MERKEZ BANKASI VE PARA POLİTİKALARI Erdem Başçı TCMB Başkan Yardımcısı 14 Aralık 2007 , Beykent Üniversitesi İSTANBUL 1 Görevleri Temel Amaç: Fiyat İstikrarı 2 Görevleri Diğer Görevler: Büyüme ve istihdam (temel amaçla çelişmemek kaydıyla) 3 Görevleri Diğer Görevler: Ödeme Sistemleri 4 Görevleri Diğer Görevler: Finansal İstikrar 5 Fiyat İstikrarı ve Büyüme Fiyat Fiyat İstikrarı İstikrarı Fiyat Fiyat istikrarı istikrarı paranın paranın alım alım gücünün gücünün Ortalama Enflasyon Ortalama Büyüme 1990-2001 % 74,0 % 3,0 2002-2006 % 14,9 % 7,5 korunmasıdır. korunmasıdır. İhmal İhmal edilebilir edilebilir derecede derecede düşük düşük enflasyon enflasyon Türkiye’de Enflasyon ve Büyüme Eğilimleri fiyat fiyat istikrarı istikrarı olarak olarak nitelenebilir. nitelenebilir. (1981-2006, yüzde) Fiyat Fiyat istikrarından istikrarından ödün ödün verilerek verilerek sağlanan sağlanan büyüme büyüme kalıcı kalıcı olamaz. olamaz. 75 2002-2007 2002-2007 yılları yılları arasında arasında enflasyon enflasyon 55 Enflasyon (sol eksen) 9.5 7.5 düşürülürken düşürülürken yüksek yüksek büyüme büyüme oranlarına oranlarına 5.5 35 Büyüme (sağ eksen) ulaşılmıştır. ulaşılmıştır. büyümenin büyümenin önündeki önündeki önemli önemli bir bir engeli engeli kaldırmak kaldırmak anlamına anlamına gelir. gelir. 3.5 -5 1.5 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Fiyat Fiyat istikrarını istikrarını sağlamak sağlamak sağlıklı sağlıklı 15 Kaynak: TÜİK 6 Büyüme Büyüme 2002-2007 2002-2007 yılları yılları arasında arasında Türkiye Türkiye dünyada dünyada en en hızlı hızlı büyüyen büyüyen ülkeler ülkeler arasındadır. arasındadır. Bu Bu dönemde dönemde ekonomide ekonomide yaşanan yaşanan birikimli birikimli GSYİH GSYİH büyüme büyüme hızı hızı % % 48,7 48,7 olarak olarak gerçekleşmiş gerçekleşmiş ve ve Türkiye, Türkiye, belli belli başlı başlı 76 76 gelişmiş/gelişmekte gelişmiş/gelişmekte olan olan ülke ülke arasında arasında büyüme büyüme hızı hızı sıralamasında sıralamasında 7. 7. sırada sırada yer yer almıştır. almıştır. (Toplam (Toplam 180 180 ülke ülke arasında arasında ise ise 32.’dir) 32.’dir) Ülkemiz Ülkemiz için için gerekli gerekli olan, olan, 2001 2001 yılı yılı sonrası sonrası elde elde ettiğimiz ettiğimiz kazanımları kazanımları kalıcı kalıcı kılmak kılmak ve ve büyümeyi büyümeyi sürdürülebilir sürdürülebilir hale hale getirmektir. getirmektir. (GSYİH, birikimli yüzde değişim, 2002-2007*) Çin Le to nya Es to nya Litva nya Hindis ta n Ukra yna Türkiye Rus ya S inga pur P a na m a R o m a nya S lo va k Cum . P a kis ta n P e ru B a gla de ş Nije rya İra n B ulga ris ta n M a le zya Ho ng Ko ng S AR S ırbis ta n F ilipinle r Ta yla nd Endo ne zya B o rs na He rs e k İrla nda Arna vutluk Arja ntin Hırva tis ta n M ıs ır Ko re Ko lo m biya Çe k Cum . Ekva do