Ders Kitaplarının Tasarımı

UZAKTAN EĞİTİMDE MATERYAL
ORTAM VE TEKNOLOJİ
TASARIMI
11
EDİTÖRLER
Görkem KÖSEOĞLU
Burak İNAN
İÇERİK
 Uzaktan eğitimde yazılı basılı materyallerin tasarımı.
 Uzaktan eğitimde yazılı- basılı materyalin öğretimsel etkililiği ve tasarımı.
 Uzaktan eğitimde ders kitaplarında görsel tasarım öğeleri.
 Uzaktan eğitimde görsel tasarım ilkeleri.
 Uzaktan eğitimde kullanılan ders kitaplarının tasarımı.
 Uzaktan eğitimde öğretim tasarım ilkeleri.
 Uzaktan eğitimde ders kitaplarının programlı öğretim yöntemi ile yazılışı.
 Uzaktan eğitimde ders kitaplarının modüler öğretim yöntemi ile yazılışı.
 Uzaktan eğitimde yayın yolu ile öğretim ortamları ve teknolojileri
tasarımı.
 Uzaktan eğitimde görsel teknolojiler.

Uzaktan eğitimde televizyonla dağıtım modelleri.
 Uzaktan eğitimde işitsel teknolojiler.

Uzaktan eğitimde radyo ile dağıtım modelleri.
 Uzaktan eğitimde bilişim ortamları ve teknolojileri tasarımı.
 Uzaktan eğitimde VCD İle ders tasarımı.
 Uzaktan eğitimde etkileşimli video tasarım ve geliştirme.
Uzaktan Eğitimde Yazılı-Basılı Materyal Tasarımı
-Yazılı ve Basılı Materyallerin Öğretimsel Etkililikleri ve
Tasarımı:
Yazılı bir materyalin öğretimsel etkililiği, özellikle 3 temel
değişkene bağlıdır;
a)Materyallerin okunabilirlik düzeyleri
b)Materyalin içeriği
c)Materyalin tasarımı (düzenlenmesi, dış görünümü)
Yazılı Materyallerin Tasarımında
Dikkate Alınması Gereken Noktalar:













Tutarlılık,
Sayfa düzeni,
Görsel materyaller
Yazı türü ve boyutu
Yazı stili
Metin objeleri
Grafik objeleri
Stil sayısı (çeşitliliği)
Büyük harf, küçük harf kullanımı
Harf boyutu (Punto)
Renk
Satırlar arası boşluk
Vurgulama araçlarının kullanımı
 Tutarlılık: Sayfaların biçimleri birbirleriyle tutarlı olmalıdır.
Farklı yazı tip, farklı yazı boyutu, farklı boşluklar, farklı satır
aralıkları ile farklı başlıklar olmamalıdır.
 Sayfa Düzeni: Metne göre sütun, satır ve kenar boşluklarına
dikkat edilmeli.
 Görsel Materyaller: Görseller metine bağlı bir şekilde
konulmalı ve basit tutulmalı. Fazla ayrıntıya girilmemeli.
 Yazı Stili: Her yeni bölüm ya da kısmı diğerlerinden ayrı bir
şekilde tanıtılmalı. Basit cümleler ve yazı stilleri
kullanılmalıdır.
 Yazı Türü ve Boyutu: Yazı boyutu, satır uzunluğu,
satırlar arasındaki boşluk miktarı, yazı ve zemin rengi
gibi faktörler metnin kolay anlaşılmasını sağlar.
 Grafikler : Grafikler, miktar, ölçü, boyut, durum ve
sıraya ilişkin, anlatımı güç konuları, açıklığa
kavuşturmaları nedeniyle tablolardan daha ilgi çekici
ve anlaşılırdır.
 Vurgulama Yazılı materyallerde yeni ve önemli
kelime ya da cümlelere dikkatleri çekmek için
kelimelerin veya cümlelerin boyutlarının veya
renklerinin dikkat çeker şekilde değiştirilmesidir.
