Eser Verebilme *lkeleri

BİLİMSEL ARAŞTIRMA VE
ESER VEREBİLME İLKELERİ
Konu Seçimi
Ön Çalışma
Bilimsel Eser Özellikleri
Eser Eleştirisi
Bilimsel Eser Türleri
Bilimsel Süreçler
Ana Kaynak : Z. ŞEN Bilimsel Araştırma Yaptırma İlkeleri, Su Vakfı Yayınları 2011, İstanbul
Prof. Dr. Fevzi YILMAZ
FSMVÜ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ
Haliç Yerleşkesi
Aralık-2016
Konu Seçimi
• Statik bir düşünce yapısından yeni bir ürün veya bilgi
çıkarmak mümkün değildir.
• Bilgi için eleştirel yaklaşım zorunludur.
yapının devam etmesi için yönlendiricinin
(danışman, öğretim üyesi) de öğrencinin sorularıyla
kendini beslemesi gerekir.
• Dinamik
Konu Seçimi
• Başkalarının
eserlerini
eleştirel
bir
mantıkla
inceleyemeyenler durağan bir taklitçilikten başka bir şey
yapamazlar.
• Doktorasını bitiren kişiler hem yazılı ürün hem de yaşayan
ürün (öğrenci) ortaya çıkarmalı ve toplumun bilgi ve
teknoloji seviyesini yükseltmelidir.
Konu Seçimi
• Özgün eserin giriş kısmı bitirilmeden, bu çalışmayı diğer
çalışmalardan ayıran özellikler ve bazı detaylar da
verilmelidir.
• Yazar kendinden önceki eserlere atıf yaparken alıntıyı
olduğu gibi yapmak yerine, eleştirel bir biçimde ulaştığı
çıkarımları çalışmasına eklemelidir.
Konu Seçimi
• Araştırmacı, lisansüstü çalışma esnasında kendi ilgi ve
bilgisini göz önde bulundurarak çalışma yapabileceği
alanları belirlemelidir.
• Farklı öğretim üyeleri ile görüşerek, bir konu ve bir
danışman seçmelidir.
• Yapılan çalışmalarda amaç; sadece akademik kariyer
değil uluslararası alanda bilime katkı sağlamak, ülkesinin
ve çalıştığı üniversitesinin tanıtımını yapmak olmalıdır.
Konu Seçimi
• Bu hedef için severek yapabileceği bir alanı seçmeli ve
kendisiyle en verimli çalışmayı sürdüreceği öğretim üyesi
ile anlaşmalıdır.
taklitçilikten kaçınmalı ve özgün çalışma
çıkarabilme düşüncesiyle aktif çaba içinde olmalıdır.
• Eserinde
Konu Seçimi
• Çalışmalarına
- bazen ülkemizde taraflı akademik
dergilerden yayın reddi alsa da - yılmadan devam
etmelidir.
• Kişi etik anlayışı önemsemelidir. Yayınlarını alanında en
saygın dergilerde yayınlatmak için danışmanı ile işbirliği
yapmalıdır.
Ön Çalışma
• Yenilikçi ve bilimsel eserler üretmek isteyen
araştırıcı, ilgili konu hakkında çok iyi bir
literatür çalışması yapmalıdır.
• Araştırmacı, incelediği eserlerin özellikle
"Giriş" bölümlerindeki eleştirel düşünceleri
dikkate alarak ve bu fikirleri sorgulayan bir
bakış açısıyla inceleyerek çok daha hızlı
şekilde sonuca ulaşabilir.
Ön Çalışma
• Çevresindeki
olaylara, kendisinin ve
başkalarının yaptıklarına eleştirel bir gözle
bakan bilim insanları, akıl ve yenilikçi
düşüncelerini de işin içine katarak kısa
sürelerde iyi eserler ortaya çıkarabilir.
Ön Çalışma
makale hazırlayan öğretim üyeleri;
eserlerini eğitim verdikleri öğrencilerine eleştirel bir
bakış açısıyla inceletirse, genç beyinlerin yaydığı
ışıktan faydalanarak daha özgün eserler ortaya
çıkarabilir.
