Vadeli Piyasa

VOB Temel Bilgiler
Eğitimi
KASIRGA YILDIRAK
EKİM 2007
Belirsizlik ve Korunma
•
•
•
•
Yazı-Tura
Belirsizlik
İstatistik
Strateji
Vadeli İşlemlerin Temel Ekonomik
Fonksiyonları
Risk Yönetimi
Fiyat Tahmini
RİSK YÖNETİMİ
• Finansal Sistemin Rolü
• Ekonomideki tasarrufların en verimli yatırım
alanlarına kaydırılması
• Ekonomideki risklerin verimli paylaşımı.
RİSK YÖNETİMİ
Tasarruf ve Yatırımın Amacı
• Tasarruflardan sağlanacak yüksek gelirle bizi daha
mutlu edecek bir tüketim seviyesine ulaşmak
• Kaynak kullanım zamanlaması yapmak
• Tüm bunları gerçekleştirirken mümkün olan en
düşük riski taşımak
Vadeli İşlemlerin Tarihçesi
•
•
•
•
CBOT 1848
CME 1919
1970’li yıllar döviz ve faiz oranları sözleşmeleri
1973 hisse senetleri üzerine call opsiyon
sözleşmeleri
• 1977 put opsiyonları
• 1980’ler vadeli işlem pazarları hızla gelişti
• Tezgah üstü piyasalar organize borsalara önemli bir
alternatif
RİSK YÖNETİMİ
Risk Yönetim Araçları
• Çeşitlendirme (Diversification)
• Sigortalama
• Riskten Korunma (Hedging)
ÇEŞİTLENDİRME (DIVERSIFICATION)
• Çeşitlendirme farklı özelliklere sahip yatırım
araçlarını birleştirerek bazı risklerden kurtulmaya
yarar.
• Yalnız bu yolla ancak firmalara yada ürünlere özel
risklerden kurtulabiliriz.
• Çeşitlendirme piyasa riskini yoketmez.
SİGORTALAMA
• Sigortalama en iyi risk yönetim şeklidir
• Alım satımı organize piyasalar yoluyla yapılamayan
kıymetlerin sigortalanması , geleneksel sigorta
şirketleri aracılığı ile yapılır. (Hayat Sigortası, Sağlık
Sigortası)
• Kredi riski ve bazı finansal riskler teminat yoluyla
sigortalanır. (Banka mevduat hesaplarında ki devlet
teminatı gibi)
KREDİ TÜREV ÜRÜN
• TOTAL RETURN SWAP
• A, C’DEN KUPONLU TAHVİL SATIN ALDI.
• C’YE FAZLA GÜVENMİYOR, ZİRA C
TEMERRÜDE DÜŞEBİLİR.
• B İLE ANLAŞIYOR VE TAHVİLDEN
KAYNAKLI TÜM GETİRİLERİ TAKAS
ETMEK ÜZERE ANLAŞIYORLAR.
KREDİ TÜREV ÜRÜN
•
•
•
•
•
•
•
•
•
A, B’YE
KUPON ÖDEMELERİ
DEĞER KAZANÇLARINI
VADEDE ANA PARAYI
TEMERRÜT HALİNDE RECOVERY
B, A’YA
LIBOR+SPREAD
DEĞER KAYIPLARINI
TEMERRÜT HALİNDE TAHVİLİN DEĞERİNİ
ÖDER
SİGORTALAMA
• Opsiyon Sözleşmeleri
• Opsiyon sözleşmeleri riskleri belli bir seviyede
sabitlemeye yararlar.
• Sigortalama hizmetinin karşılığında sigortalanan
taraf prim öder.
RİSKTEN KORUNMA (HEDGING)
• Fiyatlardaki ani değişiklerden kaynaklanan risklerin
spekülatörlere transferidir.
– Nakit (Spot) Piyasalar
– Forward Piyasalar
– Vadeli (Futures ) Piyasalar
– Opsiyonlar
– Swaplar
Risk Transferi
Çiftçi ile Fırıncı
• Çiftçi buğday üreticisi, 3 ay sonra belirli bir
miktarda buğday satması gerekiyor. Buğday
fiyatındaki olası bir düşüş riskini transfer etmek
istiyor
• Fırıncı pasta ve ekmek üreticisi üç ay sonra belirli
miktarda buğday alması gerekiyor. Fırıncı buğday
fiyatlarındaki artış riskini taşımak istemiyor.
Riskten Korunma- Nakit Piyasalar
Çiftçi
•Buğday ödünç alacak
•Bugünkü fiyatlarla nakit
piyasada satacak
•Üç ay sonra ödünç alınan
buğdayı geri verecek.
Riskten Korunma- Nakit Piyasalar
Fırıncı
•Para ödünç alacak
•Buğdayı nakit
piyasadan bugünkü
fiyattan alacak
•Depolayacak
Riskten Korunma – Vadeli Piyasalar
Çiftçi – Satıcı (Kısa)
Forward Anlaşması
Fırıncı – Alıcı (Uzun)
Future Sözleşmeler ile Riskten Korunma
• Çiftçi satması gereken miktardaki buğdaya denk
gelecek sayıda, ve üç aya en yakın vadeli
sözleşmeyi bugünkü fiyattan takas kurumuna
satar.
