pdf slayt - Asya Ahileri

1. ÜNİTE: XX. YÜZYIL BAŞLARINDA DÜNYA
I. DÜNYA SAVAŞI (1914-1918)
1914 yılında başlayıp 1918 yılına kadar süren Birinci Dünya
Savaşı, o tarihe kadar insanlığın görmediği en büyük, en felaketli, en
kanlı savaş olmuştur.
1871 yılında Alman birliği kurulduğu zaman, Almanya sömürgesi
olmayan güçlü bir Avrupa ülkesi idi. Almanlar; İtalya ile Avusturya
arasındaki anlaşmazlığı çözerek (1883) üçlü Bağdaşma (ittifak)
oluşturdular (Almanya, Avusturya-Macaristan, İtalya)
Üçlü bağdaşmanın kurulması karşısında, Fransa ile Rusya arasında
buna benzer bağdaşma gerçekleştir.
İngiltere 1907 yılında üçlü anlaşma (İtilâf) grubuna katıldı.
Savaştan Önce
İtilaf Devletleri: İngiltere, Fransa, Rusya
İttifak
Almanya,Avusturya-Macaristan
Devletleri:
İmparatorluğu, İtalya
Savaş Başladıktan Sonra
İtilaf Devletleri: İngiltere, Fransa, Rusya Sırbistan, İtalya,
Yunanistan Romanya, Japonya, Brezilya,
Amerika Birleşik Devletleri
İttifak
Almanya, Avusturya-Macaristan
Devletleri:
İmparatorluğu Osmanlı Devleti,
Bulgaristan
Kısaca Savaşın Nedenlerini iki başlık adlında özetleye biliriz.
1- Genel Sebepleri:
-Fransız İhtilâli sonucunda özellikle milliyetçilik akımından etkilenen
biletler, büyük devletlerin kışkırtması sonucu çıkan ayaklanmalar
-Sanayi İnkılabı sonucu hammadde ihtiyacını karşılamak için Avrupalı
devletlerinin sömürge arayışına girmeleri ve aralarındaki ekonomik
rekabet.
2- Savaşın Özel Sebepleri:
1. İngiltere ile Almanya arasındaki ekonomik yarış gelir.
2. Fransa 1871’de Almanlara yenilmenin acısını unutamıyor, bu
yenilginin öcünü almak istiyordu.
3. İngilizlerin Rusları Balkanlar’da serbest bırakması AvusturyaMacaristan imparatorluğu ile Osmanlıların işine gelmiyordu.
Çünkü bu imp. İçinde İslâv ırkından olanları etkiliyordu.
4. Rus çıkarlarını korumaya alışan Sırbistan, AvusturyaMacaristan içinde yaşayan İslâvların topraklarında hak iddia
ediyordu.
5. I. Balkan savaşlarında elde ettiği toprakları II. Balkan
savaşlarında kayıp eden Bulgaristan bu toprakları geri almak
istiyordu.
6. Osmanlı imparatorluğu Batı’da İngiltere’nin başını çektiği
baskı ve doğuda Rus saldırıları karşısında güçlenmek ve
kayıp ettiği toprakları tekrar kazanarak eski güçlü dönemine
ulaşmak arzusundaydı.
Not: Savaşın asıl nedeni; İngiltere’nin başını çektiği bir gruplaşma
karşısında Almanya’nın yarattığı gerilimdir. (Savaşın en önemli
nedeni)
Avusturya-Macaristan Veliaht’ının Saray Bosna gezisi sırasında
öldürülmesi üzerine çıktı.
28 Haziran 1914’te başlayıp 11 Kasım 1918’e kadar devam eden bu
savaş Avrupa’da başlamasına rağmen, sömürgeler yoluyla 5 kıtaya
yayılmıştır.
Osmanlı Devleti Birinci Dünya Savaşında Katıldığı Cepheler:
-Kafkasya ve İran Cephesi
-Çanakkale Cephesi
-Süveyş (Mısır) cephesi
-Filistin-Suriye Cephesi
-Irak Cephesi
-Galiçya ve Makedonya Cephesi
CEPHELER
Osmanlı Devleti’nin I. Dünya Savaşı’nda Savaştığı Cepheler:
1- Kafkas ve İran Cephesi:
Enver Paşanın yönetiminde Osmanlı ordusunun Rusya'ya
karşı açtığı taarruz cephesidir.
Sarıkamış'ta soğuk hava şartları sebebiyle doksan bin asker
şehit verilmiştir.