r Ş ili Ve ne zue la Ta yva n P o lo nya Ho ndura s G. Afrika S lo ve nya Yuna nis ta n Lüks e m burg M a c a ris ta n Gua te m a la İs ra il B o livya İzla nda Avus tra lya Nika ra gua B re zilya İs pa nya Urugua y Y. Ze la nda P a ra gua y M a ke do nya F inla ndiya İs ve ç Lübna n M e ks ika Ka na da İngilte re ABD No rve ç Avus turya B e lç ika M a lta Da nim a rka İs viç re J a po nya F ra ns a J a m a ika Ho lla nda Alm a nya İta lya P o rte kiz 0 10 20 30 * 2007 Gerçekleşme Tahmini Kaynak: IMF World Economic Outlook 40 50 60 70 80 90 7 Sürdürülebilir ve Yüksek Büyüme Nasıl Sağlanır? Sürdürülebilir Sürdürülebilir büyüme, büyüme, fiyat fiyat istikrarının istikrarının bozulmadığı, bozulmadığı, ekonomik ekonomik göstergeler göstergeler ile ile makroekonomik makroekonomik dengelerin dengelerin uyumlu uyumlu olduğu, olduğu, potansiyel potansiyel büyüme büyüme seviyesine seviyesine yakın yakın büyüme büyüme oranlarının oranlarının kalıcı kalıcı olarak olarak sağlandığı sağlandığı ekonomik ekonomik büyümeyi büyümeyi ifade ifade eder. eder. Sürdürülebilir Sürdürülebilir ve ve yüksek yüksek büyüme büyüme nasıl nasıl sağlanır? sağlanır? Makroekonomik istikrar - Fiyat istikrarı - Sürdürülebilir kamu finansmanı Yapısal reformlar - Sosyal güvenlik reformu - Vergi reformu - İşgücü piyasasına yönelik düzenlemeler - Eğitim reformu - Enerji piyasasına yönelik düzenlemeler - Rekabet ortamı İyi Yönetişim - Siyasi istikrar - Hukukun üstünlüğü - Şeffaflık ve hesap verebilirlik - Mevzuat ve düzenlemelerin etkinliği - Devlet hizmetlerinin kalitesi - Yolsuzlukların önlenmesi 8 Fiyat İstikrarı Nasıl Sağlanır? 9 Fiyat İstikrarı Nasıl Sağlanır? 1) Kura dayalı istikrar programı Örnek: Sabit kur rejimi Araç: Kur 2)Talep kontrolüne dayalı istikrar programı Örnek: Enflasyon hedeflemesi Araç: Faiz 10 Fiyat İstikrarı Nasıl Sağlanır? Sabit Sabit kur kur rejimi: rejimi: Reel Reel kur kur ayarlaması ayarlaması fiyat fiyat enflasyonu enflasyonu yoluyla yoluyla olur. olur. -- Örnekler: Örnekler: Çin Çin ve ve Doğu Doğu Avrupa’da Avrupa’da sabit sabit kur kur uygulayan uygulayan ülkeler ülkeler -- Risk: Talep kontrolü kontrolü ve ve beklenti beklenti Risk: Talep yönetimindeki yönetimindeki zorluklar. zorluklar. 11 Sabit Kur Çözüm mü? Reel Reel kur, kur, dalgalı dalgalı kur kur rejimi rejimi altında altında piyasa piyasa aracılığı aracılığı ile, ile, sabit sabit kur kur rejimi rejimi altında altında enflasyon enflasyon yoluyla yoluyla uzun uzun dönem dönem denge denge değerine değerine yakınsayacaktır. yakınsayacaktır. Enflasyon Gelişmeleri (Aralık 2005 – Ekim 2007, yüzde) 12 11 Türkiye 10 9 8 Sabit Kur Rejimi Uygulayan Ülkeler* 7 6 5 4 3 2 Dalgalı Kur Rejimi Uygulayan Ülkeler** 1 10-07 9-07 8-07 7-07 6-07 5-07 4-07 3-07 2-07 1-07 12-06 11-06 10-06 9-06 8-06 7-06 