• Fırıncı alması gereken miktardaki buğdaya denk
gelecek sayıda, ve üç aya en yakın vadeli
sözleşmeyi bugünkü fiyattan takas kurumundan
alır.
Çiftçi ---Vadeli Söz.---> Takas --- Vadeli Söz.-->Fırıncı
Forward ve Vadeli Sözleşmeler
Arasındaki Farklar
Forward
• İki taraf arasında yapılır.
• Sözleşme unsurları standart değildir.
• Diğer piyasa katılımcıları yapılan
alivre sözleşmelerden habersizdir.
• Vade sonunda teslimat ile
sonuçlandırılır.
• Devredilemez.
• Kredi riski vardır.
• Kar veya zarar vade sonunda ortaya
çıkar.
• Başlangıçta bir teminat zorunluluğu
yoktur.
VADELİ
• Borsada yapılır.
• Sözleşme unsurları standart olarak
tanımlanmıştır. Sözleşmeler geneldir.
• Vadeli işlem sözleşmeleri borsalarda
şeffaf bir şekilde işlem görür.
• Vade sonuna kadar ters işlem ile
pozisyon kapatılabilir. Teslimat
zorunlu değildir.
• Vade sonuna kadar tekrar alınıp
satılabilir.
• İşlemler Borsa Takas Kurumu’nun
garantisindedir.
• Kar veya zarar günlük olarak
hesaplanır ve ilgili hesaplara
yansıtılır.
• İşlem yapmak için belirli bir teminat
yatırılması zorunludur.
Forward Sözleşme Örneği
Alıcı
A
Satıcı
B
Gün
14 Kasım 2005
Dayanak Varlık: 100.000 ABD Doları
Vadeli Fiyatı: 1,38 $/YTL
Vade:18 Kasım 2005
-----1,38*$100.000 = 138.000 YTL------>
A
<----------- 100.000 ABD Doları -----------
18 Kasım 2005
B
Vadeli Sözleşme Örneği
Dayanak Varlık: 100.000 ABD Doları (100 tane vadeli kontrat)
Vadeli Fiyat: 1,38 $/YTL, Vade:18 Kasım 2005
Alıcı
Satıcı
A (100 kontrat)
B(100 kontrat)
Uzlaşma Fiyat
Gün
14 KASIM
A ------------> TAKAS -----------> B
(1,38-1,37)*100,000= 1000YTL
1,37
14 KASIM
A ------------> TAKAS-----------> B
(1,37-1,365)*100,000= 500YTL
1,365
15 KASIM
A <------------TAKAS <----------- B
(1,365-1,385)*100,000= 2000YTL
1,385
16KASIM
A ------------ TAKAS-----------B
(1,385-1,385)*100,000= 0YTL
1,385
17 KASIM
Vade Sonu Nakdi Uzlaşma (Teslimat)
18 KASIM Günü
18 Kasım TCMB dolar kuru 1,3865
A <------------ TAKAS<-----------B
(1,3850-1,3865)*100,000= 150YTL
A ----1,3865*$100.000 = 138.650 YTL--->TAKAS
TAKAS<------- 100.000 ABD Doları <---------B
Alıcının Nakit Akımları
(-1000-500+2000+0+150-138650)=138000
Satıcının Nakit Akımları
(1000+500-2000+0-150+138650)=138000
Alıcının Karı = Satıcının Zararı
Alıcının Karı
(1,3865 -1,3800)*100000= 650 YTL
Satıcının Zararı
(1,3800-1,3865) *100000= - 650 YTL
Pozisyon Kapatma
Dayanak Varlık: 100.000 ABD Doları (100 tane vadeli kontrat)
Vadeli Fiyat: 1,38 $/YTL, Vade:18 Kasım 2005
Alıcı
Satıcı
A (100 kontrat)
KASIM
B(100 kontrat)
Uzlaşma Fiyat
Gün
14
A ------------> TAKAS -----------> B
KASIM
(1,38-1,37)*100,000= 1000YTL
1,37
15
C
A
Dayanak Varlık: 100.000 ABD Doları (100 tane vadeli kontrat)
Vadeli Fiyat: 1,368$/YTL, Vade:18 Kasım 2005
A------------> TAKAS
(1,37-1,368)*100,000= 200YTL
1,365
16 KASIM
Önemli Terimler
•
UZLAŞMA FİYATI
Piyasadaki kapanış fiyat seviyesinin göstergesidir. Borsa tarafından
belirlenir.
•
AÇIK POZİSYON
Piyasadaki uzun pozisyonların toplamı
•
TAKAS Fiyat Riski Taşımaz.
Uzun Pozisyonlar = Kısa Pozisyonlar
TEMİNATLAR
•
Başlangıç Teminatı (Örnek: 150 YTL YTL/$ Kontratı)
Yeni bir vadeli işlem pozisyonu açıldığında aracı kurum üzerinden takas
kurumuna yatırılması gereken teminat
•
Sürdürme Teminatı (Örnek: 112,5YTL YTL/$ Kontratı)
Vadeli işlem pozisyonunun devam ettirebilmek için güncelleştirmelerden
sonra takas hesabında bulunması gereken teminat
•
Tamamlama Teminatı
Vadeli işlem pozisyonunu devam ettirebilmek için takas kurumunda ki
hesabınızı başlangıç teminatı seviyesine getirmek için yatırılması gereken
teminat.
