Mehmet Serkan UMUZDAŞ1 Serpil UMUZDAŞ2 Ahmet Hakan

Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 3, Sayı: 15, Eylül 2015, s. 41-53
Mehmet Serkan UMUZDAŞ1
Serpil UMUZDAŞ2
Ahmet Hakan BAŞ3
İLKÖĞRETİM MÜZİK ÖĞRETMENLERİNİN TÜKENMİŞLİK
DÜZEYLERİNİN İNCELENMESİ
Özet
Bu çalışmanın amacı, Tokat ilinde çalışmakta olan ilköğretim müzik
öğretmenlerinin tükenmişliklerinin çeşitli değişkenlere göre ilişkisel olarak
incelenmesidir. Verilerin toplanması amacıyla Maslach Tükenmişlik Ölçeği
kullanılmıştır. Veriler, 20 Mart- 2 Nisan 2015 tarihleri arasında elde edilmiştir.
Ölçekte yaş, cinsiyet, medeni durum, öğrenim durumu, meslekte çalışma süresi
gibi demografik bilgiler ve tükenmişlik ile ilgili değerlendirmeyi amaçlayan
ifadeler yer almaktadır. Çalışmada, ilköğretim okullarında çalışan gönüllü 60
müzik öğretmenine ölçek dağıtılmış tamamından dönüş alınmıştır. Elde edilen
verilerle, öğretmenlerin tükenmişlik düzeyleri çeşitli değişkenlerle ilişkisel olarak
incelenmiştir. Araştırmada evli öğretmenlerin duygusal tükenme yaşadıkları, lisans
mezunu müzik öğretmenlerinin yüksek lisans mezunu müzik öğretmenlerine göre
daha fazla duyarsızlaştığı sonuçlarına ulaşılmıştır. Ayrıca müzik öğretmenlerinin
duygusal, duyarsızlaşma ve kişisel başarı boyutlarındaki tükenmelerini ekonomik
açıdan verilen ücretlerin az olmasına bağladıklarını ifade etmişlerdir.
Anahtar Kelimeler: Müzik eğitimi, tükenmişlik, öğretmen,
THE CORRELATION OF BURNOUT LEVELS OF PRIMARY
EDUCATION MUSIC TEACHERS
Abstract
The objective of this study is to examine the level of burnout of the primary
education music teachers working in Tokat, Turkey according to different variables
in a relational manner. Maslach Burnout Inventory was used for data collection.
Data were obtained between 20 March and 2 April 2015. The data comprises
Yrd. Doç. Dr., Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Devlet Konservatuvarı, [email protected]
Yrd. Doç. Dr., Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Devlet Konservatuvarı, [email protected]
3
Öğr., Tokat Güzel Sanatlar Lisesi Müzik Öğretmeni
1
2
Mehmet Serkan Umuzdaş - Serpil Umuzdaş – Ahmet Hakan Baş
42
statements which aim to make an evaluation regarding demographic information
such as age, sex, marital status, educational background, professional time and
level of burnout in music teachers. In the study, inventory was distributed to 60
voluntary music teachers working in primary education schools and feedback was
obtained from all of them. Through the data obtained, levels of burnout in teachers
were examined with different variables in a relational manner. The results of this
research show that, married teachers are emotionally exhausted and undergraduate
music teachers are much more desensitized compared to the postgraduate music
teachers. Moreover, they stated that they attribute the emotional exhaustion,
desensitization and burnout related to personal success levels in music teachers to
low salaries given in economic aspect.
Keywords: Music education, burnout, teacher
GİRİŞ
İnsanların işlerinde yaşadıkları ilişkilerin zorlaşması ve buna bağlı olarak bir şeylerin ters
gittiği yolundaki inancın artmasıyla gelişen süreç, bizi modern çağın önemli bir fenomeniyle
karşı karşıya bırakmaktadır. Tükenmişlik [burnout] olarak nitelendirilen bu fenomen, 1970’li
yıllarda Amerika’da özellikle insanlara hizmet verilen alanlarda çalışanlarda görülmeye
başlanmıştır (Gündüz, 2005:152).
Bu olgunun ilk tanımı yapan Psikiyatrist Freudenberger göre tükenmişlik, yıpranma ve
enerjinin tükenmesi durumudur(akt. Poyraz ve diğ. , 2015:10). Daha açık bir ifade ile kişilerin
içsel değerleri nedeni ile kendisini zorlaması ya da aile, iş, değerler sistemi veya toplum gibi
dışsal etkenler tarafından zorlanmaları sonucu enerjilerinin, direnç mekanizmalarının ve içsel
kaynaklarının tükenmesidir. Aşırı stres altında kişilerin motivasyonları, tutum ve davranışları
olumsuz bir biçimde etkilenmektedir. Bu durumun sık yaşanması ise toplamda tükenmişliği
beraberinde getirmektedir (Sweeney ve Summers, 2002: 225). Başka bir tanımda ise
tükenmişliği, duygusal açıdan dikkat ve emek isteyen şartlar altında uzun süre kalmaktan
kaynaklanan fiziksel, duygusal ve zihinsel olarak tükenme durumu olarak tanımlanmaktadır.
Araştırmacılar, duygusal açıdan dikkat ve emek isteyen durumların ise en sık olarak, bireyin
yüksek beklentiler içerisinde olmasının ve kronik durumsal stresin birleşiminden oluştuğunu
belirtmektedirler (Çimen ve Ergin, 2001:169).
