HOŞ GELDİNİZ HOŞGELDİNİZ BÖLÜM 1 Çevrenin Önemi ve Çevre Kirliliğinin Sonuçları BÖLÜM 2 Çevre Kirliliğine Neden Olan Atıklar ve Çeşitleri BÖLÜM 3 Çevre Mevzuatı Gereği Sorumluluklar ve Görevler BÖLÜM 4 Çevresel Yaptırımlar ÇEVRE EĞİTİMİ PROÇED ÇEVRE DANIŞMANLIK VE MÜHENDİSLİK 1 2 Çevre Nedir? Çevre;İnsanların ve diğer canlıların yaşamları boyunca ilişkilerini sürdürdükleri ve karşılıklı olarak etkileşim içinde bulundukları fiziki,biyolojik,sosyal,kültürel ve ekonomik ortamdır. Başka bir değişle Çevre bir organizmanın var olduğu ortam ya da şartlardır ve yeryüzünde ilk canlı ile birlikte var olmuştur. 7 Çevre Sorunları Çevre sorunları son yılların en çok tartışılan konularından ve belki günümüze kadar insanlığın karşılaştığı En büyük sorunlardan birisidir.Özellikle son yıllarda boyutları giderek büyüyen ve bütün insanlığı tehdit eder hale gelen sorunun çözümü konusunda ülkeler çeşitli stratejiler gelişmektedir. Özetle; Çevre sorunları, global anlamda düşünülmesi gereken ve ekolojik, toplumsal ,ekonomik, idari vb. öğelerin oluşturduğu bir bütün olarak nitelendirilmektedir. Çevre Sorunları ilk kez II.Dünya savaşı sonrası ortaya çıkmıştır.İlk etapta çevre sorunlarının sanayileşmenin bir sonucu olduğu ve sadece bulundukları bölgeyi etkiledikleri sanılmaktaydı. Böylece bunlarla ilgili çözüm ve bilinçte bölgesel ve mahalli olarak düşünülmekteydi.Ancak,çevre sorunlarının sebep olduğu bazı sonuçların evrenselleştiği anlaşıldıktan sonra global olarak bir çevre bilinci uyanmaya başlamıştır. 5 6 DOĞAL KAYNAKLARIN TÜKENMESİ-KİRLENMESİ Çevre sorunlarının kısaca geçmişi Doğal kaynakların tükenmesi-kirlenmesi,su ,toprak,hava ,kirliliği Katı Atıklar Ozon tabakasının delinmesi Küresel ısınma Yağmur Ormanlarının yok olması Zehirli atıkların doğaya verilmesi Deniz Kirliliği Büyük Çevre Felaketleri Çevre bilincinin yükselmesine neden olmuştur. SU KİRLİLİĞİ Doğal kaynaklarımız sınırsız değildir! Su Toprak Hava Ormanlar Madenler 8 BÖLÜM I ÇEVRENİN ÖNEMİ VE ÇEVRE KİRLİLİĞİNİN SONUÇLARI 3 Çevre Sorunlarının Ortaya Çıkışı 4 Dünyamızda ki suyun %96 ‘sı tuzlu su,geriye kalanın % 4 ‘lük tatlı suyun %70 i buz ve buzullar,%30 u yer altındadır. Nehirler, göller gibi yüzeysel tatlı su kaynakları dünyadaki toplam suyun yaklaşık %1 inden daha azını oluşturmaktadır. 3225 belediyenin 141 tanesinin arıtma tesisi var.(%5 inde var) Ülkemizde tarımda %72, evsel%18,endüstriyel %10 oranında su tüketimi 9 1 TOPRAK KİRLİLİĞİ HAVA KİRLİLİĞİ Nedenleri; Aşırı gübreleme, Pestisitler Yanlış sulama teknikleri, Betonlaşma Erozyon Hava Kirliğinin yarattığı başlıca sorunlar; Asit Yağmurları(ısınma,endüstri,motorlu taşıtlar,havaya yayılan kükürt oksitazot oksit-karbonik gazlar yağmur damlaları ile birleşerek sülfirik asit,nitrik asit,karbonik asit şeklinde toprağa düşer) Sera etkisi(küresel ısınma) Ozon tabakasının incelmesi 10 11 MADENLER Örtü yangını yada tepe yangını Doğal yada insani sebepler(Ülkemizde %94 ü insan Doğal;yıldırım düşmesi,yanardağ patlaması,yüksek ısı İhmal;tarla çalışmaları(anız yakma,bağ bahçe temizliği çöplerin ateşe verilmesi,enerji nakil hattı arızaları,piknik ve çoban ateşi,sigara izmariti vb. insan kaynaklı Kasıtlı;arazi mülkiyeti (gece kondu,arazi açma vs)çıkar çatışmaları(örneğin korunan alanlarda) ile orman idaresi-köylü ilişkilerinden veya kişisel ilişkilerinden veya kişisel nedenlerden kaynaklanmaktadır. İlk olarak 1985 yılında İngiliz Bilim Adamları ozon tabakasında incelme olduğunu tespit etmişlerdir. Güneşten gelen UV ışınlarını engelleyen tabakadır. İnsanlara ,bitkilere ve hayvanlara olumsuz yönde etkileri vardır. Kloroflorokarbon(CFC)gazlarının azaltılması,2010 da tamamen yasaklanması kararlaştırıldı. Spreyler,soğutucu makinelerin gazları,aerosoller,yangın söndürücüler ozon tabakasının incelmesinde büyük rol oynar. Bir kişi günlük ortalama 1,30 kg çöp üretmektedir. Atıklarımız bertaraf edilmezse atık çöplerin içinde yüzerdik. Atık yönetiminin 3 temel ilkesi;kaynağını azaltma,geri dönüşüm,uygun yöntemle bertaraf Ülkemizde katı atıkların % 70 i vahşi depolamadır. Atılan cam 4000 yıl,plastik 1000 yıl,teneke kutu 10 yıl,izmarit 2 yıl sonra doğaya karışır. Ülkemizde katı atıkların %39’u geri dönüştürülebilir,%50 si organik,%11 i diğer 1 ton kullanılmış kağıt geri kazanım=16 adet çam 1 ton gazete kağıdı geri kazanım=8 çam ağacı 15 17 Milyonlarca canlının yuvasıdır. Oksijen Deposudur.(Örn;Kayın ağacının oksijen üretimi 10 bin kişinin oksijen ihtiyacını bir yıl süre ile karşılar ) Yapacak ve yakacak hammadde kaynağıdır. Bitkiler ve hayvanlar için doğal su kaynağıdır. Yer altı sularının oluşmasına yardım eder. Sellerin ve taşkınların oluşmasını önler. Ormanlar erozyonu önler.rüzgarın hızını azaltır,toprağı kökleri ile tutarak yağışların ve akarsuların toprağı taşımasını önler. Sıcağı soğuğu dengeler,yaz sıcağını azaltırken kış sıcağını arttırır. Su buharını yoğunlaştırarak yağmur haline gelmesini sağlar. Eğlenme,dinlenme ve boş zamanını değerlendirme imkanı sağlar.İnsanın beden ve ruh sağlığında olumlu rol oynar. Yerleşim alanları içerisinde hava ve gürültü kirliliğini önler. Barajların ekonomik ömrünü uzatır,doğal afetleri önler Ülke Turizmine katkıda bulunur. KATI ATIKLAR KÜRESEL ISINMA OZON TABAKASININ İNCELMESİ 16 Madenler yenilenemez doğal kaynaklar olduğundan en verimli şekilde değerlendirilmesi gerekmektedir. Demir,bakır,kurşun vb metalik veya bor,kuvars,kil gurubu,kum vb endüstriyel karakterde madenler ile kömür vb. enerji hammaddeleri madenler başlığı altında toplanmaktadır.Bu madenler enerji ve sanayinin temel hammaddelerini oluştururlar.Giderek artan talepleri karşılamak yüzünden de maden işletmeciliği hızla yaygınlaşmaktadır. Maden arama ve işletilmesi faaliyetlerinde çevreye vereceği zararlar en alt seviyede tutulmalıdır.Bu faaliyetler ile geriye kirlenmiş toprak,hava ,su;zehirlenmiş bitki ve hayvanlar;göçmüş tarım ve orman alanları;sağlığını yitirmiş yöre insanının kalabileceği unutulmamalıdır. 