• Bilimsel
• Burada
değildir.
kazançlı çıkan yalnızca öğretim üyesi
• Danışmanının eserlerini özgür ve eleştirel olarak
değerlendirebilen öğrenciler de kazandıkları
özgüven ve cesaret ile çok faydalı eserler ortaya
çıkarabilir.
Ön Çalışma
araştırma yapan insanlar kimi
zaman
çeşitli
sebeplerden
dolayı
dışlanabilir.
• Bilimsel
• Önemli olan inandığı ve doğruluğundan
emin
olunduğu
koşabilmektir.
fikirlerin
arkasından
Ön Çalışma
• Geri bildirimlerden ve yapılan eleştirilerden
kazanımlar çıkarmak ve bunları gelecek
çalışmalarda kullanmak gerekir.
• Ancak yapılan eleştirilerin taraflı ve yanlış
olduğuna inanıyorsak ısrarla fikirlerimizi
savunmamız gerekir.
Bilimsel Eser Özellikleri
• Saygın bir dergide yayınlanan bir yüksek lisans ya
da doktora
katmaktadır.
çalışması
araştırmacıya
çok
şey
• Araştırmacı yeni bir sonuç ve fikir bulduğunda bunu
hemen esere dönüştürmelidir.
• Ertelemesi, benzer eseri (yayını) bir başkasının
yapmasına
ve
yapan
kişi
sahiplenilmesine sebep olacaktır.
tarafından
• Bu da araştırmacıda hayal kırkılığına neden olabilir.
Bilimsel Eser Özellikleri
• Hayal kırıklığına düşmemek için aşağıdaki
hususlar dikkate alınır:
1. Konu için birkaç seçenekli taslak oluşturulur.
başlıktan
sonra
özet,
giriş
yöntembilim, uygulama (deney), sonuçlar ve
kaynaklar olmak üzere 6 ana kısım
bulunmalıdır. Yöntembilim ve uygulama alt
kısımlara bölünebilir.
2. Eserde
Bilimsel Eser Özellikleri
3. Giriş kısmında yapılan çalışmanın önceden
yapılmışlar arasındaki yeri belirlenir.
4. Yöntembilim kısmında, konunun felsefe ve
mantık çıkarımları, matematik kurguları,
bunların çözümlenmesi, gözlem verileri,
verilerin
değerlendirilmesi
amacıyla
uygulanan bir yöntem seçilir. Mevcut bilinen
yöntembilimlerde de bazı geliştirmeler
yapılarak konunun çözümlenmesine çalışılır.
Bilimsel Eser Özellikleri
5. Uygulama bölümünde tüm bulgu, model
ve denklemlerin çözümlerinin daha
önceden bilinen çözümlere uygulanması
yapılır. Burada elde edilen sonuçlarla
öncekiler kıyaslanır. Kıyaslama sözel ve
sayısal veriler ile grafik, çizelge, şekil ve
resimlerle desteklenerek yapılır. Deneysel
çalışmalar kapsanıyorsa elde edilen
sonuçlar önceki çalışmalarla kıyaslanır.
Bilimsel Eser Özellikleri
6. Sonuçlar bölümünde de bir paragraf ile
sorun
tanıtılır.
Yapılan
çalışmada
kullanılan yöntem kısaca açıklanır.
Varılan sonuçlara vurgu yapılır. Bu
bölümde diğer çalışmalarla mevcut
çalışmanın kısa bir irdelemesi yapılır.
Bilimsel Eser Özellikleri
7. Kaynaklar gösterilir ve eserin ilk taslak
şekli tamamlanır. Eserin yazar veya
yazarlar tarafından ayrı ayrı okunması
sağlanır. Eksikler giderilir. Gerekirse ve
varsa uzman kişilere son inceleme
yaptırılır.
Bilimsel Eser Özellikleri
8. Özet kısmında sorunun ne olduğundan
kısaca
bahsedildikten
sonra
bu
çalışmada hedefin ne olduğu, bilimsel
beklentilerin neler olduğu, elde edilen
sonuçların
kısaca
takdimi
yazılır.
