ENDOKR*N (HORMONAL) S*STEM

SİNDİRİM SİSTEMİ
GENEL ÖZELLİKLER
 Sindirim bütün canlıların ortak özelliklerinden biridir.
 SİNDİRİM SİSTEMİNDE AMAÇ: Besinleri monomer (yapıtaşı) seviyesine kadar
parçalamaktır.
 Fiziksel (Mekanik) ve kimyasal sindirim olmak üzere iki çeşit sindirim vardır.
FİZİKSEL(MEKANİK) SİNDİRİM:
Fiziksel etkilerle besinlerin daha küçük parçalara ayrılmasıdır. Besinlerin kimyasal yapısı
değişmez. Bu olaylarla enzimlerin etki yüzeyi artırıldığı için, esas sindirim kolaylaştırılır ve
hızlandırılır
KİMYASAL SİNDİRİM
Besin maddelerinin su yardımıyla parçalanması reaksiyonlarına denir. Enzimler kullanılır.
Bununla;
proteinler amino asitlere,
yağlar yağ asiti ve gliserole,
karbonhidratlar monosakkaritlere,
nükleik asitler ise, pentoz, organik baz ve fosfata indirgenir.
Besin maddelerinin bu şekilde en küçük bileşenlerine parçalanmasına tam sindirim denir.
Kompleks besinlerin bazı ara bileşiklere kadar parçalanmasına ise eksik sindirim denir.
Hücre içi Sindirim
Fagositoz ve pinositozla hücre içine alınan veya hücre içinde sentezlenen
besin maddelerinin, besin kofulunda lizozom enzimleri yardımıyla hidrolizine
denir. Besin kofulunda açığa çıkan sindirim ürünleri difüzyonla sitoplazmaya
geçer. Kofuldaki sindirilemeyen artıklar hücre zarından dışarıya atılır.
Hücre Dışı Sindirim
Besin maddelerinin hücrelerden dışarıya salgılanan enzimler yardımıyla yapı
taşlarına ayrılmasına denir.
Çok hücreli hayvanların çoğunda, saprofit bakterilerde, mantarlarda, böcekçil
bitkilerde hücre dışı sindirim görülür.
 HANGİ SİNDİRİM CANLILAR İÇİN DAHA AVANTAJLIDIR?
 BESİNİN BOYUTU ÖNEMSİZ OLDUĞUNDAN HÜCRE DIŞI SİNDİRİM
Bazılarında besinlerin alınması ve sindirilmeyen artıkların atılması aynı
açıklıkla sağlanır. Böyle sindirim sistemlerine eksik sindirim sistemi denir.
Hidrada ve planaryada sindirim sistemi bu tiptendir.
Yuvarlak solucanlardan başlayarak birçok hayvanda, iki açıklıklı ve değişik kısımları
özelleşmiş boru şeklinde sindirim kanalı bulunur. Bu şekilde olan sindirim sistemine
tam sindirim sistemi denir.
Omurgalı canlıların tamamında ağızla başlayıp anüsle ve kloakla tamamlanan tam
sindirim sistemi bulunur.
NOT: Memelilerde kloak bulunmaz.
KUŞLARDA SİNDİRİM SİSTEMİ
GEVİŞ GETİREN MEMELİLERDE SİNDİRİM SİSTEMİ
Bağırsak uzunlukları uzundan kısaya;
- Geviş Getirmeyen Otçul
- Geviş Getiren Otçul
- Hem Etçil Hem Otçul
- Etçil
AĞIZ
Tükrük Bezleri: Kulak altı, dil altı ve çene altı
olmak üzere, ağızda üç çift tükrük bezi
bulunur. Tükrük içerisinde amilaz, mukus,
Na+ ve Ca++ iyonları vardır.
• Tükrükte bulunan amilaz pişmiş nişastayı
kimyasal olarak parçalayabilir.
