk bulaşma,malzeme yoluyla bulaşma çiftliğinizde meydana gelebilir. – Brucellosis, leptospirosis, ringworm • Yurtdışında bulunan hayvan hastalıkları da direk temasla yayılabilir. – Melioidosis, Rift Valley Fever • Burada anlatılan önlem basamakları riskinizi asgariye indirmede yardım edebilir. Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 Ağız ve malzeme yoluyla bulaşmanın kontrolü Zoonotik Bulaşma Ağız ve Malzeme yoluyla bulaşma • Ağız yoluyla alınan bulaşık gıda ve su – Dışkı,idrar,pastörize edilmemiş süt,pişmemiş etler • Elleri yıkamaksızın hayvanla temastan sonra elleri yıkamaksızın yeme ve içme. Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 Ağız ve Malzeme yoluyla bulaşma • Anthrax • Brucellosis • Bovine spongiform encephalopathy (BSE)* • Cryptosporidiosis • E. coli F • • • • • • • Giardia Leptospirosis Listeriosis Melioidosis* Q Fever Salmonella F Tuberculosis F * Denotes Foreign Animal Disease F Denotes fomite transmission Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 Ağız ve Malzeme yoluyla bulaşmanın önlem uygulamaları • Basit önlem basamakları şunları içerir: – Çiftlikte bulaşmayı önlemek • Gübreyi idare etmek • İyi kişisel hijyeni korumak. – Evde bulaşmayı önlemek. • Gıdanın uygun şekilde muamele edilmesi,elleçlenmesi Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 Ağız ve Malzeme yoluyla bulaşmanın önlem uygulamaları Çiftlikte • Gübreyi uygun biçimde taşıyın ve depolayın. – İçme suyunu bulaşık hale getirmeyin. • Kişisel hijyen uygulamaları – Hayvanlarla temastan sonra yemeden,içmeden ve gıda hazırlamadan önce elleri yıkamak. – Hastalık etkenleri ile teması asgariye indirmek. Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 Ağız ve Malzeme yoluyla bulaşmanın önlem uygulamaları Evde • Pastörize edilmiş süt ve meyve suyu için. • Yemeden önce çiğ meyve ve sebzeleri yıkayın. • Donmuş etleri buzdolabında çözün. Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 Ağız ve Malzeme yoluyla bulaşmanın önlem uygulamaları • Çiğ etle temastan sonra – Elleri,kapları,kesme tahtalarını,mutfak yüzeylerini sıcak sabunlu su ile yıkayın. • Sığır /sığır eti ürünlerini tam olarak pişirin. – 160oF iç sıcaklığında olacak şekilde • Pişmiş gıdayı hemen tüketin. • Arta kalanları pişirdikten sonra 2 saat içinde buzdolabına koyun. – Kolay soğuması için sığ kaplarda saklayın. Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 Ağız ve Malzeme yoluyla bulaşma-Özet • Ağız ve Malzeme yoluyla bulaşma çiftliğinizde olabilir. – Crypto, leptospirosis, listeriosis • Yurtdışında görülen hayvan hastalıkları daağız yoluyla bulaşabilir. – BSE, melioidosis • Burada anlatılan önleme basamakları riskinizi asgariye indirmede yardım edebilir. Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 Vektör Kontrolü Zoonotik Bulaşma Vektör Yoluyla Bulaşma • Böcekler • Patojeni bir hayvandan alırlar. • Bir insana bulaştırırlar. – Biolojik vektörler • Keneler,sivrisinekler – Mekanik vektörler • Sinekler, hamam böcekleri Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 Vektör Yoluyla Bulaşma Horsefly • Anthrax – Sinekler • Q Fever Tick – Keneler • Rift Valley Fever* – Sivrisinekler Mosquito * Denotes Foreign Animal Disease Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 Vektör Yoluyla Bulaşma önlem uygulamaları • Kaynağı azaltma – Sinekler,Sivrisinekler • Olgunları kontrol etmek – Sinekler, sivrisinekler, keneler • Böceklerle ilişkiyi asgariye indirmek – Kişisel korunma Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 Vektör Yoluyla Bulaşma önlem uygulamaları • Kaynağı azaltma,sinekler – 4 yaşam devresi • Yumurta, larva, pupa, olgun • Sıcak havada 10 gün kadar kısa döngü – Organik maddelere yumurtalar yumurtlanır. • Gübre,yem,ıslak altlık • Gelişmeyi önlemek için haftalık olarak rahatsız edin – Dökülen yemleri ve yemlikleri temizleyin. Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 Vektör Yoluyla Bulaşma önlem uygulamaları • Kaynağı azaltma, sinek larvasitleri – Yem katkıları • Çiftlikteki tüm hayvanlar,sezon öncesi 3 hafta – Parazitik eşek arıları,sinek pupaları ile beslenirler. – Yırtıcı akarlar,böcekler larvalarla beslenirler. • Adulticides(Olgun zehirleri) – Yüksek yoğunluklarda, sinek öldürücüler kullanılabilir. – Tavan ve duvarlarda rezidüeller kullanılabilir. Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 Vektör Yoluyla Bulaşma önlem uygulamaları • Olgun sinekleri kontrol • Çiftlikte,kilit hedef alanları – Sağım alanları, buzağı barakaları – Ahırlar – Hayvanlar Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 Vektör Yoluyla Bulaşma önlem uygulamaları • Kaynağı azaltma, sivrisinekler – Nemli toprağa tek tek yumurta bırakırlar. Larva – Suyun yüzeyine yumurtalarını bırakırlar. • Larvalar ve pupalar, suda baş aşağı yaşarlar. – Su yüzeyinde sifon tüpleri ve trumpet denilen aygıtları yoluyla nefes alır. – Larvalar gelişmeleri için organik maddelere ihtiyaç duyarlar. Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 Vektör Yoluyla Bulaşma önlem uygulamaları • Kaynağı azaltma, sivrisinekler • Sivrisinek larvalarının yerleştiği yerleri yokedin. • Ağaç boşluklarını doldurun. • Su bulunduran konteynerleri haftalık olarak boşaltın. • Gölcükleri ve su tanklarını sirküle edin. • Silaj yığınları için yarım lastik kullanın veya lastiklere delikler açın. Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 Vektör Yoluyla Bulaşma önlem uygulamaları • Sivrisinek larvasitleri • Kaynağı azaltma ve biyolojik kontrol fizibl olmadığı zaman kullanın. • Daha etkili ve hedefe özel • Olgunları öldüren ilaçlardan daha az tartışmalıdır. • Daha küçük coğrafi alanlarda uygulanır. – Larvalar belli bölgelerde yoğunlaşır. Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 Vektör Yoluyla Bulaşma önlem uygulamaları • Olgun sivrisinek öldürücü ilaçları • Kaynakları azaltmadan daha az etkilidir. • Çoklu uygulamalara ihtiyaç duyulur. • Uygun çevre koşullarına ihtiyaç duyarlar. – Hafif rüzgar,yağış olmaması • Olgunlara temas için küçük damlacıklar. Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 Vektör Yoluyla Bulaşma önlem uygulamaları • Mümkünse sivrisineklerden sakının. – Sivrisineklerin çok aktif oldukları gece boyunca içerde kalın. – Uzun kollu ve paçalı giysiler giyin. • Repellent kullanın. – DEET – Etiket yönlendirmelerini takip edin. – Petlerde,DEET kullanmayın. Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 Vektör Yoluyla Bulaşma önlem uygulamaları • Kene kontrolü • Hayvanların düzenli gözlenmesi – Çayırların biçilmesi – Akarisidler • Kişisel korunma – – – – Uzun kollu giyinin. Paçaları çoraplara sokun. Repellent Keneleri acilen uzaklaştırın. Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 Vektör Yoluyla BulaşmaÖzet • Çiftliğinizde vektör yoluyla bulaşma meydana gelebilir. – Anthrax, Q Humması • Yabancı hayvan hastalıkları vektörler aracılığı ile de yayılabilir. – Rift Vadisi Humması • Burada bahsedilen önlem adımları riskinizi en aza indirmeye yardım edebilir. Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 Sığırların zoonoz hastalıkları Sığırlarda Anthrax • Bakteri: Bacillus anthracis • Spor oluşturur. – Toprakta onlarca yıl kalabilir. • Hayvan hastalığı – Vücud içinde yayılır. – Hızlı ölüm Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 İnsanlarda Anthrax • Hastalığın üç formu – Deri (direk, vektör) – Barsaklara ait (oral) – Solunum (aerosol) • Deri lezyonlarının çoğu kendi kendine kaybolur. • Riskteki kişiler: – Enfekte derileri,yünleri ve kürkleri elleyenler Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 Sığırlarda Brusellozis • Bakteri: Brucella abortus • Üçüncü üç aylık dönem yavru atmaları – % 80’e kadar çıkabilir. – Plasenta’nın yangısı • Ölü doğum/Zayıf buzağılar • Kalan plasenta • Düşük süt verimi • Geçici sterilite • Yaşam boyu sütte bakteri yayma Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 İnsanlarda Brusellozis • Sindirim (oral) • Solunum (aerosol) • Direk temas • Değişken (inip çıkan) ateş • Başağrısı, Zayıflık, Eklem ağrısı, depresyon, ağırlık kaybı, yorgunluk, karaciğer problemleri Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 Sığırlarda Bovine Spongiform Encephalopathy(BSE) • BSE prionlar tarafından meydana getirilir. • İlk vaka İngiltere’de, 1986 • Uzun inkubasyon süresi: 4-5 yıl • Belirtiler görüldükten sonra ölüme hızla ilerleme – Arka ayakların koordinasyonsuzluğu, titremeler, düşme, davranış değişiklikleri – Tedavisi yoktur. Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 İnsanlarda Bovine Spongiform Encephalopathy • Sindirim (oral) • İngiltere’de Dünyadaki 185 vakanın 158’i İngiltere’de meydana geldi. • Varyant Creutzfeldt-Jakob hastalığı – Hastaların ortalama yaşı:26 – Ruh hali ve davranışta değişiklikler – Koordinasyonsuzluk – Bunaklık – Ölümcül Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 Sığırlarda Cryptosporidiosis • Protozoan: Cryptosporidium parvum • İlkbahar, Sonbahar sonu/ kış başı • Buzağılarda ishal – < 3 haftalık • Hastalık belirtileri olmaksızın enfekte olabilirler. • Süt sığırı buzağılarının %50 ye kadarının ‘crypto’ yu saçtığı tahmin edilmektedir. Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 İnsanlarda Cryptosporidiosis • Sindirim (oral) • Solunum (aerosol) • Belirtiler – Bol, sulu,ishal – Karın ağrısı – Genellikle kişiyle sınırlı – Zayıf bağışıklık sistemi olanlarda şiddetli Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 Sığırlarda Dermatophilosis • Bakteri: Dermatophilus congolensis • Belirti göstermeksizin bakteriyi taşırlar. • Derinin yıkımı – Uzun süreli ıslaklık,yüksek rutubet oranı • Uyuz, kabuklar Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 İnsanlarda Dermatophilosis • Direk temas • Malzemelerle bulaşma • Belirtiler – Eller ve kollarda püstüller – Yaralar, ülserler – Skarlar oluşur. Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 Sığırlarda E. coli O157:H7 • Bakteri: Escherichia coli • Sığırlar taşıyıcılardır. – Bakteriler dışkı ile yayılır. – Hastalık belirtileri görülmez. Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 İnsanlarda E. coli O157:H7 • Sindirim (oral) • Kaynaklar – Az pişmiş veya çiğ hamburger;salam – Yonca filizi; Marul – Pastörize olmamış süt, Elma suyu veya sirke – Kuyu suyu • Belirtiler – Kanlı ishal,karın ağrısı – Hastaların %2-10 unda böbrek yetmezliği Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 Sığırlarda Giardiasis • Protozoan: Giardia intestinalis • Yetişkin sığır – Genellikle hastalık belirtileri göstermez. – Buzağılar için hastalık kaynağı • Buzağılar – İshal >4 haftalık – Kronik olabilir ve kilo kaybeder. Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 İnsanlarda Giardiasis • Sindirim (oral) • Belirtiler – Hasta olmayabilirler. – Diğerlerinde ishal,barsak gazı,mide krampları,bulantı olabilir. – Genellikle birkaç ay içinde kendiliğinden iyileşir. Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 Sığırlarda Leptospirosis •Bakteri: Leptospira • Yetişkin sığır – Yavru atmalar – Azalan fertilite – Azalan süt verimi – Atılmayan plasenta – Sarılık • Buzağılar – Ateş – Yemeyi reddetme – Kızarmış gözler – İshal – Sarılık – Ölüm Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 İnsanlarda Leptospirosis • Sindirim (oral) • Solunum (aerosol) • Direk temas • Belirtiler – Grip benzeri belirtiler: Ateş, vücud ağrıları, başağrısı – Zayıflık, kusma, zihin karışıklığı – Sarılık, boyun tutulması – Karaciğer,böbrek veya merkezi sinir sistemi hasarı Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 Sığırlarda Listeriosis • Bakteri: Listeriosis monocytogenes • Yüksek pH lı kötü kaliteli silaj • Hastalık belirtileri – Yüz felci, salya akıntısı – Koordinasyon yokluğu – Dönme, başı yaslama – Yavru atmalar, ölü doğum – Ölüm Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 İnsanlarda Listeriosis • Sindirim (oral) • Solunum (aerosol) • Belirtiler – Gebe kadınlar: Fötusun ölümü – Yenidoğanlar, yaşlılar, zayıf bağışıklık sistemliler • Kan dolaşımı enfeksiyonu, beyin yangısı Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 Sığırlarda Melioidiosis • Bakteri: Burkholderia pseudomallei • Yabancı hayvan hastalıkları(ABD dışı) – Vakaların çoğu güney doğu asya’da meydana gelir. • Sığırlarda nadirdir. – Zatürre – Sinirsel belirtiler Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 İnsanlarda Melioidiosis • Sindirim (oral) • Solunum (aerosol) • Direk temas • Belirtiler – Zatürre – Ateş – Vücudun her yanında küçük abseler – Kronik olabilir. Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 Sığırlarda Pseudocowpox • Virus • Hastalık belirtileri – Küçük,kırmızı, meme başlarında/memede kabarık yaralar – Vesiküller,kabuklar ve nodüller oluşur. – Yüzük veya at nalı şeklinde yara oluşur. – Yavaş yayılma, tüm sürü etkilenir. – Yaygın reenfeksiyon Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 İnsanlarda Pseudocowpox • Direk temas • Temas yoluyla bulaşma • Belirtiler – “Sütçü nodülleri” – Küçük, kırmızı,kabarık, düz yüzeyli noktalar – Yaralar sert nodüller olur. – Skar bırakmadan iyileşirler. Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 Sığırlarda Q Humması • Bakteri: Coxiella burnetii • Çoğu hiçbir belirti göstermez. • Yavru atmalara sebep olabilirler. • Çok miktarda bakteri saçılır. – Buzağılama (plasenta, fötal sıvılar, fötus) – Süt – İdrar – Dışkı Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 İnsanlarda Q Humması • Solunum (aerosol) • Sindirim (oral) • Belirtiler • Direct contact • Ticks (vector) – Ani oluşum: grip benzeri, zatürre, karaciğer hastalığı – Uzun süreli: kalp komplikasyonları, kemik iltihabı – Gebe kadınlar: prematüre doğum, fötüsun ölümü Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 Sığırlarda Kuduz • Virus • ABD de yılda 100 vaka • Hastalık belirtileri – Açıklanamayan felç – İştahsızlık – Sinirli, irrite olan, aşırı hassas, istikrarsız – Agresif olabilir. – Anormal böğürme – 7-10 gün içinde ölüm Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 İnsanlarda Kuduz • Direk temas – Enfekte hayvanın sırığı veya bozulmuş cilt vasıtasıyla • Belirtiler – – – – Ateş,başağrısı Isırık bölgesinin kaşınması Şaşkınlık,anormal davranış Yutkunma zorluğu • Belirtiler görüldükten sonra 2-10 gün içinde ölüm • Belirtiler görülmeden önce aşı çok etkilidir. Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 Sığırlarda Ringworm(mantar) • Etkeni mantar;Hastalık dermatofit olarak da adlandırılır. • Genellikle sadece kıl,tırnak ve derinin dış tabakasında ürer. • Hastalık belirtileri – – – – Kıl kaybı,pul pul,kabuklu alanlar “Ringworm” lezyonları Kaşıntı olabilir veya olmayabilir. Tüm vücutta bulunabilen küçük etkilenmiş alanlar Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 İnsanlarda Ringworm(mantar) • Direk temas • Temas yoluyla bulaşma(ekipman) • Belirtiler – Görünmesi 1-2 hafta alır. – Kaşınma – “Ringworm”( yüzük gibi) lezyonları Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 Sığırlarda Rift Vadisi Humması • Virus, yabancı hayvan hastalığı – Afrika’da,Saudi Arabistan ve Yemende meydana gelir. • Sivrisinekler • Yavru atma fırtınası • Yetişkin sığır – Ateş, zayıflık, iştahsızlık, salya akması, ishal, sarı deri – Ölüm oranı %10 • Buzağılar – Ateş, depresyon, ani ölüm – Ölüm oranı % 10-70 Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 İnsanlarda Rift Vadisi Humması • • • • • Solunum (aerosol) Direk temas Sivrisinek (vektör) Sindirim (oral) Belirti yoktur veya grip benzeri belirtiler görülür. – Ateş, başağrısı, kas ve eklem ağrısı, mide bulantısı, kusma – 4-7 gün içinde iyileşme • % 1’in de şiddetli hastalık Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 Sığırlarda Salmonellosis • Bakteri: Salmonella • Enfekte fakat belirti yoktur. – Stres durumunda(taşıma,sütten kesim,buzağılama) bakterileri saçarlar. • Yetişkin sığır – Bol ishal, iştahsızlık, azalan süt üretimi, ağırlık kaybı, yavru atma • Buzağılar – İshal, eklem enfeksiyonları, ayakların kulak uçlarının ve kuyruğun gangreni Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 İnsanlarda Salmonellosis • Sindirim (oral) • Direk temas • Belirtiler – Enfeksiyondan sonra 12 - 72 saat – Mide bulantısı, kusma, ishal – Kramplar, karın ağrısı – Başağrısı, ateş, üşüme • Çocuklarda,yaşlılarda ve bağışıklık sistemi zayıf olanlarda şiddetli Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 Sığırlarda Tuberküloz • Bakteri: Mycobacterium bovis • 1917: A.B.D. Eradikasyon programı başladı. – Daha az enfeksiyon ,fakat hala mevcut • Hastalık belirtileri – Yavaş gelişen hastalık – Erken aşama: Asemptomatik – İleri aşama: Ağırlık kaybı, iştahsızlık, öksürük, solunum güçlüğü Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 İnsanlarda Tuberküloz • Sindirim (oral) • Solunum (aerosol) • Direk temas • Belirtiler – Hasta olmayabilir. – Akciğerlerin hastalığı: Ateş, öksürük, göğüs ağrısı – Hastalık yayılabilir: Böbrek,omurilik ve beyin Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 Sığırlarda Vesicular Stomatitis • Virus • Hastalık belirtileri – Vesiküller: Oral, meme bezi, koroner bant, parmak arası bölgesi – Salya, topallık • Vesiküller vücudun bir bölgesinden izole edilir. area of body – Ağız veya ayaklar • 2 hafta içinde iyileşir. Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 İnsanlarda Vesicular Stomatitis • Direk temas • Inkubasyon süresi: 1-6 gün • Grip benzeri belirtiler – Başağrısı, ateş, gözlerin arkasında ağrı, keyifsizlik,bulantı, kol back ve sırtta ağrı, ağızda vesiküller (nadir) • Kendiliğinden iyileşen hastalık • 4-7 gün içinde iyileşme Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 Anahtar Öğrenme Hedefleri • Biyolojik risk yönetimi önemlidir. • Bütün zoonotik hastalıklar birkaç yaygın yolla bulaştırılırlar. • Hastalık riski yönetilebilir. • Farkındalık eğitimi zorunludur. • Siz kritik bir rol oynayabilirsiniz! Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 Questions? www.cfsph.iastate.edu/BRM [email protected] 515-294-7189 CFSPH Iowa State University, College of Veterinary Medicine Ames, IA 50011 Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 Acknowledgments Development of this presentation was funded by a grant from the USDA Risk Management Agency to the Center for Food Security and Public Health at Iowa State University. Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006 Acknowledgments Author: Ingrid Trevino, DVM, MPH Reviewer: Danelle Bickett-Weddle, DVM, MPH Center for Food Security and Public Health Iowa State University 2006