Ders kitaplarında görsel tasarım
öğeleri
 Boşluk
 Çizgi
 Şekil
 Alan
 Boyut
 Doku
 Desen
 Renk
 Boşluk: Belirli bir çerçeve içinde kullanım alanı dışında
kalan yerlerdir. Ders kitabında satır ve harf arasındaki
boşluklar da okumayı kolaylaştırması veya zorlaştırılması
açısından önemlidir.
 Çizgi: Hareketi ve yönü belirleyici etkisi olan çizgi, gözü
belirli bir alana ya da bir alan etrafında hareket ettirerek
dikkatleri çeken ve algılama üzerinde oldukça önemli olan
tek boyutlu bir araçtır.
 Şekil: Bir düzey üzerinde oluşturulan ve az bir çaba ile dikkati
materyale çekmeyi başarmada etkili olan iki boyutlu tasarım
öğesidir.
 Alan: Görsel öğeler ve kelimeler etrafında bırakılan boş
alanlar kalabalık, karışık duygusuna engel olur. Bu nedenle,
bir tasarımda boş alanların dağılımı, görsel öğelerin
yerleştirilmesi kadar önemlidir.
 Boyut: Biçimsel tasarım elemanlarının birbirlerine göre
yerleşimidir. Boyut algısı nesne bilgimize göre değişeceği için
bilindik bir boyut seçilmelidir.
 Doku: üç boyutlu nesne yada materyallerin bir özelliği olan;
doku; renk gibi vurgulama, ayırma ya da bütünlüğü artırmak
amacıyla kullanılabilen bir yapısal tasarım öğesidir.
 Desen: Özellikle önem fikri vermek, ayırmak ya da
bütünleştirmek amacı ile, üç boyutlu cisimler oluşturmak ve
dokunma fikri oluşturmak için desen kullanılmasında fayda
vardır.
 Renk: Materyale olan ilgiyi artırma ve hatırlamayı kolaylaştırma
vb. özelliklileri ile, öğretim tasarımında oldukça önemli bir rol
oynayan yapısal tasarım öğesidir.
Görsel Tasarım İlkeleri







İlgi çekici ve etkili bir görsel öge kullanmak için bazı
faktörlere dikkat etmemiz gerekir bunlar:
Bütünlük/Uyum
Oran-ölçek
Denge
Vurgu
Hizalama/Ritim
Yakınlık
Yapı
 Bütünlük: bir görseli meydana getiren öğelerin bir bütün olarak
görünmesini sağlayan, öğeler arasındaki ilişkidir. Bütünlük, görseli
anlamayı ve yorumlamayı kolaylaştırır. Öğeleri üst üste bindirerek,
Oklar gibi işaret araçları ve Çizgi, şekil, renk, çerçeve gibi görsel araçlar
kullanarak bütünlük sağlanabilir
 Oran – Ölçek: Objelerin büyüklüğünden doğru algılanması için, tanıdık
bir başka obje ile ölçeklendirmesi gerekir. Materyal tasarlanırken
çeşitli objeler birlikte ölçeklendirilerek; büyüklüklerinin doğru
algılanması sağlanmalıdır. Kullanılan çizgi veya harflerle; hafiflik ağırlık
yükseklik çukurluk ve derinlik gibi farklılıklar hissettirilmedir
 Denge: Materyalde bulunan öğelerin göz tarafından algılanan
ağırlığıdır. Ders kitabındaki öğeler, dikey veya yatay eksen veya hem
yatay hem dikey eksenler dikkate alınarak eşit ağırlıkta dağıtıldığında,
okuyucuda denge ve eşitlik duygusu uyandırır. Simetrik olmasına
dikkat edilmelidir.
 Vurgu: Öğretim materyalinin can alıcı noktasıdır. Dikkat çekilecek
nokta en ilgi çekici nokta olarak tasarlanıp, en önemli unsurlar oraya
yerleştirilebilir. Bu amaçla değişik teknikler kullanılabilir: Ok ve
benzeri yön gösteren araçlar kullanmak, Önemli öğe için diğerlerinden
daha parlak bir renk kullanmak. Temel öğeyi diğerlerinden daha büyük
yapmak.