Dişler, besinlerin mekaniksel olarak
parçalanmasını sağlar. Dişin dıştan içe doğru
kesiti incelendiğinde mine, dentin ve öz
olmak üzere üç bölüm ayırt edilir.
Dil, çizgili kaslardan yapılmış olup, tat almaya,
besinleri karıştırmaya, yutmaya ve konuşmaya
yarar.
YUTAK VE YEMEK BORUSU
Dil besinleri yutağa doğru iter. Bu sırada soluk borusu gırtlak kapağı ile kapatılır. Yutak ile
mide arasında yemek borusu bulunur. Yutulan besinler yemek borusuna geldiğinde,
yemek borusu peristaltik hareketlerle kasılarak besinin ilerlemesini sağlar. Olayda
yerçekiminin de katkısı vardır.
NOT: Yemek borusunda sindirim yoktur.
MİDE
Mide besinleri depo eden, mekanik olarak parçalayan ve proteinleri sindirmek için enzim
salgılayan bir organdır.
NOT: Çalışması otonom sisteme ait Vagus sinirleriyle denetlenir. Midenin asidik ortamı yiyeceklerle
birlikte vücudumuza giren bakterilerin çoğunu etkisiz hale getirir.
• Mide bezleri tarafından
mide özsuyu salgılanır.
• Mide özsuyunun
salgılanması mide
tarafından salgılanan
gastrin hormonu tarafından
sağlanır.
• Mide özsuyu içerisinde
hidroklorik asit (HCl),
pepsinojen ve lap enzimi
bulunur
• Midenin pH’sı 1,5-2
civarındadır.
Midedeki karışıma kimus adı verilir.
İNCE BAĞIRSAK
•
•
•
•
•
Mideden sonra yaklaşık 3 cm çapında ve 7-8 mt uzunluğundadır.
İçte mukoza tabakası, ortada silindirik kaslar ve en dışta bağ dokudan oluşmuştur.
Halkasal kasların oluşturduğu peristaltik hareketlerle kimus sürekli hareket halindedir.
Mideden hemen sonraki kısmına doudenum (on iki parmak bağırsağı) orta kısmını jejeneum (boş
bağırsak) ve kalın bağırdağa bağlanan kısmına ileum (kıvrımlı bağırsak) ismi verilir.
İnce bağırsağın iç kısmındaki epitel bağırsak boşluğuna doğru kıvrımlar oluşturarak çıkıntılar
oluştururur. Bunlara villus denir. Villuslar üzerindeki sitoplazmik çıkıntılara mikrovillus ismi verilir.
Villus ve mikrovilluslar ne işe yarar?
Bu çıkıntılar ince bağırsak yüzeyini
arttırarak emilim yüzeyini arttırlar.
(~550 m2)
İB kimus kendisine geldiğinde
enterogastrin, kolesistokinin ve
sekretin hormonları salgılar.
.
Sindirim ve emilim merkezidir.
İnce bağırsakta pH ~7-8
civarındadır
KALIN BAĞIRSAK
•
•
•
•
6 cm çapında 1-1,5 mt boyunda iç yüzeyi düz bir
boru şeklindedir.
İnce bağırsak ile birleştiği yerde (kör bağırsak)
parmak şeklinde bir çıkıntı bulunur. Buna apandis
denir. Apandisin iltihaplanmasına apandisit denir.
Su ve mineral tuzların emilimi ve sindirimi
tamamlanmış besinlerin bir müddet depolanması ile
görevlidir. Sindirim faaliyeti yoktur.
Bu bölgede yaşayan bazı bakteriler B ve K
Vitaminleri sentezlerler.
SİNDİRİME YARDIMCI ORGANLAR
PANKREAS
• Yaprak şeklinde 70-80 gr ağırlığında bir bezdir.
• Hem hormon hem de enzim üretip salgıladığı
için karma bir bezdir.
• Sekretin hormonunun etkisiyle bikarbonat
iyonlar salgılar ve ince bağırsağın pH’sını
ayarlar.
• Kolesistokinin hormonu ile sindirim enzimleri
salgılar.