6-06 5-06 4-06 3-06 2-06 1-06 12-05 0 * Bulgaristan, Estonya, Letonya, Litvanya ** Brezilya, Filipinler, Güney Afrika, Meksika, İsrail, Polonya, Şili Kaynak: IFS, IMF 12 Sabit Kur Çözüm mü? Sabit Kur Rejimi Uygulayan Ülkelerde Reel Euro Kuru (TÜFE bazlı, Aralık 2005 = 100) ve Enflasyon (yüzde, Ocak 2002 – Eylül 2007) Estonya 102 100 8 Enflasyon (sağ eksen) 98 7 Bulgaristan 102 100 Enflasyon (sağ eksen) 98 Reel Euro Kuru (sol eksen) 14 12 10 Reel Euro Kuru (sol eksen) 6 96 94 5 94 8 92 4 92 6 96 90 90 88 3 88 86 2 86 1-06 4-06 7-06 10-06 1-07 4-07 8 Enflasyon (sağ eksen) 100 2 1-06 7-07 Litvanya 102 4 7 4-06 7-06 Reel Euro Kuru (sol eksen) 1-07 4-07 7-07 Letonya 102 100 12 11 Enflasyon (sağ eksen) 98 98 10-06 10 6 96 9 94 5 94 8 92 4 92 7 96 90 90 88 3 88 86 2 86 1-06 4-06 7-06 10-06 1-07 4-07 7-07 6 Reel Euro Kuru (sol eksen) 5 4 1-06 4-06 7-06 10-06 1-07 4-07 7-07 13 Enflasyon Hedeflemesi Temel Temel politika politika aracımız aracımız “kısa “kısa vadeli vadeli faiz faiz Basitleştirilmiş Bir Aktarım Mekanizması oranları”dır. oranları”dır. TCMB KV Faiz Oranı Kısa Kısa vadeli vadeli faiz faiz oranlarına oranlarına ilişkin ilişkin kararların kararların temelinde temelinde sinyal sinyal etkisi etkisi vardır. vardır. Sinyal Sinyal etkisi etkisi ile ile aktarım aktarım mekanizması mekanizması 1. Faizler 2. Kredi 3. Varlık Genel Düzeyi Piyasası Fiyatları 4. Beklentiler üzerinden üzerinden toplam toplam talebi talebi kontrol kontrol etmek, etmek, beklentileri beklentileri yönlendirerek yönlendirerek enflasyon enflasyon hedeflerine hedeflerine ulaşmak ulaşmak amaçlanmaktadır. amaçlanmaktadır. Toplam Talep Bu Bu etki etki gecikmeli gecikmeli olarak olarak gerçekleşir. gerçekleşir. Genel Genel olarak, olarak, ekonominin ekonominin yapısal yapısal özellikleri, özellikleri, mali mali piyasaların piyasaların etkinliği etkinliği ve ve Yurtiçi Enflasyonist Baskı belirsizlik belirsizlik alanları alanları bu bu etkinin etkinin gücünü gücünü belirler. belirler. ENFLASYON 14 Tahmin Modeli ve Enflasyon Hedeflemesi Enflasyon Enflasyon Raporları’nda Raporları’nda belirtilen belirtilen politika politika duruşu, duruşu, oo anda anda mevcut mevcut bulunan bulunan bilgi bilgi setine setine göre göre üretilmiştir. üretilmiştir. Orta Orta vadeli vadeli enflasyon enflasyon görünümüne görünümüne dair dair açıklanacak açıklanacak her her yeni yeni veri, veri, para para politikasının politikasının geleceğe geleceğe yönelik yönelik duruşunun duruşunun gözden gözden geçirilmesine geçirilmesine neden neden olacaktır. olacaktır. Para Para politikasının politikasının verilere verilere bağlılığı, bağlılığı, enflasyon enflasyon hedeflemesi hedeflemesi rejiminin rejiminin bir bir sonucudur. sonucudur. Bu Bu rejim rejim altında, altında, para para politikasının