Maslach’a göre ise tükenmişlik, işyerinde bulunan kronik stres kaynaklarına verilen uzun
süreli cevapları kapsayan psikolojik bir sendromdur (akt. Çapri, 2006: 63). Bu sendrom iş
hayatında yaşanan güçlükler ile yakından ilgili bir kavramdır. Özellikle sağlık hizmetleri,
müşteri hizmetleri, öğretmenlik gibi insan odaklı meslek gruplarında çalışanların, insanlar ile
çok yoğun derecede ilişkilerde bulunması ve bu ilişkilerin onları aşırı yıpratması zamanla
hizmet verdikleri insanlara karşı tutum ve davranışlarında değişikliklere neden olabilmektedir
(akt. Soykan, 2012: 22).
İş ile bütünleşmenin enerji, katılım ve yeterlilik olmak üzere üç bileşeni bulunmaktadır.
Tükenmişlik başladığında, iş ile bütünleşmenin bu üç bileşeninin yerini negatif yöndeki
karşılıkları almaktadır. Bireyin yaşadığı tatminsizliğin etkisiyle sahip olduğu enerji, zamanla
duygusal tükenmeye; katılım, duyarsızlaşmaya; yeterlilik duygusu da, kişisel başarı hissinde
azalmaya dönüşmektedir (Sürgevil, 2006; 136).
The Journal of Academic Social Science Yıl: 3, Sayı: 15, Eylül 2015, s. 41-53
43
İlköğretim Müzik Öğretmenlerinin Tükenmişlik Düzeylerinin Çeşitli
Değişkenlerle İlişkisi
Tükenmişlik, ilk başta bireysel düzeyde etkisini gösteren bir sendrom olsa bile bu durum
zaman içinde bireysel boyutları aşmaktadır. Bireyin sağlığını kaybetmesine ve moralinin
bozulmasına neden olan tükenmişlik, çalışma hayatı üzerinde de bazı olumsuz etkilere sahiptir.
Tükenmişliğin çalışma hayatı üzerindeki olumsuz etkilerinden biri, hizmet verilen
insanlara/müşterilere karşı yetersiz ilgi gösterilmesine neden olmasıdır. Tükenmişlik yaşayan
birey, diğer insanlara bakış açısını değiştirerek etrafındaki insanları bir nesne gibi görmeye
başlar. Böylece birey, hizmet verdiği insanların/müşterilerin ihtiyaçlarına önem vermeyen,
onlara saygısız ve kaba davranan bir şekilde hizmetini devam ettirir (Izgar, 2001b: 25). Bu ise
Maslach ve Zimbardo’nun (1982) ifadesiyle bireyin performansında düşüş meydana
getirmektedir. Bu düşüş genellikle yapılan işin niteliğinde ve kalitesinde kendisini
göstermektedir. Düşük performansın bir sonucu olarak motivasyon düşmekte ve birey kendisini
engellenmiş hissetmeye başlamaktadır. Bu durumdaki birey yaptığı işi artık umursamamakta
daha başarılı olma gibi bir kaygı taşımamaktadır. Dolayısıyla işi için daha fazla çaba
göstermemektedir (Maslach ve Zimbardo, 1982: 77). Hem iş için fazla çaba göstermemek, hem
de yaşanan sorunlardan dolayı bireyin kafasının dağınık olması iş yapma becerisi de
zayıflamaktadır (akt. Polatçı, 2008: 75).
İnsan yetiştirme görevi aileden sonra okula ve öğretmenlere verilmektedir. Çocukların
başta ailede başlayan eğitimleri, okulda öğretmenlerle devam etmektedir. Özellikle ilkokul
çağında öğretmen olgusu çocuk için çok önemlidir. İlkokul öğretmeninin nitelikli eğitim
vermesi, büyük oranda öğretmenin içinde bulunduğu durumdan memnuniyetine bağlı olabilir.
Öğretmenin mesleki tükenmişliğin azaltılmasının öğrencilerin sağlıklı bireyler olarak
yetiştirilmesinde önemli bir etken olduğu düşünülmektedir.
Bu amaçla, Türkiye’nin Tokat şehri il merkezinde çalışmakta olan ilköğretim müzik
öğretmenlerinin mesleki tükenmişlikleri belirlenerek, çeşitli değişkenler açısından ilişkisel
olarak incelenmiştir.
Yöntem
Araştırma Deseni
İlköğretim müzik öğretmenlerinin tükenmişlik düzeylerini tespit edip, çeşitli
değişkenlere göre incelenen bu araştırma betimsel niteliktedir.
Araştırma tarama modelindedir. Tarama modelleri, geniş grupları içeren evrenden
seçilmiş bir örneklem grup üzerinde yapılan, geçmişte ya da halen var olan bir durumu var
olduğu şekliyle incelemeyi amaçlayan araştırma yaklaşımlarıdır. Araştırmaya konu olan olay,
birey ya da nesne, kendi koşulları içinde ve var olduğu gibi tanımlanmaya çalışılır (Karasar,
1994: 173).
Veri Toplama Aracı
Verilerin toplanmasında anket kullanılmıştır. Anket iki bölümden oluşmaktadır. Birinci
bölümde yaş, cinsiyet, medeni durum, öğrenim durumu, kıdem gibi demografik bilgilerin yer
aldığı Kişisel Bilgi Formu, ikinci bölümde ise öğretmenlerin tükenmişlik düzeylerini tespit
etmeyi amaçlayan ve 22 ifadeden oluşan Maslach Tükenmişlik Ölçeği kullanılmıştır.
Maslach Tükenmişlik Ölçeği (MTÖ)
Akademik personelin tükenmişliğini ölçmek için 1981 yılında Maslach ve Jackson
tarafından geliştirilen Maslach Tükenmişlik Ölçeği üç farklı boyut üzerinden ölçmektedir.