Ruslar Erzurum, Muş, Bitlis, Trabzon ve Erzincan'ı ele
geçirmişlerdir.
1917'de Rusya'da Bolşevik İhtilali çıkınca Rusya savaştan
çekildi.
Sovyet Rusya ile imzalanan Brest- Litovsk Antlaşması ile
Kafkas Cephesi kapandı (3- Mart -1918). Bu antlaşmada
Almanya'da yer aldı. Antlaşmaya göre;
Sovyet Rusya daha önce 1878 Berlin Antlaşması ile aldığı Kars,
Ardahan, ve Batum'u Osmanlı Devleti’ne geri vermiştir.
NOT: Osmanlı Devleti’nin Sovyet Rusya ile imzaladığı ilk ve tek
antlaşmadır. ( İhtilalden sonra kurulan rejimle )
• Çanakkale savaşlarından sonra 15. Kolordu komutanlığına
atanan Mustafa Kemal Paşa; Ruslar’ı yenmiş, Bitlis ve Muş'u
kurtarmıştır(1916).
I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nin Açmış Olduğu Başlıca
Savaştığı Cepheleri:
Çanakkale Cephesi:
Nedenleri :




İngiltere ve Fransa'nın müttefikleri olan Rusya'ya yardım
ulaştırmak istemeleri.
İstanbul ve Boğazları ele geçirerek Osmanlı Devletini savaş
dışı bırakmak istemeleri.
Balkanlı Devletleri kendi taraflarında savaşa katmak
istemeleri.
Balkanlar üzerinden Almanya'ya yeni bir savaş cephesi
açmak istemeleri.
Sonuçları :







Savaş uzadı. ( 2 yıl )
Uzayan savaş İngiliz ve Fransız ekonomilerine zarar verdi.
İngiltere sömürgelerinde prestij kaybına uğradı.
Rusya yardım alamadığından dolayı Ekonomik ve Sosyal
bunalıma girdi. Bunun sonucunda Çarlık Rusya'sı yıkılarak
Bolşevikler İktidara geldiler(1917). ( Rejim değişikliği )
Rusya I.Dünya savaşından çekildi.
M. Kemal 'in başarılı olması, kendisine güvenilmesine ve Milli
Mücadele önderi kabul edilmesine temel oluşturdu.
Bulgaristan İttifak bloğu yanında savaşa katıldı.
Güney Cephesi (Süveyş Kanalı – Mısır-Hicaz) :
Bu cephede Kanal, Suriye, Irak, Filistin cephelerinde mücadele
edilmişti. Özellikle “Kanal Cephesinin” açılması;
• İngiltere'ye sömürgelerinden gelecek yardımları önlemek ve
Süveyş Kanalını ele geçirerek İngiltere'yi Mısır’dan çıkarmak
amacına yönelik açılmış taarruz cephesidir.
Romanya, Galiçya, Makedonya Cepheleri :
Müttefik Bulgar ve Avusturya için savaşılmıştır.
* Irak, Kanal, Kafkas, Çanakkale, Filistin Cepheleri ana cephelerdir.
* Hicaz, İran, Makedonya, Galiçya, Romanya, Yemen cepheleri ikinci
cephelerdir.
Irak Cephesi:
İngiltere'nin orta ve Uzakdoğu bağlantılarını kesmek amacıyla
Almanya'nın isteğiyle açıldı.
-Bakü Petrol bölgesini ele geçirmek ve Orta Asya Türk
topluluklarına ulaşmak amacıyla açıldı.
Suriye Filistin Arabistan Cepheleri:
I. Dünya Savaşı'nın en kanlı cephelerinden birisidir.
Kutsal yarımada'yı savunan Türk askeri 2 yıl kuşatmalara direnmiştir.
Toplamda 300.000 kayıp verdi.
İttiat Terakki Partisi, hükümeti ele geçirdikten sonra Hicaza emir
olarak atadığı Emir Hüseyin Osmanlılara karşı 1916 yılında isyan
ederek İngilizlerle birlikte Türklere karşı savaşmıştır.
Buna karşılık Yemen Emri İmam Yahya Osmanlılara bağlı kaldı.
İngilizler ve Araplarla savaşıldı.
* Arapların Halifeyi dinlemedikleri görülerek Ümmetçilik anlayışının
geçerliliğini yitirdiğini göstermektedir. (Milliyetçilik etkili olmuştur)
Birinci Dünya Savaşı’nın Sona Ermesi:
İngiltere denizlerde tam bir egemenliğe sahipti ve sömürgelerinden
devamlı ham madde ve insan gücü yardımı almaktaydı.
