OKULLARDA YENİ LİDERLİK STİLLERİ VE BİR DEĞERLENDİRME
advertisement
OKULLARDA ETKLİ LİDERLİK ve YÖNETİCİLİK Yrd.Doç.Dr. Yılmaz TONBUL Okul Yöneticisi Davranışlarının Etkileri Araştırmalar yönetici davranışlarının: • Örgütsel sosyalleşme • Örgütsel bağlılık • Moral • Örgütsel iklim • Meslekte tükenmişlik • Örgütsel ortam ve çevreye duyulan güven üzerinde doğrudan etkili olduğunu göstermektedir. sonuç olarak • Okul yöneticilerinin bilgi, beceri ve davranışları başta öğrenci ve öğretmenler olmak üzere eğitici olmayan personel ve öğrenci velileri üzerinde etkili olmaktadır. Okul Yöneticisinin Görev Alanları • öğrenci işleri, personel işleri, öğretim işleri, eğitim işleri, • okul işletmesi, program geliştirme, çevre-okul liderliği sağlıklı kararlar almak, iyi planlamak, okulu, amaçları gerçekleştirebilecek biçimde örgütlemek, iyi bir iletişim ağı oluşturarak, kanalları sürekli açık tutumak, okuldaki işgörenleri etkileyerek, onları güdülemek, okuldaki ve okulla ilgili okul dışındaki bütün etkinlikleri eşgüdümlemek ve eğitim-öğretimle ilgili bütün etkinlikleri sürekli olarak değerlendirmek ve değerlendirme sonuçlarına göre, eğitim-öğretim sürecini yeniden gözden geçirmek Okul yöneticisinin yeterlikleri • okulun amaçlarını ve felsefesini açıklamak, okulun politikasını saptamak ve tanıtmak, okul etkinlikleri için ihtiyaçları karşılamak, okulda katılımcı ve demokratik yönetimi geliştirmek, okulda kişiler ve gruplar arası ilişkiler kurmak, öğretim ve eğitim etkinliklerini planlamak, çevre değerlerini incelemek ve desteğini kazanmak, okuliçi ve dışı öğelerle iletişim ve eşgüdüm sağlamak, etkili bir işletme yönetimi geliştirmek ve uygulamak, yapılan çalışmaları sürekli izlemek ve değerlendirmek Okul Yöneticisinin Yeterlik Alanları • Teknik • Kavramsal • İnsan İlişkileri Liderlik • Liderliğin çok çeşitli tanımları yapılabilmektedir. • Bunlardan bazıları yapıya, bazıları amaca bazıları davranışa vurgu yapmaktadır. Yapılan tanımlardan çıkarılabilecek ortak noktalar; yeni bir yapı ya da süreç başlatabilmek, amaçlar doğrultusunda insan etkinliklerini yönlendirebilmek, güdüleyebilmek, grubu eşgüdümleme ve grubu temsil etmektir. Son zamanlardaki liderlik tanımlarında, • kültür, • örgütsel öğrenme, • vizyon, • misyon, • paylaşım, • etik değerler öne çıkmaktadır. Liderlik Kuramlarının Ortaya Çıkışı Yıllar Liderlik Kuramı Kuramın Ana Düşüncesi 1940’lara kadar Özellik kuramı Liderlik doğuştan gelen bir özelliktir. 1940-1960 Davranışçı kuram Liderin etkinliği liderin nasıl davrandığıyla ilgilidir. 1960-1980 Durumsal Kuram Etkin lider durumdan etkilenir. 1980’ler Yeni Yaklaşımlar Lider vizyon sahibidir. Yeni Liderlik Yaklaşımlarında • Merkezde demokrasi kavramı vardır. • Hiyerarşi basamakları dikeyden yataya doğrudur. • Yüksek düzeyde işbirliği ve karşılıklı ilişki vardır. Yeni Liderlik Yaklaşımları • • • • • • • Öğretimsel liderlik Vizyoner liderlik Dönüşümcü liderlik Sürdürümcü liderlik Etik liderlik Stratejik liderlik Kültürel ve sembolik liderlik Okul Liderliği • Okul liderliği kültürel, sosyolojik ve tarihsel temelli, geniş kapsamlı teknik bir konu olarak karmaşık bir süreçtir. • Biçimsellik, bürokrasi ve otorite yerini vizyon, misyon, kültür, iklim, işbirliği, içsel güdülenme gibi kavramlara bırakmıştır. • Öğretim programları ile yöntemlerini etkileyen rehber, öğrenci başarısını artıran ve okulun gelişmesinden, etkililiğinden sorumlu bir lider olarak görülmektedir. Öğretimsel Liderlik • Başarılı okulların bir özelliğidir. • Okul lideri okulun temel işi olan öğretme ve öğrenmeyi derinden etkiler ve makam gücü yerine bu süreçte uzmanlığını gösterir. Öğretimsel Liderliğin Boyutları • • • • • • • Kaynak sağlama Okulda her an her yerde bulunabilme İletişim ağı oluşturma Öğretimsel kaynak olarak bulunma Programı eşgüdümleme Öğretimi denetleme ve değerlendirme Mesleki gelişimi sağlama Etik Liderlik • Liderler grubun, örgütün ve toplumun ahlaki değerlerinden sorumludurlar. • Güzellik, eşitlik, adanma, sorumluluk, tarafsızlık, hakkaniyet, dürüstlük, güvenilirlikle ilgilidir. • İyi-kötü ve doğru-yanlış ayrımını evrensel ölçütlere göre yaparlar. • Okul müdürleri hem öğretmen hem de öğrencilere etik davranışlarıyla model olurlar. Karizmatik Liderlik • Başarı ve hünerin