The Journal of Academic Social Science Yıl: 3, Sayı: 15, Eylül 2015, s. 41-53
Mehmet Serkan Umuzdaş - Serpil Umuzdaş – Ahmet Hakan Baş
44
Bunlardan birincisi 9 ifadeden oluşan duygusal tükenme (DT) (emotional exhaustion),
ikincisi 5 ifadeden oluşan duyarsızlaşma (D) (depersonalization) ve sonuncusu 8 ifadeden
oluşan kişisel başarı (KB) (personal accomplishment) alt boyutudur.
Duygusal tükenme: Karmaşık tükenmişlik sendromunun başlıca ve en açık şekilde
gözlenebilen boyutu duygusal tükenmedir. İnsanlar kendilerinin ya da başkalarının yaşadığı
tükenmişliği anlatırken, en sık duygusal tükenmeyi kastederler. Duygusal tükenme fazla
yüklenmeyle başa çıkmanın bir yolu olarak kişinin duygusal ve bilişsel olarak işinden
uzaklaşmasına yol açar (Maslach ve diğerleri; 2001:401).
Duyarsızlaşma: Duyarsızlaşma kişinin kendisi ile hizmetten yararlananlar arasına
mesafe koyma girişimidir. Kendinden ve işinden uzaklaşan çalışanlar, işe yönelik idealizmlerini
ve coşkularını kaybederler. Hizmet verilen kişilere aldırış etmeme, düşmanlık içeren olumsuz
tepkilerde bulunma sıklıkla görülen davranış biçimleridir. Yapılan araştırmalar duygusal
tükenmeyle duyarsızlaşma arasında önemli bir ilişki olduğunu ortaya koymaktadır. Küçültücü
bir dil kullanma, insanları kategorize etme, katı kurallara göre iş yapma ve endişe
duyarsızlaşmanın belirtileri arasındadır (Torun, 1997: 45). Duyarsızlaşma, tükenmişliğin
kişilerarası boyutunu ifade etmektedir (Budak ve Sürgevil, 2005: 96)
Kişisel Başarı Duygusunda Azalma: Duygusal ve fiziksel olarak tükenen, hizmet
verdiği insanlara ve kendine yönelik olumsuz bir tutum içine giren kişiler, yaptıkları işlerin
gerektirdiği talepleri yerine getirmekte zorlandıklarından kişisel yeterlik duyguları azalır. Bu
anlamda, kişisel başarı duygusunun azalması diğer iki yapıyla birlikte görülür (Maslach ve
diğerleri, 2001: 401). Bu boyut, kişinin bir başkasına olumsuz yanıtlar vermesini, düşük moral,
kişiler arası anlaşmazlık, düşük üretkenlik, başkaları ile başa çıkmada yetersizlik ve benlik
saygısının azalmasını içerir (Baysal, 1995: 14).
Maslach Tükenmişlik Ölçeği (MTÖ) Türkçe uyarlaması Ergin (1992) tarafından
yapılmış olup, doktor ve hemşireler üzerinde yapılan çalışmada Cronbach Alpha iç tutarlık
katsayısı duygusal tükenme (DT), duyarsızlaşma (DY) ve kişisel başarı (KB) alt ölçekleri için
sırasıyla .83, .65 ve .72 bulunmuştur. Aynı çalışmada hesaplanan test-tekrar test güvenirlik
katsayıları ise sırasıyla .83, .72 ve .67 olarak bulunmuştur.
Ölçeğin öğretmen örnekleminde geçerlik ve güvenirlik çalışması ilk kez Girgin (1995)
ile Sucuoğlu ve Kuloğlu (1996) tarafından ayrı ayrı yapılmıştır. Girgin yaptığı çalışmada
MTÖ’nün güvenirliğini belirlemek amacıyla, test-tekrar test yöntemi ve iç tutarlık katsayısının
hesaplanması yöntemlerini kullanmıştır. Yapılan test-tekrar test yöntemi ile DT, DY ve KB alt
ölçekleri için elde edilen güvenirlik katsayıları sırasıyla .86, .68 ve .83 bulunmuştur. Ölçeğin
güvenirliği için yapılan bir diğer işlemde alt ölçeklerin Cronbach-Alpha katsayılarına bakılmış
ve sonuç DT için, .87, DY için, .63 ve KB için .74 bulunmuştur.
Sucuoğlu ve Kuloğlu’nun(1996) çalışmalarında ise MTÖ’nün güvenirlik çalışması için
Cronbach-Alpha katsayıları hesaplanmış ve testi yarılama tekniği kullanılmıştır. Buna göre
MTÖ’nün alt ölçeklerinin Cronbach-Alpha katsayıları DT, DY ve KB için sırasıyla; .82, .73 ve
.60; testi yarılama tekniği sonucunda elde edilen güvenirlik katsayıları ise sırasıyla .77, .75 ve
.42 bulunmuştur.
Verilerin Toplanması
Veriler, 20 mart- 2 nisan 2015 tarihleri arasında elde edilmiştir.
The Journal of Academic Social Science Yıl: 3, Sayı: 15, Eylül 2015, s. 41-53
45
İlköğretim Müzik Öğretmenlerinin Tükenmişlik Düzeylerinin Çeşitli
Değişkenlerle İlişkisi
Tokat merkezde bulunan ilköğretim okullarında çalışan 69 müzik öğretmeni bulunmaktadır. Bu
çalışmada, çalışmaya katılmaya gönüllü 60 müzik öğretmenine ölçek dağıtılmış tamamından
dönüş alınmıştır. Çalışmada kullanılan iki bölümlü anketle, ilköğretim müzik öğretmenlerinin
demografik özellikleri elde edilmiş, ayrıca öğretmenlerin tükenmişlik puanlarının yaş, medeni
durum, eğitim düzeyi, kıdem ve ücret değişkenlerine göre farklılık gösterip göstermediği
saptanmıştır.