 Hizalama: Gözün bir objeden diğerine rahatlıkla kayabilmesidir.
Birbirinden kopuk olarak yerleştirilmiş tasarım elemanları arasında
bağlantı zor kurulur. Algılama istenen şekilde olmaz. Düzenli bilgiler
düzensizlere göre daha kolay öğrenilir ve hatırlanır.
 Yakınlık: Bir görsel görüntüde birbirine yakın öğeler birbirleriyle
ilişkili; uzak öğeler ise ilişkisiz olarak algılanır. Materyalin yakınlık
ilkesine uymaması durumunda, okuyucu bu öğeleri anlamlandırmak ve
hangilerinin birlikte düşünüleceğine karar vererek gruplandırmak için
zaman harcayacaktır.
 Yapı: Görsellik mümkün olduğunca basitleştirilmeli, aşırı detaycılıktan
kaçınılmalıdır. Genelde dengeli, sıralı ve sola yanaşık bir yapı tercih
edilmelidir.
DERS KİTAPLARININ SEÇİMİ, TASARIMI ve
GELİŞTİRİLMESİ
Ders Kitaplarının Seçimi, Tasarımı ve Geliştirilmesi:
Ders Kitaplarının Seçimi:
 Hedef davranışlarda tutarlıktır.
 Hedef davranışları kazanacak olan uzaktan eğitim öğrencileri
olacağından materyal seçiminde bu kitlenin iç koşulları
(gelişim ve öğrenme özellikleri, ilgileri, gereksinimleri,
sistemden beklentileri, sosyal, kültürel ve ekonomik durumları
vb.
 Uzaktan eğitim kitaplarında öncelikler derslerle ilgili bilişsel,
devinişsel, duyuşsal öğrenme hedeflerini geliştirmeye yardımcı
olması beklenir.
Ders Kitaplarının Tasarımı: Tasarımda uzaktan eğitim hedef
kitlesinin:
 İç koşulları (yaş, dil yetenekleri, okuma biçimleri vb.) göz önüne
alınmalıdır.
 Söz konusu karakter ve tasarımlar etkili kullanılmalıdır. Yazımda
bazı kurallar bulunmaktadır.
 Bilgileri ünitelerde ve konularda mantıklı bir şekilde bölümlere
ayırmak gerekmektedir.
 Mesleki dil ve karmaşık bir dil kullanmaktan kaçınılmalıdır.
 Konu planında alt konularının temel konuları desteklenmesini
sağlamak gerekir.
 Bilinmeyen kelimeler açıklamaları yapılmalıdır.
Basılı Malzemeler için Öğretim Tasarım İlkeleri
 Yazı Türü
 İçeriğin Yazımı
 Ders tanıtımı hazırlama
 Kararlı bir yapıda kalma
 Örnek ve benzetmelerin kullanımı
 Soruların Kullanımı
 Terimler Sözlüğü Kullanımı
Ders Kitabının Her Bölümünde Bulunması Gereken Kısımlar
 Bölüm numarası ve Adı, öğrenme hedefleri, içindekiler,
çalışma önerileri, örnek olay, anahtar kelimeler, giriş, asıl
metin, ara sorular, özet, alıştırmalar / değerlendirme soruları,
yararlanılan ve başvurulabilecek kaynaklar bulunmalıdır.
Uzaktan Eğitim Ders Kitap ve Notlarının
Proglamlı ve Modüler Yöntemle Yazılımı
Programlı yöntemde:
 Uzaktan ve programlı öğretimin her ikisi de öğretme-öğrenme
sürecinde öğrencinin etkin katılımını istemektedir.
 Her ikisi de öğrenmede bireyin kendine uygun gelen bir hızla
ilerlemesini sağlamakta ve yine her ikisi de bilinen kavramlardan
bilinmeyen kavramlara doğru öğrenciye rehberlik etmektedir. Bu
rehberlik, öğrenmede kolayca aşılabilecek kısa aşamalarla
yapılmaktadır.