• Salgıladığı enzimler:
 Lipaz – yağların sindirimini yapar.
 Amilaz – karbonhidrat sindirimi yapar.
 Tripsinojen ve kimotripsinojen – protein
sindirimi yapar.
 Nükleaz (DNAaz ve RNAaz) – nükleik asit
sindirimi yapar.
• Ürettiği enzimleri virsung kanalı ile ince
bağırsağa taşır.
Dikkat: Pankreas endokrin olarak hormon
(insülin ve glukagon) üretir ve kana verir.
Ekzokrin olarak enzim üretir ve kendi kanalı
(virsung) ince bağırsağa taşır. Dolayısıyla
karma bezdir.
KARACİĞER
• Yaklaşık 2kg ağırlığı ile en ağır iç organımızdır.
• Sekretin ve kolesistokinin hormonları etkisiyle ürettiği safra sıvısını koledok kanalı ile
ince bağırsağa gönderir.
Karaciğerin Başlıca Görevleri:














Safra salgısını oluşturur ve salgılar.
Kanın pıhtılaşmasını sağlayan fibrinojen ve trombojen proteinlerini üretir.
Kanın damar içinde pıhtılaşmasını önleyen heparini sentezler.
Embriyo döneminde ve kansızlıkta alyuvar üretir.
Kupfer hücreleri yaşlanmış alyuvarları ve kan ile gelen mikropları parçalar.
Kan glikozunu düzenler. (pankreas hormonlarının etkisi ile)
Amonyağı üre ve ürik asite çevirir.
Provitamin A (karoten) yı A vitaminine dönüştürür.
A,D,E,K vitaminlerini ve Fe, Cu gibi mineralleri depo eder.
Zehirli Hidrojenperoksiti (H2O2) su ve oksijene dönüştürür.
Alınan bazı ilaçların, besinlerle alınan zehirlerin ve alkol gibi maddelerin etkilerini giderir.
Bazı kan proteinleri (albümin, globülin) üreterek kan osmotik basıncını düzenler.
Vücut ısısını kontrol eder.
Eşey hormonlarını parçalar.
Safra Sıvısının Görevleri:
 Mideden gelen kimusu
nötralize ederek pankreas
enzimlerinin etkinliğini
arttırır.
 Safra tuzları yağları fiziksel
sindirime uğratarak lipaz
enziminin etkinliğini arttırır.
 Yağ monomerleri ve yağda
eriyen vitaminlerin emilimin
kolaylaştırır.
 Antiseptik özelliği ile
mikropları öldürür.
Karaciğerden gelen koledok kanalı ile pankreastan gelen virsung kanalı ince bağırsağa
girmeden önce birleşir ve birlikte ince bağırsağa açılırlar. Bu bölgeye water kabarcığı denir.
Koledok kanalının herhangi bir sebebten tıkanması durumunda safra sıvısı karaciğer tarafından emilip
kana verilir. Bu durumda gözlerde ve deride sararma gözlenir. Bu hastalığa sarılık adı verilir.
BESİNLERİN SİNDİRİMİ
Karbonhidrat Sindirimi
Karbonhidratların sindirimi ağızda başlar, ince bağırsakta sona erer ve emilimi gerçekleşir.
• Besinlerle alınan karbonhidrat molekülleri
ağızda tükrük bezlerinden salgılanan amilaz ile
başlar.
• Midede karbonhidrat sindirimi olmaz.
• İncebağırsakta karbonhidrat sindirimi
pankreastan salgılanan amilaz, dekstrinaz ve
ince bağırsaktan salgılanan maltaz, sükraz ve
laktaz ile sona erer.
Protein Sindirimi
Protein sindirimi midede başlar, ince bağırsakta sona erer ve emilimi gerçekleşir.
• Ağızda protein sindirimi olmaz.
• Protein sindirimi midede başlar. Gastrin hormonu
etkisiyle salgılanan mukus mideyi astarlayarak
kendi kendini sindirmesini önler.
