Title of Presentation
advertisement
Title of Presentation Hazar Havzası’nda Enerji Mücadelesi Dr. Azime TELLİ 2015 ISTANBUL Slide 1 title • • • • • • İçindekiler 1- Yeni Büyük Oyun 2- Coğrafyanın Mahkumları 3- Hazar’ın Statüsü Sorunu 4- Boru Hatları Rekabeti 5- Hazar’da Enerji Diplomasisi 6- Sonuç Slide 1 title Yeni Büyük Oyun • Büyük Oyun • Yeni Büyük Oyun 19’uncu yüzyılda, İngiltere ve Rusya’nın Hindistan’daki ticaret yollarının kontrolü için oynanan “Büyük Oyun”, günümüzde Hazar petrolü ve doğalgazın çıkartılması ve nakil boru hatlarının kurulması üzerinden oynanmaya başlamıştır. “Yeni Büyük Oyun”da oyuncular ABD, Rusya, Çin, Türkiye, İran ve diğer Hazar ülkeleridir. Hazar, yeni jeopolitik denklemde, bölgesel ve uluslararası güçlerin en yoğun nüfuz mücadelesine giriştiği bölgelerin başında gelmektedir. Stratejik Enerji Elipsi Slide 1 title Slide 1 title Koridoru Mücadelesi Transfer Hazar petrol ve doğal gazının uluslararası piyasaya taşınmasında tercih edilecek boru hatları güzergâhları bağlamında verilmekte olan mücadelenin temelinde bölgedeki kaynakların geliştirilmesi ve Batı'nın Orta Doğu’ya enerji konusundaki bağımlılığının azaltılması yatmaktadır. Ayrıca, Avrasya'daki enerji kaynakları üzerinde Rusya’nın tekelini kırarak enerji akış güvenliğini sağlamakta da yer almaktadır. Coğrafyanın Mahkumları Slide 1 title Denize çıkışı olmayan (landlocked) Hazar Havzası’nda bulunan ülkeler «coğrafyanın mahkumları» olarak açık denizlere ulaşmak konusunda güvenilir transfer koridorlarına ihtiyaç duymaktadırlar. Bölge enerji kaynaklarının uluslararası piyasaya hangi rotayı izleyerek ulaştırılacağı ise jeopolitik rekabete jeoekonomik boyutun da eklenmesine yol açmaktadır. Slide 1 title Çok Yönlü İlişkiler • Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla beraber Hazar bölgesi enerji kaynakları dünyanın en büyük üçüncü hidrokarbon rezervi olarak ön plana çıkarken, bu bölgede bağımsızlığına kavuşan Azerbaycan, Kazakistan ve Türkmenistan ile beraber Hazar Denizi’nde iki yönlü ilişkilerden çok yönlü bir ilişkiler denizi olmaya doğru bir geçiş yaşanmıştır. Slide 1 title Hazar Havzası Enerji Potansiyeli Hazar Havzası, Basra Körfezi ve Rusya’dan sonra dünyanın en büyük 3. petrol ve doğalgaz alanıdır. Hazar, Rusya ve İran dikkate alınmaksızın dünya petrol üretiminin 3/1’ini karşılamaktadır, doğal gaz potansiyeli ise dünya üretiminin yüzde 5’ine denk gelmektedir . Uluslararası Enerji Ajansı’na göre ise Hazar bölgesi dünyanın keşfedilememiş en zengin enerji rezervlerine sahiptir . Dünya Enerji Görünümü Raporu’na göre bölgedeki petrol ve gaz üretimi 2030 yılında oldukça yükselmiş olacaktır. Slide Rezervlerinin 1 title Hazar Geliştirilmesi Hazar enerji kaynaklarının önemli bir kısmı geliştirilmemiş olup, bölgenin büyük bir kısmında henüz araştırma dahi yapılmamıştır. Finansman yapısının karışıklığı, boru hatlarının birden fazla ülkeden geçmesi, belirsiz yatırım ortamı ve ihracat talebindeki belirsizlik Hazar enerji piyasasının genişlemesini önemli derecede etkilemektedir. Slide 1 title Offshore Rezervler Bölge rezervleri incelendiğinde ise büyük bir kısmının Hazar Denizi altında olduğu görülmektedir. Azerbaycan’ın