Tablo 1. Öğretmenlerin Demografik Özellikleri
Değişkenler
Yaş
Cinsiyet
Medeni durum
Eğitim Durumu
Kıdem
Ekonomik açıdan
tatmin
21-30
31-40
51 ve üzeri
Erkek
Kadın
Evli
Bekar
Lisans
Yüksek Lisans
1-5 yıl
6-10
11-15 yıl
21 yıl veya daha fazla
Az
Orta
Tatmin Etmiyor
n
20
39
1
36
24
49
11
56
4
20
31
7
2
23
12
25
%
33.3
65
1.6
60
40
81.7
18.3
93.3
6.7
33.3
51.7
11.7
3.3
38
20
41.7
Verilerin Analizi
Tükenmişlik ölçeğinden elde edilen puanların dağılımlarının normal olup olmadığını
test etmek amacıyla Kolmogorov-Smirnov ve Shapiro-Wilk testleri uygulanmış ve gözlem
değerlerinin her iki durumda da normal dağılım göstermediği anlaşılmıştır. Dağılımın normal
olmamasından dolayı tükenmişlik alt ölçek puanları açısından, öğretmenlerin demografik
değişkenlerine bağlı bir farklılaşmanın olup olmadığını değerlendirmek için non parametrik
testlerden ikili gruplar için Mann Whitney U-Testi, üç veya daha fazla grup için ise Kruskal
Wallis H-Testi uygulanmıştır.
Bulgular ve Yorum
Çalışmaya katılan öğretmenlerin tükenmişlik puanları ile demografik özelikleri
arasındaki ilişki durumu aşağıdaki tablolarda verilmiştir.
Tablo 2. Öğretmenlerin Tükenmişlik puanları ile Demografik Özellikleri arasındaki ilişki
36
Sıra
Ort.
28,04
Sıra
Top.
1009,50
24
49
34,19
33,86
820,50
1659,00
Duygusal
Tükenme
Cinsiyet
Grup
N
Erkek
Medeni Hali
Kadın
Evli
U
P
343,50
0
,177
105,00
0
,001**
The Journal of Academic Social Science Yıl: 3, Sayı: 15, Eylül 2015, s. 41-53
Mehmet Serkan Umuzdaş - Serpil Umuzdaş – Ahmet Hakan Baş
46
Bekar
Lisans
11
56
15,55
31,46
171,00
1762,00
Yüksek
Lisans
4
17,00
68,00
Duyarsızlaşma
Cinsiyet
Erkek
36
28,44
1024,00
Medeni Hali
Kadın
Evli
24
49
33,58
32,59
806,00
1597,00
Bekar
Lisans
11
56
21,18
31,71
233,00
1775,50
Yüksek
Lisans
4
13,62
54,50
Kişisel Başarı
Cinsiyet
Erkek
48
29,58
1420,00
Medeni Hali
Kadın
Evli
12
49
34,17
30,01
410,00
1470,50
Bekar
Lisans
11
54
32,68
29,55
359,50
1655,00
Yüksek
Lisans
4
43,75
175,00
Öğrenim
Durumu
Öğrenim
Durumu
Öğrenim
Durumu
58,000
,115
358,00
0
,256
167,00
0
,047*
44,500
,042*
244,00
0
,414
245,50
0
,645
59,000
,123
Karşılaştırmalarda Mann WhitneyTesti Kullanılmıştır. DT: Duygusal Tükenme, DYS: Duyarsızlaşma,
KB: Kişisel Başarı, *: p<0,05, **: p<0,01.
Öğretmenlerin DT, DYS ve KB puanlarının cinsiyet ve medeni halleri arasındaki ilişki
Tablo 2’de özetlenmiştir. Erkek ve kadın öğretmenlerin DT, DYS ve KB puanları arasındaki
farkların anlamlı olmadığı görülmektedir. Öğretmenlerin medeni hâlleri ile DYS ve KB puanları
arasında herhangi bir anlamlı farklılık yoktur. Fakat DT puanlarına bakıldığında evli
öğretmenlerin duygusal tükenme yaşadıkları görülmektedir. Öğretmenlerin öğrenim durumu ile
DT ve KB puanları açısından anlamlı bir farklılık gözlemlenmemiş iken; DYS boyutundaki
(p<0.05) fark anlamlı bulunmuştur.
Araştırmaya göre; erkek ve kadın öğretmenlerin tükenmişlik puanları arasında anlamlı
fark bulunmamaktadır. Diğer bir deyişle öğretmenlerin cinsiyeti ile tükenmişlik arasında bir
ilişki yoktur. Literatür incelendiğinde genellikle çalışmaların ilişki olmadığı yönündeki
bulgularına rastlanmaktadır. Bu konuda yapılan araştırmalarda cinsiyet faktörünün tükenmişliği
etkilemediği sonuçlarına ulaşılmıştır (Sutherland ve Cooper, 1993; Yıldırım 1997; Haran vd.
1998; Çokluk 1999; Gökçakan ve Özer, 1999; Kırılmaz, Çelen ve Sarp 2000; Seğmenli, 2001;
Dolunay, 2001; Gündüz 2004; Naktiyok ve Karabey 2005; Kurçer, 2005; Maraşlı, 2005;
Cemaloğlu ve Şahin, 2007).