14 12 ORMAN YANGINLARI 13 ORMANLAR YAĞMUR ORMANLARI Sera gazları,fosil yakıtlardan çıkan CO2,metan,CO(karbon monoksit),hidroklorokarbon önemlileri Buzulların erimesi Okyanuslarda su seviyesinin yükselmesi,bazı ada ve ülkelerin sular altında kalması Büyük tayfunlar,sel felaketleri Buharlaşma artışına bağlı olarak daha fazla yağmur ve sel Rüzgarın yön değiştirmesi ve yağmur alan yerin kuraklık yaşaması Maddi ve manevi zararlar Önümüzdeki 50 yılda 5 derece tahmini artış. Tropikal ve ılıman yağmur ormanları Sık , sıcak ve nemli büyük alan kaplayan ormanlardır. Dünyamızın en büyük biyolojik hazineleri,bitki ve hayvan türü zengini Dünyamızın akciğeri İlaçların hammaddesi Büyük su kaynakları Alanları % 6 dan %4’e düşmüştür. Dünyanın iklim dengesini sağlar. 18 2 TEHLİKELİ ATIKLAR BERTARAF Türkiye’nin 11 Eylül ü,Tuzla vakası.2006 yılının Nisan ayında 640 varil ve poşet toprağa gömülü olarak bulundu. Ülkemizde günlük 550 ton zehirli atık,yani saatte 23 ton zehirli atık.Yıllık toplam yaklaşık 300.000 ton. Türkiye’nin ilk tehlikeli atık yakma tesisi İZAYDAŞ. Sadece 35 000 ton/yıl bertaraf edebiliyor. Diğer: PETKİM- 17 500 ton/yıl 19 20 21 22 23 24 26 27 25 ÇERNOBİL MEKSİKA KÖRFEZİ 3 BÖLÜM II TEHLİKELİ ATIKLAR ÇEVRE KİRLİLİĞİNE NEDEN OLAN ATIKLAR VE ÇEŞİTLERİ Kanserojen, toksik, patlayıcı, tutuşabilen, korozif, tahriş edici vb. özelliklerinden dolayı insan sağlığı ve çevre bakımından risk teşkil eden atıklara “tehlikeli atık” denir. Tehlikeli atıkların toplanması, taşınması, geri kazanımı ve bertarafı özel altyapı tesisleriyle mümkün olmaktadır. Miktarı sürekli artan tehlikeli atıkların çevreye kontrolsüz şekilde bırakılmasından dolayı ekosistem zarar görmektedir. 28 29 Tehlikeli Atıklar Nelerdir 30 Kontamine ambalajlar Ülkemizde oluşan başlıca tehlikeli atıklara örnek olarak; 31 Tehlikeli madde ile kontamine olmuş ambalajlar (boya kutuları, kimyasal kapları, yağ teneke ve varilleri v.b. kısacası, üzerinde tehlikelilik işareti (yanıcı, parlayıcı, toksik çevreye zararlı gibi) bulunan ambalajlar) 32 33 Metallerin mekanik olarak işlenmesi esnasında oluşan ve yağ bulaşmış atıklar (yağlı metal talaşları, metalik çamurlar v.b.) 34 Atık Yağlar (Motor, makine ve türbin yağları, sentetik ve mineral yağlar, emülsiyon ve solüsyonlar) 35 Tehlikeli madde ile pislenmiş bez, eldiven, üstübü, koruyucu giysiler gibi atıklar 36 4 Organik solventler, boya atıkları TEHLİKELİ ATIKLAR 37 Flouresan lambalar, kartuş ve tonerler Filtre tozları Yağ içeren kablo atıkları Vb. 38 Ülkemizde yıllık toplam tehlikeli atık üretiminin ~ 1.3 milyon ton/yıl olduğu tahmin edilmektedir . (Çevre ve Şehircilik Bakanlığı) 39 ATIK PİLLER Türkiye’de yılda yaklaşık 6-7 bin ton pil piyasaya sürülmektedir. Cep telefonundan saate, oyuncaktan tv kumandasına, dizüstü bilgisayara kadar hayatımızı kolaylaştıran birçok alanda kullanılmaktadır. Özellikle nikel kadmiyum, nikel metalhidrit ve lityum iyon piller geri kazanılmaktadır. Bu tür pillerin geri kazanımından nikel, kobalt ve kadmiyum elde edilmektedir. Dünyada rezervleri oldukça azalan kobaltın atık pillerden geri kazanım yoluyla elde edildiği bilinmektedir. 