petrol rezervlerinin çoğu, Kazakistan ve Türkmenistan’ın ise toplam petrol rezervlerinin % 30 - % 40’ı Hazar dibinde yer almaktadır. Buna Hazar’a kıyısı olan ülkelerdeki petrol sahalarını da eklediğimizde bölgenin önemi açıkça karşımıza çıkmaktadır. Hazar’ın Statüsü Sorunu Slide 1 title Hazar Denizi’nin statüsü Sovyetler’in dağılmasının ardından tartışmaya başlanmıştır. Kıyıdaş devletler sayısının artmasıyla Hazar için yeni bir uluslararası rejimin belirlenmesi gündeme gelmiştir. Hazar yatağında zengin hidrokarbon rezervlerinin olduğunun anlaşılması yeni rejimin belirlenmesine yönelik tartışmaları daha da şiddetlendirmiştir. Slide 1 title Çatışan Tezler Hazar’ın statüsü konusunda kesin bir görüş bulunmamakla birlikte yaygın olarak 3 önemli görüş kabul görmektedir. Bunlara göre Hazar; • Deniz olarak kabul edilirse, sahildar devletler; karasularını, 200 mil’e varan münhasır ekonomik bölge ve kıta sahanlıklarını ilan edebilecekler ve petrol ve/veya doğal gaz hattı kıta sahanlığı kullanan devletten izin almak şartı ile çekebilecektir. Slide 1 title Çatışan Tezler • Göl olarak kabul edilirse, eşit kullanım söz konusu olacaktır. Hazar’a kıyısı olan devletler göl yatağı ve su alanlarını eşit olarak paylaşarak sahip oldukları alanlarda her türlü hükümranlık hakkına sahip olacaklardır. Rusya ve İran bu görüşü desteklemektedir. Çünkü kendi sektörlerinde petrol ve doğal gaz bu iki ülke bu şekilde diğer devletlere ait enerji kaynaklarından istifade edebilecektir. Slide 1 title Çatışan Tezler • Kendine özgü jeopolitik yapısı olduğu kabul edilirse, bu durumda Hazar’ın kendine özgün jeopolitik yapısının olması ve özelliklerinin farklılığı nedeniyle mevcut uluslararası hukuk normlarından ayrı değerlendirilmesi gerekmektedir. Slide 1 title Çatışan Tezler “Statü” sorunu, aslında jeopolitik üstünlük mücadelesinin bir neticesidir. Çevre ve deniz taşımacılığı ile ilgili konularda belirli düzeylerde uzlaşma sağlanmıştır. En önemli çatışma ise deniz dibine döşenecek boru hatlarını ilgilendirmektedir. İran ve Rusya çevre sorunlarını gerekçe göstererek, Hazar’ın altından boru hattı döşenmesini engellemek istemektedir. Bu Azerbaycan, Kazakistan ve Türkmenistan’ın çıkarlarına ters düşmektedir. Hazar’da Enerji Diplomasisi Slide 1 title Hazar Havzası sahip olduğu enerji potansiyelinin yanı sıra kaynak transferi konusunda dezavantajlı bir konumda olması nedeni ile enerji diplomasisi açısından dikkatleri üzerine çekmektedir. Bölgedeki enerji politikalarının belirlenmesinde etkili olan temel faktörler, aktörlerin bölge kaynakları üzerinde söz sahibi olma kapasitelerini de belirlemektedir. Hazar’da Temel Aktörler Slide 1 title • • • • • Rusya İran Türkiye ABD AB ve Çin • • • • Azerbaycan Kazakistan Türkmenistan Uluslararası şirketler Rusya’nın Stratejisi Slide 1 title • Bölgenin uluslararası ilişkiler açısından öne çıkmasını sağlayan ABD ile olan rekabetçi ilişkisi; • Eski Sovyet Cumhuriyetleri ile ilişkileri, ki bu boyut “yakın bölge” doktrini olarak adlandırılmaktadır. • Ulusal enerji sektörüne yönelik politikalar. Slide 1 title ABD’nin Stratejisi • ABD, bölgede Rusya ve potansiyel bir tehlike olarak gördüğü İran nüfuzunu