Chapter 23 Money and modern banking

Bölüm 22
Para ve Banka
David Begg, Stanley Fischer and Rudiger Dornbusch, Economics,
8th Edition, McGraw-Hill, 2005
PowerPoint presentation by Alex Tackie and Damian Ward
©The McGraw-Hill Companies, 2005
Birtakım önemli sorular
• Toplum paraya neden ihtiyaç duyar?
• Hükümetler para arzını neden
değiştirirler?
• Finans piyasalarının reel sektörle
etkileşimi nasıldır?
• Parayla faiz oranı arasındaki ilişki nedir?
1
©The McGraw-Hill Companies, 2005
Para
• Ekonomide herkes tarafından kabul
görmüş bir bir alışveriş ve borç ödeme
aracıdır.
– MAL PARA: Tütün, ipek, altın
– KANUNİ PARA: Banknotlar ve bozuk paralar
– KAYDİ PARA: Banka parası
2
©The McGraw-Hill Companies, 2005
Paranın fonksiyonları
• Değişim (mübadele) Aracı (Medium of exchange)
– Alışveriş ve borçların ödenmesinde para takastan (barter) daha
etkili bir araçtır.
• Hesap Birimi Aracı (Unit of Account)
– Fiyatların ve hesapların büyüklüğünü ölçen bir birimdir.
• Değer Saklama Aracı (Store of value)
– Para gelecekte alışverişte kullanılmak üzere elde tutulabilir.
• Borçların (gelecekte geri ödemelerin) para birimi cinsinden
belirlenmesi
3
©The McGraw-Hill Companies, 2005
Modern Bankacılık
• Finansal Aracı
– Borç verenle alanı biraraya getirme konusunda
uzmanlaşmış bir kurumdur.
• Örneğin ticari bankalar hükümetin izni altında kredi
verebilir ve mevduat kabul edebilir,
• Çek hesapları açabilir.
• Takas (Clearing) sistemi
– Bankalararasındaki borçların kapatıldığı bir dizi
düzenleme
4
©The McGraw-Hill Companies, 2005
Finansal Piyasalar hakkında genel bilgiler
• Finansal Varlık (Financial asset)
– Belirli bir dönem boyunca sahip olduğu kişiye belirli bir faiz
geliri getiren değerli kağıda verilen isimdir.
• Nakit (Cash)
– Banknot ve bozuk para, faiz geliri getirmez.
– Tüm varlıklar içinde en likit olanı nakit paradır.
• Bonolar (Bills)
– Bir seneden az vadeli, bilinen bir tarihte piyasaya çıkartan
kurum tarafından satın alınması garanti edilmiş finansal
varlık
– Likiditesi yüksektir
• Tahviller (Bonds)
– Uzun vadeli finasal varlıklardır, daha uzun zaman dilimleri
belirsizliği de arttırdığından daha az likittirler.
5
©The McGraw-Hill Companies, 2005
Finansal Piyasalar hakkında genel bilgiler
(devam)
• Hisse Senetleri (Industrial
shares,equities)
– Sahibine temettü geliri (kar payı) sağlar
– Likiditesi yüksek değildir.
6
©The McGraw-Hill Companies, 2005
Bankalar nasıl kredi
yaratırlar?
• Ticari bankalar sahip oldukları varlıkların ancak küçük
bir oranını ellerinde nakit olarak tutarlar.
– Bu orana Mevduat Munzam Karşılığı (Reserve Requirement
Ratio) denir.
– Böylelikle varlıklarının önemli bir kısmını krediye
dönüştürebilirler.
• Örnek:
– Sonsuz sayıda banka olduğunu, bankaların mevduatlarının
%10’ununu yasal karşılık olarak tutmaları gerektiğini
varsayalım.
– A kişisi 100 YTL’sini 1. Banka’ya yatırsın
– 1. Banka kasasında 10 YTL karşılık ayırır, kalan 90 lirayı kredi
olarak B kişisine verir.
– B kişisi 90 YTL’yi 2.Banka’ya yatırır. 2.Banka 9 YTL karşılık
ayırıp 81 YTL’sini 3. kişiye kredi olarak verir.
7
©The McGraw-Hill Companies, 2005
Bankalar nasıl kredi
yaratırlar? (2)
• Bankacılık sistemi olmadığında para arzı 100
YTL olarak kalacaktı.
• Ancak bankacılık sistemi, kredi
mekanizmasıyla piyasadaki para arzını
genişletir
• 3. kişi ile beraber para arzı=100+90+81
olarak genişlemiştir.
• Kişi sayısı sonsuza giderken, para arzı da
azalarak artmaya devam eder ve 1000 YTL’ye
ulaşır.
8
©The McGraw-Hill Companies, 2005
Parasal Taban (monetary base)
ve Para Çarpanı (money
multiplier)
• Para tabanı
– Piyasada dolaşan banknot ve bozuk para ile
bankacılık sistemi tarafından tutulan rezerv
para miktarı
• Para Çarpanı
– Parasal tabandaki 1 YTL’lik artışın para
arzında sebep olduğu artış miktarını ölçer.
9
©The McGraw-Hill Companies, 2005
Para Çarpanı
Varsayılım ki bankalar yatırılan D miktarındaki
mevduata karşılık cb oranında karşılık (R-rezerv)
ayırmış olsunlar, ve özel sektör bankadaki D miktar
mevduatının cp oranını elinde nakit (C) olarak tutsun.
Dolayısıyla R = cbD ve C = cp D
Para Tabanı H = C + R = (cb + cp) D
Para Arzı = C + D = (cp + 1) D
M =
(cp + 1)
H
(cp + cb)
M: Para Arzı
Para Arzı (M)= para çarpanı× para tabanı
10
©The McGraw-Hill Companies, 2005
Para Talebini Etkileyen Faktörler
•
•
•
İnsanlar değişik sebeplerden dolayı ellerinde
nakit bulundurmak isterler. Bu sebepler:
Alışveriş (Transaction) güdüsüyle yapılan
para talebi
İhtiyat (Precautionary) güdüsüyle yapılan
para talebi
Spekülasyon (Speculation) güdüsüyle
yapılan para talebi
11
©The McGraw-Hill Companies, 2005
Alışveriş Amaçlı Para Talebi
• Gelirlerin ele geçmesi zamanı ile ödeme
zamanlarının çakışmamasından dolayı
ortaya çıkar.
– İşçiler maaşlarını ayda bir alırlar, ancak
bütün ay boyunca mal ve hizmet alımlarını
gerçekleştirebilmek için ellerinde para
bulundururlar. Bunu etkileyen sebepler
• Reel gelir ve fiyatlar genel düzeyi
• Ekonomideki ödeme sistemi
12
©The McGraw-Hill Companies, 2005
İhtiyat Güdüsüyle Para Talebi
• Beklenmedik ödemeleri karşılamak için
elde tutulmak istenen nakit miktarıdır.
– Reel gelir ve fiyat düzeyi yanında, kişinin
psikolojik yapısına bağlıdır.
13
©The McGraw-Hill Companies, 2005
Spekülatif Para Talebi
• Para sadece bir değişim aracı değil, bir değer
biriktirme aracıdır da.
• Parayı bir değer biriktirme aracı olarak talep etmenin
bir nedeni spekülatif amaçlardır.
• Faiz oranına bağlıdır.
• Faiz oranı ile tahvil fiyatları arasında ters ilişki vardır.
• Eğer faiz oranının düşmesi bekleniyorsa tahviller daha
cazip hale gelir, yok eğer faizlerin yükselmesi
bekleniyorsa para daha cazip olacaktır.
14
©The McGraw-Hill Companies, 2005