40 Atık pilleri ayrı toplayalım 41 ATIK PİLLERİ NE YAPMALIYIZ? 42 ATIK ELEKTRİKLİ VE ELEKTRONİK EŞYALAR Atık pillerin çöpe, toprağa, denize, akarsulara ve kanalizasyonlara atılması veya yakılmaları durumunda içerdikleri ağır metaller çevrenin kirlenmesine yol açabilmektedir. Kadmiyumlu pil bir olimpik havuzun üçte birini doldurmaya yeterli 600.000 litre suyu kirletebilmektedir. Bu da yaklaşık 11 kişinin yıllık su ihtiyacına karşılık gelmektedir. Kullanım ömrünü tamamlamış piller ve bataryalar tüketici tarafından atık pil toplama kutularında biriktirilmeli, atık pil geri dönüşüm tesislerine gönderilmelidir. Yasaklanan zehirli maddeleri biliyor musunuz? Kurşun (Pb) Civa (Hg) Kadmiyum (Cd) Krom (Cr+6) Polibromürlü Bifeniller (PBB) Polibromürlü Difenil Eterler (PBDE) ATIK ELEKTRİKLİ VE ELEKTRONİK EŞYALARIMIZI Üreticilere, Belediyelerin kurduğu Atık Getirme Merkezlerine Alışveriş merkezlerinde bulunan getirme merkezlerine teslim edebiliriz. 43 44 45 5 TEHLİKESİZ ATIKLAR AMBALAJ ATIKLARINI GERİ DÖNÜŞTÜREBİLİRİZ AMBALAJ ATIKLARI Ambalaj atıkları çöp değildir. 46 Plastik ambalaj atıklarının geri dönüşümünden elyaf içeren tekstil ürünleri, atık su boruları ve marley gibi malzemeler üretilmektedir. Metal ambalaj atıkları eritilerek yeniden hammadde olarak kullanılmaktadır. Cam ambalaj atıkları parçalanıp-küçültülerek, yeniden cam ambalaj ve hediyelik eşya yapımında kullanılabilmektedir. Kağıt-karton ambalaj atıkları kağıt fabrikalarında işlenerek, tekrar kağıt, karton üretiminde kullanılmaktadır. 47 48 1 ton kağıt/karton atığın geri dönüşümü ile 17 ağacın kesilmesi önlenmektedir. 1 ton plastik atığın geri dönüşümü ile %95 oranında enerji tasarrufu sağlanmaktadır. 49 Alüminyum atıklar geri kazanıldığında %99 oranında kirletici baca gazı emisyonu azalmaktadır. 50 Ambalaj atıklarını çevremizde gördüğümüz ambalaj atıkları geri kazanım kumbaralarına atabiliriz. 51 KULLANILMIŞ KIZARTMALIK YAĞLARIN GERİ KAZANIMI İÇİN NELER YAPMALIYIZ? BİTKİSEL ATIK YAĞLAR Kullanılmış kızartmalık atık yağları lavaboya, çöpe,suya ve toprağa dökmeyin, ayrı biriktirin. BİLİYOR MUYUZ? Kullanılmış kızartmalık yağların ekotoksik özellik gösterdiğini, denizlere, göllere ve akarsulara döküldüğünde su yüzeyini Kaplayarak havadan suya oksijen transferini önlediğini,balıklar ve diğer canlıların ölümüne neden olduğunu, Lavaboya dökülen kullanılmış kızartmalık yağların evsel atık su kirliliğinin %25 ‘ini oluşturduğunu, Kullanılmış kızartmalık yağların önemli bir içme suyu kaynağı olan yer altı sularının kirlenmesine sebep olduğunu 1 litre bitkisel atık yağ 1 milyon litre içme suyunu kirletir. Kızartmalık yağlar biyodizel üretiminde ya da elektrik üretimi amacıyla geri kazanılabilmektedir 52 53 Size hizmet veren belediye ile kullanılmış kızartmalık yağlarınızın toplanması konusunda iletişime geçin. 