etkisiz hale getirmeye çalışmaktadır. Bölgede kendinden başka bir güç istememekte, yeni bağımsızlığını kazanmış devletlerin siyasi ve ekonomik gelişimlerini desteklemektedir. Yine aynı çerçevede, bu ülkelerin petrol ve doğal gaz kaynaklarının Rusya ve İran dışından geçecek boru hatları ile dünya pazarlarına ulaştırılmasına destek vermektedir. Slide 1 title Çin’in Stratejisi • Çin, düzenli olarak büyüyen ekonomisi ile dünyanın en büyük ikinci enerji tüketicisidir. Enerji güvenliği Çin için 1990’lı yıllardan sonra önemli hale gelmiştir. Bu nedenle Çin, Hazar bölgesine giderek daha fazla jeopolitik önem vermektedir. Çin, Hazar petrollerini doğudan transfer edecek boru hatlarının inşası için uğraşırken ABD, transferin batıdan olması için çalışmaktadır. Slide 1 title AB’nin Stratejisi • AB, dünyanın en büyük enerji kaynakları ithalatçısıdır. Hazar bölgesinin Avrupa’nın stratejik planlamasındaki en önemli unsuru AB’nin enerji kaynaklarını çeşitlendirme ihtiyacıdır. AB’nin enerji konusunda, artan oranlarda Orta Doğu ve Rusya’ya olan bağımlılığı, enerji güvenliği açısından tehdit oluşturmaktadır. Türkiye’nin Stratejisi Slide 1 title • Yeni uluslararası düzen Türkiye’yi daha aktif ve pragmatist hareket etmeye yöneltmektedir. İki kıta arasındaki konumu ile Türkiye, hidrokarbon kaynaklarının Avrupa’ya transferinde önemli bir koridor olarak öne çıkmaktadır. Türkiye’nin konumu hiç şüphesiz AB ile entegrasyon sürecini de etkilemektedir. Slide 1 title Transfer Koridoru Mücadelesi Hazar coğrafyası üretici ülkeleri transfer ülkelerine • Rusya’ya uzanan Kuzey Rotası (Karadeniz), ciddi oranda bağımlı olmaya mahkum • Türkiye’ye uzanan Batı Rotası (Akdeniz), etmektedir. Hazar enerji kaynaklarının beş ayrı çıkış • Çin’e uzanan Doğu Rotası (Çin Denizi), noktası bulunmaktadır: • İran’a uzanan Güney Rotası (Basra Körfezi), • Afganistan’dan Pakistan’a uzanan Güneydoğu Rotası (Hint Okyanusu). Slide 1 title Petrol Boru Hatları Doğalgaz Boru Hatları Slide 1 title Slide 1 title Sonuç • Devletlerin enerji kaynakları üzerinde hakimiyet kurma mücadelesi kimi zaman iş birliğine kimi zaman rekabete yol açmıştır. Hazar bölgesi, özellikle petrol ve doğalgaz potansiyeliyle tüm dikkatleri üzerine toplamış olup, mevcut rezervleri ile dünya enerji pazarlarının gözdesi olmayı başarmıştır. Hazar bölgesinin yeni jeopolitik durumu şu şekilde karakterize edilebilir: Slide 1 title Sonuç • Dış aktörlerin katılımında ciddi bir artış söz konusudur ( devlet ve devlet-dışı aktör); • Hazar bölgesinin stratejik konumunda temel belirleyici enerji güvenliğidir; • Rusya ile bölge dışı aktörler arasında, özellikle de ABD ile, rekabet kızışmaktadır. Slide 1 title Sonuç • Bölgedeki enerji kaynaklarının dünya pazarlarına ulaştırılması konusu sadece ekonomik nedenlerden değil daha çok siyasi nedenlerden dolayı mücadele konusu olmaktadır. Hatta bölgenin mevcut ve planlanan boru hatları projelerinin seçimlerinde de ekonomik uygunluk değil siyasi tercihler öne çıkmaktadır. Hazar’ın enerji potansiyeli ele alınırken konunun siyasi, güvenlik ve ekonomik boyutunun olduğu gözden kaçırılmamalıdır. Slide 1 title Teşekkürler… E-posta: [email protected] Twitter : @azimetelli