5-10 arasında değişen anahtar kelimeler
de verilir.
Bilimsel Eser Özellikleri
• Hazırlanan
eser, konuyla ilgili en saygın
dergiye gönderilir.
• Eserin yayınlanma garantisi yoktur.
• Eğer yayınlanmazsa yapıcı eleştiriler dikkate
alınarak eserin literatürdeki yeri belirlenmiş
olur ve tekrar düzenlenir.
• Eser aynı dergiye veya benzeri başka bir
dergiye gönderilir ve yayınlatılır.
Bilimsel Eser Özellikleri
• Araştırma ve eser verme faaliyeti kesiksiz
olarak sürdürülmelidir.
• Gerçek bilim insanları yaşları ilerlese bile
eser vermekten ve öğrenci yetiştirmekten
asla vazgeçmezler.
Eser Eleştirisi
• Araştırmaya temel olan ve son yıllarda
yayınlanan makaleler eleştirel biçimde
ele alınarak çıkarım yapılmalıdır.
• Konu ve alan çalışması sürekli
gündemde tutulmalıdır.
Eser Eleştirisi
• Prof. Dr. Zekai Şen’in görüş ve üslupla ilgili önerileri:
•
“1) “Eğer” ve “ise” kelimeleri arasındaki ifadeler, incelenen
olayın sebeplerini belirtir. Buna “öncül kısım” adı verilir.
•
2) Öncül kısımda ayrıca ,değişkenlerin kendi aralarında olabilen
sözel ilişkileri de bir dereceye kadar verilir.
•
3) “İse” sonrası yazılar önermenin mantık çıkarımını gösterir ve
yapılan çalışmalarda varılan sözel sonuçları belirtir.
Eser Eleştirisi
•
4) Bir konuda bir veya birden fazla mantık önermesi bulunabilir.
Bunların hepsine incelenen olayın “mantık kural tabanı” adı
verilir.
•
5) Bu kuralların eleştirisi sırasında okuyucu bir de söylenenlerin
aksini yani yine mantık kelimelerinden olan “değil” kelimesi ile
kuralların
“değil”lenmelerini
düşünerek
araştırmasını
yönlendirebilir.
•
6) Mantık önermeleri Eğer……. ise kelimeleri arasındaki
sebeplerini birbirini ile VE’lenmesi, DEĞİL’lenmesi ve
VEYA’lanmasının söz konusu olduğudur.”
Bilimsel Eser Türleri
TEMEL ve SAF (PÜR) ESERLER :Bilimsel çalışmaların,
şimdilik uygulamaya yönelik olmayan türlerine, saf bilimsel
çalışmalar veya temel bilim çalışmaları denilebilir.
Fizik, kimya, biyoloji ve matematik bilimler örnek verilebilir.
Bu çalışmalarda ekonomik ve teknolojik çıkarım
öncelenmez.
Bilimsel Eser Türleri
• Bu tür çalışmaların yapılmasındaki ilkeleri Prof. Dr. Zekai Şen
vermiştir.
•
“1) Temel araştırmalar arasında en kuvvetli olanı, önceki kuramların
kısmen veya tamamen yanlışlanarak yenilerinin ortaya konulduğu
araştırmalardır.
•
2) Önceden yapılan çalışmalardaki varsayımlardan bir veya bir kaçının
eleştirilerek daha genel çözümlerin kuramsal olsa bile sunulması,
•
3) Birçok çalışmada yapılan kabullerin bazılarının daha da
genelleştirilmesi ile ortadan kaldırılarak çoktür, çokyön, eğrisel vb.
çözümlerinin ortaya konulması,
Bilimsel Eser Türleri
•
4) Önceden yapılmış olan çalışmaların bilim felsefesi açısından
kısmen de olsa yanlışlanarak yerine yeni önerilerin getirilmesi
•
5) Mantık kurallarında olabilecek bir eleştiri sonucunda, yeni
mantık kuralları ile sorunun daha akılcı olarak çözülmesine
katkıda bulunulması
•
6) Matematik olarak yapılan yaklaşık çözümlemelerin, daha ince
ayrıntıları olan bir başka matematik yöntemle daha da
iyileştirilmesi.”
