İç ve Dış Denge

Bölüm 28
Döviz Kurları ve Ödemeler
Dengesi (Bilançosu)
David Begg, Stanley Fischer and Rudiger Dornbusch, Economics,
8th Edition, McGraw-Hill, 2005
PowerPoint presentation by Alex Tackie and Damian Ward
©The McGraw-Hill Companies, 2005
Bu Bölümde
•
•
•
•
•
Döviz kuru ve döviz piyasasını,
Ödemeler Dengesi hesaplarını,
Cari Hesap’ı oluşturan akımları,
Tam Sermaye Hareketliliği’nin anlamını,
Döviz kuru rejimlerini ve ödemeler dengesi ile
olan ilişkisini,
• İç ve dış dengeyi, ve son olarak
• Reel döviz kurunun uzun dönemli dengesini
ele alacağız.
1
©The McGraw-Hill Companies, 2005
Döviz Kuru
• Döviz kuru (e), bir ulusal paranın diğeri cinsinden
değeridir.
• Döviz kuru iki farklı şekilde ifade edilebilir. Bu derste,
döviz kuru, 1 birim ulusal paranın alabileceği yabancı
döviz miktarı olarak tanımlanacaktır. Dolayısıyla
– 1 pound= 2 dolar
– İngiliz döviz kuru,
• e$/£ = dolar miktarı/1 pound = 2 ($/£)
– YTL döviz kuru ise
• e$/ytl = dolar miktarı/1 YTL = 0.8 ($/YTL)
• e’nin artması, yerli paranın değer kazanması,
azalması ise değer kaybetmesi anlamına gelmektedir.
2
©The McGraw-Hill Companies, 2005
Döviz Piyasası
-ulusal paranın herhangi bir ülke parasına çevrildiği uluslar arası
piyasa veya ortamları ifade eder.
Döviz Kuru bir paranın diğeri cinsinden fiyatıdır.
DD İngiliz malı ve varlığı almak
isteyen Amerikalılar’ın pounda
olan talebini göstersin
Amerika ve İngiltere’yi elealalım
Döviz kuru ($/£)
SS
SS ise Amerikan malı ve varlığı
almak isteyen İngilizler’in
pound arzını göstersin
SS1
e0
Denge döviz kuru e0 dır
e1
DD
Pound miktarı
3
Eğer İngilizler bu kurdan daha fazla $
talep ederlerse, bunun karşılığında
piyasaya pound satacaklarından
£ arzı SS1’e kayar
Yeni denge e1 de oluşur.
©The McGraw-Hill Companies, 2005
Döviz Kuru Rejimleri
• Sabit kur (fix exchange rate) rejimi
altında
– Hükümet ulusal paranın açıklanan
kurlardan herhangi bir paraya
çevrilebilmesini (convertibility) taahhüt
eder.
• Esnek kur (flexible exchange rate)
rejimi
– Hükümetin döviz rezervlerini kullanarak
herhangi bir müdahalede bulunmadığı ve
kurun serbest piyasada belirlendiği rejim.
4
©The McGraw-Hill Companies, 2005
Döviz Piyasasına müdahale
Hükümetin e1 düzeyindeki döviz
kurunu sabit tutmaya kararlı
olduğunu varsayalım.
SS
e1
E
A
Pounda olan talep DD1 ise,
AC kadar talep fazlası vardır.
C
DD1
İngiliz merkez bankasının AC
kadar poundu dolar karşılığında
piyasaya sürmesi gerekir.
Talep DD2 iken tersi olur.
DD
DD2
Talep DD iken herhangi bir
müdahaleye gerek yoktur.
£ miktarı
A noktasında ülkelerin alışverişleri arasında bir dengesizlik
yoktur.
5
©The McGraw-Hill Companies, 2005
Ödemeler Dengesi (Bilançosu)
(Balance of Payments)
•
… bir ülkede yerleşik kişilerin belirli bir dönem boyunca
yabancı ülkelerde yerleşik kişilerle yaptıkları tüm
ekonomik işlemlerin sonucunu gösteren sistematik
kayıtlardır. 3 hesaptan oluşur
1. Cari Hesap (Current account)
•
Ülkenin mal, hizmet, gelir ve transfer işlemlerinin kaydedildiği
hesaptır.
