sebebiyle vakit kaybı yaşayacaklarını bildirir. Telgraf yazışmaları

124
124
si e m e ns , s u ltan v e devl et — ş eh ir v e bin a t ekn olo jile ri
Yıldız Köşkü, Cercle d’Orient, Deutsche Bank ve Alman Konsolosluğu
sebebiyle vakit kaybı yaşayacaklarını bildirir. Telgraf
yazışmaları sırasında “dinamo” yerine, “kuvvet jeneratörü”
kelimesinin kullanılmasını önerir.31
Abdülhamid devri okumalarına hâkim olanlar Reiser’in
bahsettiği konuya aşinadırlar. Hamid’in ismi sıkıyönetim,
sansür ve jurnal ile anılır. Şüpheci ve her an tetikte olma
tavrına uygun bir yönetim tarzı oluşturmuştur. Bazı
kelimeler yüksek kontrole sebebiyet verir. Patlayıcı
olabileceği şüphesiyle “dinamo”nun, patlatılacağı şüphesiyle
“Sultan’ın sarayı”nın yan yana kullanılmaması daha az
sıkıntı yaratacaktır. Bütün bunlar göz önüne alındığında
Sultan’ın Siemens’e sarayı dinamolarla donatması için ücret
ödemesi, itimadın derecesinin ispatlarından biri olsa gerek.
Londra’daki Siemens Brothers lamba fabrikasında lamba üretiminde çalışan kadın işçiler,
Temkinli yazışmalar neticesinde köşke 1000 adet lamba,
1908 – Siemens Şirket Arşivi
40 beygir gücünde iki silindir, iki buhar motoru, 40 beygir
Female factory workers working in Siemens Brothers tantalum lamps factory in London, 1908 –
gücünde iki kazan, 40 beygir gücünde dinamo, kablolar, teller,
Siemens Corporate Archives
sigortalar, anahtarlar ve anahtar panoları gönderilir.
32
Carl Reiser’in yürüttüğü faaliyetler neticesinde
Siemens adına Reiser tarafından imzalanan teklif ve
bugün Büyük Kulüp olarak anılan Şark Kulübü’ne ait
taahhütnameye göre iş Ağustos ayı sonuna kadar bitirilecektir.
Pera’daki Cercle d’Orient binası37 da Siemens tarafından
Öyle de olur. Köşk aydınlatılır ve iki ay sonra Wilhelm payitahta
aydınlatılmıştır. Nüfuzlu üyeleriyle tanınan Büyük Kulüp
varır. Fransız gazetesi Le Figaro, Kayzer II. Willhelm’i “Alman
1882’de açılmıştı. Müdavimlerini Osmanlı’da yaşayan
endüstrisinin en iyi satış elemanı” olarak nitelemiştir.
yabancı uyruklu diplomatlar, üst düzey devlet görevlileri
İmparator’un ziyaretleri vesilesiyle Siemens ile II. Abdülhamid
ve Levantenler oluşturuyordu. Hazırladığı rapora göre Carl
33
arasında yaşanan yakınlaşma, Le
31
SAA, 95410.
Figaro’yu doğrulayan örneklerden
32
SAA, 95410.
sadece biridir. 1898’de Osmanlı
34
ülkesini ziyaret eden II. Willhelm’e
Arnold ve Wilhelm Siemens kardeşler
de eşlik ederler. Göstermiş oldukları
“sadakat, fazilet ve gayret” sebebiyle
II. Abdülhamid tarafından ikinci rütbe
Nişan-ı Mecidi ile onurlandırılırlar.
35
Siemens’in üst düzey yönetiminin
Sultan’dan nişan alma şerefine nail
olmasının ardından, temsilci Reiser
arkasına aldığı rüzgârın da etkisiyle
çalışmaya devam etti. Siemens,
İmparatorluk toprakları içerisinde çok
sayıda münferit bina aydınlatmasını
gerçekleştirdi. Büyük Kulüp (Cercle
d'Orient), Alman Konsolosluk binası
ve Deutsche Bank’ın İstanbul şubesi
bunlardan bazılarıdır.
36
33
Armin Kössler, Aktionsfeld Osmanisches Reich. Die
Wirtschaftsinteressen des Deutschen Kaiserreiches in der Türkei
1871–1908, New York, 1981.
34
Siemens & Halske Şirketi, Osmanlı’nın başkentindeki ilk temsilciliğini,
II. Wilhelm’in ilk Osmanlı seyahatinden sonra 1894'te açmıştır.
Bu, Şirket'in Berlin’deki merkezi ve Viyana’daki şubesi tarafından
ortak olarak yönetilen bir temsilciliktir. Carl Reiser, Siemens &
Halske Şirketi'nin İstanbul’da açtığı bu temsilciliği yürütmekle
görevlendirilmiştir.
35
BOA, İ. TAL, 154/17, 11/C/1316.
36
SAA, 15 Li 404.
37
Büyük Kulüp, Pera’da bugün hâlâ ihtişamını koruyan bu şaheser
binayı, semtin elit kimliğini kaybetmesi sebebiyle 1960’ta KadıköyÇiftehavuzlar’a taşınmak üzere terk etmiştir.
38
Osmanlı Devleti’nin dış borçlarını yöneten kurum.
39
SAA, 15 Li 404.
40
SAA, 4739.
41
SAA, 4739.
impar atorluk’tan cumhuriyet’e sıemens tarihi
Reiser, Büyük Kulüp aydınlatma
projesinin kendilerine verilmesi
hususunda konsolosluğun eski
birinci tercümanı ve Düyun-ı
Umumiye38 komiseri tarafından
desteklenmiştir.39 Böylece Cercle
d’Orient binasındaki kulüp
odalarının elektriğe kavuşması
Siemens tarafından 1905’te
gerçekleştirilmiştir.40
Alman İmparatorluğu Konsolosluk
binası için ise bizzat Konsolos,
Siemens’e elektrikli aydınlatma tesisi
kurmaları ricasında bulunur. Ödemeyi
on yılda faiziyle tamamlamayı teklif
eder. Şartları kabul eden Siemens işi
alır.41
Osmanlı Bankası için elektrik
üreten dinamoları temin eden de