Uygulamalı (Deneysel) Eserler
• Uygulamalı
eserler yöntem, kuram ve algoritma
bakımlarından yenilikçilik içermemesine karşılık, burada
saf bilimsel çalışmalar veya temel bilimsel çalışmalar
ileriye taşınır veya birer uygulaması yapılır.
• Bu uygulamalı eserler arasında; jeoloji ve yer bilimlerinin
arazi çalışmaları, kimya ve biyoloji konularında
laboratuvarlarda numunelerin tahlillerinin (analizlerinin)
yapılması, çevre ile ilgili çalışmaların yöntem ve usullerle
değerlendirilmesi kapsanır.
Uygulamalı Eserler
• Prof. Dr. Zekai Şen uygulamalı çalışmalardaki durumları
aşağıda belirtmiştir:
•
“1) Yöntemler kısmında belirtilen değişik çözüm yaklaşımlarının
eldeki soruna uygulanması,
•
2) Çalışma alanının yerel, alansal veya bölgesel olması ve
buralarda yapılan gözlem ve ölçümler sonucunda elde edilen
verilerin değerlendirilerek bilimsel sonuçların çıkarılması,
•
3) Değişik konularda yapılan anket çalışmalarının veya uzman
görüşlerinin belirli yöntemlerle değerlendirilmesi,
Uygulamalı Eserler
•
4) Analitik çözümlemelerin, sayısal yaklaşımlarla çözülerek ve
belirli bir olaya uygulanarak sonuçların çizelge ve grafikler
halinde elde edilmesi,
•
5) Özellikle veri tabanının bulunması halinde belirli ihtimal ve
istatistik yöntem bilimlerinin kullanılması ile verilerin işlenmesi,
•
6) Anket çalışmaların yapılarak elde edilen veri tabanlarının
istatistiki değerlendirmelerinin yapılması”
Bilimsel Eser Türleri
• Eleştirel Eser : Yayınlanmış eserlerde editör ve hakemlerin
gözlerinden kaçmış olan noktaların yakalanarak bilimsel
çerçevede değerlendirilip, tekrar o derginin okuyucusu başta
olmak üzere diğer araştırıcılara gerekli sinyallerin verilmesidir.
• Bir eleştirel eser için makale şart değildir.
• Başkalarının eserlerini de eleştirip sonrada bunu, görüş ve
düşüncelerini ayrıntılı biçimde uygulamalı ve saf bilimsel eser
haline dönüştürebilmelidir.
• Eleştirel eserin bilime katkı olarak görülen kısmı üç-dört sayfayı
geçmemelidir.
Bilimsel Eser Türleri
• Tebliğ
Eserleri: Bu eserler kolokyum, kongre, konferans,
sempozyum gibi isimler altında sunulur. Prof. Dr. Zekai Şen’in
tanımlaması:
•
“Çok özel ve dar anlamda bir konuyu uzmanları arasında tartışmayı amaçlayan
bilimsel toplantılara kolokyum denir. ”
•
“ Araştırıcılar belli bir konudaki görüş, düşünüş ya da inceleme ve araştırmalarını
karşılıklı açıklama imkanı buldukları toplantılara kongre denir. ”
•
“ İncelenen konu ile bilimsel olan veya olmayan her türlü tartışmaların yapıldığı
genel anlamdaki toplantılara konferans adı verilir. ”
•
“ Farklı işlenen konuların çok geniş tutulmasına sempozyum adı verilir.”
• Eserler yayınlanırken bilimsel hakem kurulundan geçmesi ve eserin
doğruluğunun kontrol edilmesi gerekir ve buna uyulmalıdır.
Bilimsel Eser Türleri
• Tanıtıcı Eser (Poster) : Bilimsel toplantılarda sunum
yapılmadan görsel olarak uygun duvar veya panoya,
asılarak yapılan sunum şeklidir.
• Eğer bilim heyeti sözlü sunum değerinin fazla olmadığına
karar verirse bir kağıda metin, şekil veya çizelgeleri özet
bir biçimde yazılmasını tavsiye edebilir ve bu esere poster
eseri denir.