GÜNCELLEME VE TEMİNATLAR
Tarih
Başlangıç
Teminatı
14/11
150*100
-15000 1,3700
15000YTL
-1000
14000
15/11
14000
0
1,3650
-500
13500
16/11
13500
0
1,3850
+2000
15500
17/11
15000
+500
1,3850
0
15000
Nakit
Akımı
Uzlaşma
Fiyat
Güncelleme Gün Sonu
Teminat
GÜNCELLEME VE TEMİNATLAR
TARİH
UZLAŞMA
FİYATI
GÜNCELLEME TEMİNAT
HESAP
1
226975
850
9850
2
227250
275
10125
3
226000
-1250
8875
7
221775
-4225
4650
8
220825
-950
9
221425
600
8650
10
222075
650
9300
11
221125
-950
8350
14
219150
-1975
6375
15
217525
-1625
4750
16
217750
225
9000
4350
4250
8050
9225
Kaldıraç oranı
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Kaldıraç oranı = Pozisyon Tutarı / Teminat Tutarı
16000 TL var. Dolarda artış beklentisi. Spot Dolar=1,5
Strateji 1: Spotdan 16000/1,5=10667 dolar al ve bekle.
Strateji 2: 16000 TL teminat ile 100000 dolar al (vadeli fiyat 1,6)
S ve F eşit artsın. %6,7. S1=1,6 F1=1,70667 olur ise
Spot piyasada 10667*0,1=1066,7
Vadeli piyasada 100000*0,10667=10667
1066,7/16000=%6,7
10677/16000=%67
Zararda olabilirdi.
Piyasa Oyuncuları
• Riskten korunmak isteyenler
(HEDGER)
• Riski Taşımak İsteyenler
(SPEKÜLATÖR)
• Nakit ve Vadeli Piyasalar arasındaki fiyat
bağlantısını sağlayanlar
(ARBİTRAJCI)
Emirler
•
Piyasa Emri
Alım emri – en düşük satış fiyatından alım
Satım emri- en yüksek alış fiyatından satış
Örnek YTL/Dolar Alış: 1,38
Satış: 1,3810
Piyasa Alım emri 1,3810
Piyasa Satım emri 1,38
Emirler
•
Fiyat Limitli Emir
Alım emri – piyasa satış fiyatının altında alım
Satım emri- piyasa alım fiyatının üstünde satış
Örnek YTL/Dolar Kotasyon- Alış:1,38-Satış: 1,3810
Fiyat Limitli Alım emri- 1,3805’den al
Fiyat Limitli Satım emri- 1,3805’den sat
Fiyat Limitli emirler zaman önceliğine göre gerçekleştirilir.
Emirler
•
Yayılma Emirleri-aynı sözleşmenin farklı vadelerinde aynı anda
gerçekleşmesi gereken emirlerdir.
•
Şartlı Emirler-Emrin gerçekleşmesi bir şarta bağlanmıştır.
–
–
–
–
–
Zarar durdurmalı emir
Zaman sınırlı emirler
İptaline kadar geçerli emirler
Biri diğerini iptal eden emirler
Hepsi veya hiçbiri emirleri
TAKAS KURUMU
Takas
Üyesi
MÜŞTERİ
TAKAS
Garanti Fonu
MÜŞTERİ
Takas Üyesi
Takas Üyesi
MÜŞTERİ
Fiyatlama
• Tüketim amaçlı alınan varlıklar (petrol, bakır gibi)
• Yatırım amaçlı alınan varlıklar (Bono, Hisse senedi
gibi)
FİYATLAMA
• Taşıma maliyeti modeline göre vadeli fiyatlar
alım satıma konu dayanak varlığın spot fiyatı ve
bugünden teslimat gününe kadarki taşıma
maliyetine bağlıdır.
• Beklentiler modelinde ise vadeli fiyatlar alım
satıma konu dayanak varlığın spot fiyatının vadeli
işlem sözleşmesindeki teslimat gününe göre ne
kadar değişeceğine ilişkin beklentilere bağlıdır.
Notasyon
•
•
•
•
•
•
T: vade sonu kalan zaman (yıl)
S0: dayanak varlığın nakit fiyatı
ST : dayanak varlığın vade sonu fiyatı
f: forward kontratının değeri
F0: bugünkü forward fiyatı
r: risksiz oran (yıllık)
TAŞIMA MALİYETİ
• KULLANIM AMAÇLI MALLAR İÇİN TAŞIMA MALİYETİ
• Taşıma Maliyeti = Finans maliyeti+depo maliyeti+ sigorta
maliyeti
• FİNANSAL VARLIKLAR İÇİN TAŞIMA MALİYETİ
• Taşıma Maliyeti = Faiz maliyeti
• Vadeli Fiyat = Spot Fiyat + Taşıma Maliyeti
TAŞIMA MALİYETİ
•
•
•
EGE STANDART 1 sıra pamuğunun spot piyasadaki fiyatı 2.000.000 TL/Kg
iken, satıcının 30 gün vadeli satış fiyatını şu şekilde formüle edebiliriz:
Cari piyasada faiz oranlarının bir ay vadede %40 olduğu kabul edersek finans
maliyeti 2000000*30*40/365=65,75
Depolama ve sigorta maliyetleri piyasa fiyatlarına göre Kg başına 6.000 TL
ise
F0=2000000+65,75+6000=2071750
Beklentiler
• F0 = EQ(ST) + Risk Primi
• Faiz Verim Eğrisine İlişkin Rasyonel
Beklentiler Hipotezi
• 1. T vadeli uzun dönem faiz haddi T ye kadarki günlük beklenen faiz
hadlerinin ortalaması + risk primine eşittir.