temsilcisidirler. • Karizmatik otorite kural veya geleneklerden kaynaklanmaz, liderin kişisel özelliklerindeki gücüyle yasallaşır. • Çalışanlar korkuyla karışık derin bir saygıyla veya coşkulu bir heyecanla kendilerine bağlanırlar. • Kriz zamanında başarılıdırlar. Duyguları yönetirler. Vizyoner Liderlik • Vizyon bugünkü koşullardan hareketle geleceği tahmin edebilme ve geleceğe ilişkin tasarımlarda bulunabilmedir. • Etkili bir yöneticinin en önemli özelliklerinden biri vizyon sahibi olmadır. Vizyoner Liderin Özellikleri • Geleceği tasarlayabilme, geliştirebilme ve paylaşabilme, • Olanla olması gerekeni dengeleyebilme, • Bilinenden bilinmeyene yönelip gerçekleri, ümitleri, fırsatları kurgulayarak gelecek yaratabilme, • Riske girebilmedir. Dönüşümcü Liderlik • En önemli özellikleri, vizyoner olma, değerleri paylaşma, kültür şekillendirme, model olma, öğretici olma, güvenilir ve cesaretli olmadır. Dönüşümcü Liderliğin Boyutları İlham Lider, vizyon, misyon, saygı ve dürüstlük, verici/karizmatik olma iyimserlik ve canlılık kazandırır. Hayran olunacak davranışlar gösterir. İlhamla güdüleme Yüksek beklentileri bildirir, sembolleri kullanır, basit yollarla önemli amaçları açıklar. Entelektüel benzeşim Akılcıdır, sorunları çözer, soru sormaya, sorunları yeniden ele almaya çalışanları cesaretlendirir; eski çözüm yollarına yeni bir bakış getirir, yaratıcıdır ve yenilikleri cesaretlendirir. Bireyselleştirilmiş etki Çalışanların her birine rehberlik eder, yeni fırsatlar yaratır, her çalışanın istek ve gereksinmelerini dikkate alır. Sürdürümcü Liderlik • Çalışanların temel gereksinimleri üzerine yoğunlaşır. • Çalışanlar gerekli çabayı gösterirlerse onların rutin isteklerini karşılar. • Ödül ile cezanın kontrolünü sağlar. • Örgütün fiziksel kaynaklarını işletir. Sürdürümcü Liderliğin Boyutları Koşullu ödül Çabaların karşılığını verirler, iyi performansı ödüllendirirler, başarıları taktir ederler. Beklentiye göre yönetim (aktif) Ölçüt ve kurallardan sapmaları araştırıp izlerler ve kusursuz eylemde bulunurlar. Beklentiye göre yönetim (pasif) Ölçütlere karışmazlar ve ölçüt geliştirmezler. Sorun ortaya çıktığı zaman ilgilenirler. Stratejik Liderlik Doğru stratejik düşünme sonucunda oluşan bilişsel haritayla stratejik problem çözme yeteneğidir. Stratejik Liderler • • • • • • • • Stratejik plan yaparlar. Sorumluluğu göçermezler. Karmaşıklıkları sadeleştirirler. Vizyon yapılandırırlar. Stratejik düşünmeyi zorlarlar. Her zaman net stratejileri vardır. Çalışanlarla duygu bütünlüğü içindedirler. Tutarlı ve kararlıdırlar. Kültürel ve Sembolik Liderlik • Örgütler kültürel alanda sembol ve alışkanlıklardan oluşur, semboller kültürel değer ve inançları temsil ederler, dokunulur hale getirirler. • Örgütün yapılanması, etkililiği, değişimi ve gelişmesi örgütteki kültürün durumuna bağlıdır. Kültürel Okul Lideri, • öğretim kültürü • başarı kültürü • gelişme kültürü gibi okullar için vazgeçilemez ögeleri oluşturabilen liderdir. Yeni Liderlik Yaklaşımlarına İlişkin Değerlendirme • Birinci reform dönemi öğretimsel, ikincisi öğretimsel ve dönüşümcü liderliği vurgular. • Dönüşümcü liderlik öğretimsel liderlikten daha ileridir. Merkezinde öğretimsel liderlik vardır. • İkisinin bütünleştiği bir liderlik formatı gereklidir. • Araştırma sonuçları dönüşümcü ve sürdürümcü liderliğin birlikte uygulanmasının daha etkili olacağını göstermektedir. • Vizyoner ve sürdürümcü liderliğin birlikte uygulandığı okullarda okul kültürü daha güçlü bulunmuştur. Liderlik Yaklaşımları Birbiriyle İç İçe Görünmektedir: Dönüşümcü liderler, • Vizyonerdirler. • Örgütsel kültürü yapılandırırlar. • Çalışanları karizmatik kişilikleriyle etkilerler. • Yüksek etik değerlere sahiptirler. • Stratejik liderliğin bir boyutu dönüşümcü, diğer boyutu sürdürümcü liderlikle ilgilidir. • Dönüşümcü, öğretimsel, kültürel ve sembolik liderler vizyonerdirler. • Vizyoner, kültürel ve sembolik ile dönüşümcü liderler sembolleri kullanırlar. Türkiye’de Yeni Liderlik Yaklaşımlarıyla İlgili Araştırma Sonuçları • Okul yöneticileri araştırılan liderlik yaklaşımını yüksek düzeyde taşıdıklarına inanmaktadırlar. • Öğretmenler okul müdürlerini bazı araştırmalarda olumlu bazılarında ise orta ve ortanın altında değerlendirmektedirler.