• Burada toplantıya katılanlar eleştiri yapabilir, tavsiye de
bulunabilir ve fikir alış-verişi yapabilirler.
Bilimsel Süreçler
• Zamanla gelişen, zihin, sezgi ve gerekli durumlarda
deneylerle desteklenen, süreklilik içeren ve birikimli olarak
artan olaylar dizisine bilimsel çalışma denir.
• Bilimsel devrim, geleneksellik kazanmış yöntem ve
kuramların geçerliliğini yanlışlayarak yeni bilimsel görüş
ve kuramların üretilmesiyle meydana gelen bilimdeki
sıçramadır.
Bilimsel Süreçler
• Paradigma Ve Taklitçi Bilim : Algılama, yorumlama ve bilme
süreçleriyle ilgili olan paradigma, Thomas Kuhn’a göre açık ya
da örtülü inançlar, kurallar, değerler ve kavramsal-deneysel
araçların tümüdür.
• Paradigma, eleştirisiz dünyada zihinlere hazır harita sunmadır.
• Paradigma, eldeki bilgi ve verilere göre nasıl davranılması
gerektiğine ilişkin temel kalıp bilgilere sadık
yenilikçiliklere yönelmeye engel teşkil etmektir.
olma
ve
• Daha önceden var olan bilimsel olgular çerçevesinde incelenen
konular, üretkenlikten uzak, taklitçi bir yaklaşım ile belli bir
süre geçerlidir.
Bilimsel Süreçler
• Normal Bilim : Eski bilimsel olguların zamanla geliştirilmesi sonucu
bilimde sürekli gelişme sağlanır, ani sıçrama görülmez.
•
• Bu yaklaşımı benimseyenlere klasik ve normal bilimciler adı verilir.
• Yeryüzünde yapılan çalışmaların %95’e yakın kısmını yani daha
önceki çalışmalarda belirlenen bilimin sınırlarını aşamayan normal
çalışmalar oluşturur.
• Bu tür yaklaşımda araştırmacı önceki çalışmaları eleştirisiz takip
etmiş, tesiri altında kalmış ve kendi kapasitesinin bile farkına
varmadan sınırlandırmıştır.
• Okuduğu çalışmaları, eleştirmeden doğru kabul eden araştırmacıların
bilimsel çalışmaları ses getiren atıflar alamayabilir.
DEVRİMCİ BİLİM
Konunun incelenmesi sürecinde şüphe ve sorgulama çok
önemlidir. Araştırmacının hiçbir bilgiyi olduğu gibi kabul etmediği
yaklaşım, bilimsel çalışmaların en üst seviye yaklaşımıdır. Yeni
düşünceler, öncekileri gereksiz kılabilir.
Bilimde genel gidiş yerine ani sıçramaların ve bilimsel
devrimlerin ne kadar önemli olduğunu Prof. Dr. Zekai ŞEN
aşağıda örneklemiştir:
“Newton mekanik fiziğinin 200 yıl kadar doğadaki her türlü
hareket olaylarını izah edeceğine inanılması buna en anlamlı bir
misaldir. Einstein tarafından ileriye sürülen görecelik kuramı,
bunun hiç de böyle olmadığını kanıtlayarak bambaşka bir kuram
ile doğa olaylarının çözümünü sağlamıştır.”
BİLİM VE DİĞERLERİ
Bilimsel çalışmaların kökeninde değişik kültür ve
medeniyetler ile dini düşüncelerin rol oynadığı söylenebilir.
Bilim adamının kendi içinde öznel olarak kabul ettiği bilim
verilerinin, nesnel olması gereklidir.
Bilimin her toplulukta -ilkelerinin ve vasıflarının bilinmesi
halinde- kendi kültür içeriği ile yapılabileceği bilinmelidir.
Öyle olmasaydı Avrupa’nın bilimde yararlandığı İslamiyet’i
kucaklamış, Müslümanların da eski Yunan’ın çok tanrılı
inanışlarını kabul etmiş olması gerekirdi. Türkçe bilim dili
olmaz diyen kişilerin bilim tarihi bilgilerinden yoksun
oldukları kendiliğinden ortaya çıkar. Bu kişiler bilimin değil
bilimciliğin olduğu toplumlarda makam sahibi olurlar.