54 6 BÖLÜM III ATIK YÖNETİMİ ÇEVRE MEVZUATI GEREĞİ SORUMLULUKLAR VE GÖREVLER 55 •Atıkların oluşumlarından bertarafına kadar çevre ve insan sağlığına zarar vermeden yönetimlerinin sağlanmasına yönelik genel esasların belirlenmesi 56 ATIK ÜRETİCİSİNİN SORUMLULUKLARI 61 ATIK ÜRETİCİSİNİN SORUMLULUKLARI Yasal düzenlemelere göre, tehlikeli atıkların yönetilmesi ile ilgili sorumluluğun büyük kısmı, tehlikeli atığı üretene verilmektedir. Buna göre üreticiler atığın işyerinde geçici depolanmasından taşınması ve bertaraf / geri dönüşüm işlemlerine kadar direkt ve müteselsilen sorumludur 58 57 Devamı... Atık üretimini en az düzeye indirecek tedbirleri almak, Atıklarını tesis içerisinde uygun şekilde depolamak. (Bunun için beton zeminli (ya da eşdeğeri), sızdırmazlığı sağlanmış, üzeri kapalı bir geçici depolama alanı oluşturmak, atıklarını niteliğine uygun ayrı haznelerde depolamak). 3 yıllık atık yönetim planını hazırlayarak valilikten onay almak, Atıklarını ilgili yönetmelikteki esaslara uygun olarak kendi imkanları ile veya kurulmuş lisanslı atık geri dönüşüm/bertaraf tesislerine göndermek Atık taşımacılığında mevcut uluslararası standartlara uymak, 59 Atık bertarafının/geri dönüşümünün tesis dışında yapılması durumunda; ulusal atık taşıma formunu doldurmak ve öngörülen prosedüre uymakla, Atık beyan formunu her yıl, takip eden yılın en geç Mart ayı sonuna kadar bir önceki yıla ait bilgileri içerecek şekilde Bakanlıkça hazırlanan web tabanlı programı kullanarak doldurmak, onaylamak ve çıktısını almak ve beş yıl boyunca bir nüshasını saklamak 60 ÇEVRE İZNİ ÇEVRE DANIŞMANLIĞI BÖLÜM IV “Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmelik” (29.04.2009/27214) Çevre İznine veya Çevre İzin ve Lisansına Tabi İşletmeler; çevresel etkilerine göre aşağıdaki biçimde sınıflandırılmıştır. a) Çevreye kirletici etkisi yüksek olan faaliyet veya tesisler (Ek–1 Listesi) b) Çevreye kirletici etkisi olan faaliyet veya tesisler (Ek–2 Listesi) “Ek–1 ve Ek–2 listelerinde yer alan işletmelerin, çevre izni veya çevre izin ve lisansı alması zorunludur.” “Çevre Görevlisi ve Çevre Danışmanlık Firmaları Hakkında Yönetmelik“ (12.11.2010/27757) ÇEVRESEL YAPTIRIMLAR Çevre görevlisi çalıştırma ve çevre yönetim birimi kurma kriterleri MADDE 7 – (1) Tesis veya faaliyetlerden; a) Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmeliğin Ek-1 listesinde yer alan faaliyet veya tesisler, çevre yönetim birimlerini kurmak ya da yetkilendirilmiş çevre danışmanlık firmalarından çevre yönetimi hizmeti almak, b) Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmeliğin Ek-2 listesinde yer alan tesisler, en az bir çevre görevlisi istihdam etmek ya da yetkilendirilmiş çevre danışmanlık firmalarından çevre yönetimi hizmeti almak veya çevre yönetim birimi kurmak, zorundadır. 