• 2. T ile T+1 arasındaki bugünkü forward faiz haddi, T anında
gerçekleşecek günlük spot faizin beklentisine + risk primine eşittir.
Beklentiler
• Beklentiler hipotezi çerçevesinde fiyatlama yapılabilmesi için tüm
ürünlerin tek tek getiri beklentilerinin riskten ari faiz haddine eşit olması
gerekir.
• Bu şu demektir: Piyasadaki tüm ajanlar beklentilerini riskten ari faiz
haddini hedefleyerek kurgularlar.
• Faiz haddi %8 olsun. US Doların getirisi iki ihtimalli olsun. %9 yada
%10. Bu durumda Banka hesabında kısa dolar hesabında uzun
pozisyon alınarak para koymadan kar elde edilebilir.
• Beklentiler yaklaşımında dayanak varlığın piyasasının derin olduğu
varsayılır.
• Bu sayede arbitraj fırsatları arbitrajcılar tarafından kullanılarak piyasayı
tekmil kılacak beklentiler oluşturulur.
Arbitraj Yöntemiyle Fiyatlama
Şimdi
A Portföyü
B Portföyü
f (uzun forward kontratı)
S0 (dayanak varlık)
F0e-rT
Vade sonu
A Portföyü
F0 ödeyerek S’i satın al
B Portföyü
ST
Arbitraj oluşmaması için A ve B portföylerinin şimdi de aynı
fiyatta olması gerekir
Arbitraj Yöntemiyle Fiyatlama
f + F0e-rT = S
S - F0 e-rT= 0
Herhangi bir andaki forward fiyatı F0, sözleşme değerini
sıfıra eşitleyen teslim fiyatıdır.
F0 =S*(1+rT)
Fiyatlama Örneği
Sözleşme: Uzun Forward Sözleşmesi
Dayanak Varlık: Temettü ödemeyen hisse senedi
S: 40$ (hissenin nakit fiyatı)
T: 3 ay (vadeye kalan süre)
r: 5% (yıllık risksiz faiz oranı)
Forward Fiyatı F0 ne olmalıdır?
F0=S*(1+rT)= 40*(1+0,05* 0.25)=$40.5
Arbitraj Örneği
Forward Fiyatı F0=$39
Bankaya 3 ay vade ile %5’den $40 yatır (-40)
Hisseyi 3 ay sonra $39 dan almak için uzun forward pozisyonu al (0)
Nakit piyasada $40’dan hisseyi açığa sat (+40)
Yatırım=0
3 ay sonra
Hisseyi $39’dan al
$40.50 bankadan al
Kar=$1,50=40,50 – 39
Arbitraj Örneği
Forward Fiyatı F0 =$43
3 ay vade ile %5’den $40 borçlan (+40)
Hisseyi 3 ay sonra $43 satmak için kısa Forward pozisyonu al
Nakit piyasada $40’dan hisseyi al (-40)
Yatırım=0
3 ay sonra
Hisseyi $43’dan sat
$40.50 borcunu öde
Kar=$2,50=43-40,50
Forward Sözleşmesinin Değeri
Sözleşme: Uzun Forward Sözleşmesi
Dayanak Varlık: Temettü ödemeyen hisse senedi
S: 40$ (hissenin nakit fiyatı)
T: 3 ay (vadeye kalan süre)
r: 5% (yıllık risksiz faiz oranı)
1 ay sonra hissenin nakit değeri $41 olursa Forward sözleşmesinin değeri
nedir?
F0 =S*erT = 41e0,05*0,1667=41,34
f =(41,34-40,50) e-0,05*0,1667=0,83
Kuponlu Bono Üzerine Yazılmış Forward
f + F0 e-rT= S-I
S -I- F0 e-rT= 0
Herhangi bir andaki Forward fiyatı F0, sözleşme değerini
sıfıra eşitleyen teslim fiyatıdır.
F0 =(S-I)*erT
Kuponlu Bono Üzerine Yazılmış Forward
5-yıllık bono=S=$900
T = 9 ay , 4.ayda $40 kupon ödemesi var
r = 3% (yıllık) 4 ay için
r = 4% (yıllık) 9 ay için
Forward Fiyatı F0 ne olmalıdır?
I = 40*(1/(1+(0.03*0.33)))=39,60
F0 =(S-I) erT= (900-39,60) e0,04*0,75
=886.60
Hisse Senedi Endeksi Üzerine
Yazılmış Forward Fiyatlama Örneği
f + F0 e-rT= Se-qT
Se-qT- F0 e-rT= 0
F0 = S* e(r-q)T
IMKB 100 endeksi
q=0.02
S=35.314
T= 40 gün
r=%13.75
F = 35.314 * e(0.1375-0.02)*40/365
0
= 35.771/1000=35.771
Döviz Sözleşmeleri
18 Kasım $/YTL
S0 =1,3710
r =13.75
rf = 4.16
Aralık vadeli $/YTL vadeli fiyat nedir?