2. Sermaye Hesabı (Capital account)
•
Ülkenin dış dünya ile gerçekleştirdiği sermaye giriş ve
çıkışlarının kaydedildiği hesap
3. Uluslararası Resmi Rezervler Hesabı (Financial
account)
•
Döviz piyasasına yapılan müdahaleleri kaydeder.
– ÖD=Cari H.+Sermaye H.+URR H.= 0
6
©The McGraw-Hill Companies, 2005
İngiltere’nin Ödemeler Dengesi
1980-2003
milyar £, cari fiyatlarla
30
20
10
Cari
Sermaye
URR
hata&noksan
0
-10
-20
-30
1980 1983 1986 1989 1992 1995 1998 2003
Source: Economic Trends Annual Supplement
7
©The McGraw-Hill Companies, 2005
Türkiye’nin Ödemeler Dengesi, 1984-2006
milyar $, cari fiyatlarla
40
30
Cari
20
10
URR+Ser
maye
0
-10
-20
hata&nok
san
-30
-40
1984 1987 1990 1993 1996 1999 2002 2005
Source: Central Bank of the Republic of Turkey
8
©The McGraw-Hill Companies, 2005
Ödemeler Dengesinin Bileşenleri
• Cari Hesap
•
•
•
•
Mal ve hizmet ihracatı (+)
Mal ve hizmet ithalatı (-)
Dış yardım almak (+), vermek (-)
Dışarıdan gelen faiz, kar payı, işçi gelirleri (+), gidenler (-)
•
•
•
•
Borsada finansal varlık almak için sermaye girişi (+),
Aynı sebeple yurtdışına sermaye çıkışı (-)
Yurtiçine yabancı sermaye yatırımı (+)
Yurtdışına yabancı sermaye yatırımı (-)
• Sermaye Hesabı
• URR Hesabı
• MB’nın piyasaya döviz satması (+)
• MB’nin piyasadan döviz alması (-)
9
©The McGraw-Hill Companies, 2005
Ödemeler Dengesinin Bileşenleri
• Cari hesap:
– Rekabet gücünden, yani reel döviz kurundan ve
– iç ve dış gelir düzeyinden etkilenir.
• Sermaye ve URR hesabı:
– Sermaye akımlarını harekete geçiren iç ve dış faiz
oranları arasındaki farktan etkilenir.
• Tam Sermaye Hareketliliği (Perfect capital
mobility)
– Sermaye akımlarının önünde hiçbir engelin
olmaması hali. Yatırımcılar değişik ülkelerdeki
yatırımlarının getirilerini bu şekilde eşitleyebilirler.
10
©The McGraw-Hill Companies, 2005
Dalgalı Kur Rejimi ve Ödemeler
Dengesi
• Dalgalı kur rejiminde, MB’nın döviz piyasasına
müdahalesine gerek yoktur.
– Döviz rezervi miktarı (URR hesabı) değişmeden kalır.
• Cari Hesap’taki herhangi bir dengesizlik (açık ya da
fazla) Sermaye Hesap’ında ortaya çıkan eşit
büyüklükteki bir dengesizlikle (fazla ya da açık) telafi
edilir.
• İhracat ithalattan fazlaysa,
– Cari hesap fazla verir.
– Bu fazlalık dış varlık almak yabancı ülkelere gider.
– Sermaye çıkışı, sermaye hesabına eksi olarak yazılır.
11
©The McGraw-Hill Companies, 2005
Sabit Kur Rejimi ve Ödemeler
Dengesi
• Sabit kur rejiminde MB, nominal döviz kurunu
belli bir seviyede tutmayı taahhüt eder.
– Cari Hesap’ta ortaya çıkan bir açık (ya da fazla),
sermaye hesabı ve/veya URR hesabındaki fazla (ya
da açık) ile telafi edilir.
– İthalat ihracattan fazlaysa,
• Cari Hesap açık verir, ihracattan daha fazla ithalat
yapmak için gerekli döviz sermaye girişi (sermaye
hesabına artı olarak işlenir) ile ve/veya ulusal döviz
rezervlerinin piyasaya sürülmesi (artı olarak işlenir) ile
elde edilir.
12
©The McGraw-Hill Companies, 2005
Uluslararası Rekabet Gücü
• Türk mallarının uluslararası piyasalardaki
rekabet gücü (competitiveness):
– Nominal döviz kuruna ve
– Diğer ülkelerle arasındaki enflasyon oranları farkına bağlıdır.
• Genel rekabet gücü, reel döviz kuru (real
exchange rate) ile ölçülür.