ZİHNİYET VE DÜNYA GÖRÜŞÜ
Bir toplumda zihniyet ve dünya görüşü zaman içinde gelişir.
İnsan ilk önce kendisinin bu alemdeki yerini, daha sonra
kendisi dışındaki canlı ve cansız varlıkların var oluşlarını
bilmek ister. Önce “Ne?” sorulur, ilerleyen aşamada
“Neden?” ve “Nasılları?” araştırılır.
Büyük soru, alemdeki süreçlerin nasıl tasarlandığı ile
ilgilidir. En büyük soru, kainatın oluşum süreci ile sürmekte
olan genişleme sürecinin nasıl tasarlandığıdır.
ZİHNİYET VE DÜNYA GÖRÜŞÜ
Bilgili olmayanlar önem verdikleri kişilerin dünya görüşlerini
savunurlar.
Araştırıcı kişi kendi kendine sorduğu sorulara cevap
üreterek düşünen ve idrak eden bir canlıdır.
Düşüncelerinin eleştirilmesinden çekinmeden her zihniyet
olgusuna özgür şekilde yanıt veren kişiler “Aydın” olarak
tanımlanabilir.
Zihniyet ile ilgili sorulara açık seçik cevap verebilen
zihniyetlere açık zihniyet denir.
Dil ve Bilim
• Araştırmacı çalışmalarını yaparken sayısal veya simgesel
verileri çözümlemede mutlaka eleştirel aklı kullanarak
sözel çıkarımlarda bulunmalıdır.
• Dilin en önemli işlevi, sözlü bilgi aracı olması, sebepsonuç ilişkisini kurabilmesi, simgelerle matematiği
anlamlandırması ve hayal ile akılcılık arasında
çıkarımlarda bulunmasıdır.
• Türkçe önemli dil olmasına rağmen kendi vatanında "Bilim
dili olmaz" görüşü ile terk edilmek üzeredir.
Doğa ve Bilim
• Bilimsel bilgiyi geliştiren ve sonraki kuşaklara aktaran
insan topluluğudur.
• Bilginin nihai belirleyicisi bilgiyi inşa eden insanlar yada
toplumlardır.
• Bilimin araştırma ve inceleme konuları doğadan
gelmesine rağmen, bilimsel çalışmalarda çıkan problemler
doğadan değil, ihtilaflardan beslenir.
Ahlak ve Bilim
• BİLİM, sayesinde keşfedilen silah ve bombanın
öldürücülüğüne rağmen, tıbbın kurtardığı insanları,
makinelerin kolaylaştırdığı hayatımızı göz önünde
bulundurursak BÜYÜK ÖLÇÜDE FAYDA SAĞLAR.
• Bilim ve Teknik birbirinden farklı kavramlar olmasına
rağmen bu ikili hep birlikte düşünülmektedir.
• Bilgi kendini sadece anlama verirken, teknik adamlar bu
bilgileri kendi amaçları doğrultusunda kullanır.
• Bilimin ürettiği buluşları kullanan kişilerin davranışlarından
bilim sorumlu değildir. Örneğin makinelerin yol açtığı
ölümler bilim kaynaklı değil insan kaynaklıdır.
Etik ve Bilim
• Bilimsel ahlak, yazılan eserin objektif, tekrarlanabilir ve
tarafsız olmasını gerektirir.
• Bunlara dikkat edilmemesi durumunda eser uluslararası
dergide dahi yayınlasa, kimse atıfta bulunmayacaktır.
• Bilim adamının yazdığı eserden çok alınan atıf sayısı
önemlidir.
• Hiç atıf alamayan makale yazmak, ulusal ve evrensel
bilime katkı sunamamakla aynıdır.
Kültür, Medeniyet ve Bilim
• Kültürün bilim ile arasındaki ilişki birebir paralellik gösterir.
• Bilgi bireyin değil, toplum ve kültürün ürünüdür.