• İnce bağırsakta pankreastan salgılanan tripsinojen
ve kimotripsinojen enzimleri entrokinaz ile
aktifleştirilir.
Yağ Sindirimi
• Yağ sindirimi ağız ve midede gerçekleşmez. İnce bağırsakta başlar ve biter.
• Ağızda yağ sindirimi olmaz.
• Midede yağ sindirimi olmaz.
• İnce bağırsakta karaciğerden gelen safra
tuzları ile fiziksel sindirimi yapılan yağlar
pankreastan gelen lipaz enzimi ile
monomerlere dönüştürülür.
Dikkat:
Mekanik sindirim
Kimyasal sindirim
Ağız > Mide > İB
Ağız < Mide < İB
EMİLİM
Sindirim sisteminde emilim ağız, mide, ince bağırsak ve kalın bağırsakta gerçekleşir.
Emilimin en çok yapıldığı bölge ince bağırsaktır.
• Ağızda su, nikotin ve bazı ilaçlar
• Midede su, alkol , aspirin ve bazı
iyonlar (K, Na, Cl, Br, I)
• Kalın bağırsakta su , madensel
tuzlar ve B-K vitaminleri emilir.
• Bütün besinlerin sindirimi ince
bağırsakta tamamlanır ve emilimin
%95’i bu bölgede gerçekleşir.
• Karbonhidrat monomerleri ,
protein monomerleri ve suda
eriyen vitaminler kan yolu ile,
• Yağ monomerleri ve yağda eriyen
vitaminler lenf yolu ile emilir.
Not: Emilen yağ momerleri lenf kılcallarında tekrar trigliserite dönüştürülür. Etrafı protein
kılıfla kaplanarak taşınır. Buna şilomikron denir.
HATIRLATMALAR


















Sindirim bir hidroliz olayıdır.
Organik besin monomerleri, vitaminler, mineraller ve su sindirime uğramazlar.
Organik besin monomerlerinin yıkımına solunum denir.
Sindirimde ATP harcanmaz.
Ağızdan ince bağırsağa doğru mekanik sindirim azalır, kimyasal sindirim artar.
Mekanik sindirimin amacı kimyasal sindirimi hızlandırmaktır.
Hücre dışı sindirim hücre içi sindirimden daha avantajlıdır.
Sindirim atıkları ve üreme hücrelerinin birlikte atıldığı açıklığa kloak denir.
Kloak omurgalılarda sadece memelilerde görülmez.
Bütün sindirim sistemleri elemanlarında en içte mukoza tabakası, ortada düz kas ve en
dışta bağ doku yer alır.
Yemek borusu ve kalın bağırsakta sindirim olmaz.
Sinir sisteminin çalışmasını sempatik sinirler yavaşlatır, parasempatik sinirler hızlandırır.
Karbonhidrat sindirimi ağızda başlar İB’ta sona erer.
Proteinlerin sindirimi ağızda başlar İB’ta sona erer.
Yağların sindirimi İB’ta başlar ve biter.
Safra salgısı olmazsa yağ sindirimi zorlaşır.
Sindirim kanalında hormonlar kanda ise sindirim enzimleri bulunmaz.
Bütün besinlerin sindirimi için gerekli tek ortak madde sudur.
 Protein ve yağlar sindirilirse ortamda asitlik artar, karbonhidratlar asitliğe etki etmez.
 İnsan vücudunda hem atardamar hem toplardamardan kan alan tek organ karaciğerdir.
 Kan ile emilen monomerlerin ilk karşılaştığı organ karaciğer, lenf ile emilen
monomerlerin ilk olarak karşılaştığı organ kalptir.
 Emilen yağ monomerleri şilomikron olarak taşınır.
 Sindirim işlevini tamamlayan enzimler ince bağırsağın son kısmında sindirilerek
monomerleri emilir. Böylece protein kaybı önlenmiş olur.