politikasının güncellenmesi güncellenmesi bir bir istisna istisna değil, değil, bir bir normdur. normdur. Enflasyon Hedeflemesi Rejimi Veriler Para Politikasının Duruşu enflasyon 7 Üst belirsizlikbandı Enflasyon Tahmin Modeli Enflasyon 6 5 Nokta Hedef Tahmini 4 3 Alt belirsizlikbandı 2 1 Kontrol ufku: 1,5 - 2 yıl “Orta vadeli bakış açısı” enflasyon 15 Enflasyon –Tahminler 2008 2008 yılı yılı sonu sonu için için belirlenen belirlenen enflasyon enflasyon hedefi hedefi % % 4’tür. 4’tür. Enflasyon ve Çıktı Açığı Tahminleri 12 26 26 Ekim Ekim 2007 2007 tarihli tarihli Enflasyon Enflasyon Raporu’nda Raporu’nda açıklandığı açıklandığı gibi, gibi, 2007 2007 yılının yılının 10 kalanında kalanında ve ve 2008 2008 yılının yılının ilk ilk aylarında aylarında politika politika faizlerinin faizlerinin ölçülü ölçülü olarak olarak indirildiği indirildiği 6 (orta (orta noktası noktası % % 4,1) 4,1) gerçekleşeceği gerçekleşeceği tahmin tahmin edilmektedir. edilmektedir. -2 -4 09:03 09:02 09:01 08:04 08:03 -6 08:02 -- 2008 2008 yılı yılı sonunda: sonunda: % % 2,5 2,5 ile ile % % 5,7 5,7 arasında arasında 0 08:01 (orta (orta noktası noktası % % 7,3) 7,3) 2 07:04 -- 2007 2007 yılı yılı sonunda: sonunda: % % 6,7 6,7 ile ile % % 7,9 7,9 arasında arasında 4 07:03 olasılıkla olasılıkla 8 07:02 ve ve sonrasında sonrasında bir bir süre süre sabit sabit tutulduğu tutulduğu varsayımı varsayımı altında altında enflasyonun enflasyonun % % 70 70 Tahmin Aralığı* Çıktı Açığı 2007 için Belirsizlik Aralığı Orta vadeli hedef * Enflasyonun tahmin aralığı içinde kalma olasılığı % 70’tir. Kaynak: TCMB 16 Tahmin Modeli ve Enflasyon Hedeflemesi Verilere Verilere bağlılığa bağlılığa örnekler: örnekler: Maliye Maliye politikasında politikasında bir bir gevşeme: gevşeme: Enflasyon Enflasyon tahminini tahminini hedefin hedefin yukarısına yukarısına taşıyacak, taşıyacak, hedeften hedeften sapma sapma ihtimali ihtimali dolayısıyla dolayısıyla para para politikası politikası duruşunu duruşunu gözden gözden geçirecek, geçirecek, modelin modelin öngördüğü öngördüğü enflasyon enflasyon tahminini tahminini hedefle hedefle uyumlu uyumlu hale hale getiren getiren yeni yeni bir bir para para politikası politikası (parasal (parasal sıkılaştırma) sıkılaştırma) takip takip edilecek. edilecek. Avrupa Avrupa ekonomilerinde ekonomilerinde yavaşlama yavaşlama işareti: işareti: Dış Dış talebi talebi yavaşlatacak, yavaşlatacak, enflasyon enflasyon tahminini tahminini hedefin hedefin altına altına indirecek, indirecek, hedeften hedeften sapma sapma ihtimali ihtimali dolayısıyla dolayısıyla para para politikası politikası duruşu duruşu gevşetilecek. gevşetilecek. Uluslararası Uluslararası kredi kredi piyasalarında piyasalarında daralma daralma gözlenmesi: gözlenmesi: Yurt Yurt içi içi bankaların