 Küçük adımlar ilkesi, Öğrenmeye etkin katılım ilkesi, Sonuç
hakkında anında bilgi alma ilkesi, Bireysel hıza göre ilerleme
ilkesi, Doğru cevaplar ilkesi gibi ilkeleri var.
Modüler Programlama Yöntemi:
 Öğrenci merkezli, bireyselleştirilmiş bir öğrenme öğretme
yaklaşımıdır.
 Modüler programlar doğrultusunda modüler bir sistemi
gerektirmektedir.
 Eğitim programının modüllerden oluşmasıdır. Modüllerin
bölümleri belirli bir sıra takip eder. Her modül ile bir
yeterliğe yönelik bilgi ve beceriler kazandırılır.
 Modüllerle öğrenme ye başlamadan önce yapılacak ilk iş,
bireyin gereksinimlerine ve öğretim düzeyine uygun
modülün seçilmesidir
Uzaktan Eğitimde Yayın Yoluyla Öğretim
Ortamları Ve Teknolojileri Tasarımı
Görsel-İşitsel Teknolojiler
 Öğretimsel televizyon yayınları
 Öğretimsel televizyon için öğretim tasarımı
 Öğretimsel televizyon derslerinin yönetilmesi
 Uzaktan eğitimde televizyonla dağıtım modelleri
Öğretimsel televizyon yayınları

Tek bir ders: Program belirli tek bir konu ya da kavramı anlatır.
Derse giriş ve özet sağlar.
 Tüm ders: Bir ya da daha fazla öğretimsel televizyon dizisinde
yer alan dersler yazılı öğretim malzemeleriyle birlikte kullanılarak
bir dönemlik tüm bir ders olarak verilir.
 Seçilmiş bir ünite: Dersin öğretim programında bulunan bir
üniteyi bir dizi program ile anlatır.
Öğretimsel Televizyon İçin Öğretim
Tasarımı
 Öğretimsel televizyon için öğretim tasarımı yaparken en önemli
nokta görsel olarak düşünmektir. Görsel benzetmeler sayesinde
klasik ders vermeye bağlılığı aşabilir. Söyleme yerine gösterme
kullanılarak öğretimsel etki arttırılır. İlişkileri hafızaya alınması ve
geri çağrılması gereken bilgiler, ana hatlar, anahtar noktalar görsel
olarak belirtilirse öğrenime yardımcı olabilir.
Hazırlanan malzemede;
 Resimler - Nesnelerin neye benzediklerini göstermek için,
 Şekiller - Kavramsal ilişki, düzenleme, ve içeriğin yapısını
göstermek için,
 Haritalar - Soyut ilişkileri göstermek için,
 Grafik, tablo ve haritalar - Bilgiyi özetlemek için kullanılabilir.
Televizyon yayının uzatan eğitim için 3 şekilde kullanımı vardır
Bunlar; -tek bir ders, -tüm ders, -seçilmiş bir ünitedir
Uzaktan Eğitimde Televizyonla
Dağıtım Modelleri
 Televizyon dağıtım modelleri tek yönlü veya çift yönlü
olabilir. Tek yönlüde öğrenciler evlerinde veya farklı bir
yerden TV den izleyerek konuları öğrenirlerken çift
yönlüde etkileşim halindedirler. Televizyonlu –
konferanslı olarak da bilinir öğrenciler yüz yüze, sesli
bir şekilde öğretmeniyle iletişim kurabilir.
İşitsel Teknolojiler
 İşitsel teknolojiler telefon, sesli konferans, CD ve radyo ile
gerçekleştirilen öğretim ortamlarıdır. Evlerde sabit
telefonlarla ya da cep telefonları kullanılarak ders verme
ilkesine dayanan telefon ile eğitim günümüzde teknoloji ile
birlikte yerini video konferans yöntemine bırakmıştır.
 Uzaktan eğitimde radyo ile dağıtım modellerine bakacak
olursak; Tek yönlü radyo ile dağıtım modeli, Çift yönlü
etkileşimli radyolu-konferans modelidir.
