canlılarda üreme
advertisement
08.11.2014 CANLILARDA ÜREME EYLÜL 3.HAFTA MİTOZ VE EŞEYSİZ ÜREME ○Her canlının kendine benzer canlı meydana getirebilmesi üreme ile gerçekleşir ○Üreme canlıların ortak özelliğidir 3 Canlılar hücrelerden meydana gelir ○ Hücreler sadece daha önceden var olan hücrelerden oluşur ○ Yavru hücreler bir ana hücrenin bölünerek iki oğul hücre oluşturmasıyla meydana gelir 5 4 HÜCRELER TAŞIDIKLARI KROMOZOM SAYISINA GÖRE 2 YE AYRILIR ○ 1-VÜCUT HÜCRESİ ○ Kromozomlar çiftler halinde bulunur böyle hücrelere diploit hücre denir ○ 2n ile gösterilirler ○ Sinir hücresi ○ 2n=46 kas hücresi 2n=46 kan hücresi 2n=46 6 1 08.11.2014 2-EŞEY HÜCRESİ HÜCRE BÖLÜNMELERİ Yumurta sperm gibi eşey hücrelerinde kromozom sayısı vücut hücrelerinin yarısı kadardır Böyle hücrelere haploit hücre denir MİTOZ BÖLÜNME MAYOZ BÖLÜNME n=23kromozom 7 8 Hücre Bölünmesi Hücre Bölünmesi • Tek hücreli ve çok hücreli organizmaların – Büyüme – Gelişme – Çoğalmaları hücre bölünmesiyle sağlanır. • Prokaryotik ve ökaryotik hücreler DNA sentezinin koordinasyonu ve DNA’nın eşit olarak yavru hücrelere paylaştırılması yönünden birbirinden farklılık gösterirler. • Hücre bölünmesi iki tiptedir. – Mitoz: diploid somatik hücrelerde genetik özdeşlik – Mayoz: haploid germ hücrelerini meydana getirir Hücre Bölünmesi • Prokaryotlar ve ökaryotlar arasındaki hücre düzeyindeki farklılıklara rağmen hücre bölünme süreçlerinde birçok ortak özellik bulunmaktadır. – – – – Hücrenin büyümesi DNA’nın replikasyonu Orjinal ve kopyasının ayrılması Sitoplazmanın bölünmesi Hücre Siklusu • Hücreler içeriklerini iki katına çıkararak ve ikiye bölerek çoğalırlar. Bu süreç HÜCRE SİKLUSU (DÖNGÜSÜ) olarak adlandırılır. • Bir bölünmenin tamamlanmasından bir sonraki bölünmeye kadar geçen olaylar dizisi. 2 08.11.2014 ÖKARYOTİK HÜCRE BÖLÜNMESİ • Ökaryotlarda hücre siklusu çok daha karmaşıktır ve 4 farklı fazdan oluşur. – S fazı: DNA sentezi – G1 (ilk aralık) RNA ve protein sentezi, DNA için sentez hazırlığı – G2 (ikinci aralık) DNA sentezi tamamlanır, RNA ve protein sentezi devam eder. – S+G1+G2 = İNTERFAZ _ M fazı Metafaz kontrol noktası Bütün kromozomlar ipliklere bağlandı mı? Hücre Siklusu • Hücre siklusu fazlarının süreleri farklı hücre tipleri için oldukça çeşitlilik gösterir. • Toplam hücre siklusu 24 saat olan hızlı çoğalan bir insan hücresinde G1 fazı 11 saat, S fazı 8 saat, G2 4 saat ve M fazı 1 saattir. – Diğer hücreler örneğin maya hücresi tüm siklusunu yaklaşık 90 dakikada tamamlayabilir. Hücre Siklusu • Hücreler interfaz süresince sabit bir hızda büyür. Bölünen hücreler için iki katına çıkma süresi iki mitoz arasında geçen süredir. • Sitokinezle sonlanan mitozdan sonraki faz DNA sentezi ile mitoz arasındaki G1 fazıdır.