01.10.2015 Sayıların Kısa Tarihçesi Temel Matematik Sayıların Kısa Tarihçesi ve Sayı Sistemleri • Tarih öncesi: MÖ. 30 000 ▫ Çakıl taşları, kertik, parmak (büyük buluş) • İlk medeniyetler: Mezopotamyalılar (Sümerler, Akadlar, Babilliler, Asurlar), Eski Mısırlılar, Mayalar ▫ Semboller, resimler (Babil, Mısır sayma sistemleri) ▫ 12 veya 60 taş yerine değişik objeler (paket paket sayma-Sümerliler: Nuray Çalışkan Dedeoğlu İlköğretim Matematik Eğitimi [email protected] 1 için küçük koni 10 için bilye 60 için büyük koni 600 için delikli büyük koni 3600 için büyük küre ▫ En eski rakamlar: Sümer tabletleri (MÖ. 3200) ▫ Harfler: yünan, roma, çinliler, araplar… (MÖ. 2000) ▫ Basamak kavramı ve sıfır (MÖ 2000 Babiller, çinliler, MS. 3.-5.yy Mayalar, MS. 5. yy Hintliler) Yrd. Doç. Dr. Nuray Çalışkan Dedeoğlu M.Ö. 3000-Mısır sayma sistemi Temel Matematik M.Ö. 3000-Mısır sayma sistemi • 4 işlem. Örnek: 784 +133 =917 • İlk kesirli ifadeler 1527 Yrd. Doç. Dr. Nuray Çalışkan Dedeoğlu Temel Matematik M.Ö. 1800: Babillerde pozisyona bağlı 60 lı sayı sistemi Yrd. Doç. Dr. Nuray Çalışkan Dedeoğlu Temel Matematik M.Ö. 300: Babillerde basamak yer tutucunun keşfi • Sadece iki sembol : • 4325 in yazılışı: 1 tane 12 tane 5 tane 60 x 60 birlik 60 birlik 1 birlik 3600 + 720 + 5 Yrd. Doç. Dr. Nuray Çalışkan Dedeoğlu Temel Matematik Yrd. Doç. Dr. Nuray Çalışkan Dedeoğlu Temel Matematik 1 01.10.2015 Mayalar: 20 li sayma sistemi • Maya rakamları M.Ö. 500: Romen sayı sistemi • Maya sayıları dikey yazılır, en alt basamak birler basamağıdır. • Çetele fikrinden doğmuştur I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I V I I I I X I I I I V I I I I X I I 1 • Maya sayıları ile toplama işlemi: 5 10 15 20 8 Yrd. Doç. Dr. Nuray Çalışkan Dedeoğlu Temel Matematik Yrd. Doç. Dr. Nuray Çalışkan Dedeoğlu Temel Matematik M.Ö. 500: Romen sayı sistemi • • • • • • • • • • • 7 tane rakam vardır (romenharfleri) Romen rakamları yan yana üç defadan fazla yazılamaz Romen rakamlarından V yan yana iki defa yazılamaz Romen rakamlarının soluna kendisinden küçük rakam yazıldığında büyük rakamdan çıkarılarak okunur Romen rakamlarının sağına kendisinden küçük rakam yazıldığında rakamlar toplanarak okunur Bir sayıda toplama ve çıkarma ilkelerinden ikisi bulunuyorsa, önce çıkarma sonra toplama ilkesi uygulanır V, L, D sembolleri çıkarma amacıyla kendilerinden büyük rakamların soluna yazılamaz I, yalnız V ve X den çıkarılabilir X yalnız L ve C den çıkarılabilir C yalnız D ve M den çıkarılabilir Bir rakam veya rakamlar grubunun üzerine yatay bir çizgi çizildiğinde bu sayının 1000 katı alınır Yrd. Doç. Dr. Nuray Çalışkan Dedeoğlu Temel Matematik Modern rakamların gelişimi M.