• Bilgi paylaşılabilirdir. Bilgi bir kültürel ürünler serisidir.
• Kültür, folklordan modern bilimlere kadar her şeyi kapsar.
• Bilgi, kişilerin zihinsel faaliyetleri sonucunda ortaya çıkan
sözler, kurallar veya sayısal değerlerdir.
Kültür, Medeniyet ve Bilim
• Başka toplumlardan bilgi akışı gerçekleşebilir. Diğer
topluluklardan alınan bilgiler kendi bilgileri ile bir araya
gelerek, toplumun her kademesine yayılarak ortak
düşünce ve tefekkür davranışları meydana gelir.
•
• Bilgi edinme alışkanlığı olmayan toplumlar, dışarıdan
gelen bilgileri özümsemede ve hazmetmede sıkıntı
yaşarlar.
Bilim ve Teknoloji Tarihi
• Yeniliklere ulaşmak için sadece geçmişte yapılmış
çalışmalara takılı kalmaktan ziyade, hayal kurmakta da
yarar vardır.
• Aksi durumda üretken olunamaz , taklitçi, ezberci ve
dogmatik bir çıkarım elde edilir.
• Bunun yanında bilim adamlarının yaptıkları ve hayat
hikayelerinin okunması araştırıcıya arzu ve istek
katacaktır. Ünlü mühendis/bilim adamı Ebu-l İz El-Cezeri
örnek alınabilir.
Bilim ve Teknoloji Tarihi
• 7. ve 16. yüzyıllar arasında Müslüman ilim/bilim
adamlarının uygarlığımızın biçimlenmesine katkıları çok
fazladır. Ebu-l İz El-Cezeri bunlardan biridir.
• Ebu-l İz El-Cezeri bilime yapmış olduğu katkıları
kitaplaştırmıştır. Onun yaptığı çalışmalar geliştirilememiş,
taklit dahi edilememiştir.
• Eğer yeterli önem verilmiş olsa idi, özellikle otomasyona
katkıları göz önüne alındığında, Müslümanların
Avrupalılardan önce otomasyon sistemine geçmeleri içten
bile değildi.
Bilim ve Teknoloji Tarihi
• Yazmış olduğu “Kitab-ul Hiyel” adlı eserinde, “Bu işe öyle
meşakkatlerle koyuldum ki yolum uzadı, emeklerimin
rüzgarların savurduğu şeyler gibi heba olmasından,
çalışmalarımın gündüzün geceyi silmesi gibi
silmesinden korkarım.” diyerek bu yöndeki endişelerini
dile getirmiştir.
• Ayrıca bu eserinde teknolojiye öncülük edecek cihazlarla
beraber günümüz bilim felsefesine katkılarda bulunacak
konulara da değinmiştir.
Bilim ve Teknoloji Tarihi
• Ebu-l İz El-Cezeri’nin yazdığı “Kitab-ul Hiyel” kitabının
önsözünden çıkarımlar:
1- Besmele ile başladığı önsözünde, gerçek bilginin Allah
katında olduğunu söyler.
2- Allah’tan daha fazla ilim istemekte ve hedefini “O’nun
hikmetlerine vakıf olmak” olarak belirtmektedir.
3- Kendisinden önceki çalışmaların hepsini inceleyip
eleştirilerini yapmıştır. Önceki çalışmaları atıf ile vermesi
akademik etiktir. Atıf verme ilk defa Müslümanlar
tarafından yapılmıştır.
Bilim ve Teknoloji Tarihi
4- Cisimlerin diğer cisimleri nasıl hareket ettirdiğine dair
kitapları da incelemiş, gök ve yere ait problemleri
ispatlayan makaleleri de çalışarak robotik ile uğraşmaya
başlamıştır. Buradan fizik ile de ilgilendiği anlaşılır.
5- Önceki eserleri eleştirel şekilde okuyarak nakilcilikten
sıyrıldığını söyler. Böylece bağımsız ve özgür bir
düşünce ve çalışma içinde faaliyetlerini sürdürmüştür.