Ham madde azlığından ekonomisi giderek bozulan Almanya,
düşmanlarıyla baş edebilmek için geliştirmiş olduğu denizaltıları
savaşa soktu. İtilâf Devletlerine ham madde ve asker taşıyan gemileri
batırmaya başladı.
Savaşın başında tarafsızlığını belirten ABD, daha sonra İtilâf
Devletlerine silah, cephane ve ham madde satmaya başladı.
Bunu önlemek isteyen Almanya, denizaltı gemileri ile ABD’nin ticaret
gemilerini batırdı.
Bunun üzerine ABD, İtilâf Devletleri safında, Almanya’ya savaş açtı (2
Nisan 1917).
ABD’nin savaşa İtilaf Devletleri safında savaşa girmesi savaşın kaderi
değiştirdi.
Bunun sonucunda Almanya ve müttefikleri, savaşı bırakmak zorunda
kaldılar.
Almanya Versailles (Versay),
Avusturya Saint-German (Sen Jerman),
Macaristan Trianon (Triyanon),
Bulgaristan Neuilly (Nöyyi), Anlaşmalarını imzalayarak savaştan
çekildiler.
Osmanlı Devletine ise; Mondros Ateşkes Antlaşması’ndan sonra
10 Ağustos 1920’de Sevr Barış Antlaşması’nı imzalatmaya
çalışmışlardır.
Birinci Dünya Savaşı’nın Sonuçları:
I. Dünya Savaşı, 1815 Viyana Kongresi ile kurulan ancak bazı
değişikliklere uğrayarak 1914’e kadar gelen Avrupa siyasi haritasının
değişmesine ve güçler dengesinin yıkılmasına sebep oldu. Avrupa’da
İtilaf Devletleri lehine yeni bir siyasi harita ve güçler dengesi oluştu.
Savaş sonunda;











Osmanlı Devleti, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu,
Rus Çarlığı ve Alman İmparatorluğu yıkılmıştır.
Çekoslovakya, Avusturya, Macaristan, Polonya, Litvanya,
Ukrayna, Estonya ve Yugoslavya devletleri kurulmuştur.
Yıkılan imparatorluklardan doğan siyasi boşluğu, başta
İngiltere olmak üzere Fransa, İtalya ve Japonya gibi devletler
doldurmaya çalıştıysalar da bunda başarılı olamadılar.
Dünya’da bir daha böyle bir savaşın çıkmaması için Milletler
Cemiyeti kuruldu.
Sömürgecilik, isim değiştirerek “Manda Yönetimi” adıyla daha
da yaygınlaştı.
Sömürge rekabeti Uzak Doğu’dan Orta Doğu’ya kaydı.
Dünyada milliyetçilik düşüncesi güçlendi yeni milli devletler
yeni rejimler ortaya çıktı.
Savaş sonrasında sınırların çiziminde etnik yapıya dikkat
edilmemesi azınlıklar sorununu ortay çıkardı.
Savaşa katılan yaklaşık 65 milyon askerin 9,2 milyonu
hayatını kayıp etti.
Yıkılan imparatorluklardan doğan siyasi boşluğu, başta
İngiltere olmak üzere Fransa, İtalya ve Japonya gibi devletler
doldurmaya çalıştıysalar da bunda başarılı olamadılar.
Bu savaşta ilk kez; uçak, denizaltı, zehirli gaz ve zırhlı araç
kullanılmıştır. Dünya devletleri bu derecede büyük savaşları
engellemek amacıyla I. Dünya Savaşı sonrasında Milletler
Cemiyeti’ni oluşturdular. Fakat I. Dünya Savaşı sonunda
gerçek bir barış sağlanamayınca, antlaşmaların sonuçları bir
sürse sonra II. Dünya Savaşı’nın çıkmasına neden oldu.
Versay Antlaşması Antlaşması:
Versailles(Versay) antlaşması İtilaf Devletleri ile Almanya arasında 28
Haziran 1919 imzalanmıştır.
Bazı Önemli Maddeleri:
1-Almanya Alses bölgesi ve Saar bölgesini Fransa’ya; deniz
aşırı bölgelerini İngiltere, Fransa, Belçika ve Japonya’ya bıraktı.
2- Askerlik mecburi olmaktan çıkarıldı
3-Almanya Avusturya ile birleşmemeyi garanti etti.