Ö. 400: Yünan sayı sistemi Yrd. Doç. Dr. Nuray Çalışkan Dedeoğlu Temel Matematik Sayıların yazılışı ve okunuşu • Sayı sistemleri ▫ Yığmalı:sembollerin ardı ardına yazılarak sayıların türetildiği sistem Romen sayı sistemi ▫ Karma: Hem toplama hem çarpmanın kullanıldığı sistem Mezopotamya da 60 lık sistem, kilden objeler ▫ Basamak değerli (Konumlu): Babiller, Çinliler, Mayalar, Hintliler Yrd. Doç. Dr. Nuray Çalışkan Dedeoğlu Temel Matematik Yrd. Doç. Dr. Nuray Çalışkan Dedeoğlu Temel Matematik 2 01.10.2015 Kavramlar Kavramlar • Sayı: ▫ Çoklukları aynı olan kümelerin ortak özelliği • Onluk Sistem: ▫ Sayı sistemi kurmanın esası “gruplamaya” dayanır. Onarlı gruplama ile onluk sistem oluşur. Sayıyı oluşturan her bir rakamın konumu önemlidir. On on onluk (Binlik) On onluk (Yüzlük) Onluk Birlik 1 4 2 3 • Basamak: ▫ Konumlu saymada ardışık gruplamaların her biri. Yrd. Doç. Dr. Nuray Çalışkan Dedeoğlu Temel Matematik • Rakam: ▫ Ardışık gruplamalardaki grup sayısı • Taban: ▫ Her bir gruptaki eleman sayısı • Basamak değeri: ▫ Bulunduğu basamağa göre rakamın değeri • Sayı değeri: ▫ Bulunduğu basamağa bakılmaksızın rakamın değeri • Sayılama prensibi: ▫ Sayıları isimlendirmede kullanılan yöntem Yrd. Doç. Dr. Nuray Çalışkan Dedeoğlu Temel Matematik • Doğal sayıların kuruluşu ▫ Saymaya duyulan ihtiyaç ▫ Peano aksiyomları: Sayı sistemleri… Sıfır bir doğal sayıdır. Her N doğal sayısının, N+ olarak ifade edilecek bir ardışığı vardır Sıfır hiçbir doğal sayının ardışığı değildir. Her N doğal sayısının sadece bir tane ardışığı vardır. Başka bir ifadeyle M de bir doğal sayı olmak üzere, N+ = M+ ise N = M eşitliğine varılır. (Tümevarım aksiyomu) Sıfırı içeren ve her N sayısı için N+ ardışığını da içeren bir küme doğal sayılar kümesine eşittir. • • • • M.S. 700: negatif sayılar M.S. 1500: + ve –semboleri M.S. 1600: x sembolü M.S. 1700: . sembolü Yrd. Doç. Dr. Nuray Çalışkan Dedeoğlu Temel Matematik 5 lik sistemde yazalım Yrd. Doç. Dr. Nuray Çalışkan Dedeoğlu Temel Matematik Taban değiştirme Örnek: (321)4= (?)2 Başka bir deyişle, verilen sayıyı 2 li gruplar halinde yazdığımızda kaç grup oluşur? • Sayıyı istenen taban cinsinden yazmak • Onluk sisteme çevirip, 2 lik “paketlere” ayırmak Yrd. Doç. Dr. Nuray Çalışkan Dedeoğlu Temel Matematik Yrd. Doç. Dr. Nuray Çalışkan Dedeoğlu Temel Matematik 3 01.10.2015 • 10 luk sayı sisteminden büyük sistemlerde rakamlar (latin alfabesi) ▫ ▫ ▫ ▫ ▫ A = 10 B = 11 C = 12 D = 13 …. • Ondalık gösterimlerde taban değiştirme ▫ (21,3)5 = ( ? ) 10 Yrd. Doç. Dr. Nuray Çalışkan Dedeoğlu Temel Matematik 4