(gap1) Bu faz sırasında hücre metabolik olarak aktiftir ve sürekli olarak büyür ve DNA sentezi için gerekli proteinleri sentezler, fakat DNA’sının sentezini yapmaz. • G1 fazından sonra DNA replikasyonunun yer aldığı S fazı (sentez fazı) gelir. • DNA sentezinin tamamlanmasını G2 fazı (gap2) izler. Bu fazda hücre büyümeye devam eder ve mitoz için gerekli olan proteinler sentez edilir. HÜCRE DÖNGÜSÜ 3 AŞAMALIDIR 2 EVREDEN OLUŞUR ○ HAZIRLIK EVRESİ( İNTERFAZ) ○ MİTOTİK EVRESİ ÇEKİRDEK BÖLÜNMESİ(KARYOKİNEZ) MİTOZ BÖLÜNME SİTOPLAZMA BÖLÜNMESİ(SİTOKİNEZ) 16 Hücre döngüsünün evreleri: ○ Mikroskopta gözlendiğinde, hücre döngüsü mitotik ve interfaz olmak üzere iki temel bölüme ayrılır. ○ Mitoz ve sitokinez sadece 1 saat sürer, hücre döngüsünün %95’i interfazda geçer. ○ İnterfaz: (Bölünmeye hazırlık evresi) Genç hücrelerin,büyüyüp gelişerek bölünebilme özelliği kazandığı evreye interfaz denir. İnterfazın sonunda; -Kromozomlar kendini eşlemiş durumdadır. -Sentromerler çift hale gelmeye başlar. -DNA miktarı iki katına çıkmıştır. -Kromatitler kromozomlar halinde düzenlenir. • Hücre büyümesi • DNA replikasyonu 18 3 08.11.2014 Toplam döngü süresi 24 saat olan ve hızlı çoğalan bir insan hücresi için; ○ G1→11saat ○ S → 8 saat ○ G2→ 4 saat ○ M → 1 saat Embriyonik evrede hücre siklusu farklıdır! ○ G1 Evresi: Protein sentezi ile enzimler üretilir. ○ S Evresi: Kromatin iplik(DNA) kendini kopyalar. Bu olaya(DUPLİKASYON=REPLİKASYON) denir. ○ G2 Evresi: Hücrede ATP üretim hızı, protein sentezi, RNA aktifliği artar. G1 fazı olayları ○ En uzun evredir (memeli hücrelerinde 9-16 saat) ○ RNA & protein sentezi ○ DNA sentezi için hazırlık G1 veya G0 • Go hücreleri metabolik olarak aktiftir fakat büyüme ve protein sentezinin oranı azalmıştır 4 08.11.2014 S fazı olayları Sinir hücreleri ömür boyu bölünmezler. Böbrek, karaciğer ve akciğer hücreleri Go fazındadır. ○ ○ ○ ○ ○ ○ RNA sentezi G1 deki gibi devam eder. 6 saat kadar sürer. Protein sentezi en yüksek düzeye ulaşır. DNA sentezi başlar. DNA 2 katına çıkar. Sentrozom kendini eşlemeye başlar. G2 fazı olayları ○ ○ ○ ○ ○ En kısa süren evredir. 3-4 saat ya da daha kısa DNA sentezi durur RNA ve protein sentezi devam eder. Sentrozom duplikasyonu tamamlanır. MİTOZ BÖLÜNME ÇEKİRDEK BÖLÜNMESİ 28 MİTOZ BÖLÜNMENİN ÖZELLİKLERİ ○ VÜCUT (2n)VE ÜREME(n) HÜCRELERİNDE GÖRÜLÜR ○ BİR ANA HÜCREDEN İKİ YAVRU HÜCRE OLUŞUR ○ KROMOZOM SAYISI SABİT KALIR ○ OLUŞAN HÜCRELERİN KALITSAL ÖZELLİKLERİ AYNIDIR ○ TEK HÜCRELİLERDE ÜREMEYİ ÇOK HÜCRELİLERDE BÜYÜMEVE GELİŞMEYİ SAĞLAR ○ CANLILARDAKİ KALITSAL ÖZELLİKLERİN DEVAMLILIĞINI SAĞLAR 29 ○ Mitoz bölünmede amaç ana hücredeki kalıtım materyalinin eşit şekilde(nitelik ve nicelik olarak değişmeden) yavru hücrelere aktarılmasıdır. ○ Mitoz bölünme;büyümeyi,rejenerasyonu ve gelişmeyi sağlar.Eşeysiz çoğalan canlılarda ise aynı zamanda üremeyi sağlamaktadır. 30 5 08.11.2014 ○ Bütün canlılarda görülür. ○ Genellikle vücut hücrelerinde görülür. ○ Büyüme ve gelişmenin olduğu her dönemde görülür.(Ömür boyu) ○ Oluşan hücreler uzun ömürlüdür 31 ○ Bölünme sonunda kalıtsal özellikleri aynı iki hücre oluşur. ○ Kromozom sayısı sabit kalır. ○ Bir bölünmeden ibarettir. ○ Mutasyonlar hariç DNA nitelik ve niceliği değişmeden yavru hücrelere aktarılır. ○ n ve 2n kromozomlu hücreler görülür. 32 Mitoz 2n 2n 2n MİTOZ BÖLÜNMEDE KAÇ HÜCRE OLUŞACAĞINI 2n FORMÜLÜNDEN BULABİLİRİZ örneğin 5 bölünme 25 =32 hücre oluşur 33 6