Araştırmanın bulgularına göre; öğretmenlerin evli veya bekâr olmaları ile tükenmişlik
puanları arasında anlamlı farklılık olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Diğer bir deyişle öğretmenlerin
The Journal of Academic Social Science Yıl: 3, Sayı: 15, Eylül 2015, s. 41-53
47
İlköğretim Müzik Öğretmenlerinin Tükenmişlik Düzeylerinin Çeşitli
Değişkenlerle İlişkisi
medeni durumu ile tükenmişlik arasında bir ilişki vardır (Ergin 1992; Torun 1995; Örmen 1993;
Tümkaya 1996; Gökçakan ve Özer, 1999; Izgar 2001a; Seğmenli, 2001; Tuğrul ve Çelik 2002;
Maraşlı, 2005; Küçüksüleymanoğlu, 2007; Poyraz ve Sürücüoğlu, 2015). Yapılan önceki
çalışmalar da araştırmanın sonucunu desteklemektedir.
Araştırmada öğretmenlerin lisans veya yüksek lisans düzeyinde eğitim görmüş olmaları
ile tükenmişlik puanları arasında anlamlı farklılık bulunmamaktadır. Diğer bir deyişle
öğretmenlerin eğitim düzeyi ile tükenmişlik düzeyleri arasında bir ilişki yoktur. Literatürde
çalışanların eğitim düzeyi ile tükenmişlik arasındaki ilişkiyi inceleyen çalışma bulguları
destekleyen araştırmalar vardır (Poyraz ve Sürücüoğlu, 2015).
Tablo 3’de ise ilköğretim müzik öğretmenlerinin tükenmişlik puanlarının yaş, kıdem ve
ekonomik açıdan tatmin arasındaki ilişki durumu özetlenmiştir.
Tablo 3. İlköğretim Müzik Öğretmenlerinin Tükenmişlik Puanlarının Yaş, Kıdem ve Ekonomik
Açıdan Tatmin Arasındaki İlişki
Duygusal
Tükenme
Yaş
Grup
21-30
31-40
51 ve üzeri
Meslekte çalışma 5 yıl veya daha az
yılı
6-10
11-15
21 veya daha fazla
Ekonomik açıdan Orta
tatmin
Az
Tatmin Etmiyor
Duyarsızlaştırma
Yaş
21-30
31-40
51 ve üzeri
Meslekte çalışma 5 yıl veya daha az
yılı
6-10
11-15
21 veya daha fazla
Ekonomik açıdan Orta
tatmin
Az
Tatmin Etmiyor
Kişisel Başarı
Yaş
21-30
31-40
51 ve üzeri
20
39
1
21
Sıra
Ort.
21,45
35,27
25,50
25,85
31
7
2
23
31,53
37,79
35,50
22,89
12
25
43,33
31,34
20
39
1
20
26,05
33,04
20,50
24,90
31
7
2
23
33,98
30,64
32,00
24,48
12
25
47,00
28,12
20
39
1
33,68
28,44
47,50
N
Sd
X2
P
2
8,542
,014*
3
2,971
,396
2
11,139
,004*
2
2,531
,282
3
3,414
,332
2
14,368 ,001**
2
2,173
,337
The Journal of Academic Social Science Yıl: 3, Sayı: 15, Eylül 2015, s. 41-53
Mehmet Serkan Umuzdaş - Serpil Umuzdaş – Ahmet Hakan Baş
Meslekte çalışma 5 yıl veya daha az
yılı
6-10
11-15
21 veya daha fazla
Ekonomik açıdan Orta
tatmin
Az
Tatmin Etmiyor
20
29,30
31
7
2
23
30,40
31,86
39,25
25,30
12
25
48
3
,645
,886
2
9,132
,010*
43,67
28,96
Karşılaştırmalarda Kruskal Wallis H-Testi Kullanılmıştır. DT: Duygusal Tükenme, DYS: Duyarsızlaşma,
KB: Kişisel Başarı, *: p<0,05, **: p<0,01.
Tablo 3’te ise müzik öğretmenlerinin DT, DYS ve KB puanlarının yaş, meslekte
çalışma yılı ve ekonomik açıdan tatmin arasındaki ilişki özetlenmiştir. Öğretmenlerin yaşları ile
DYS ve KB puanları bakımından anlamlı fark bulunmamıştır. Ancak DT puanlarına
bakıldığında 31-40 yaşları arasında öğretmenlerin duygusal tükenme yaşadıkları söylenebilir.
Meslekte çalışma yılları ile DT, DYS ve KB puanları arasında anlamlı farklılık yoktur.
Ekonomik açıdan tatmin değişkeni ile DT, DYS ve KB puanları arasında anlamlı farklılık
bulunmuştur.
Bu araştırmada, öğretmenlerin yaşları ile tükenmişlik puanları arasında anlamlı fark
bulunmamıştır. Buna göre; bu çalışma için, yaş ile tükenmişlik arasında bir ilişki olmadığını
söylemek mümkündür. Literatürde yaş ve tükenmişliğin ilişkili olmadığı sonucuna ulaşan
benzer çalışmalar bulunmaktadır (Maraşlı, 2005; Kayabaşı 2008; Başol ve Altay, 2009). Bu
araştırmadan elde edilen sonuçların aksine yaşın tükenmişliği etkileyen bir faktör olduğu diğer
bazı araştırmalarda da yer almaktadır (Torun 1995; Tümkaya 1996; Sucuoğlu, Kuloğlu-Aksaz
1996; Gündüz, 2000; Tuğrul ve Çelik 2002; Naktiyok ve Karabey 2005; Küçüksüleymanoğlu,
2007; Otacıoğlu, 2008).
