Dallar: {1,3,4,5} 1 0 Q 0 0 0 0 0 1 0 0 1 1 0 0 0 0 1 1 0 1 0 0 1 1 0 0 0 1 0 1 0 0 Qi 0 QT vt v 1 0 B 0 0 0 i1 i 3 i4 1 0 i5 0 0 i2 1 0 i6 0 0 i 7 i8 i 9 Kirişler: {2,6,7,8,9} 0 0 0 0 1 0 0 1 0 0 0 0 0 1 0 1 0 0 0 1 1 0 0 1 0 1 1 0 0 0 0 1 1 0 1 Bv 0 BT il i v2 v 6 0 0 v7 0 1 v8 0 0 v9 0 0 v1 0 0 v3 0 v4 0 v 5 Teorem: Bir birleşik G’ında seçilen T ağacı için Q ve B sırasıyla temel kesitleme ve temel çevre matrisi olsun QB T 0 Tanıt: QT vt v Bv 0 BQT vt 0 vt QB T 0 KGY kapalı düğüm dizileri, düğüm gerilimleri cinsinden eleman gerilimleri, çevreler için yazılıyor KAY Gauss yüzeyleri, kesitlemeler, düğümler için yazılıyor KAY’na ilişkin bağımsız denklem takımı nd -1 düğüm için yazılan denklemler KAY’na ilişkin bağımsız denklem takımı temel kesitlemeler için yazılan denklemler KGY’na ilişkin bağımsız denklem takımı temel çevreler için yazılan denklemler 1 2 3 1 4 2 3 5 6 4 7 5 9 8 6 1-a) 4 düğümünü referans alıp A matrisini yazınız. b) 4 düğümü referans iken KGY’ye ilişkin denklemleri yazınız. c) {2,4,6,7,8} ağacına ilişkin temel çevre ve temel kesitlemeleri belirleyiniz. d) v2=2V, v4=4V, v6=6V, v7=7V, v8=8V ise diğer elemanlara ilişkin gerilimleri belirleyiniz. e) i1=1A, i3=3A, i5=5A, i9=9A ise diğer elemanlara ilişkin akımları belirleyiniz. f) Tellegen Teoreminin sağlandığını gösteriniz. Eleman Tanım Bağıntıları f R (v, i, t ) 0 v i fC (v, q, t ) 0 q i q v f m ( , q, t ) 0 memristor endüktans Kapasite direnç f L ( , i, t ) 0 Ø Direnç Elemanı: v ve i arasında cebrik bağıntı ile temsil edilen eleman Endüktans Elemanı: Ø ve i arasında cebrik bağıntı ile temsil edilen eleman Kapasite Elemanı: v ve q arasında cebrik bağıntı ile temsil edilen eleman Memristor Elemanı: Ø ve q arasında cebrik bağıntı ile temsil edilen eleman 2-Uçlu Direnç Elemanları • lineer, lineer olmayan, zamanla değişen, değişmeyen, akım ve/veya gerilim kontrollü dirençlerin tanım bağıntıları, • seri, parallel bağlı dirençlere ilişkin uç bağıntıları, • lineer olmayan dirençlere ilişkin dc (doğru akım) çalışma noktasının belirlenmesi, küçük işaret analizi. Lineer Direnç + () v(t ) Ri (t ) direnç i (t ) Gv(t ) iletkenlik, siemens mho v v (t ) (S ) i (t ) v (t ) i (t ) i-v düzlemi v-i düzlemi Hatırlatma: Lineerlik f ( x1 ) y1 f ( x2 ) y2 f (.) lineer f (x1 x2 ) f ( x1 ) f ( x2 ) y1 y 2 Özel Lineer Dirençler: Açık devre elemanı f (i, v) i 0 v (t ) i (t ) R G0 i (t ) i-v düzlemi v (t ) v-i düzlemi Kısa devre elemanı f (i, v) v 0 v (t ) i (t ) R 0 i (t ) i-v düzlemi G v (t ) v-i düzlemi Açık devre elemanı ve kısa devre elemanının i-v,v-i karakteristiklerine dikkat edelim !!! v (t ) i (t ) R G0 i (t ) i-v düzlemi v (t ) v-i düzlemi Tanım: (Dual Dirençler) A direncinin v-i karakteristiği B direncinin i-v karakteristiği ile aynıdır. A direnci B direncinin dual’idir. Lineer direnç elemanına ilişkin ani güç Lineer Olmayan Direnç + v _ f ( v, i ) 0 p(t ) v(t )i (t ) Ri 2 (t ) Bazı Özel Lineer Olmayan Dirençler İdeal Diyot + v _ RID {( v, i) : vi 0, i 0, v 0 ve v 0, i 0} Diyot tıkamada Diyot iletimde (v 0), (i 0), i0 v0 v (t ) i (t ) i (t ) v (t ) i(t ) i-v düzlemi v-i düzlemi Diyot tıkamada iken davranışı hangi eleman gibi? Is v(t ) Diyot iletimde iken davranışı hangi eleman gibi? p-n Jonksiyon Diyodu (alçak frekanslardaki özellikleri) + v _ uç büyüklükleri v RD {( v, i ) : i I s [exp( ) 1], I s , vT sabit } vT q elektron yükü kT I s ters doyma akımı VT k Boltzman sabiti q T Sıcaklık (Kelvin) VT 0,026V Tünel Diyod + RTD {( v, i ) : i iˆ(v)} v i (t ) İ1 v1 v v2 eğim negatif _ osilatör, kuvvetlendirici İ2 İ 2 i İ1 her akıma üç gerilim karşılık düşüyor hafıza, anahtarlama V1 V2 gerilim kontrollü, akım kontrollü değil Bağımsız kaynaklar Bağımsız gerilim kaynağı + + vs (t ) vs (t ) _ _ v(t ) Rvs {( v, i) : v vs (t ), i } i (t ) v (t ) Bağımsız gerilim kaynağı lineer eleman mı? Bağımsız gerilim kaynağı gerilim kontrollü mü? Bağımsız gerilim kaynağı akım kontrollü mü? vs (t ) 3V Bağımsız akım kaynağı + is (t ) v Ris {( v, i) : i is (t ), v } _ Zamanla Değişen Dirençler v-i karakteristiği zamanla değişen dirence zamanla değişen direnç denir. Lineer Zamanla Değişen Direnç + v v(t ) R(t )i (t ) v (t ) R (t ) i (t ) G (t )v(t ) i (t ) _ t Anahtar i + v _ S(t) t S(t) v i + + v _ Seri ve Paralel 2-uçlu Direnç Elemanlarının Oluşturduğu 1-Kapılılar i N 1-kapılısı i kapı akımı v kapı gerilimi 1-kapılının özellikleri kapı akımı ve gerilimi cinsinden yazılır Seri bağlı 2-uçlu dirençler i d1 i1 + + R1 v1 v d2 R2 N _ d3 _ i +2 v2 _ + N 1-kapılısı v _ Tanım Bağıntıları v1 vˆ1 (i1 ) KAY v2 vˆ2 (i2 ) KGY i i1 1. düğüm 1-2-3-1 düğüm dizisi i1 i2 2. düğüm v1 v2 v 0 v1 v2 v Amaç: v vˆ(i ) bağıntısını bulmak KGY + KAY v v1 v2 v vˆ1 (i ) vˆ2 (i ) ˆ vˆ(i ) i + R1 i1 + v1 _ _ v R2 N Sonuç: _ v vˆ1 (i) vˆ2 (i) v2 + i2 KAY tüm elemanların akımı kapı akımı ile aynı KGY kapı gerilimi eleman gerilimlerinin toplamı elemanlar akım kontrollü elde edilen 1-kapılı da akım kontrollü