– Değişik ülke mallarının aynı para biriminden göreli (nisbi)
fiyatını ölçer.
– Diğer ülkeler, Türkiye’nin ticaret yaptığı ülkeler olabileceği
gibi, tek bir ülkede olabilir. Mesela ABD
• $/YTL Reel döviz kuru= e$/YTL *Ptr /Pabd
13
©The McGraw-Hill Companies, 2005
1.1
3
İngiltere ABD
arasındaki
göreli fiyat
2.5
2
1
0.9
$/£
0.8
0.7
1.5
Döviz kuru ($/£)
0.6
1
0.5
0.4
0.5
İngiltere ABD arasındaki göreli
fiyat
İngiltere ve Amerika’daki Göreli
Fiyatlar ve Nominal Döviz Kuru
1972 1975 1978 1981 1984 1987 1990 1993 1996 1999 2002
14
©The McGraw-Hill Companies, 2005
Türkiye ve Amerika’daki Göreli
Fiyatlar ve Nominal Döviz Kuru
Göreli Fiyat (Ptr/Pabd) and Nominal Döviz Kuru $/TL
4
0.0005
0.00045
3.5
0.0004
3
0.00035
2.5
Relative price
(Turkey/USA)
2
1.5
Exchange rate (TL/$)
1
0.5
0.0003
0.00025
0.0002
0.00015
0.0001
0.00005
0
0
1989
1991
1993
1995
1997
Ptr/Pabd
1999
2001
2003
2005
2007
$/TL
15
©The McGraw-Hill Companies, 2005
$/£ Reel Döviz Kuru
Reel Döviz kuru, nominal döviz kurunun iç fiyatların dış
fiyatlara oranı ile çarpılması sonucu bulunur.
2.5
2
£/$
1.5
1
0.5
19
72
19
74
19
76
19
78
19
80
19
82
19
84
19
86
19
88
19
90
19
92
19
94
19
96
19
98
20
00
20
02
0
16
©The McGraw-Hill Companies, 2005
Reel $/TL Döviz Kuru
Reel Döviz kuru, nominal döviz kurunun iç fiyat düzeyinin dış
fiyat düzeyine oranı ile çarpılması sonucu bulunur.
Kurdaki artış TL’nin değerlenmesi anlamına gelir.
Reel $/TL döviz kuru (1995=100)
300
250
200
150
100
50
0
1989
1991
1993
1995
1997
1999
2001
2003
2005
2007
reel döviz kuru
17
©The McGraw-Hill Companies, 2005
İç ve Dış Denge
• İç Denge (Internal balance)
– Ülkedeki toplam talebin tam istihdam düzeyine eşit
olduğu durum.
• Dış Denge (External balance)
– Cari hesabın dengede olduğu durum.
• İç ve dış dengelerin toplamı ekonominin
uzun-dönemli dengesini belirler.
18
©The McGraw-Hill Companies, 2005
Birtakım şoklar ekonomiyi iç ve dış
dengesizliklere sürükler:
Daha fazla tasarruf,
sıkı maliye ve
para politikası
sonucunda…
Dış Fazla
İç Durgunluk
Dış durgunluk,
reel kurun yüksek
(değerli) olması
sonucunda…
Dış canlanma,
reel kurun düşük olması
sonucunda…
İç Canlanış
Dış Açık
19
Tasarrufun düşük olması,
para ve maliye politikasının
gevşekliği sonucunda…
©The McGraw-Hill Companies, 2005
Reel Döviz Kuru’nun Uzun Dönem
Dengesi
Net ihracat
NX’
0
R0
R1
İç ve dış potansiyel gelir
düzeyi sabitken,
ticaret dengesini
sağlayan tek bir reel
döviz kuru vardır: R0
İç potansiyel gelirde
ortaya çıkan bir artış,
mesela Karadeniz’de
petrol bulunması,
Reel Döviz Kuru
uzun dönemde ticaret
dengesinin
sağlanması için reel
döviz kurunun
değerlenmesini
NX
gerektirir.
20
©The McGraw-Hill Companies, 2005
Okuma
• Ercan KUMCU: “Dış Piyasalar Olmasa”
August 10, 2007
http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/haber.aspx?id=7059778
• Ercan KUMCU: “Torba Bulundu” August
13, 2007
http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/haber.aspx?id=7074024
21
©The McGraw-Hill Companies, 2005