F0 = S* e(r-rf)T= 1,3710* e(0,1375-0.0416)40/365
F0 = 1,3854
Tarımsal Ürünlere Dayalı Sözleşmeler
f + F0 e(y-r)T = S + U
F0 = (S+U) e (r-y) T
Eğer u S’in sabit bir oranı ise
F0 = S e(r+u-y) T
ÖNEMLİ TEMEL KAVRAMLAR
• Firmalar neden riskten korunmak (hedge) isterler?
• Riskten korunma (hedging) terminolojisi
• Hedge oluştururken dikkat edilmesi gereken faktörler
• Hedge oranları
Firmalar Neden Riske Karşı Korunmak İsterler?
• Yöneticiler bu yolla kendilerinide riskten
korurlar.
• Hedging firmaya kredi sağlayan kuruluşları
rahatlatır .
• Bazen firmaların riskten korunma sebepleri
klasik sebeplerden farklı olarak finansal
olmayabilir. Örneğin
– Vergi İndirimi.
KORUNMA İSTEMEME SEBEPLERİ
– Korunmanın kendisi de risk taşır. Bu durumda
azaltması beklenen risk tutarı yanlış hesap
edilebilir.
– Alternatif Maliyet (Değişen Piyasa Şartları)
– Korunmanın kendisi de aslında spekülasyona
dayanır.
Hedging Terminolojisi
• Kısa Hedge ve Uzun Hedge
– Kısa (uzun) hedge vadeli sözleşme satışı (alımı) anlamına
gelir.
– Future sözleşmesi satış nedenleri
• Söz konusu mal veya kıymet portföyünüzde var , ve
gelecekte satmayı düşünüyorsunuz.
• Firmanın gelecekte borçlanma gereksinimi varsa
– Future sözleşmesi alış nedenleri
• Söz konusu mal veya kıymeti gelecekte almayı
düşünüyorsunuz
• Söz konusu mal veya kıymeti açığa satışmışsanız
STRATEJİLER
• SPOTDA UZUN İKEN FİYAT DÜŞME
RİSKİNE KARŞI KISA KORUNMA
• SPOTDA KISA İKEN FİYAT YÜKSELME
RİSKİNE KARŞI UZUN KORUNMA
KORUNMA
•
•
•
•


•
•
S1=İLK NAKİT FİYAT
S2=SON NAKİT FİYAT
F1=İLK VADELİ FİYAT
F2=SON VADELİ FİYAT
P(KISA) = (S2-S1) -(F2-F1)
P(UZUN) = - (S2-S1)+(F2-F1)
(S2-S1) = NAKİT PİYASADAN KAZANÇ
(F2-F1) = VADELİ PİYASADAN KAZANÇ
Hedging Terminolojisi
• Baz = nakit fiyat(S) - vadeli fiyatı (F)
F
S
Zaman
t1
t2
BAZ VE KAR FONKSİYONU
P(KISA)= -(S1-F1) +(S2-F2) = - b1 + b2
P(UZUN)=(S1-F1) -(S2-F2) = b1 – b2
S1=387,15 F1= 388,60 İSE
b1 = (S1-F1) = -1,45 b2 = (S2-F2) = 0
VADEDE KISA KORUNMADAN ELDE EDİLEN KAR
P(KISA)=-(-1,45) + 0 =1,45
VADEDEN EVVEL KISA KORUNMA
S2 = 377.52 F2 = 378,63 OLSUN
b1 = (S1-F1) = -1,45 b2 = (S2-F2) = -1,11
P(KISA) = -(-1,45)+(-1,11) = 0,34
BAZ VE KAR FONKSİYONU
•
BAZ -1,11 DEN 0 A GÜÇLENDİĞİNDEN KISA KORUNMADA KAR ARTTI.
•
•
•
•
•
•
•
•
KISA KORUNMANIN KARLI OLDUGU DURUMLAR: BAZIN GÜÇLENMESİ
SPOT FİYAT VADELİ FİYATDAN DAHA FAZLA ARTARSA
SPOT FİYAT VADELİ FİYATDAN DAHA AZ AZALIRSA
SPOT FİYAT ARTAR VADELİ FİYAT AZALIRSA
UZUN KORUNMANIN KARLI OLDUGU DURUMLAR: BAZIN ZAYIFLAMASI
SPOT FİYAT VADELİ FİYATDAN DAHA AZ ARTARSA
SPOT FİYAT VADELİ FİYATDAN DAHA FAZLA AZALIRSA
SPOT FİYAT AZALIR VADELİ FİYAT ARTARSA
Hedging İşlemlerinde Bazın Önemi
• ÖRNEK:
Konya’da bir buğday üreticisi Temmuz ayı içerisinde
satması gereken 50 ton buğdayı olacağını düşünüyor. 14
Kasım 2005 de Temmuz vadeli buğday fiyatı kotasyonu
0,4130 YTL/Kg, 1 tanesi, 5 ton için olan buğday kontratı
2065 YTL. Konya’da yerel nakit piyasada 5 ton buğdayın
fiyatı 1825 (0,365 YTL/Kg).