Bu araştırmanın bulgularına göre öğretmenlerin kıdemleri ile tükenmişlik puanları
arasında anlamlı farklılık yoktur. Buna göre; bu çalışma için, çalışanın kıdemi ile tükenmişlik
arasında bir ilişki olmadığını söylemek mümkündür. Literatürde çalışanın kıdemi ile
tükenmişlik düzeyleri arasında bir ilişki olmadığına ilişkin benzer çalışmalar mevcuttur
(Gökçakan ve Özer, 1999; Seğmenli, 2001; Deryakulu, 2005; Kurçer, 2005; Maraşlı, 2005;
Şahin 2007; Küçüksüleymanoğlu, 2007; Kayabaşı 2008; Başol ve Altay, 2009). Bunun yanı sıra
bu konuda ilişki saptayan araştırmalar da mevcuttur (Ergin 1992; Torun 1995; Tümkaya 1996;
Sucuoğlu, Kuloğlu-Aksaz, 1996; Gündüz, 2000; Tuğrul ve Çelik 2002; Dolunay, 2002; Gündüz
2004; Otacıoğlu, 2008; Poyraz ve Sürücüoğlu, 2015).
İlköğretim müzik öğretmenlerinin işlerinden ekonomik açıdan tatmin olma durumları ile
tükenmişlik puanları arasında anlamlı fark bulunmuştur. Tükenmiş olma durumu, büyük ölçüde
çalışanın mesleğinden elde ettiği maddi kazanca bağlıdır. Çalışan, işinden elde ettiği maddi
kazançla yaşamsal ve mesleki ihtiyaçlarını karşılayabilmelidir. Araştırmalar ücretlerin çalışanlar
için çok önemli olduğunu göstermektedir ve mesleki tükenmişliğin gelir düzeyi ile olumlu bir
ilişkisinin olduğunu belirten bulgular vardır (Tümkaya 1996; Seğmenli, 2001; Otacıoğlu, 2008).
Sonuç
Çalışmadan elde edilen bulgular değerlendirildiğinde, müzik öğretmenlerinin mesleki
tükenmişlik durumu ile ilgili aşağıdaki sonuçlara ulaşılmıştır:
The Journal of Academic Social Science Yıl: 3, Sayı: 15, Eylül 2015, s. 41-53
49









İlköğretim Müzik Öğretmenlerinin Tükenmişlik Düzeylerinin Çeşitli
Değişkenlerle İlişkisi
Erkek ve kadın öğretmenlerin DT, DYS ve KB puanları arasındaki farkların anlamlı
olmadığı görülmektedir.
Müzik öğretmenlerinin medeni hâlleri ile DYS ve KB puanları arasında herhangi bir
anlamlı farklılık yoktur.
Müzik öğretmenlerinin medeni halleri ile DT puanlarına bakıldığında ise evli
öğretmenlerin duygusal tükenme yaşadıkları görülmektedir.
Müzik öğretmenlerinin öğrenim durumu ile DT ve KB puanları açısından anlamlı bir
farklılık gözlemlenmemiştir.
Öğrenim durumu ile DYS puanlarına bakıldığında ise lisans mezunu müzik
öğretmenlerinin yüksek lisans mezunu müzik öğretmenlerine göre daha fazla
duyarsızlaştığı söylenebilir.
Müzik öğretmenlerinin yaşları ile DYS ve KB puanları bakımından anlamlı fark
bulunmamıştır.
Müzik öğretmenlerinin yaşları ile DT puanlarına bakıldığında ise 31-40 yaşları arasında
öğretmenlerin duygusal tükenme yaşadıkları söylenebilir.
Meslekte çalışma yılları ile DT, DYS ve KB puanları arasında anlamlı farklılık
görülmemiştir.
Ekonomik açıdan tatmin değişkeni ile DT, DYS ve KB puanları arasında anlamlı
farklılık bulunmuştur. Müzik öğretmenlerinin duygusal, duyarsızlaşma ve kişisel başarı
boyutlarındaki tükenmelerini ekonomik açıdan verilen ücretlerin az olmasına
bağladıkları söylenebilir.
Tükenmişliğin tedavisi bireyde, değişim ve yenilenme duygusunu sağlar. Bu sözü
edilen tedavi bazen tıbbi bir alt yapılı, bazen de tamamen özel yaşamdaki etkinlikleri
düzenleyici olabilmekte ve bireyin boş zamanlarını kendini iyi hissedecek şekilde planlamasını
sağlayıcı etkinlikleri içermektedir. Bunların yanı sıra iş sorumluluğunda ve kadrosunda
değişiklik, tatil, profesyonel gelişmeyle ilgili çalışma gruplarına katılmak, günlük egzersizler,
masaj ya da yoga gibi terapiler destekleyici olabilmektedir. Tükenmişliği azaltmanın bir başka
yolu ise iş yaşamı ile iş dışındaki yaşam arasında, işteki talepleri aile ve arkadaşlarla geçirilen
zamandan fedakârlık etmeden yerine getirebilecek bir denge oluşturmaktır (Maraşlı, 2005: 32).
Tükenmişlik sendromu ile baş edebilme yöntemleri oluşturmak ve bunları yaşama
geçirebilmek için bireysel kontrol olanakları çok önemlidir. İş ortamlarını kontrol etme
olasılığının
az
olduğu
yerlerde
bireysel
baş
etme
yöntemleri
öncelik
kazanmaktadır. Tükenmişlik sendromunu önlemek ya da iyileştirmek için takım çalışması
oluşturmak bir başka yararlı yöntemdir. İşyerinde sosyal destek amaçlı gruplar kurmak ve
toplantılar düzenlemek benzer koşullar altında çalışanların iş ortamlarının zorlukları ve stresle
baş etme yöntemleri hakkında karşılıklı fikir alıp vermelerini sağlamak için uygun bir ortam
olabilir (Ersoy ve diğ 2001: 1).