bankaların temin temin ettikleri ettikleri dış dış kredilerin kredilerin miktarında miktarında azalma azalma meydana meydana gelecek gelecek ve ve iç iç talep talep yavaşlayacak, yavaşlayacak, enflasyon enflasyon tahmini tahmini hedefin hedefin altına altına inecek, inecek, hedeften hedeften sapma sapma ihtimali ihtimali dolayısıyla dolayısıyla para para politikası politikası duruşu duruşu gevşetilecek. gevşetilecek. Gıda Gıda fiyatlarında fiyatlarında arz arz şoku: şoku: Birincil Birincil etkilerin etkilerin orta orta vadede vadede kaybolacağı kaybolacağı öngörülüyorsa öngörülüyorsa orta orta vadeli vadeli enflasyon enflasyon tahmininde tahmininde bir bir değişiklik değişiklik olmayacak, olmayacak, para para politikası politikası mevcut mevcut duruşunu duruşunu koruyacak. koruyacak. 17 Faiz Kararları Para Politikası Kurulu Faiz Kararları (Şubat 2006 – Kasım 2007) Para Para Politikası Politikası Kurulu Kurulu (PPK), (PPK), kararlarını kararlarını sadece sadece enflasyon enflasyon hedeflerini hedeflerini gerçekleştirmeye, gerçekleştirmeye, enflasyonu enflasyonu hedefle hedefle uyumlu uyumlu patikanın patikanın içinde içinde kalıcı kalıcı bir bir şekilde şekilde tutmaya tutmaya yönelik yönelik olarak olarak almaktadır. almaktadır. 13 13 Eylül Eylül 2007 2007 tarihli tarihli PPK PPK toplantısında toplantısında 14 14 ay ay sonra sonra ilk ilk kez kez kısa kısa vadeli vadeli faiz faiz oranlarında oranlarında 25 25 baz baz puanlık puanlık indirim indirim yapılmıştır. yapılmıştır. 16 16 Ekim Ekim 2007 2007 ve ve 14 14 Kasım Kasım 2007 2007 tarihindeki tarihindeki toplantıda toplantıda da da 50’şer 50’şer baz baz puanlık puanlık indirim indirim yapılmıştır. yapılmıştır. Toplantı Tarihi Politika Faiz Oranı 23 Şubat 2006 23 Mart 2006 27 Nisan 2006 25 Mayıs 2006 07 Haziran 2006 20 Haziran 2006 25 Haziran 2006 20 Temmuz 2006 24 Ağustos 2006 26 Eylül 2006 19 Ekim 2006 23 Kasım 2006 21 Aralık 2006 16 Ocak 2007 15 Şubat 2007 15 Mart 2007 18 Nisan 2007 13,50 13,50 13,25 13,25 15,00 15,00 17,25 17,50 17,50 17,50 17,50 17,50 17,50 17,50 17,50 17,50 17,50 14 Mayıs 2007 17,50 14 Haziran 2007 17,50 12 Temmuz 2007 17,50 14 Ağustos 2007 13 Eylül 2007 16 Ekim 2007 14 Kasım 2007 17,50 17,25 16,75 16.25 Kaynak: TCMB 18 Faiz Kararlarının Arka Planı 13 13 Eylül Eylül 2007 2007 tarihli tarihli toplantısında toplantısında Kurul, Kurul, ölçülü ölçülü faiz faiz indirimlerine indirimlerine başlanması başlanması için için gerekli gerekli koşulların koşulların oluştuğu oluştuğu değerlendirmesini değerlendirmesini yapmıştır. yapmıştır. Bu Bu değerlendirmede; değerlendirmede; -- Enflasyonda Enflasyonda (özellikle (özellikle hizmet hizmet enflasyonunda) enflasyonunda) gözlenen gözlenen olumlu olumlu gelişmeler, gelişmeler, -- İç İç talepteki talepteki toparlanmanın toparlanmanın ılımlı ılımlı olacağının olacağının öngörülmesi, öngörülmesi, -- Uluslararası Uluslararası gelişmelerin gelişmelerin iç iç ve ve dış dış talebi talebi yavaşlatıcı yavaşlatıcı etkileri etkileri etkili etkili olmuştur. olmuştur. 