Tek yönlü radyo ile dağıtım modeli:
 Öğrenciler derslerini evlerinde veya iş yerlerinde radyodan
dinlerler. Bu modelde, önceden hazırlanan öğretim
materyalleri öğrencilere posta ile gönderilir. Öğretmenler,
eğitim-öğretim faaliyetlerini hazırladıkları radyo programları
ile öğrencilere öğretmeye çalışır.
Çift yönlü etkileşimli radyolu-konferans modeli:
 Farklı ortamlarda bulunan öğrencilerin, genellikle
aynı anda öğretmenleri ve arkadaşlarıyla telefon ile
bağlantı kurarak derslerini öğrendiği bu modelde,
öğrenciler öğretmenleri ile yüz yüze gelmeden sözlü
olarak çift yönlü iletişim kurabilmektedirler
Uzaktan Eğitimde Bilişim Ortamları
Ve Teknolojileri Tasarımı
İnternet (Web) Tabanlı Uzaktan Eğitim Dersi:
Bu hedeflere de uzaktan eğitim platformunda paylaşılan
dosyalar alanı, tartışma alanları ya da sohbet alanlarının geniş
çaplı kullanımı sayesinde ulaşılabilir.
İnternette uzaktan eğitim dersi tasarımı ve geliştirme
modelinin beş ana aşaması vardır:;
 Çözümleme(Analiz)
 Tasarım
 Geliştirme
 Değerlendirme
 Dağıtım(Yayinlama)
VCD İle Ders Tasarımı
 VCD kullanımının en büyük faydası mesajın iletilmesinde ses
ve görüntüyle beraber anlam bütünlüğünü yansıtmasıdır.
Bu faydaların artırılması arttırılması için;
 Ön hazırlık
 Dersin planlanması
VCD İle Dersin İşlenişi
 İzlemeden önce konuyla ilgili tahminlerde bulunulabilir,
öğrencilere sorular dağıtılabilir ve sonrasında görüntü
izletilerek soruları yanıt verilebilir.
 VCD’nin izlenmesi sırasında öğrencileri kısa notlar tutmaları
istenebilir ve grup aktiviteleri veya izlerken sonunu tahmin
etmeleri istenebilir.
 Film de geçen olayı öğrencilerin birbirlerine özetleyerek
anlatılabilir. Sınıf iki gruba ayrılarak bir grup izler ve
izleyenler izlemeyenlere anlatır
Etkileşimli Video Tasarım ve
Geliştirme Adımları
Etkileşimli video tasarım ve geliştirme adımlarında;
 Program analizi ve öğretimsel tasarımı
 Akış şeması ve program tasarımı
 Alıştırma tasarımı ve değerlendirme
 Test yapısı ve değerlendirme
 Senaryolar ve geliştirme gibi adımlar vardır.
Çoklu Ortam Destekli Öğretim
Materyallerinde Kullanılan Tasarım Öğeleri




Çoklu ortam destekli öğretim materyallerinde kullanılan
tasarım öğelerinde dikkat etmemiz gerekenler;
Etkileşim olmalı
Donanımsal araçlar göz önünde bulundurulmalı, konuların veriliş
biçimine dikkat edilmeli
Tek düzelikten kaçınılmalı video, resim, animasyon, grafik ve
metinler orantılı olarak verilmeli,
Kullanıcı; materyali nasıl kullanılacağı ve neler yapması gerektiği
hakkında bilgilendirilmelidir.
KAYNAKÇA
-Uşun, S. (2006). Uzaktan Eğitim. Ankara: Nobel
yayın Dağıtım.
-Kaya, Z. (2006). Öğretim teknolojileri ve materyal
geliştirme. Pegem A Yayıncılık.
-Uzaktan eğitimde materyal ortam ve teknoloji
tasarımı, (19.12.2015)
-http://www.slideshare.net/albukawkaa/uzaktaneitim
Seferoğlu, S. S. (2007). Öğretim teknolojileri ve
materyal tasarımı. Pegem Akademi