62 63 7 YASAL DÜZENLEMELER Anayasanın 56. maddesi ; -Herkes sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir. -Çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini önlemek devletin ve vatandaşların ödevidir. 64 66 5237 Sayılı Türk Ceza Kanunu Madde 182 ‘ye göre; Çevrenin taksirle kirletilmesi (1) Çevreye zarar verecek şekilde, atık veya artıkların toprağa, suya veya havaya verilmesine taksirle neden olan kişi, adlî para cezası ile cezalandırılır. Bu atık veya artıkların, toprakta, suda veya havada kalıcı etki bırakması halinde, iki aydan bir yıla kadar hapis cezasına hükmü olunur. (2) İnsan veya hayvanlar açısından tedavisi zor hastalıkların ortaya çıkmasına, üreme yeteneğinin körelmesine, hayvanların veya bitkilerin doğal özelliklerini değiştirmeye neden olabilecek niteliklere sahip olan atık veya artıkların toprağa, suya veya havaya taksirle verilmesine neden olan kişi, bir yıldan beş yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.) hükmü bulunmaktadır. 68 69 Çevre cezaları YASAL DÜZENLEMELER Çevre Kanununun 3/g maddesi Kirleten öder prensibi -Kirlenme ve bozulmanın önlenmesi, sınırlandırılması, giderilmesi ve çevrenin iyileştirilmesi için yapılan harcamaların, kirleten veya bozulmaya neden olan tarafından karşılanması, -Yetkili mercilerin gerekli tedbirleri almasını gerektiren haller, -Masrafların kirletenden tahsili YASAL DÜZENLEMELER Çevre Kanununun 15. maddesi - Çevre kanununda ve yönetmeliklere aykırı davranış halinde, faaliyetin kısmen veya tamamen, süreli veya süresiz olarak durdurulması Çevre Kanununun 28. maddesi - Kirletenin sorumluluğu - Çevreyi kirletenlerin ve çevreye zarar verenlerin sebep oldukları kirlenme ve bozulmadan doğan zararlardan dolayı sorumluluğu - Kusur şartının aranmaması - Genel hükümler 67 - YASAL DÜZENLEMELER Çevre Kanununun 20. maddesi m bendi Bu Kanunun ek 2 nci maddesinde öngörülen çevre yönetim birimini kurmayanlara 6.000 Türk Lirası, çevre görevlisi bulundurmayanlara ya da Bakanlıkça yetkilendirilmiş firmalardan hizmet almayanlara 4.000 Türk Lirası idarî para cezası verilir. 70 2872 sayılı “Çevre Kanunu” 65 YASAL DÜZENLEMELER YASAL DÜZENLEMELER 71 İşletmelerin; yapılacak denetimlerde, kapasiteleri ve yapıları ne olursa olsun; ekosistemin hava, su ve toprak bileşenlerinde evsel ve endüstriyel nitelikli kirliliğe sebebiyet vermelerinin tespit edilmesi halinde karşılaşabilecekleri maddi cezalar 3.000.000 Türk Lirasını bulabilmektedir. Çevre cezaları hukuku gereği, cezai işlem yapılırken her bir ihlal için ayrı ayrı hesap yapılır ve kurum/kuruluşlara üç katı uygulanır. Cezai İşlem dağılımı atık cinsine göre; T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü, 2010 yılında yaptığı 3628 adet çevre denetimi sonucunda Türkiye genelinde toplam 15.000.000 TL idari para cezası keserken, 247 faaliyet için de durdurma cezası vermiştir. 72 8 TEŞEKKÜRLER ! 73 9