16 16 Ekim Ekim 2007 2007 ve ve 14 14 Kasım Kasım tarihli tarihli toplantısında toplantısında Kurul, Kurul, kısa kısa vadeli vadeli faiz faiz oranının oranının seviyesinin seviyesinin enflasyondaki enflasyondaki düşüşü düşüşü desteklemeye desteklemeye devam devam ettiğini ettiğini vurgulamış vurgulamış ve ve faiz faiz indirimlerinin indirimlerinin temkinli temkinli ve ve ölçülü ölçülü tutulduğu tutulduğu mevcut mevcut duruş duruş çerçevesinde çerçevesinde enflasyonun enflasyonun orta orta vadeli vadeli hedefe hedefe yakın yakın gerçekleşme gerçekleşme olasılığının olasılığının yüksek yüksek olduğunu olduğunu değerlendirmiştir. değerlendirmiştir. 19 Faiz Kararlarını Sonuçları Para Para Politikası Politikası Kurulunun Kurulunun faiz faiz indirimine indirimine Getiri Eğrisi (29 Haziran ve 22 Ekim 2007) piyasaların piyasaların beklentisinden beklentisinden daha daha erken erken başlaması, başlaması, orta orta ve ve uzun uzun vadeli vadeli faizlerdeki faizlerdeki 18.0 düşüş düşüş eğilimini eğilimini hızlandırmıştır. hızlandırmıştır. 17.5 22 22 Ekim Ekim 2007 2007 tarihinde tarihinde oluşan oluşan getiriler, getiriler, her her getirilerin getirilerin altında altında gerçekleşmiştir. gerçekleşmiştir. Bu Bu durum, durum, faiz faiz indirim indirim kararlarının kararlarının 17.0 Faiz Oranları vadede vadede 29 29 Haziran Haziran 2007 2007 tarihinde tarihinde oluşan oluşan 16.5 16.0 beklentileri beklentileri olumlu olumlu yönde yönde etkilediğine etkilediğine işaret işaret etmektedir. etmektedir. 15.5 Ayrıca, Ayrıca, oluşan oluşan getiri getiri eğrilerinin eğrilerinin 12 12 ay ay 15.0 vadeden vadeden itibaren itibaren aşağı aşağı yönlü yönlü olması, olması, ekonomik ekonomik birimlerin birimlerin orta orta vadeli vadeli enflasyondaki enflasyondaki 29 Haziran 2007 0.5 1 1.5 2 22 Ekim 2007 2.5 3 3.5 4 Vadeye Kalan Süre (Yıl) Kaynak: TCMB düşüş düşüş sürecinin sürecinin devam devam edeceğine edeceğine ilişkin ilişkin beklentilerini beklentilerini koruduğunu koruduğunu göstermektedir. göstermektedir. 20 Faiz ve Maliyet Kanalı Faiz Faiz oranlarının, oranlarının, maliyet maliyet kanalı kanalı yolu yolu ile ile fiyatlama fiyatlama davranışları davranışları üzerindeki üzerindeki etkisi etkisi son son derece derece sınırlıdır. sınırlıdır. İmalat İmalat sektöründe sektöründe faaliyet faaliyet gösteren gösteren firmaların firmaların finansman finansman giderlerinin giderlerinin toplam toplam giderlere giderlere oranı oranı % % 1,9 1,9 seviyesindedir. seviyesindedir. Finansman Finansman giderlerinin giderlerinin net net