4-Almanya Yugoslavya ve Çekoslovakya’yı tanıdı.
5- Danzig serbest bölge olarak kabul edildi.
6-Kiel Kanalı ve Alman nehirleri uluslararası hale getirildi.
7-Almanya ekonomik yükümlülüklere uyacağını ve savaş
tazminatını vereceğini kabul etti.
Antlaşmanın Önemi:
1-İngiltere en güçlü rakibini saf dışı bıraktı.
2-Almanya uzun süre savaşamayacak hale getirildi
3-Antlaşma şartları ağır olduğundan anlaşma maddeleri
Almanya tarafından uygun bulunmadı ve bu durum II. Dünya
Savaşının çıkmasında etkili oldu
4-Alman sömürgeleri İngiltere, Fransa, Belçika ve Japonya
arasında paylaşıldı.
Not: I. Dünya Savaşı sonrası Almanya ile yapılan bu antlaşmada
Almanya’nın toparlanmasını önlemek için yapılan ilk antlaşmadır.
Saınt Germaın (10 Eylül 1919):
İtilaf Devletleri ile Avusturya arasında 10 Eylül 1919 ile
imzalanmıştır.
Bazı Önemli Maddeleri:
1-Avusturya Macaristan, Yugoslavya ve Çekoslovakya’yı
tanıdı
2-Almanya ile birleşmemeyi garanti etti
3-Malubiyetin gerektirdiği yükümlülükleri kabul etti.
NOT: Avusturya’nın denizle bağlantısı kesildi.
3-Neuilly Antlaşması (27 Kasım 1917):
Bu antlaşma Bulgaristan ile imzalanmıştır.
Anlaşmanın Şartları:
1-Bulgaristan Gümülcine ve Dedeağaç’ı Yunanistan’a;
Dobruca’yı Romanya’ya bıraktı.
2-Malubiyetin getirdiği yükümlülükleri kabul etti.
3-Ordu 25.000 ile sınırlandırıldı.
NOT: Bulgaristan’ın Ege ile bağlantısı kesildi.
4-Trianon (Triyanon)Antlaşması (6 Haziran 1920):
Savaş sonrrası Macaristan’daki rejim değişikliği meydana
gelmişti. Bu nedenle Macaristan ile yapılan antlaşma gecikmiştir.
Macaristan bu antlaşma ile bağımsız bir devlet olarak tanınmakla
beraber denize çıkışı olmayan küçük bir devlet haline gelmiştir.
NOT: Macaristan’a mağlup devlet muamelesi yapılmıştır.
Barış Antlaşmalarının Özellikleri:
1-Yeni devletler kuruldu
2-Askeri ve ekonomik sınırlamalar getirildi
3-Sınırlar değiştirildi.
Brest Litovsk Antlaşması (3 Mart 1918)
1917’de Rusya’da meydana gelen Bolşevik İhtilali sonunda, Çarlık
yönetimi yıkılmıştır. Yeni yönetim, savaştan çekilme kararı almıştır.
Nitekim Sovyet Raysa, İttifak devletleri’yle Brest Litowsk Antalması’nı
imzalayarak savaştan çekilmiştir (3 Mart 1918).
3 Mart 1918’de Sovyet Rusya ve Almanya arasında imzalanan Brest
Litovsk Antlaşması’na Avusturya-Macaristan, Osmanlı Devleti ve
Bulgaristan da katılmıştır.
Bu antlaşma ile Sovyet Rusya; Osmanlı Devleti’nden Berlin
Anlaşması ile (1878) aldığı Kars, Ardahan ve Batum’u da geri
vererek Doğu Anadolu’dan askerlerini tamamen çekecekti.
Bu antlaşmalara göre Sovyet Hükümeti 3 Mart 1918′de Ukrayna,
Polonya ve Baltık topraklarıyla Finlândiya’dan çıkmayı kabul ediyor ve
1878 yılında ele geçirdiği Kars, Ardahan ve Batum’u Osmanlı
İmparatorluğu’na geri veriyordu.
Anlaşmanın Önemi:
1-Kafkas, Galiçya, Makedonya ve Romanya cephesi kapandı
2-İtilaf bloğu sarsıldı.
3-Osmanlılar doğudan gelebilecek saldırılar karşısında rahatlamışlar.
Ama bu boşluğu Mondros Mütarekesi sonrası İngilizler doldurmuştur.
Açıklamalar:
1- Ruslar Brest Litows Anlaşmasını yaparak zaman kazanmaya
çalışmıştır.