KAYNAKLAR
BAŞOL, G, ve ALTAY, M, (2009), “Eğitim Yöneticisi ve Öğretmenlerin Tükenmişlik
Düzeylerinin İncelenmesi”, Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, Y. 15, S.58,
s.191-216
The Journal of Academic Social Science Yıl: 3, Sayı: 15, Eylül 2015, s. 41-53
Mehmet Serkan Umuzdaş - Serpil Umuzdaş – Ahmet Hakan Baş
50
BAYSAL, A, (1995), Lise ve dengi okul öğretmenlerinde tükenmişliğe etki eden
faktörler, Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü,
İzmir.
BUDAK, G, ve SÜRGEVİL, O, (2005), “Tükenmişlik ve Tükenmişliği Etkileyen
Örgütsel Faktörlerin Analizine İlişkin Akademik Personel Üzerinde Bir
Uygulama”, D.E.Ü.İ.İ.B.F. Dergisi, Y.20, S. 2, s. 95-108.
CEMALOĞLU, N, ve ŞAHİN, D, (2007), “Öğretmenlerin Mesleki Tükenmişlik
Düzeylerinin Farklı Değişkenlere Göre İncelenmesi”, Kastamonu Eğitim Dergisi,
Y. 15, S. 2, s. 465-484.
ÇAPRİ, B, (2006), “ Tükenmişlik Ölçeğinin Türkçe Uyarlaması: Geçerlik ve Güvenirlik
Çalışması”, Mersin Üniversitesi Fakültesi Dergisi, Y. 2, S. 1, s. 62-77.
ÇİMEN, M, ve ERGİN, C, (2001), “Türk Silahlı Kuvvetleri Sağlık Personelinin
Tükenmişlik Düzeylerinin İncelenmesi”, Gülhane Tıp Dergisi, Y. 43, S. 2, s. 169176.
ÇOKLUK, Ö, (1999), Zihinsel ve İşitme Engelliler Okulunda Görev Yapan Yönetici ve
Öğretmenlerde Tükenmişliğin Kestirilmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi,
Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
DERYAKULU, D, (2005), “Bilgisayar Öğretmenlerinin Tükenmişlik Düzeylerinin
İncelenmesi”, Eurasian Journal of Educational Research. S. 19, s. 35-53.
DOLUNAY, A, B, (2001), Keçiören İlçesi Genel Liseler ve Teknik- Ticaret- Meslek
Liselerinde Görevli Öğretmenlerde Tükenmişlik Durumu Araştırması,
Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri
Enstitüsü, Ankara.
DOLUNAY, B, (2002), “Keçiören İlçesi Genel Liseler Ve Teknik-Ticaret-Meslek
Liselerinde Görevli Öğretmenlerde Tükenmişlik Durumu Araştırması”, Ankara
Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası, Y. 55, S. 1, s. 51-62.
ERGİN, C, (1992), “Doktor ve hemşirelerde tükenmişlik ve Maslach Tükenmişlik
Ölçeği'nin Uyarlanması”, VII. Ulusal Psikoloji Kongresi Bilimsel Çalışmaları,
Türk Psikologlar Derneği Yayınları, s. 143-154, Ankara.
ERSOY, F, YILDIRIM, C, ve EDİRNE, T, (2001), “Tükenmişlik Sendromu”, Sürekli
Tıp Eğitimi Dergisi, Y. 10, S. 2.
GİRGİN, G, (1995), İlkokul Öğretmenlerinde Meslekten Tükenmişliğin Gelişimini
Etkileyen Değişkenlerin Analizi Ve Bir Model Önerisi, Yayınlanmamış doktora
tezi, DEÜ, İzmir.
GÖKÇAKAN, Z, ve ÖZER, R, (1999), “Rehber Öğretmenlerde Tükenmişlik”, Rize:
Rehberlik ve Araştırma Merkezi Müdürlüğü Yayınları, Y. 9, S. 1.
GÜNDÜZ, B, (2000), Hemşirelerde Stresle Başa Çıkma Biçimleri ile Tükenmişlik
Arasındaki ilişkilerin incelenmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi,
Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Trabzon.
The Journal of Academic Social Science Yıl: 3, Sayı: 15, Eylül 2015, s. 41-53
51
İlköğretim Müzik Öğretmenlerinin Tükenmişlik Düzeylerinin Çeşitli
Değişkenlerle İlişkisi
GÜNDÜZ, B, (2004), Öğretmenlerde Tükenmişliğin Akılcı Olmayan İnançlar ve Bazı
Mesleki Değişkenlere Göre Yordanması, Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ç.Ü.
Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
GÜNDÜZ, B, (2005), “İlköğretim Öğretmenlerinde Tükenmişlik”, Mersin Üniversitesi
Eğitim Fakültesi Dergisi, Y. 1, S. 1, s. 152-166.
HARAN, S, DEVRİMCİ, ÖZGÜVEN, H, ÖLMEZ, Ş, ve SAYIL, I, (1998), “Ankara
Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastaneleri ve Ankara Numune Hastanesinde çalışan
doktor ve hemşirelerde tükenmişlik düzeyleri”, Kriz Dergisi, Y. 6, S. 1, s. 75-84.
IZGAR, H, (2001a), “Okul Yöneticilerinin Tükenmişlik Düzeyleri”, Kuram ve
Uygulamada Eğitim Yönetimi Dergisi, S. 27, s. 335-340.
IZGAR, H, (2001b), Okul Yöneticilerinde Tükenmişlik, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara.
KARASAR, N, (1994), Bilimsel Araştırma Yöntemi (6.Basım), 3A Araştırma Eğitim
Danışmanlık Ltd., Ankara.
KAYABAŞI, Y, (2008), “Bazı Değişkenler açısından öğretmenlerin mesleki tükenmişlik
düzeyleri”. Sosyal Bilimler Dergisi, S. 20, s. 191-212.