satışlara satışlara oranı oranı 2001-2005 2001-2005 arası arası sürekli sürekli gerileyerek gerileyerek % % 16,4’den 16,4’den % % 1,8’e 1,8’e gerilemiştir. gerilemiştir. İmalat Sektöründe Faaliyet Gösteren Firmaların Toplam Giderlerinin Bileşenleri (2005, yüzde) İmalat Sektöründe Firmaların Finansman Giderlerinin Toplam Net Satışlara Oranı (yüzde) 20 Faaliyet Giderleri (9,3) 18 16.4 16 Diğer Giderler (2,8) 14 Finansman Giderleri (1,9) 10 11.0 12 8 9.5 8.5 7.0 7.0 5.8 6 2.9 4 Satılan Malların Maliyeti (86,0) 2 Kaynak: TCMB, Sektör Bilançoları 2004-2006 1.8 0 1996 * Satılan malların maliyeti = yerli ve ithal hammadde ve malzeme giderleri, elektrik-doğal gaz-su giderleri, işgücü giderleri 2.6 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Kaynak: TCMB, Sektör Bilançoları 21 Faiz ve Kur Kanalı Dalgalı Dalgalı Kur Kur Rejimi Rejimi Yüksek faiz => Düşük kur 1.6 1.5 45 40 1.4 35 1.3 30 25 1.2 Politika Faizi (sol eksen) 20 1.1 15 Kaynak: TCMB 07-07 01-07 07-06 01-06 1.0 07-05 10 01-05 Uygulanan Uygulanan politika politika “düşük “düşük enflasyon enflasyon için için gereken gereken faiz faiz politikası”dır. politikası”dır. 50 07-04 “Yüksek “Yüksek faiz, faiz, düşük düşük kur” kur” şeklinde şeklinde bir bir politika politika uygulaması uygulaması yoktur. yoktur. ABD doları (sağ eksen) 01-04 Türk Türk parasının parasının değeri değeri amaç amaç değil, değil, sonuçtur. sonuçtur. 55 07-03 politika politika uygulamaları uygulamaları ile ile beklentilerin beklentilerin sonucunu sonucunu yansıtmaktadır. yansıtmaktadır. 1.7 01-03 Kurun Kurun değeri, değeri, piyasa piyasa koşulları koşulları altında altında belirlenmekte, belirlenmekte, ekonomik ekonomik ve ve siyasi siyasi tüm tüm 60 07-02 Döviz Döviz kuru kuru içsel içsel bir bir değişkendir. değişkendir. Politika Faizi (yüzde) ve Döviz Kuru (ABD doları satış kuru, aylık ortalama) 01-02 Enflasyon Enflasyon hedeflemesi hedeflemesi rejiminin rejiminin temel temel dayanak dayanak noktalarından noktalarından biridir. biridir. 22 Faiz ve Kur Kanalı Merkez Merkez Bankası Bankası faizleri faizleri ile ile döviz döviz kuru kuru arasında arasında çok çok yönlü yönlü ve ve karmaşık karmaşık bir bir ilişki ilişki vardır. vardır. == > 1. Türk parası cinsinden varlıkların getirisi düşer (artar). Politika Faiz Oranları Döviz talebi artar (düşer). Türk parası üzerinde değer kaybetme (değer kazanma) baskısı oluşur. 2. Gidişatla ilgili olumlu (olumsuz) sinyal verilmiş olur. Düşürüldüğünde ==> (Artırıldığında) Güven artar (azalır). Ters para ikamesi güçlenir (zayıflar). Türk parası üzerinde değer kazanma (değer kaybetme) baskısı oluşur. > == 3. Döviz kuru, ekonomik temellerden ve politika faizlerinden kopuk hareket edebilir: Döviz likiditesi, yatırımcı davranışları, farklı beklentiler Bu Bu üç üç ilişkiden ilişkiden hangisinin hangisinin ne ne derecede derecede baskın baskın olacağını olacağını oo anki anki konjonktür konjonktür belirlemektedir. belirlemektedir. 