2-Ruslar Kafkaslardan çekilince; Gümrü civarında, İngilizlerin
desteğiyle Ermeni Devleti kuruldu.
3-Türkler antlaşmadan sonra geçici olarak Hazar’a kadar ilerlemiştir.
4- Brest-Litowsk Antlaşmasını İtilaf Devletleri onaylamadı.
Türkiye Rusya’nın bu istekleri karşısında 1952 yılında NATO’ya üye
olmuştur.
Mondros Mutarekesi:
Osmanlı Devleti’ne bırakılan topraklar
masaya yatırılmış pilice benzetilmiştir
Osmanlı Devleti için çok ağır şartların yer aldığı anlaşmanın
başlıca maddeleri şunlardır:
1. Çanakkale ve İstanbul boğazları açılacak, Karadeniz’e
serbestçe geçiş sağlanacak ve bu yerlerdeki istihkâmlar İtilâf
Devletleri tarafından işgal edilecekti.
2. Osmanlı Ordusu terhis edilecek, orduya ait silah ve
cephaneler İtilâf Devletleri tarafından denetim altına
alınacaktı.
3. Sahil koruma için kullanılacak küçük gemiler dışındaki
Osmanlı donanması İtilâf Devletleri’nin gösterecekleri
limanlarda gözaltında tutulacaktı.
4. İtilâf Devletleri, güvenliklerini tehdit edecek bir durumun ortaya
çıkması halinde herhangi bir stratejik noktayı işgal
edebileceklerdi. ( 7. Madde: anlaşmanın en ağır maddesi idi.
Buna göre istedikleri her yeri işgal edebilirlerdi.)
5. Hükümet yazışmaları dışındaki bütün haberleşme, İtilâf
Devletleri tarafından kontrol edilecek; Toros tünelleri işgal
edilecekti.
6. İtilâf Devletleri, Osmanlı demir yolları ve ticaret gemilerinden
yararlanabileceklerdi.
7. Hicaz, Yemen, Suriye, Irak, Tarablusgarp ve Bingazi’deki Türk
birlikleri en yakın İtilâf Devletleri’ne teslim olacaktı.
8. Doğu Anadolu’daki altı vilayette (Erzurum, Sivas, Elazığ, Van,
Bitli ve Diyarbakır) bir karışıklık çıkması halinde, İtilâf
Devletleri bu vilayetlerin her hangi bir kısmını işgal
edebileceklerdi. (Madde 24: Bu madde ile Doğu Anadolu’da
bir Ermeni Devleti kurma fikri yatmaktadır.)
Mütareke Dönemi-Gizli Antlaşmalar ve Wilson İlkeleri:
Mütareke Dönemi; Kurtuluş tarihinde 30 Ekim 1918’den 19 Mayıs
1919’a kadar geçen 6 aylık döneme denir. Bu dönem ümitsizlik devlet
otoritesinin çok zayıfladığı, azınlıkların şımardığı, sıkıntılı bir bekleyiş
dönemidir. 13 Kasımda İstanbul’a düşman donanmasının girdiği yine
M. Kemal de; “Geldikleri gibi giderler.” Demiştir. Osmanlı Devleti’ni
yıkma ve parçalama planları geçen yüzyıldan başlamakla beraber ilk
kez kağıt üzerinde paylaşma girmeleri Mart 1915’te başlamış ve 26
Nisan 91da Sykes-Picot (Seyko Piko) Antlaşmasına göre aşağıdaki
şeklini almıştır. Yani; İngiltere, Fransa, İtalya, Rusya savaştan
kendilerinin galip çıkacaklarını anlayınca, Osmanlı toprakları için
şöyle bir paylaşma planı çizmişlerdi.
İngiltere: Akka, Hayfa Limanları, Irak ve Ürdün bölgesini
Fransa: Kilikya, Kayseri, Harput, Suriye ve Musul
Rusya: Boğazlar, Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu Bölgesi
verilecekti.
İtalya’nın saf değiştirmesi ile İtalya’ya da; Batı Akdeniz, Ege ve
Konya’ya kadar olan yerler verilecekti.
Fakat; Rusya 1917 ihtilali ile savaştan çekildiği için paylaşma
planında değişme oldu. Doğu Anadolu’da Bağımsız bir Ermeni Devleti
düşünüldü. Boğazlar ise ortak bir yönetim altına alınacaktı. İtalya’ya
vaat edilen bazı yerler Yunanistan’a verilmiştir.