• 14 Kasım 2005
baz: 0,365-0,4130= -0,048
Birinci Senaryo ( Mükemmel Kısa Hedge)
–
–
–
–
–
Baz sabit kalıyor
10 tane Temmuz vadeli buğday sözleşmesi satılıyor
20 Haziran’da pozisyon kapatıyoruz.
Nakit piyasada buğday fiyatı 0,35,
Temmuz vadeli buğday sözleşmesi fiyatı 0,398.
Mükemmel Kısa Hedge
Nakit
Vadeli
Nakit +Vadeli
0,35*50 ton =17.500
50 ton*(0,4130-0,398) = 750
18.250
14 Kasım 2005
Baz: 0,365-0,4130= -0,048
20 Haziran 2006
Baz: 0,35-0,398 = -0,048
Satışın gerçekleştiği fiyat : 18,250 / 50 ton =0,365YTL
Baz Riski Taşıyan Kısa Hedge
•
•
•
•
•
Baz değişiyor
10 tane Temmuz vadeli buğday sözleşmesi satılıyor
20 Haziran’da pozisyon kapatıyoruz.
Nakit piyasada buğday fiyatı 0,35,
Temmuz vadeli buğday sözleşmesi fiyatı 0,408.
Baz Riski Taşıyan Kısa Hedge
Nakit
Vadeli
Nakit +Vadeli
0,35*50 ton =17.500
50 ton*(0,4130-0,408) = 250
17750
13 Kasım 2005
Baz: 0,365-0,4130= -0,048
20 Haziran 2006
Baz: 0,35-0,408 = -0,058
Satışın gerçekleştiği fiyat : 17750 / 50 ton =0,355YTL
Baz Riski Taşıyan Kısa Hedge
• Vadeli fiyat nakit fiyatla birebir değişmediği için riskten
korunma tam olarak gerçekleşmedi.
• Hedge işlemi yapan kişi fiyat riski yerine daha az
değişken olan baz riskini taşır.
BAZ
• 26 eylül de kilosu 0,0479 dan 112000 kilo
şekerimiz olsun. Ocak vadeli sözleşmesinin
fiyatı 0,0550 olsun. Başlangıç bazı nedir.
Vade de baz 0 ise kar kaç liradır. Baz ile kar
arasındaki ilişki nedir. Pozisyon 10 aralıkta
kapanır ise ve o tarihte uzlaşma fiyatı
0,0590 ve spot fiyat 0,0574 ise ne olur.
Bazdaki Değişkenliği Etkileyen Faktörler
Mala dayalı Vadeli Sözleşmeler
• Geçmiş yıllardan kalan stoklar
• O yılki rekolteyle ilgili beklentiler
• Malın yabancı ülkelerdeki arz ve talebi
• Depolama maliyetleri
• Taşıma maliyetleri
• Mevsimlik fiyat hareketleri
• Sigortalama maliyetleri
• O malla ilgili devlet politikaları
Bazdaki Değişkenliği Etkileyen Faktörler
Finansal Varlıklara Dayalı Vadeli Sözleşmeler
• Faiz oranları
• Merkez Bankası para politikaları
• Vade sonuna kadar olan süre
• Marjinleri fonlama maliyeti
• Teslim edilebilecek nakit piyasa enstrümanının arzı
• Enflasyon beklentileri
• Mevsimsel faktörler
• Ekonominin genel durumu
Vade Sonuna Kadar Tutulan Hedge
•
•
•
•
10 tane Temmuz vadeli buğday sözleşmesi satılıyor
S1= 0,365 F1=0,4130
Pozisyon Vade sonuna kadar tutuluyor
29 Temmuzda nakit buğday fiyatı 0,30
Nakit
Vadeli
Nakit +Vadeli
0,30*50 ton =15000
50 ton*(0,4130-0,30) = 5650
20650
13 Kasım 2005
29 Temmuz 2006
Baz: 0,365-0,4130= -0,048
Baz: 0,30-0,30 = 0
Satışın gerçekleştiği fiyat : 20650 / 50 ton =0,413YTL
0,413-0,365=0,048 bazdaki değişiklik
Korunma Stratejilerinde Verilmesi Gereken Kararlar
• Korunma için hangi mala veya kıymete dayalı Vadeli
sözleşme kullanılacak
• Spot piyasada riskini azaltmaya çalıştığımız varlığın fiyat
hareketleriyle en yüksek düz korelasyona sahip varlıklar
üzerine yazılmış sözleşmeler kullanılır.
• Fiyatı uygun olan sözleşme kullanılır.
• Vade seçimi
• Vade sonu bizim korunmak istediğimiz döneme en yakın
olan sözleşme seçilir
• Korumayı ileriye doğru kaydırma prensibi
Korunma Stratejilerinde Verilmesi Gereken Kararlar
– Uzun yada Kısa?
• Korunma sırasında ki en kritik karar.
• Üç Method.
– En kötü durum senaryosu
– Şu andaki nakit pozisyonu
– Tahminen ileride oluşabilecek nakit pozisyonu
Korunma Stratejilerinde Verilmesi Gereken Kararlar
• Teminat ve güncelleştirme için ayrılması gereken
nakit miktarı
– Future piyasalarda başlangıç teminatı oldukça
düşüktür.