23 Türkiye’de ve Dünyada Kur Gelişmeleri Yerel para birimlerinin, ABD Dolarına karşı REEL değer kazanımı (TÜFE bazlı, Aralık 2005 tarihinden bu yana, yüzde) Romanya Slovakya Letonya Bulgaristan Rusya Estonya Litvanya Macaristan Hindistan Çek Cumhuriyeti Brezilya İsveç Polonya Danimarka Norveç Türkiye Euro Bölgesi Mısır İngiltere Çin Avustralya Kanada Endonezya Güney Kore İsviçre İzlanda Japonya Meksika Yeni Zelenda Güney Afrika 4.8 2.5 -2.3 -3.4 -4.4 -5.3 -10 -5 0 5 Yerel para birimlerinin, EURO’ya karşı REEL değer kazanımı (TÜFE bazlı, Aralık 2005 tarihinden bu yana, yüzde) 24.0 23.9 23.0 22.0 20.5 18.9 18.5 18.5 17.3 16.7 16.3 14.4 14.1 13.6 13.4 13.4 12.9 12.0 11.7 11.2 10.1 10.0 9.7 8.7 10 15 20 25 Romanya Slovakya Letonya Bulgaristan Rusya Estonya Litvanya Macaristan Hindistan Çek Cumhuriyeti Brezilya İsveç Polonya Danimarka Norveç Türkiye Mısır İngiltere Çin Avustralya Kanada Endonezya Güney Kore İsviçre İzlanda ABD Japonya Meksika Yeni Zelenda Güney Afrika 30 -30 -9,2 -11,9 -14,9 -17,3 -18,6 -19,7 -20,8 -20 13,1 12,9 11,9 10,7 8,8 7,2 6,8 6,5 5,1 4,4 4,0 1,7 1,4 0,9 0,6 0,6 -0,8 -1,3 -1,9 -3,2 -3,2 -3,7 -4,7 -10 0 10 20 Sarı renkle işaretlenen ülkelerde sabit kur rejimi uygulanmaktadır Kaynak: OECD, IFC, Merkez Bankaları 24 Türkiye’de ve Dünyada Kur Gelişmeleri YTL / ABD Dolar kuru ve Euro / ABD Doları kuru Gelişmeleri (nominal, 1 Ocak 2002 – 8 Kasım 2007) YTL / ABD Doları Euro / ABD Doları 1.2 2.0 1.9 1.8 1.7 1.1 YTL / ABD Doları (sol eksen) 1.0 1.6 0.9 1.5 1.4 0.8 1.3 1.2 0.7 1.1 1.0 2002 Euro / ABD Doları (sağ eksen) 0.6 2003 2004 2006 2007 25 Fiyat İstikrarının Neresindeyiz? Enflasyon Gelişmeleri Enflasyon Gelişmeleri (Aralık 2005 – Ekim 2007, yüzde) (Aralık 2005 – Ekim 2007, yüzde) 12 12 11 11 10 10 Türkiye 9 Türkiye 9 8 7 8 Doğu Avrupa* 6 5 7 Gelişmekte olan ülkeler ortalaması* 6 Çin 4 3 2 5 Orta ve Güney Amerika** 1 4 10-07 8-07 6-07 4-07 2-07 12-06 10-06 8-06 6-06 4-06 2-06 12-05 10-07 8-07 6-07 4-07 2-07 12-06 10-06 8-06 6-06 4-06 2-06 12-05 0 * Gelişmekte olan ülkeler: (EMBI Plus: Brezilya, Bulgaristan, Kolombiya, Ekvador, Filipinler, Güney Afrika, Meksika, Nijerya, Peru, Polonya, Rusya, Ukrayna), Çek Cumhuriyeti, Çin, Endonezya, Estonya, Hindistan, İsrail, Letonya, Litvanya, Macaristan, Romanya, Şili * Doğu Avrupa: Bulgaristan, Polonya, Rusya, Ukrayna, Çek Cumhuriyeti, Estonya, Letonya, Litvanya, Macaristan, Romanya, Güney Afrika Kaynak: IFS, IMF Kaynak: IFS, IMF ** Orta ve Güney Amerika: Brezilya, Kolombiya, Ekvador, Meksika, Peru, Şili 26 MERKEZ BANKASI VE PARA POLİTİKALARI Erdem Başçı TCMB Başkan Yardımcısı 14 Aralık 2007 , Beykent Üniversitesi İSTANBUL 27