KIRILMAZ, A, ÇELEN, Y, ve SARP, N, (2000), “İlköğretim’de Çalışan Bir Öğretmen
Grubunda “Tükenmişlik Durumu” Araştırması” A.Ü. Sağlık Eğitim Fakültesi,
İlköğretim-Online, Y. 2, S. 1, s. 2-9.
KURÇER, M, A, (2005), “Harran Üniversitesi Tıp Fakültesi Hekimlerinin İş Doyumu ve
Tükenmişlik Düzeyleri”, Harran Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, Y. 2, S. 3, s.
10-15.
KÜÇÜKSÜLEYMANOĞLU, R. (2007). “Eğitim Fakültesi Öğretim Elemanlarının
Tükenmislik Düzeyleri”. EJER Dergisi. 28: 101-112.
MARAŞLI, M, (2005), “Bazı Özelliklerine ve Öğrenilmiş Güçlülük Düzeylerine Göre
Lise Öğretmenlerinin Tükenmişlik Düzeyleri”, Mesleki Sağlık ve Güvenlik
Dergisi, S. Temmuz-Ağustos-Eylül, s. 27-33.
MASLACH, C, SCHAUFELI, W, B, ve LEITER, M, P, (2001), “Job Burnout”, Annual
Review of Psychology, S. 52, s. 397-422.
MASLACH, C, ve ZIMBARDO, P, G, (1982), Burnout – The Cost of Caring, PrenticeHall, Inc., Englewood Cliffs, New Jersey.
NAKTİYOK, A, ve KARABEY, C, N, (2005). “İşkoliklik ve Tükenmişlik Sendromu”,
İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, S. 2, s.179-198.
OTACIOĞLU, S. G. (2008). “Müzik Öğretmenlerinde Tükenmişlik Sendromu ve
Etkileyen Faktörler”. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 9(15) : 103116.
ÖRMEN, U, (1993), Tükenmişlik Duygusu ve Yöneticiler Üzerinde Bir Uygulama,
yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
The Journal of Academic Social Science Yıl: 3, Sayı: 15, Eylül 2015, s. 41-53
Mehmet Serkan Umuzdaş - Serpil Umuzdaş – Ahmet Hakan Baş
52
POLATÇI, S, (2008),” Tükenmişlik Sendromu Akademisyenler Üzerinde Bir Uygulama
(GOÜ Örneği)”, Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Y.
10, S. 2, s. 69-96.
POYRAZ, K, ve SÜRÜCÜOĞLU, H, (2015), “İlk ve Orta Öğretim Okul Yöneticilerinde
Tükenmişlik (Kütahya İl Merkezi Örneği)”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal
Bilimler Dergisi, S. 44, s. 9-23.
SEĞMENLİ, S, (2001), Rehber Öğretmenlerde Tükenmişlik Düzeylerinin İncelenmesi,
Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü, Ankara.
SOYKAN, E, (2012), Örgütsel Bağlılık ve Tükenmişlik İlişkisi: Eğitim Sektöründe Bir
Uygulama, Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü, Diyarbakır.
SUCUOĞLU, B, ve KULOĞLU, N, (1996), “Özürlü çocuklarla çalışan öğretmenlerde
tükenmişliğin değerlendirilmesi”, Türk Psikoloji Dergisi, Y. 10, S. 36, s. 44-60.
SUTHERLAND, V, J, ve COOPER, C, L, (1993), “Identifying Distress Among General
Practitioners”, Predictors Of Psychological Ill-Health And Job Disssatisfaction,
Soc Sci Med; 37.
SÜRGEVİL, O, (2006), “Tükenmişlik Sendromu”, (Ed. M.Şerif Şimşek ve Said Kıngır),
“Çağdaş Yönetim Araçlarından Seçmeler”, s. 35-52, Nobel Yayın Dağıtım,
Ankara.
SWEENEY, J, T, ve SUMMERS, S, L, (2002), “The Effect of the Busy Season
Workload On Public Accountants’ Job Burnout”, Behavioral Research In
Accounting, Y. 14, S. 1, s. 223- 245.
ŞAHİN, D, (2007), Öğretmenlerin Mesleki Tükenmişlik Düzeyi (Ankara ili İlk ve
Ortaöğretim Okulları Örneği), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi
Üniversitesi Eğitim Bilimleri Bölümü, Ankara.
TORUN, A, (1995), Tükenmişlik, Aile Yapısı ve Sosyal Destek İlişkileri Üzerine Bir
İnceleme, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü, İstanbul.
TORUN, A, (1997), “Stres ve Tükenmişlik”, (Ed. Suna Tevrüz), “Endüstri ve Örgüt
Psikolojisi”, 2.Baskı, s. 43-53, Türk Psikologlar Derneği ve Kalite Derneği Ortak
Yayını, İstanbul.
TUĞRUL, B, ve ÇELİK, E, (2002), “Normal Çocuklarla Çalışan Anaokulu
Öğretmenlerinde Tükenmişlik”, Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi
Dergisi, Y. 2, S.12.
TÜMKAYA, S, (1996), Öğretmenlerdeki Tükenmişlik Görülen Psikolojik Belirtiler Ve
Başaçıkma Davranışları, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çukurova
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
The Journal of Academic Social Science Yıl: 3, Sayı: 15, Eylül 2015, s. 41-53
53
İlköğretim Müzik Öğretmenlerinin Tükenmişlik Düzeylerinin Çeşitli
Değişkenlerle İlişkisi
YILDIRIM, F, (1996), Banka Çalışanlarında İş Doyumu ve Algılanan Rol Çatışması ile
Tükenmişlik Arasındaki İlişki, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe
Üniversitesi, Ankara.
The Journal of Academic Social Science Yıl: 3, Sayı: 15, Eylül 2015, s. 41-53