– Genede hesapların güncelleştirilmesi sırasında
önemli miktarda nakit ihtiyacı doğabilir.
Korunma Oranı (Hedge Oranı)
 Basit Koruma oranı belirlenen miktara eşit ve ters yönde
vadeli pozisyon alınmasını öngörür.
 Riski minimuma indiren Korunma Oranı
 P=DS+NfDF
 var(P)=var(DS)+var(DF) Nf2 + 2 cov(DS, Df) Nf
 DP/DNf = 0 = 2var(DF) Nf a + 2 cov(DS, Df)
Nf = cov(DS, Df) / var(DF)
= corr(DS, Df)*std(DS) / std(Df)
Performansı Etkileyecek Önemli Riskler
• Çapraz hedge
• Nakit ve vadeli fiyatlar bazı durumlarda birbirlerine ters
hareket edebilirler.
• Miktar Riski
Hedging Örnek
Bir Hava yolları şirketi Şubat 2004 başında 1 ay sonra, 1
milyon galon uçak yakıtı almayı planlıyor. Şirketin finans
müdürü petrol fiyatlarının artacağını düşünüyor ve bir koruma
stratejisi oluşturmak istiyor.
– Finans müdürü Uçak yakıtı üzerine future sözleşmesi olmadığını
görüyor. Kullanabileceği Petrol Vadeli Sözleşmeleri, Ham Petrol,
Isınma Petrolü, Kurşunsuz Benzin, Doğal Gaz ve Brent Petrolü
– Hangi Vadeli Sözleşmeyi kullanacağına nasıl karar vermeli?
Overview for Historical Heating Oil Futures Data
Market:
Heating Oil
Symbol:
HO
Exchange:
NYMEX
Hours
10:05 - 14:30 ET
Contract Size:
42,000 gallons
Months Traded:
All months
Minimum Fluctuation:
$0.01/gallon = $4.20
Approximate Margin:
$5,400.00
Veriler
Ucak Yakıtı Fiyatındaki
Değişiklik ΔS/galon
Ay
Isınma Yakıtı Future Fiyatındaki
Değişiklik ΔF/galon
1
0,029
0,021
2
0,020
0,035
3
-0,044
-0,046
4
0,008
0,001
5
0,026
0,044
6
-0,019
-0,029
7
-0,010
-0,026
8
-0,007
-0,029
9
0,043
0,048
10
0,011
-0,006
11
-0,036
-0,036
12
-0,018
-0,011
13
0,009
0,019
14
-0,032
-0,027
15
0,023
0,029
Korunma Oranının Hesaplanması
 DSDf
 DS
Nf 


 D2f
 Df
  0,928
 DS  0,0263
 Df  0,0313
0,0263
N f  0,928 *
 0,78
0,0313
0,78 *1.000.000
Kontrat 
 18,57
42.000
UZUN 19 kontrat
Korunma
•
•
Tarih 6 Şubat 2004
Uçak yakıtı Spot Fiyatı:0,987
Isınma Petrolü Nisan vadeli fiyatı:0,8368
19 tane nisan vadeli Isınma petrolü kontratı satın alınır
Tarih 5 Mart 2004
Uçak yakıtı Spot Fiyatı:0,9975
Isınma Petrolü Nisan vadeli fiyatı:0,9253
Spot Piyasa :
0,9975$’dan 1.000.000 galon ucak yakıtı =997.500$ alış
Vadeli Piyasa :
0,8368 *19*42.000 =667.766$ alış
0,9253 *19*42.000=738.389$ satış
Kazanç = 70.623$
net ödenen para = 997.500 $ - 70.623 $= 926.877$ 926.877$ /1000000=0,9226
Endeks Vadeli Sözleşmeler ile Korunma
• Hisse Senedi portföyünü neden korumak isteriz ?
– Kısa süreli piyasadaki düşüş beklenti dönemlerinde tüm
portföyü satıp yeniden almak yerine endeks
sözleşmesinde kısa pozisyon alabiliriz.
– Portföyünüzdeki hisselerin marketin üzerinde bir getiri
getireceğini bekliyorsanız piyasa riskine karşı korunmak
için
Endeks Vadeli Sözleşmeleri ile
Korunma
•
Korunma oranı nasıl hesaplanır? Kaç tane sözleşmede kısa pozisyon
almamız gerekir?