6- Zaman zaman sıkıntılı dönemlerden geçmesine rağmen
çalışmalarında yılmamıştır. Bütün gayretini sarf ederek
uyuşukluğunu yenip uyuyan fikirlerini uyandırmayı
amaçlamıştır ve yaşadığı toplumda fen bilimlerinde
sivrilmiştir.
Bilim ve Teknoloji Tarihi
7- Bütün bilgi birikimine rağmen kendi düşüncesine ve
yaptıklarına dahi şüphe duygusu ile bakmıştır.
8- “Tatbikata dönüştürülmeyen her teknik ilim, doğru ile
yanlış arasında kalır.” diyerek, çalışmaların teknolojiye
dönüştürülmesini istemiştir. Bu sözü günümüzde de
geçerlidir. Çağları aşan sözler sarf ettiği de görülür.
9- Önsözünün en önemli noktalarından biri de bilimsel
çalışmalardaki zorlukları bilgi tasnifi ile yenebileceğimizi
söylemesidir. Einstein’e atfedilen “Duyu organları ile
rastgele alınan bilgiler, akıl ile düzene konularak bilimsel
bilgilere dönüştürülür.” sözü El-Cezeri’ye aittir.
Bilim ve Teknoloji Tarihi
10- Sadece merak ettiklerini yapmak değil, bunları
başkalarına öğretmenin bilincini de taşıyordu. Böylece
kendisinden asırlarca sonra yaşayan insanlarla irtibat
sağlamayı düşünmüştür. Ancak bundan nüfus sahibi
birinin hatalarını bulurum diyerek vazgeçmiştir.
11-Zamanının hükümdarlarından gördüğü destek ile
yazdığı kitap günümüze kadar gelmiştir. Kendisi de “O
kadar yardım gördüm ki, etkilerinin semeresini toplama
devrine eriştim ve çalıştığım gecelerin mehtabı doğdu”
demektedir.
Bilim ve Teknoloji Tarihi
12- Herkesin, belirli bir işi en kolay şekilde yapma
becerisine sahip olarak yaratıldığı bilinci ile kendini
geliştirebileceğini söyler. Ayrıca, Allah’ın kendisine
verdiğini başkalarına aktararak bilgileri başkalarından
saklamamakla mükellef olduğumuzu belirtir.
13- Onun mühendislik anlayışı, şeylerin resimler ve
resimlerdeki harf ve sayı ile açıklanmasıdır.
Klasik Eğitim Eleştirisi
• Araştırmacı, gönül kırmaya değil, akıl kırmaya çalışmalıdr. Bunun için, çok yönlü
eleştirel düşünceye önem vererek karar işlevlerini; olgusal, nesnel
(objektif),tarafsız ve genellemeci olarak bilimsel niteliklere dayandırmaya
çalışmalıdır.
• Bilimsel ilkelere (nesnellik, ekonomiklik, kolaylık, basitlik vb.) sadık kalarak en
iyisinin belirlenmesi yoluna gidilmelidir. Bilimsel düşünce için çözümleyici (analitik,
tümdengelim) ve birleştirici (sentez, tümevarım) ilkeleri varsayım, akılcı kabul ve
basitleştiricilikle algılanır hale getirilmelidir.
• Bilimsel düşünce odaklı insan yetiştirmede;
• A)Araştırma teknik bilgi, beceri ve tutumları kazandırmak,
• B)Bilimsel değer ve davranışlar kazandırmak önemsenmelidir.
• Birincil bilgi kaynakları, öğrencinin yaşam boyu gözlemleri, deneyimleri, etkinlikleri
ve yaşadağı süreçlerde elde ettiği bilgi kaynaklarıdır. Burada öğrencinin yüksek
düzeyde katılımı ve zihinsel çabaları ana faktördür.
• Bilimin, ”birikimli olma ”özelliği ancak; bilimsel süreçlerin ve yapılan alıntıların
gerekli yerlerde verilmesi ile çalışmalara ve bilimsel raporlara yansıyabilir.
Kaynaklar
• Şen, Zekai (2011) Bilimsel Araştırma Yaptırma İlkeleri, Bilim ve Felsefe Serisi-3 ,Su Vakfı Yayınları,
İstanbul.