P
A

Portföyün beta katsayısı
P
A
Portföyün toplam değeri
vadeli kontratı oluşturan hisselerin toplam değeri
Endeks Vadeli Sözleşmeleri ile Korunma
1 KASIM 2005
Fiyat
Lot
Piyasa
Değeri
Ağırlık
Beta
8,4
30.000
252.000
0,25
1,08
7,55
13.250
100.038
0,10
1,25
4,1
48.780
199.998
0,20
1,15
GARANTİ BANKASI
4,02
49.750
199.995
0,20
1,17
TEKSTİLBANK
1,66 150.600
249.996
0,25
0,88
AKBANK
DENİZBANK
FİNANSBANK
PORTFÖY
IMKB 100
1.002.027
31.963,99
1,08
Endeks Vadeli Sözleşmeleri ile Korunma
26 OCAK 2006
Fiyat
Lot
Piyasa
Değeri
Ağırlık
Beta
AKBANK
12,6
30.000
378.000
0,22
1,08
DENİZBANK
11,5
13.250
152.375
0,09
1,25
FİNANSBANK
8,25
48.780
402.435
0,24
1,15
GARANTİ BANKASI
6,2
49.750
308.450
0,18
1,17
2,94 150.600
442.764
0,26
0,88
TEKSTİLBANK
PORTFÖY
IMKB 100
1.684.024
45.318,65
1,08
IMKB 100 Endeks Kontratı ile Kısa
Korunma
• 26 Ocak 2006 günü portföy getirim 68%, endeksin getirisi
42%.
• Portföyü satmak istemiyorum ama piyasada ki olası düşüşe
karşı Şubat ayı içinde korunmak istiyorum
• 26 Ocakta 2006 Şubat Vadeli IMKB 100 Kontratı uzlaşma
fiyatı 44,575
• Sözleşme Büyüklüğü
– İMKB-100 ulusal hisse senedi fiyat endeksinin 1.000'e bölünmesinden
sonra 100 YTL ile çarpılması sonucu bulunan değer (İMKB-100
Endeksi /1.000)*100 YTL
(örn. 31,325*100 = 3.132,5 YTL)
IMKB 100 Endeks Kontratı ile Kısa
Korunma
Kac tane Şubat Vadeli IMKB 100 Sözleşmesi
satalım?
Kontrat  1,08 *
1.684.024
 408,01
44,575 *100
26 Ocak 2006 – 408 tane IMKB 100 Şubat vadeli
sözleşmesi satılır
IMKB 100 Endeks Kontratı ile Kısa
Korunma
•
Tarih 26 Ocak 2006
Portföy Değeri : 1.684.024 YTL
IMKB 100 Şubat Vadeli Sözleşme:45,575
408 tane Şubat IMKB 100 sözleşmesi satıldı
•
Tarih 10 Şubat 2006
Portföy Değeri : 1.571.821 YTL
IMKB 100 Şubat Vadeli Sözleşme:43,925
408 tane Şubat IMKB 100 sözleşmesi alındı
Vadeli Piyasa :
408 *45,575*100 =1.854.903 YTL satış
408 *43,925*100 =1.792.140 YTL alış
Kazanç = 62.763 YTL
net pozisyon = 1.571.821 YTL + 62.763 YTL =1.634.584
Örnek
•
•
Tekstilbank hisselerini takip eden analist önümüzdeki 3 ay içinde bu banka ile ilgili
önemli bir açıklama yapılacağını düşünüyor. 10 Şubat 2006’da hisse fiyatı 2,76. Bu
hissenin tarihsel betası 0,88. Analist bir müşterisine 300.000 lot aldırıyor. Analistin
tahminine göre piyasa hiç hareket etmese hisseler 30% kazanır. Fakat analist aynı
dönemde piyasanın düşme olasılığını da göz ardı etmek istemiyor. Bu nedenle
müşterisine piyasada ki olası düşüşe karşı korumak için Haziran IMKB 100
sözleşmesini kullanmak istiyor.
Haziran vadeli IMKB 100 sözleşmesinin 10 Şubat 2006 fiyatı 43,850 ise vadeli
işlem borsasında kaç tane ve hangi yönde pozisyon almalı?
Örnek
Portföy değeri : 2,76*300.000 = 828.000 YTL
Kontrat Sayısı : 0,88*(828.000/43,850*100) =166.16
166 tane kısa IMKB 100 Haziran sözleşmesi
Birinci Senaryo
15 Mayıs 2006 hisse fiyatı 3,86
166 tane uzun IMKB 100 Haziran Sözleşmesi 42,650’den
Nakit Piyasa: Kazanç =(3,86-2,76)*300.000=331.200YTL
Vadeli Piyasa:Kazanç = 166*100*(43,850-42,650)=19.920 YTL
Getiri:351.120/828.000=42.4%
Örnek
İkinci Senaryo
15 Mayıs 2006 hisse fiyatı 3,86
166 tane uzun IMKB 100 Haziran Sözleşmesi 44,500’den
Nakit Piyasa: Kazanç =(3,86-2,76)*300.000=331.200YTL
Vadeli Piyasa:Zarar = 166*100*(43,850-44,500)=-10760 YTL
Getiri:320.410/828.000=38,6%
Üçüncü Senaryo
15 Mayıs 2006 hisse fiyatı 2,4
166 tane uzun IMKB 100 Haziran Sözleşmesi 36,223’den
Nakit Piyasa: Zarar=(2,4-2,76)*300.000= -108.000YTL
Vadeli Piyasa: Kazanç = 166*100*(43,850-36,223)=126.608YTL
Getiri:18608/828.000=2,24%
Market beta hedge
Vadeli
Fiyat
662,5
Sözleşme
çarpanı
500
HISSE
FIYAT
ADET
beta
A
18
18000
1,0
B
75
16000
0,8
C
50
7000
0,5
D
43
10000
0,7
E
54
21000
1,1
F
47
28000
1,1
G
44
25000
1,4
H
52
33000
1,2